1. Beji 1 Peter 3:8 tale, bezẹle nọn da ti mhan bhọ rẹ ha sikẹ ẹbho nin ẹmhọn mhan ti ele bhọ?

Ọ MANMAN yẹẹ mhan rẹ ha sikẹ ẹbho ne ji ẹmhọn mhan rẹtẹ ele. Ele dọnmhegbe rẹ lẹn idia nin mhan ye, nin ele da sabọ lẹn ebi emhin dia mhan yẹ bhi egbe, bi ebi mhan ria bhi ọkhọle. Ranmhude ele ria ẹmhọn mhan, ele lẹn ebi mhan guanọ, bhiriọ ele ki rẹkpa mhan ọkuẹsẹ mhan bhii ele nin ele rẹkpa mhan. Mhan hoẹmhọn eria ne mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da mhan! *—Tie 1 Peter 3:8.

2. Emhin eso nela ha sabọ re ọle ha nọghọ mhan rẹ ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho?

² Ranmhude ene ga Osẹnobulua mhan khin, mhan rebhe dẹ dọnmhegbe ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ la ariajegbe. Ọkpakinọn, ọ bha lẹkhẹ. Bezẹle? Ranmhude, ọ bha gba nin mhan fo. (Rom. 3:23) Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan dọnmhegbe nin mhan hẹi ha ria ọsi egbe mhan ọkpa. Sẹyẹ, eji mhan da wanre, emhin ne sẹ sunu ji mhan bhi iẹnlẹn la uwedẹ nan rẹ bẹẹ mhan wanre, dẹ sabọ re ọle ha nọghọ mhan rẹ ha re ẹkẹ ẹjẹjẹ man. Emhin ọbhebhe nọn ha yẹ sabọ re ọle nọghọ mhan hi, uwedẹ nọn imhẹn nin ẹbho ne nẹga mhan rẹ lu emhin. Bhi ọne ẹghe ọkike nan, ẹbho iria ẹmhọn ibo ele, egbe ele ọkpa ele hoẹmhọn ọlẹn. (2 Tim. 3:1, 2) Be ha sabọ rẹkpa mhan khọn ene emhin nan ne re ọle nọghọ mhan rẹ ha re ẹkẹ ẹjẹjẹ man?

3. (a) Be ha rẹkpa mhan rẹ ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ? (b) Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

³ Mhan dẹ sabọ ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ sade mhan re egbe khọkhọ ijiẹmhin ọsi Jehova bi Jesu Kristi. Osẹnobulua nọn  mhọn ahoẹmhọn-egbe Jehova khin. Bhiriọ, ọle ji ẹmhọn ẹbho da rẹtẹ ọle. Ijiẹmhin nọn gbale ọle rẹman. (1 John 4:8) Jesu wo re egbe khọkhọ Aba ọle tee. (John 14:9) Ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ọne otọ nan, ọle da rẹman mhan uwedẹ nọn khẹke nin ọria rẹ ha re ẹkẹ ẹjẹjẹ man. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan ebi Jehova bi Jesu rẹ rẹman yẹ ghe ẹmhọn eria rẹtẹ ọle. Mhan dẹ yẹ zilo nyan ebi mhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ ele ye.

4. Be Isaiah 63:7-9 rẹ rẹman yẹ ghe ẹmhọn mhan rẹtẹ iJehova?

⁴ Baibo rẹkpa mhan lẹn ghe Jehova ji ẹmhọn ene ga ọle da rẹtẹ ọle. Bhi ọsi ijiẹmhin, Baibo taman mhan ghe “bhi ẹghe nin [ibhokhan Izrẹl] rẹ ha ribhi ọbalọ nọnsele rebhe, ọ da yẹ ha ba ọle bhi egbe.” (Tie Isaiah 63:7-9.) Akizẹbue, Jehova da yẹ noo akhasẹ natiọle Zechariah rẹ tale ghe, ọ ba ọle bhi egbe ahamiẹn ẹbho de nyẹnyẹn eria nesọle. Jehova taman ẹbho nesọle ghe, ọria nọn re obọ so ele di obọ ọle bhi ẹlo. (Zech. 2:8) Ọne ọta nan wo rẹman ghe ẹmhọn mhan rẹtẹ iJehova.

