Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 12

Dwenle Awie Mɔ Nganeɛdelɛ Nwo

Dwenle Awie Mɔ Nganeɛdelɛ Nwo

Bɛ muala . . . bɛli nyane bɛmaa bɛ gɔnwo mɔ.”​—1 PITA 3:8.

EDWƐNE 90 Bɛmaa Yɛmaa Yɛ Nwo Anwosesebɛ

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Kɛ mɔɔ 1 Pita 3:8 kile la, duzu ati a yɛ nee menli mɔɔ bɛdwenle yɛ nganeɛdelɛ nee yɛ boɛyɛlɛ nwo la de a yɛ nye die a?

SAA yɛ nee menli mɔɔ bɛdwenle yɛ nganeɛdelɛ nee yɛ boɛyɛlɛ nwo la de a, yɛ nye die. Bɛbɔ mɔdenle kɛ bɛbava bɛ nwo bɛawula yɛ tɛnlabelɛ ne anu na bɛade yɛ edwɛkɛ nee yɛ nganeɛdelɛ bo. Bɛbɔ mɔdenle kɛ bɛbanwu yɛ ngyianlɛdeɛ na bɛaboa​—ɔyɛ bɔbɔ a bɛyɛ zɔ kolaa na yɛazɛlɛ. Yɛ nye die menli mɔɔ ‘bɛdi nyane bɛmaa yɛ la’ * anwo kpalɛ.​—Kenga 1 Pita 3:8.

2. Duzu ati a ɔhyia mɔdenlebɔlɛ na yɛahola yɛala anwunvɔnezelɛ ali a?

2 Kɛ Kilisienema la, yɛkulo kɛ yɛse awie mɔ anwunvɔne anzɛɛ ‘yɛdi nyane yɛmaa bɛ.’ Noko, nɔhalɛ ne a le kɛ ɔhyia mɔdenlebɔlɛ. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ yɛnli munli. (Wlo. 3:23) Yemɔti ɔwɔ kɛ yɛko yɛtia angomedi subane mɔɔ bɛva bɛwo yɛ la. Bieko, yɛ nuhua bie mɔ ɛnze anwunvɔne ɔlua kɛzi bɛtetele yɛ anzɛɛ tɛnlabelɛ bie mɔɔ yɛhɔle nu la ati. Mɔɔ li awieleɛ, menli mɔɔ de bikye yɛ la subane bahola anyia yɛ nwo zo tumi. Wɔ awieleɛ mekɛ ɛhye anu, menli ɛndwenle awie mɔ anwo, emomu ‘bɛle angomedi.’ (2 Tim. 3:1, 2) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛali ngyegyelɛ ɛhye mɔ azo konim na yɛadwenle awie mɔ nganeɛdelɛ nwo ɛ?

3. (a) Kɛzi yɛbahola yɛanyia anyuhɔlɛ wɔ awie mɔ mɔɔ yɛbali nyane yɛamaa bɛ la anu a? (b) Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

3 Yɛbahola yɛanyia anyuhɔlɛ wɔ awie mɔ mɔɔ yɛdi nyane yɛamaa bɛ la anu ɔlua Gyihova Nyamenle nee ɔ Ra Gyisɛse Kelaese mɔɔ yɛbazukoa bɛ la azo. Gyihova le ɛlɔlɛ Nyamenle, na ɔyɛ neazo mɔɔ di munli wɔ awie mɔ mɔɔ bɛdwenle bɛ nwo la anu. (1 Dwɔn 4:8) Gyisɛse zukoale ɔ Ze subane kpalɛ. (Dwɔn 14:9) Mɔɔ ɔwɔ azɛlɛ ye azo la, ɔyɛle kɛzi dasanli kola da anwunvɔnezelɛ ali la anwo neazo. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbalimoa yɛazuzu kɛzi Gyihova nee Gyisɛse ɛla ye ali kɛ bɛdwenle awie mɔ nganeɛdelɛ nwo la anwo. Akee yɛbanlea kɛzi yɛbahola yɛazukoa bɛ neazo ne mɔ la.

