1. Bupisane̱ 1 Petro 3:8, ońola nje di to̱ndino̱ dingabe̱le̱ na bato ba mombweye̱ besengedi basu na ja lasu la bwam e?

DI TO̱NDI dingabe̱le̱ na bato ba mombweye̱ besengedi basu na ja lasu la bwam. Ba makeka we̱le̱ babo̱me̱ne̱ o epol’asu, o so̱ṅtane̱ mo̱nge̱le̱ masu na besengedi basu. Ba me̱ne̱ ńo̱ng’asu, na babo̱ ba wanea biso̱ jongwane̱ esibe̱ jenge̱le̱ ná di se̱le̱ baise̱ babo̱ mo̱. Di to̱ndi bato bena ba malee̱le̱ biso̱ “ndedi” * di matimbise̱le̱ pe̱ babo̱ masoma ońola nika.​—Langa 1 Petro 3:8.

2. Ońola nje jangame̱nno̱ po̱ngo̱ miwe̱n o lee̱le̱ bane̱ ndedi e?

² Biso̱ kriste̱n di mapula lee̱le̱ ndedi, to̱ jombwea besengedi ba bane̱. Nde bola la nika di titi bu ponda ye̱se̱. Ońola nje e? Laboso, di titi ke̱nge̱nge̱. (Rom. 3:23) Jangame̱n so̱ janane̱ ebe̱yedi di yabanno̱ ya se̱le̱ jombwea biso̱me̱ne̱. Di londe̱ maba, mbadi di kokedino̱ to̱ mambo di kusino̱ o longe̱ be ná ba bola ná e be̱ bō̱ basu ndutu o lee̱le̱ ndedi. Di londe̱ malalo, bato ba dinge̱le̱ biso̱ be ná ba be̱ne̱ ngińa omo̱ń asu. O min mińa misukan, bato jita ba si mombwea besengedi ba bane̱. O diwengisan, be nde “bato̱nde̱ babo̱ mo̱me̱ne̱.” (2 Tim. 3:1, 2) Nje ye ná yongwane̱ biso̱ o buka min mitakisan mi mabole̱ ná e be̱ biso̱ ndutu o jombwea besengedi ba bane̱ e?

3. (a) Ne̱ni jeno̱ ná di ńaka o lee̱le̱ bape̱pe̱ ndedi e? (b) Nje di me̱nde̱no̱ jombwea o din jokwa e?

³ Je ná di ńaka o lee̱le̱ bape̱pe̱ ndedi yete̱na jembilane̱ Yehova Loba na Mun’ao, Yesu Kristo. Yehova e nde Loba la ndolo, a mabola pe̱ biso̱ eyembilan e peti ya jombwea  besengedi ba bane̱. (1 Yohane 4:8) Yesu embilane̱ bede̱mo ba Sango o mbad’a ke̱nge̱nge̱. (Yohane 14:9) Niponda a tano̱ o wase, a lee̱le̱ ne̱ni mot’a benama eno̱ ná a lee̱le̱ nded’a mulema. O din jokwa, di me̱nde̱ se̱le̱ kwalea ne̱ni Yehova na Yesu bombwedino̱ besengedi ba bane̱. To̱ denge̱ di mombwea ne̱ni jeno̱ ná di bupe̱ byembilan babu.

4. Ne̱ni Yesaya 63:7-9 e malee̱no̱ ná Yehova a mombwea besengedi ba baboledi bao e?

⁴ Bibe̱l e mokwe̱le̱ biso̱ ná Yehova a mombwea besengedi ba baboledi bao. K’eyembilan, dutea te̱ ne̱ni Yehova a sengino̱ ponda Bonaisrael ba kwaṅ ba tano̱ ba be̱ne̱ ńai na ńai a mitakisan. Eyal’a Loba e makwala ná: “O ndut’abu ye̱se̱ a ta a bwa ndutu.” (Langa Yesaya 63:7-9.) Ombusa ponda, Yehova a lango tongwea na muto̱ped’a mudī Sakaria ná tumba lao di matakisabe̱ te̱, ye nde biana mo̱me̱ne̱ nde e o takisabe̱. Yehova a langwedi baboledi bao ná: “To̱ nja nu tapi bińo̱, a tapi nde mutonga mam ma diso̱.” (Sak. 2:8) E se̱ edinge̱ding’a bwam e malee̱ ná Yehova a mombwea besengedi ba tumba lao e!