5. Ijiẹmhin nela rẹman ghe Jehova rẹkpa ẹbho nesọle?

⁵ Jehova iwo gheghe mhọn ẹjẹjẹ da ẹbho nesọle ne le oya, ọle yẹ lu emhin nin ọle rẹ rẹkpa ele. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin ibhokhan Izrẹl rẹ ha le oya bọsi igbọn bhi Egypt, ọbalọ nin ele ha ye da ha ba iJehova bhi egbe. Bhiriọ, ọle da lu emhin nin ọle rẹ rẹkpa ele. Ọle da taman iMoses yọle: “Mẹn manman daghe oya nin ẹbho nesẹmhẹn ne ribhi Egypt ye, mẹn họn usomhin nọnsele . . . Mẹn manman lẹn ọbalọ nin ele ye. Mẹn dẹ ha khian enin dọ miẹn ele fan bhi obọ ọsi ibhokhan Egypt.” (Ex. 3:7, 8) Ranmhude ẹkẹ ẹjẹjẹ nin Jehova ha mhọn da ele, ọle da hinmhin ele bhi igbọn nan ha re ele lu. Ikpe ne bunbun ki gbera, eghian ele da gbo mun okhọn bu ele ẹghe nin ele rẹ sẹbhi otọ nan ve nin ele. Be iJehova ki lu yẹ? Eviẹ nin ele ha viẹ ranmhude udenyẹnyẹn nan ha denyẹnyẹn ele, bi oya nan ha re nin ele, da re iJehova tohan ele. Jehova da gbo lu emhin rẹ rẹkpa ele ranmhude ẹkẹ ẹjẹjẹ nin ọle ha mhọn da ele. Ọle da ne ẹbho mundia ne ha rẹkpa ele khọn eghian ele miotọ.—Judg. 2:16, 18.

6. Ẹmhọn ẹbho nesi Jehova be rẹtẹ ọle aharẹmiẹn ele fidọn bhi iria-eria nọnsele? Re ijiẹmhin man.

⁶ Ẹgheso, asabọmiẹn iria-eria nọnsẹmhan  bha diẹn mun iho nọnsi Jehova. Ọrẹyiriọ, ọle sẹyẹ ji ẹmhọn mhan da rẹtẹ ọle. Bha ji mhan tẹmhọn ebe sunu ji Jonah. Osẹnobulua da taman iJonah nin ọle dọ wewe uhọnmhunje ọsi ibhohiẹn nọnsọle man ibhokhan Nineveh. Ele ki fidenọ bhi olukhọ nọnsele, Jehova bha yẹ re oya nin ele. Ọkpakinọn, ẹkẹ da ha khọ iJonah, ranmhude uhọnmhunje nin ọle dọ taman ele ghe a dẹ fuẹn ele a bha yẹ sunu. Ọrẹyiriọ, Jehova da re iziẹngbe nin Jonah lu emhin, yẹ rẹkpa ọle fi iria-eria nọnsọle denọ. (Jonah 3:10–4:11) Akizẹbue, ẹmhọn nin Jehova ha man iJonah le da mun ọle ẹlo kore. Jehova bhọ da noo ọle rẹ gbẹn ọne okha nan ọbhi otọ nin mhan da miẹn emhin luẹ bhọ.—Rom. 15:4. *

7. Bezẹle uwedẹ nin Jehova rẹ nin ẹbho nesọle lu emhin a da sabọ ko mhan udu re?

⁷ Uwedẹ nin Jehova rẹ ne ẹbho nesọle lu emhin rẹman ghe, ọle mhọn ẹḳe ẹjẹjẹ da ene ga ọle. Ọle lẹn oya bi ọbalọ ọsi ọdeọde. Jehova wo gene lẹn mhan sẹbhi otọ ẹkẹ. (2 Chron. 6:30) Ọle lẹn ebi mhan ria ẹmhọnlẹn, ebi emhin dia mhan yẹ bhi egbe, bi eji ahu nọnsẹmhan sẹle. Ọle ida ji edọnmhẹn nin mhan ida sabọ ziẹngbe ọle da sẹ mhan egbe. (1 Cor. 10:13) Udede ikoudure wo khọnan!

8-10. Emhin eso nela deba ebe rẹkpa iJesu rẹ ha ji ẹmhọn ẹbho da rẹtẹ ọle?