GYIHOVA DWENLE AWIE MƆ ANWO FA YƐ NEAZO

4. Kɛzi Ayezaya 63:7-9 maa yɛnwu kɛ Gyihova dwenle ye azonvolɛ nganeɛdelɛ nwo ɛ?

4 Baebolo ne kilehile kɛ Gyihova dwenle ye azonvolɛ nganeɛdelɛ nwo. Kɛ neazo la, suzu kɛzi Gyihova dele nganeɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee tete Yizilayɛma ɛlɛyia ngyegyelɛ la anwo nea. Nyamenle Edwɛkɛ ne ka kɛ: “Bɛ nyanelilɛ kɔsɔɔti yɛle ye nyanelilɛ.” (Kenga Ayezaya 63:7-9.) Nzinlii, Gyihova luale ngapezonli Zɛkalaya anwo zo hanle kɛ saa bɛlɛkile ye menli ne nyane a, ɔbu ye kɛ ɔdaye a bɛlɛfa bɛayɛ ye a. Gyihova zele ye azonvolɛ kɛ: “Awie mɔɔ kɛva ɔ sa kɛha bɛ la ɛva [me] nye kuduarizi ne ɛwɔ baka zo.” (Zɛk. 2:8) Nea kɛzi ɛhye maa yɛnwu ye kɛ Gyihova dwenle ye menli nwo a!

Gyihova vile anwunvɔnezelɛ nu liele ye menli Yizilayɛma vile akɛlɛzonlenlɛ nu wɔ Yigyibiti (Nea ɛdendɛkpunli 5)

5. Maa neazo mɔɔ kile kɛ Gyihova yɛ debie boa ye azonvolɛ mɔɔ ɛlɛnwu amaneɛ la.

5 Gyihova ɛnli nyane ɛmmaa ye azonvolɛ mɔɔ ɛlɛnwu amaneɛ la ala. Emomu ɔyɛ debie ɔboa bɛ. Kɛ neazo la, mɔɔ Yizilayɛma ɛlɛnwu amaneɛ kɛ ngɛkɛlɛ wɔ Yigyibiti la, Gyihova dele bɛ nyane ne abo na ɔboale bɛ. Gyihova zele Mosisi kɛ: ‘Menwu amaneɛ mɔɔ me menli ne ɛlɛnwu ye la yɛɛ mede bɛ ɛzunlɛ, meze nyane mɔɔ bɛlɛdi la. Mebahɔlie bɛ meavi Yigyibitima asa anu.’ (Ade. 3:7, 8) Ɔluakɛ Gyihova lile nyane maanle ye menli ne la ati, ɔliele bɛ ɔvile akɛlɛzonlenlɛ nu. Wɔ ɛvoya dɔɔnwo anzi wɔ mekɛ mɔɔ Yizilayɛma wɔ Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo la, bɛ agbɔvolɛ tetale bɛ. Duzu a Gyihova yɛle ye wɔ nwo a? “Ɔluakɛ ɔyɛ na bɛkile bɛ nyane nee abodelɛ na bɛse kɛ bɛsu a ɛnee ɔyɛ [Gyihova] alɔbɔlɛ” la ati, ɔzoanle ndɛnebuavolɛma ɔmaanle bɛliele ye menli ne bɛvile bɛ agbɔvolɛ asa nu.​—Man. 2:16, 18.

6. Maa kɛzi Gyihova dwenle ye azonvolɛ nganeɛdelɛ nwo, bɔbɔ wɔ mekɛ mɔɔ bɛ nzuzulɛ ɛndenrɛ la anwo neazo.

6 Gyihova dwenle ye azonvolɛ nganeɛdelɛ nwo, bɔbɔ wɔ mekɛ mɔɔ bɛ nzuzulɛ ɛndenrɛ la. Fa Dwona kɛ neazo. Nyamenle zoanle ngapezonli ɛhye kɛ ɔhɔha ye ndɛnebualɛ edwɛkɛ ɔtia Nenɛvɛma. Mɔɔ bɛnlunle bɛ nwo la, Nyamenle kpale kɛ ɔnrɛzɛkye bɛ. Noko, Dwona anye anlie ɛhye anwo. “Ɔvale ɛya” kpole ɔluakɛ ye ngapezo edwɛkɛ ne amba nu la ati. Noko, Gyihova nyianle Dwona anwo abotane na ɔboale ye ɔmaanle ɔhakyile ye adwenle. (Dwona 3:10–4:11) Nzinlii, Dwona dele ɛzukoalɛdeɛ ne abo, na Gyihova maanle ɔhɛlɛle edwɛkɛ ɛhye amaa yeaboa yɛ.​—Wlo. 15:4. *