5. Bola eyembilan a nje Yehova a bolino̱ o jongwane̱ baboledi bao ke̱ be o taka.

⁵ Yehova a si mabwea baboledi bao be o take̱ ndedi buka te̱. A mabola pe̱ ná a waneye babo̱ jongwane̱. K’eyembilan, niponda Bonaisrael ba tano̱ ba taka ka bakom o Egipto, Yehova a so̱ṅtane̱ ses’abu na nika e tute̱le̱ mo̱ o sunga babo̱. Na Yehova a langwea Mose ná: “Ne̱n ndeng’a bona bam . . . , na sengi misea mabu . . . na so̱ṅtan taka labu. Na sibi so̱ nde o sunga babo̱ o dia la Bonaegipto.” (Bbu. 3:7, 8) Nded’a mulema e tute̱le̱ Yehova o busise̱ tumba lao o mukoma. Bebwea ba mbu ombusa ponda, o Mundi ma Dikaki, basingedi ba ta ba ko̱ye̱ Bonaisrael. Nje Yehova a bolino̱ e? A “ta a bwa ndedi ońola sunjumea labu oboso ba ba bena ba ta ba banda na takise̱ babo̱.” Ndedi pe̱te̱ nde e tute̱le̱ Yehova o jongwane̱ tumba lao. Na mo̱ a loma bakaisedi o sunga Bonaisrael o mā ma basingedi babu.​—Bak. 2:16, 18.

6. Bola eyembilan a ne̱ni Yehova a lee̱le̱no̱ ná a mombwea besengedi ba moto to̱ e be̱ nde ná mo̱nge̱le̱ mao me mpenga.

 ⁶ Yehova a mombwea besengedi ba baboledi bao to̱ o ponda ńena mo̱nge̱le̱ mabu meno̱ mpenga. Jombweye te̱ eyembilan a Yona. Loba a lom nun muto̱ped’a mudī o bīse̱ mwe̱ndi ma bekaisedi te̱nge̱ne̱ Ninive. Ponda bate̱le̱no̱, Loba a no̱ngi bedomsedi ná a si mańamse̱ pe̱ babo̱. Nde Yona a si ta muńe̱nge̱ na nika. Na mo̱ ońa na ‘malinga’ ońolana eding’ao ya beńamsedi e si timbi londa. Nde Yehova a lee̱le̱ Yona we̱lisane̱, ongwane̱ mo̱ o te̱se̱ jo̱nge̱le̱ lao. (Yona 3:10–4:11) Na ponda, Yona a so̱ṅtane̱, Yehova a bolane̱ pe̱ mo̱ o tila min myango ońola tombwane̱ lasu.​—Rom. 15:4. *

7. Njika mbaki nded’a mulema Yehova a lee̱le̱no̱ tumba lao e mabolano̱ biso̱ e?

⁷ Nded’a mulema Yehova a lee̱le̱no̱ tumba lao e mabola biso̱ mbaki ná a mabwea baboledi bao be̱se̱ ndedi. A bi sese na take ńa mō̱ ńasu te̱. Na mbale̱, Yehova a “bi milema ma bonabato be̱se̱.” (2 Myan. 6:30) A maso̱ṅtane̱ mo̱nge̱le̱ masu me̱se̱, besengedi basu ba njiba, na myoyo masu. A ‘si me̱nde̱ jese̱le̱ ná [biso̱] di kekisabe̱ buka ngud’[asu].’ (1 Kor. 10:13) E se̱ lo̱ko̱mea ni mbaki ńeno̱ e!