⁸ Ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ọne otọ nan, ọle da wo ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho. Eso bhi emhin ne rẹkpa ọle lu ọnan hi: ọhẹnhẹn, Jesus wo manman re egbe khọkhọ Aba ọle nọn ribhi okhun. Jesu wo hoẹmhọn ẹbho beji Aba ọle rẹ hoẹmhọn ẹbho. Arẹmiẹn ọle wo ha ghọnghọn ranmhude emhin rebhe nin ọle rẹkpa Aba ọle man, imhan nin eria re ọle ha ghọnghọn nẹ. (Prov. 8:31) Oyẹẹ nin Jesu mhọn zẹle nin ọle da ji ẹmhọn ẹbho rẹtẹ ọle.

⁹ Ọzeva, bọsi Jehova, Jesu mhọn ahu nin ọle rẹ lẹn ebe re ọria bhi ọkhọle. Ọle lẹn ebe emhin dia eria yẹ bhi egbe bi ebezẹle nin ele da lu emhin nin ele lu. (Matt. 9:4; John 13:10, 11) Bhiriọ, Jesu ha daghe ẹbho ne le oya, ọle ki tohan ele yẹ re ikoudure nin ele.—Isa. 61:1, 2; Luke 4:17-21.

¹⁰ Ọzea, Jesu tobọle yẹ miẹn ọnọghọ nin ẹbho miẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, azagba-uwa nọn bha manman fe a da bẹẹ ọle wanre. Bhiriọ, Jesu da luẹ ebi a rẹ miẹn ẹsọn ne kaka yẹ ẹghe nin ọle rẹ deba aba ọle nin Joseph ha wẹnna. (Matt. 13:55; Mark 6:3) Asabọmiẹn Jesu bha sẹ lu iwẹnna oga nọnsọle fo bhi ọne otọ nan ọkuẹsẹ aba ọle nin Joseph yu. Ranmhude ọnan, mhan dẹ sabọ yọle ghe Jesu miẹn ọbalọ nọn nanbhọre sade ọria nin mhan hoẹmhọnlẹn yu. Jesu yẹ lẹn ebi ọ dia yẹ bhi egbe sade a ribhi azagba-uwa nin ọrebhe ida ribhi oga ọkpa. (John 7:5) Emhin rebhe ne sunu ji Jesu rẹkpa ọle lẹn ọnọghọ nin ibhioguele miẹn bhi egbe, bi ebi emhin dia ele yẹ bhi egbe.

11. Ẹghela iJesu wo rẹ kiẹ rẹman ghe ẹmhọn ẹbho wo manman rẹtẹ ọle? Gbotọle fanọan. (Fẹ adudu nọn ribhi odalo ọne ebe nan ghe.)

¹¹ Emhin ọhan-ilo kẹkẹ nin Jesu lu nin ẹbho yẹ rẹman ghe ẹmhọn ẹbho rẹtẹ ọle. Ọle bha wo ha gheghe lu ene emhin ọhan-ilo nan. Itohan nin ọle ha mhọn da ẹbho ne le oya, ọle zẹle nin ọle da ha lu ene emhin ọhan-ilo. (Matt. 20:29-34; Mark 1:40-42) Bhi ọsi ijiẹmhin, ria ẹmhọn ebezẹle nin iJesu da re okpea ọkpa nọn yi ehọ sibhi ẹwẹ ẹbho re ọkuẹsẹ ọle re egbe daan ọlẹn, la ebezẹle nin ọle da riọ ọmọn ọsi okhuo nin ọdọ ọle yu kpanọ. (Mark 7:32-35; Luke 7:12-15) Jesu wo ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ene ẹbho  nan. Ranmhude ọnin, ọle da ha guanọ nin ọle rẹkpa ele.

12. Be John 11:32-35 rẹ rẹman yẹ ghe Jesu wo ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da iMartha bi Mary?

¹² Jesu wo ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da iMartha bi Mary. Ẹghe nin Jesu rẹ daghe ebi iMartha bi Mary rẹ ha viẹ yẹ ranmhude obhio ele nin Lazarus nọn yu, “Jesu da gbe eviẹ a.” (Tie John 11:32-35.) Jesu bha wo gheghe ha viẹ ranmhude ọmọẹ ọle yu, ranmhude ọle lẹnmhin ghe ọle dẹ riọ iLazarus kpanọ bhi uu. Ọkpakinọn, ọbalọ nin ọne uu si ji imọẹ ọle, ọle zẹle nin Jesu da ha viẹ.