7. Anwodozo boni a yɛnyia ye wɔ kɛzi Gyihova nee ye azonvolɛ di la anu a?

7 Kɛzi Gyihova nee ye menli di la maa yɛnwu kɛ ɔse ye azonvolɛ anwunvɔne. Ɔze amaneɛnwunlɛ nee nyane mɔɔ yɛ nuhua ko biala nwu ye la. Gyihova a “[ze] sonla ahonle nu a.” (2 Ek. 6:30) Ɔze yɛ nzuzulɛ muala, yɛ nganeɛdelɛ nee yɛ sinlidɔlɛ. “Na ɔnrɛmaa bɛnrɛzɔ [yɛ] bɛnrɛnlea bɛnrɛdɛla mɔɔ [yɛkɛhola] la.” (1 Kɔl. 10:13) Nea kɛzi edwɛkɛ zɔhane kyekye yɛ rɛle a!

GYISƐSE DWENLE AWIE MƆ ANWO FA YƐ NEAZO

8-10. Ninyɛne boni mɔ a boale Gyisɛse maanle ɔdwenlenle awie mɔ anwo a?

8 Mɔɔ Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la ɛnee ɔdwenle menli nwo kpalɛ. Yeanyɛ boɛ fee la, ninyɛne nsa bie a maanle ɔyɛle zɔhane a. Mɔɔ limoa, yɛnwu ye kɛ, Gyisɛse zukoale ye anwuma Selɛ ne kpalɛ. Gyisɛse hulole menli, kɛ mɔɔ ɔ Ze yɛle la. Ɛnee Gyisɛse anye die debie biala mɔɔ ɔboale Gyihova ɔmaanle ɔyɛle la anwo ɛdeɛ, noko ɛnee ɔ “nye die menli nwo” kpalɛ. (Mrɛ. 8:31) Ɛlɔlɛ hanle Gyisɛse maanle ɔdwenlenle awie mɔ nganeɛdelɛ nwo.

9 Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, le kɛ Gyihova la, ɛnee Gyisɛse kola nwu mɔɔ wɔ awie ahonle nu la. Ɛnee ɔkola ɔnwu adwenle mɔɔ menli lɛ nee bɛ nganeɛdelɛ. (Mat. 9:4; Dwɔn 13:10, 11) Ɔluakɛ Gyisɛse dwenle menli nwo la ati, saa ɔnwu bɛdabɛ mɔɔ bɛ rɛle ɛbɔ la a, ɔkyekye bɛ rɛle.​—Aye. 61:1, 2; Luku 4:17-21.

10 Mɔɔ tɔ zo nsa, ngyegyelɛ mɔɔ menli yia la bie dole Gyisɛse. Kɛ neazo la, ɔda ali kɛ, Gyisɛse nyinle wɔ abusua mɔɔ bɛnlɛ bie la anu. Gyisɛse zukoale kɛzi bɛyɛ gyima ɛsesebɛ la ɔvile ɔ ze Dwosefi ɛkɛ. (Mat. 13:55; Maake 6:3) Ɔbayɛ kɛ Dwosefi wule kolaa na Gyisɛse ɛzonlenlɛ gyima ne ara awieleɛ. Yemɔti, bie a Gyisɛse nwunle kɛzi awie kulovolɛ wu a ɔyɛ nyane la. Ɛnee eza Gyisɛse ze kɛzi abusua mɔɔ asolo awie biala diedi anu asetɛnla de la. (Dwɔn 7:5) Tɛnlabelɛ zɔhane nee gyɛne boale Gyisɛse maanle ɔdele koahweabanema ngyegyelɛ nee bɛ nganeɛdelɛ bo.