8-10. Njika mambo mongwane̱ Yesu o jombwea besengedi ba bane̱ e?

⁸ Ponda Yesu a tano̱ o wase ka mot’a benama, a ta ombwea besengedi ba bane̱ jita. O be̱n o bosadi bwe̱se̱ mambo malalo mongwane̱ mo̱ o bola nika. Laboso, ka nje te̱ di se̱le̱no̱ kwalea omo̱ń, Yesu a lee̱le̱ bede̱mo ba Sango ńe o mo̱ń o mbad’a ke̱nge̱nge̱. Mulemlem ka Sango, Yesu a ta a to̱ndo̱ bato. To̱ná a tano̱ mutam ońola mambo me̱se̱ ongwane̱no̱ Yehova o po̱ngo̱, Yesu a “bwane̱ . . . bonabato muńe̱nge̱” tobotobo. (Min. 8:31) Ndolo e tute̱le̱ Yesu o jombwea besengedi ba bane̱.

⁹ Di londe̱ maba, mulemlem ka Yehova, Yesu a ta ńai ni dongame̱n o langa milema,  o bia besengedi ba bato na nje e matute̱le̱ babo̱. (Mat. 9:4; Yohane 13:10, 11) Yesu a ta so̱ be̱ e̱n te̱ ná bato ba ńo̱sedi o milema, a maso̱ṅtane̱ besengedi babu, a lo̱ko̱ babo̱.​—Yes. 61:1, 2; Lukas 4:17-21.

¹⁰ Di londe̱ malalo, Yesu mo̱me̱ne̱ a kusi mitakisan mō̱ mena bato ba tano̱ ba be̱ne̱. K’eyembilan, e me̱ne̱ne̱ biana Yesu a kokedi nde o mbia mu ta tue. Yesu oko ne̱ni bola ebol’a ntu o mbasanedi ma sango ńa dibongo Yose̱f, ke̱ a mabola ebolo mwemba na mo̱. (Mat. 13:55; Marko 6:3) E me̱ne̱ne̱ pe̱ biana Yose̱f a wedi ponda to̱ ininga oboso ná Yesu a mabotea ebol’ao ya dikalo. Yesu a sengi so̱ ses’a bo̱lo̱ne̱ ńandolo. Yesu a ta pe̱ a bia nje nika e mapulano̱ kwala ná moto a be̱ o mbia mwabedi o dube̱. (Yohane 7:5) Ma mambo me̱se̱ na mape̱pe̱ mongwane̱ Yesu o so̱ṅtane̱ mitakisan na besengedi ba bato.

11. Njika ponda ye̱ne̱nno̱ ná bwē ná Yesu a mombwea besengedi ba bane̱ e? Bola beteledi. (Ombwa duta la dipapa laboso.)

¹¹ Ye̱ne̱ne̱ ná bwē ná Yesu a ta ombwea besengedi ba bane̱ ke̱ a mabola betańsedi. Yesu a si boli betańsedi buka te̱ ońolana a ta angame̱n bola nika. A ta nde ‘a bwa ndedi’ ońola batakedi. (Mat. 20:29-34; Marko 1:40-42) K’eyembilan, dutea  te̱ ne̱ni Yesu a sengino̱ ponda alane̱no̱ mot’a ndo̱ki o mbasan etum na dimuti o tele̱ mo̱ matoi, to̱ ponda a pumbwe̱le̱no̱ mpo̱m ma mun’a mukusa ma muto. (Marko 7:32-35; Lukas 7:12-15) Yesu a bwedi ba bato ndedi, ongwane̱ pe̱ babo̱.