13. Bezẹle nọn da yi ikoudure rẹji mhan ghe Jesu mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho?

¹³ Mhan dẹ sabọ miẹn ikoudure bhi uwedẹ nin Jesu rẹ ha ji ẹmhọn ẹbho da rẹtẹ ọle. Arẹmiẹn mhan bha gba fo, mhan hoẹmhọn Jesu ranmhude ẹkẹ ẹjẹjẹ nin ọle rẹ nin ẹbho lu emhin. (1 Pet. 1:8) Eghọnghọn nọn rẹji mhan ghe, Jesu kiẹn Ojie fo bhi Agbejele nọnsi Osẹnobulua. Ọle dẹ kẹ dọ re ọkpẹnlẹn ọbhi oya rebhe. Ranmhude Jesu ka dọ nyẹnlẹn bhi ọne otọ nan, ọle dẹ wo sabọ hinmhin mhan bhi ọbalọ rebhe nin mhan miẹn bhi obọ Esu. Emhin eghọnghọn nọn ghe, Ojie nọn lẹn otọ iloya nesẹmhan, ọle Jesu khin.—Heb. 2:17, 18; 4:15, 16.

14. Beji Ephesians 5:1, 2 tale, be imhan ha dọnmhegbe ha lu?

¹⁴ Ahamiẹn mhan luẹ ijiẹmhin ọsi Jehova bi Jesu, ọ ki manman ha ti mhan bhọ rẹ ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho. (Tie Ephesians 5:1, 2.) Arẹmiẹn mhan isabọ daghe ọkhọle nọnsi eria, mhan dẹ sabọ dọnmhegbe nin mhan lẹn ebi ele guanọ, bi ebi emhin dia ele yẹ bhi egbe. (2 Cor. 11:29) Ọ bha khẹke nin mhan ha re egbe khọkhọ ọne agbọn nan ne khu ọsi egbe ele ọkpa. Mhan dọnmhegbe rẹ “gbẹlokotọ, ọ iyi bhi ọmhẹn [nọnsẹmhan] ọkpa, sokpan . . . bhi ọmhẹn ọsi eria nekẹle.”—Phil. 2:4.

15. Hela ọ manman khẹke ne ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ?

¹⁵ Ọ manman khẹke nin ewanlẹn ne ribhi ẹkẹ agbotu ji ẹmhọn ẹbho da rẹtẹ ele. Ele lẹn sẹbhọ ghe, Jehova dẹ nọọn ele ebi ele rẹ gbẹloghe ihuan nesọle yẹ. (Heb. 13:17) Ahamiẹn ene ewanlẹn mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ, ele ki sabọ ha rẹkpa ene ele ko ga. Be ele ha rẹ rẹman yẹ ghe ẹmhọn ẹbho rẹtẹ ele?

16. Be ọkhẹke nin ewanlẹn bhi agbotu ne mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ ha lu? Bezẹle nọn da khẹke nin ele ha lu iriọ?

¹⁶ Ewanlẹn ne mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ ne ribhi agbotu re ẹghe ọbhi otọ rẹ deba ene ele ko ga muobọ. Ele ki fẹkẹ ha re iziẹngbe rẹ kaehọ sade ele deba ene ele ko ga zilo. Ahamiẹn ọria guanọ nin ọle tẹmhọn man ele, sokpan, ọne ọria bha lẹn ebi ọle ha rẹ tale yẹ, ọkhẹke nin ene ewanlẹn re iziẹngbe rẹ ka ọle ehọ. (Prov. 20:5) Ahamiẹn ewanlẹn bhi agbotu re ẹghe ọbhi otọ rẹ deba ene ele ko ga muobọ, oyẹẹ, bi ikolu nin ele ko mhọnlẹn ki manman ziẹn. Ele ki yẹ sabọ gba ẹkẹ ene ewanlẹn.—Acts 20:37.