Gyisɛse nwunle nrenyia anzondiliravolɛ ne anwunvɔne, ɔvale ye ɔhɔle ahane na ɔyɛle ye ayile (Nea ɛdendɛkpunli 11)

11. Mekɛ boni a ɔlale ali kɛ amgba Gyisɛse dwenle menli nwo a? Kilehile nu. (Nea ɔ nyunlu nvoninli ne.)

11 Nwanwane ninyɛne mɔɔ Gyisɛse yɛle la maa yɛnwu kɛ amgba ɔdwenle menli nwo. Yeanyɛ nwanwane ninyɛne zɔhane ɔluakɛ ɔwɔ kɛ ɔyɛ la ati. “Alɔbɔlɛ hunle” ye maanle menli mɔɔ ɛlɛnwu amaneɛ la. (Mat. 20:29-34; Maake 1:40-42) Kɛ neazo la, suzu kɛzi Gyisɛse dele nganeɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɔvale anzondiliravolɛ ne ɔvile ɛlɔne ne anu ɔyɛle ye ayile anzɛɛ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔlɛdwazo kunlavolɛ raalɛ bie ara nrenyia kokye ne la anwo nea. (Maake 7:32-35; Luku 7:12-15) Ɛnee menli zɔhane anwo yɛ Gyisɛse alɔbɔlɛ na ɔkulo kɛ ɔboa bɛ.

12. Kɛ mɔɔ Dwɔn 11:32-35 kile la, kɛzi Gyisɛse hilele kɛ ɔdi nyane ɔmaa Maata nee Mɛle ɛ?

12 Gyisɛse lile nyane maanle Maata nee Mɛle. Mɔɔ ɔnwunle kɛzi bɛlɛdi bɛ diema nrenyia, Lazalɛse ewule ne anwo nyane la, “Gyisɛse zunle.” (Kenga Dwɔn 11:32-35.) Tɛ kɛ ɔ gɔnwo kpalɛ ɛwu la ati a ɔzunle a. Ye biala anu, ɛnee ɔze kɛ ɔbadwazo Lazalɛse. Emomu, Gyisɛse zunle ɔluakɛ ɔdele nyane mɔɔ ɔ gɔnwo mɔ ɛlɛdi la abo na ɛhye hanle ye.

13. Kɛzi Gyisɛse mɔɔ yɛnwu kɛ ɔdwenle awie mɔ anwo la maa yɛ nye die ɛ?

13 Saa yɛsukoa kɛzi ɛnee Gyisɛse dwenle awie mɔ anwo la anwo debie a, ɔbaboa yɛ kpalɛ. Nɔhalɛ nu, ɔdi munli na yɛmɛ yɛnli munli. Noko, yɛkulo ye ɔlua kɛzi ɔ nee awie mɔ lile la ati. (1 Pita 1:8) Ɔyɛ anyelielɛ kɛ yɛnwu kɛ kɛkala ɔlɛdi tumi kɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne azo Belemgbunli la. Ɔnrɛhyɛ, ɔbaye amaneɛnwunlɛ kɔsɔɔti yeavi ɛkɛ. Gyisɛse ala a ɔbahola yealie alesama yeavi ngyegyelɛ mɔɔ Seetan ɛva ɛra bɛ nwo zo la anu a, ɔluakɛ ɔrayɛle dasanli. Nɔhalɛ nu, ɔle nyilalɛ kpole kɛ yɛnyia Tumivolɛ mɔɔ kola te “yɛ bɛtɛɛyɛlɛ bo a.”​—Hib. 2:17, 18; 4:15, 16.

SUKOA GYIHOVA NEE GYISƐSE NEAZO NE

14. Kɛ mɔɔ Ɛfɛsɛsema 5:1, 2 kile la, duzu a yɛkulo kɛ yɛyɛ a?

14 Saa yɛsuzu neazo mɔɔ Gyihova nee Gyisɛse ɛyɛ la anwo a, ɔka yɛ ɔmaa yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbadwenle awie mɔ anwo kpalɛ. (Kenga Ɛfɛsɛsema 5:1, 2.) Yɛngola yɛnnwu awie mɔ ahonle nu kɛ Gyihova nee Gyisɛse la. Noko, yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbade menli nganeɛdelɛ nee bɛ ngyianlɛ bo. (2 Kɔl. 11:29) Ɔnva nwo kɛ yɛde angomedi ewiade nu la, yɛbɔ mɔdenle kɛ ‘yɛnrɛdwenle yɛ ngomekye yɛ boɛyɛlɛ nwo, emomu yɛbadwenle awie mɔ noko ɛdeɛ nwo.’​—Fel. 2:4.