12. Ne̱ni Yohane 11:32-35 e malee̱no̱ ná Yesu a bwedi Marta na Maria ndedi e?

¹² Yesu a lee̱le̱ Marta na Maria ndedi. A ‘kom miso̱di’ ponda e̱nno̱ babo̱ ba mabwa ndutu ońola kwed’a ndom’abu Lasaro. (Langa Yohane 11:32-35.) A s’ei buka te̱ ońolana a bo̱lo̱ne̱ diko̱m lao la batabata. A ta a bia ná a mala pumbwe̱le̱ mo̱. Nde Yesu ei nde mbembe ońolana a so̱ṅtane̱ ndut’a mulema ńa mako̱m mao, mo̱ pe̱ a bwa ndutu mwemba na babo̱.

13. Ońola nje nika e membe̱no̱ biso̱ jita o bia ná Yesu a mabwea bato ndedi e?

¹³ Nika e membe̱ biso̱ jita o bia ná Yesu a mabwea bato ndedi. Ye mbale̱ ná di titi ke̱nge̱nge̱ kana a tano̱. Nde di to̱ndi mo̱ ońolana a lee̱le̱ bape̱pe̱ nded’a mulema. (1 Pet. 1:8) Nika e membe̱ biso̱ o bia ná e o janea tatan ka Kiṅ’a Janea la Loba. Son a ponda a mala bo̱le̱ take ńe̱se̱. Yesu a dongame̱n o jongwane̱ bo̱lise̱ bebango be̱se̱ janea la Satan di wanedino̱ mbel’a moto, ebanja mo̱ pe̱ a ta o wase ka mot’a benama. Na mbale̱, nika ńe biso̱ bonam o be̱ne̱ Mwanedi nu ‘mabwe̱ biso̱ sese ońola bo̱bo̱ lasu.’​—Bon. 2:17, 18; 4:15, 16.

14. Bupisane̱ Efeso 5:1, 2, nje di makekano̱ bata bola e?

¹⁴ Jombwedi te̱ eyembilan a Yehova na Yesu, nika e matute̱le̱ biso̱ o keka bata lee̱le̱ ndedi ninde̱ne̱. (Langa Efeso 5:1, 2.) Di titi ná di langa milema ka babo̱. Nde to̱ na nika, je ná di keka so̱ṅtane̱ besengedi na ńo̱ng’a bane̱. (2 Kor. 11:29) Diwengisan na bato ba dinge̱le̱ biso̱ bena ba mombweye̱ nde bwam ba babo̱me̱ne̱, di mawe̱ ná di “s’ombwea mambo [masu] mo̱me̱ne̱, nde mambo ma bane̱ bape̱pe̱ pe̱.”​—Fil. 2:4.

15. Ba nja tobotobo bangame̱n lee̱le̱ ndedi e?

¹⁵ Batudu o mwemba tobotobo nde bangame̱n lee̱le̱ ndedi. Ba bi ná ba mabola Yehova bolangi ońola mbadi ba mombweano̱ mido̱ngi mao. (Bon. 13:17) O bwam ba jongwane̱ bonasango abu, batudu bangame̱n lee̱le̱ ndedi. Ne̱ni batudu beno̱ ná ba lee̱le̱ ndedi e?

16. Nje mutudu ńe ndedi a mabolano̱ e, ońola nje pe̱ nika ńeno̱ mweńa e?

¹⁶ Mutudu ńena ńe ndedi, a matombise̱ ponda na bonasango na bonańango o mwemba. A mabaise̱ myuedi, a no̱ngo̱ ponda o senga na be̱ pe̱ we̱lisane̱. Nika ńe mweńa tobotobo yete̱na mō̱ ńa min mido̱ngi ma tiki a be̱n ńo̱ngi ná ba sengane̱ mo̱, nde e be̱ mo̱ ndutu o so̱ byala. (Min. 20:5) Mutudu a mabola te̱ pond’ao na wonja ońola bonasango, lakisane̱, ndolo na mulatako ba mabata be̱ oteten a mo̱ na babo̱.​—Bebolo 20:37.