17. Be manman re ẹmhọn ewanlẹn bhi agbotu ti ibhio mhan eso bhọ? Sounun bhi ijiẹmhin.

¹⁷ Ibhio mhan ne bunbun tale ghe, ọ manman ti ele bhọ sade ewanlẹn bhi agbotu mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho. Bezẹle? Adelaide da yọle: “Ọ manman re ọle lẹkhẹ nin uwẹ rẹ nin ele talọ, ranmhude uwẹ lẹn sẹbhọ ghe ẹmhọn uwẹ ti ele bhọ. Uwedẹ nin ọwanlẹn bhi agbotu rẹ lu emhin sade uwẹ nanlẹn talọ ha rẹman uwẹ si ẹmhọn uwẹ rẹtẹ ọle.” Obhio mhan ọbhebhe nọn ha ghọnghọn ranmhude uwedẹ nin ọwanlẹn ọkpa bhi agbotu rẹ nanlẹn lu emhin da yọle: “Mẹn ida yelea ghee ebi amẹn-eviẹ rẹ ha si ọwanlẹn ọkpa bhi ẹlo re yẹ eghe nin mẹn rẹ ha taman ọlẹn idia nin mẹn ye.”—Rom. 12:15.

18. Be imhan ha rẹ sabọ ha re ẹkẹ ẹjẹjẹ man ẹbho yẹ?

 ¹⁸ Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ iyi ewanlẹn bhi ẹkẹ agbotu ọkpa ọkhẹke ne ha re ẹkẹ ẹjẹjẹ man. Mhan rebhe dẹ sabọ ha mhọn ọne ikpẹ nan. Be imhan ha rẹ sabọ ha mhọn ọlẹn yẹ? Ọkhẹke nin mhan ha dọnmhegbe lẹn idia nin ene ribhi azagba-uwa nọnsẹmhan ye, bi ọnọghọ kẹkẹ nin ibhio mhan bhi agbotu miẹn bhi egbe. Ọ yẹ khẹke nin ẹmhọn elasẹre, ene khọnmhọn, bi ene dọnmanlẹn manman rẹtẹ mhan, rẹ sẹbhi eria nin ẹbho nọnsele yu. Ha nọọn ele ebi emhin dia ele yẹ bhi iẹnlen. Ka ele ehọ nọnsẹn beji ele ha rẹ ha nin uwẹ talọ. Ji uwedẹ nin uwẹ ha rẹ nin ele lu emhin rẹman ele ghe uwẹ lẹn idia nin ele ye. Lu eka nin uwẹ ha sabọ lu rẹ rẹkpa ele. Inian mhan ha rẹ rẹman ghe, oyẹẹ ọsaje mhan mhọn da ẹbho.—1 John 3:18.

19. Bezẹlẹ nọn bha da khẹke nin mhan wo ha re uwedẹ ọkpa rẹ rẹkpa ẹbho kẹkẹ?

¹⁹ Ọ iwo yi uwedẹ ọkpa mhan ha rẹ ha rẹkpa ẹbho rebhe. Bezẹle? Ranmhude uwedẹ kẹkẹ ẹbho rẹ lu emhin ranmhude ọnọghọ la oya nin ele ye. Ẹbho eso sabọ ta oya nin ele ye dagbare, ọkpakinọn, ọ iyẹẹ ẹbho ebhebhe rẹ lu iriọ. Arẹmiẹn urẹkpa mhan guanọ nin mhan rẹkpa ẹbho, ọ bha khẹke nin mhan ha nọọn ele inọnta nọn ha re ẹkhọle ha lo ele. (1 Thess. 4:11) Asabọmiẹn ọ iyi uwedẹ ọkpa mhan bi ibhio mhan rẹ ghe emhin, aharẹmiẹn ele taan ọkhọle a man mhan. Ọnan ha sunu, ọkhẹke nin mhan lẹn sẹbhọ ghe, ebi emhin dia ele yẹ bhi egbe, ọle ele rẹman mhan. Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan ha kaehọ nọnsẹn, sokpan, nin mhan hẹi wo ha re ẹjẹje talọ bhi ẹmhọn.—Matt. 7:1; Jas. 1:19.

20. Be imhan ha zilo nyan bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe?

²⁰ Gbera ene ribhi ẹkẹ agbotu, ọ yẹ khẹke nin mhan ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho nin mhan tẹmhọn Osẹnobulua man. Be imhan ha rẹ sabọ lu ọnan yẹ? Ọnan mhan ha zilo nyan bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe.