Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Onde wɛ akeyaka?

Onde wɛ akeyaka?

Shinangɔnga ya lo ntambe ka ntondo: Olimu wa nyomoka shinangɔnga nyɛ wakasalema la diangɔ dimɔtshi diaki lo shinangɔnga ya lo ntambe ka ntondo yele lo Gamla, kilɔmɛtrɛ oko 10 lo nɔrdɛ ɛstɛ ka ndjale ka Ngalileya. Yɔ mbishaka kanyi ya woho wakakoke shinangɔnga ya lo nshi y’edjedja monga

Oma lende akatɔngɔ shinangɔnga?

TSHƐKƐTA “shinangɔnga” ndja oma lo tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yalembetshiya “losanganya” kana “nsangana kaamɛ.” Lokombo shinangɔnga kokaka nɛ dia oma ko nshi y’edjedja, toshinangɔnga taki ahole wa losanganya le atshunda w’ase Juda dia vɔ mbetshama ndo ntɛmɔla. Afundelo wa lo Hɛbɛru hawote hwe dia toshinangɔnga takikɔ, koko Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ mbutaka hwe dia ahole asɔ wakasanganaka anto wakikɔ oya lo ntambe ka ntondo T.D.

Waa nomb’ewo efula mbetawɔka dia toshinangɔnga takatɔngɔ etena kakandama ase Juda lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna. Dibuku Encyclopaedia Judaica mbutaka ɔnɛ: “Etena kakiwɔ lo lɔhɔmbɔ lo wodja okina, vɔ komonga la tɛmpɛlɔ, waki l’ohomba w’esambelo lo paa yawɔ ko wakasanganaka mbala la mbala ondo lo nshi ya Sabato ndo wakadiaka Afundelo.” Etena kakawayotshungɔ oma lo lɔhɔmbɔ, ondo ase Juda wakatetemala nsangana dia nɔmba ndo dia mbadia Afundelo ndo wakakaka toshinangɔnga l’ahole tshɛ wakawadjasɛka.

Oya lo ntambe ka ntondo T.D., toshinangɔnga takayala dihole diakalekaka ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda mbɔtɔ ndo diakasanganaka atshunda wakadiangana l’omamu wa Mediteraneya, lo Moyen-Orient w’otondo ndo l’Isariyɛlɛ. Ombetsha Lee Levine wa lo inivɛrsite wa Hɛbɛru wa la Jɛrusalɛma mbutaka ate: “[Shinangɔnga] aki dihole diakakimanyiyaka dia mbeka, dia ndɛ diangɔ di’ekila, dia nombosha, dia momba falanga y’anto ndo dia nsala nsanganya y’ase pɔlitikɛ ndo y’anto akina.” Nde kotshaka ate: “Lo mɛtɛ, elimu wa l’ɔtɛmwɛlɔ mbakalekaka tshɛ ohomba.” Dui sɔ hatambiya nɛ dia ndo Yeso akatshɔka mbala efula lo toshinangɔnga. (Makɔ 1:21; 6:2; Luka 4:16) Nde aketshaka ndo akakeketshaka anto wakandatanaka lɛkɔ. Etena kakashikimala etshumanelo k’Akristo, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ nde lawɔ akasambisha efula lo toshinangɔnga. Lam’ele wanɛ wakayashaka l’awui wa lo nyuma wakatshɔka mbala efula lo toshinangɔnga, Pɔɔlɔ aki la mbekelo ka tshɔka ntondo lo shinangɔnga dia tosambisha etena kakandɔtɔka l’osomba ɔmɔtshi.​—Ets. 17:1, 2; 18:4.