17. Njik’ede̱mo jita la bonasango na bonańango ba to̱ndo̱ne̱no̱ batudu jita e? Bola eyembilan.

¹⁷ Jita la bonasango na bonańango ba makwala ná ndedi nde ńe ede̱mo yena ba to̱ndo̱ne̱no̱ batudu jita o mwemba. Ońola nje e? Adelaide mo̱ ná: “O makwalisane̱ babo̱ na bo̱bise̱ la ńolo, ońolana o bi ná ba me̱nde̱ so̱ṅtane̱ wa.” A bati pe̱ ná: “We ná we̱ne̱ tongwea na mbadi ba malambe̱ye̱no̱ wa toi ke̱ o makwalisane̱ babo̱ ná ba malee̱le̱ wa ndedi.” Munasango mō̱ batudu ba lee̱le̱no̱ ndedi mo̱ ná: “Ne̱n miso̱di mi masulea mutudu mō̱ o  miso̱ ke̱ ne o langwea mo̱ bete̱medi bam. Y’edinge̱dinge̱ e si me̱nde̱ jasumwe̱ mba o mulopo to̱ buńa.”​—Rom. 12:15.

18. Ne̱ni jeno̱ ná di sa ndedi ońola bane̱ e?

¹⁸ Ye mbale̱ ná, seto̱ buka te̱ batudu nde bangame̱n lee̱le̱ ndedi. Biso̱ be̱se̱ je ná di sa yen ede̱mo. Ne̱ni e? Ke̱ di keki so̱ṅtane̱ nje belongi ba mbia masu na bonasango o mwemba ba be̱nno̱ ka mitakisan. Di be̱ne̱ ponda ońola beso̱mbe̱ o mwemba, baboedi, badun, na ba bena ba bo̱lo̱ne̱ bandolo babu. Baise̱ babo̱ ne̱ni ba jaino̱. Lambe̱ye̱ babo̱ toi bwam ke̱ ba malangwea wa besengedi babu. Lee̱ babo̱ ná we o so̱ṅtane̱ bete̱medi babu. Wanea babo̱ to̱ njika jongwane̱ weno̱ ná o we̱le̱ wana. Bola la nika nde di malee̱le̱ ndol’a mbale̱ o ebolo.​—1 Yohane 3:18.

19. Ońola nje jangame̱nno̱ so̱ṅtane̱ bane̱ ke̱ di makeka jongwane̱ babo̱ e?

¹⁹ Jangame̱n so̱ṅtane̱ bane̱ ke̱ di makeka wanea babo̱ jongwane̱. Ońola nje e? Ońolana bato be̱se̱ ba si malembe̱ mitakisan ńai po̱. Bō̱ be makwasi o pomane̱ langwa mitakisan mabu, bane̱ pe̱ ba si to̱ndi langwa mitakisan ba be̱nno̱. To̱ná di be̱nno̱ so̱ ńo̱ngi o jongwane̱, di si baise̱ moto myuedi me ná mi takise̱ mo̱. (1 Tes. 4:11) To̱ bane̱ ba langwea nde biso̱ besengedi babu, seto̱ ponda ye̱se̱ nde di me̱nde̱no̱ be̱ jo̱nge̱le̱ diwo̱ na babo̱. Nde jangame̱n so̱ṅtane̱ ná besengedi babu be. Di be̱ makwasi o senga nde muńo̱ngo̱ o to̱po̱.​—Mat. 7:1; Yak. 1:19.

20. Nje di me̱nde̱no̱ jombwea o jokwa di mabupe̱ e?

²⁰ Seto̱ o mwemba buka te̱ nde jangame̱nno̱ lee̱le̱ ede̱mo a bwam ya ndedi, nde na o dikalo pe̱. Ne̱ni jeno̱ ná di lee̱le̱ ndedi ke̱ di matimbise̱ bato bokwedi e? Di me̱nde̱ jombwea nika o jokwa di mabupe̱.