(Nea ɛdendɛkpunli 15-19) *

15. Nwane mɔ titili a ɔwɔ kɛ bɛbɔ mɔdenle bɛdi nyane bɛmaa awie mɔ a?

15 Ɔwɔ kɛ asafo nu mgbanyima titili bɔ mɔdenle di nyane maa awie mɔ. Bɛze kɛ bɛbabu mboane ne mɔɔ bɛva bɛ bɛwula bɛ sa la anwo mgbonda. (Hib. 13:17) Amaa mgbanyima ahola aboa bɛ mediema diedima la, ɔwɔ kɛ bɛda ndelebɛbo ali. Kɛzi mgbanyima bahola ahile kɛ bɛdi nyane bɛmaa awie mɔ ɛ?

16. Duzu a kpanyinli mɔɔ dwenle menli nwo la yɛ a, na duzu ati a ɛhye anwo hyia a?

16 Asafo nu kpanyinli mɔɔ dwenle menli nwo la nyia mekɛ maa ɔ mediema Kilisienema. Ɔbiza kpuya, akee ɔnyia abotane ɔtie bɛ kpalɛ. Ɛhye anwo hyia kpalɛ, saa mboane ɛhye mɔ anu ko kulo kɛ ɔfi ahonle nu ɔka ye ngyegyelɛ ɔkile ye noko ɔnnwu kɛzi ɔka ye a. (Mrɛ. 20:5) Saa kpanyinli fi ahonle nu nyia mekɛ maa ɔ mediema a, ɔmaa ye nu anwodozo nee ɛlɔlɛ mɔɔ bɛlɛ bɛmaa ye kɛ bɛ gɔnwo la anu mia.​—Gyi. 20:37.

17. Duzu a mediema dɔɔnwo ka kɛ bɛ nye die nwo wɔ mgbanyima anwo a? Maa neazo.

17 Mediema dɔɔnwo ka kɛ, subane mɔɔ bɛ nye die nwolɛ kpole kpalɛ wɔ asafo mgbanyima anwo la a le kɛ bɛbadwenle awie mɔ nganeɛdelɛ nwo. Duzu ati ɔ? Adelaide ka kɛ: “Ɔluakɛ ɔmmaa ɔnyɛ se kɛ ɛ nee bɛ badendɛ ɔluakɛ ɛze kɛ bɛbade wɔ edwɛkɛ bo.” Ɔtoa zo kɛ: “Ɛkola ɛnwu ye kɛ bɛdi nyane bɛmaa wɔ ɔlua kɛzi bɛyɛ bɛ nyɛleɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɛ nee bɛ ɛlɛtendɛ la.” Adiema nrenyia bie mɔɔ anye liele kɛzi mgbanyima ne mɔ nee ye lile anwo la hanle kɛ: “Menwunle kɛ kpanyinli ko anye monle ɛtetɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛtie me edwɛkɛ ne la. Mebahakye ɛhye dahuu.”​—Wlo. 12:15.

18. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛdwenle awie mɔ anwo ɛ?

18 Nɔhalɛ nu, tɛ asafo nu mgbanyima ala a ɔwɔ kɛ bɛdi nyane bɛmaa awie mɔ a. Ɔwɔ kɛ yɛ muala yɛsukoa subane ɛhye. Adenle boni azo? Bɔ mɔdenle kɛ ɛbade mɔɔ wɔ mbusuafoɔ nee ɛ mediema diedima ɛlɛkɔ nu la abo. Nyia mekɛ maa ngakula, menli mɔɔ ɛnde kpɔkɛ, bɛyɛ mgbanyinli yɛɛ menli mɔɔ bɛ alɔvolɛ ɛwu mɔɔ bɛwɔ wɔ asafo ne anu la. Biza bɛ kɛzi ninyɛne ɛlɛkɔ ye la. Saa bɛlɛtendɛ a, tie ye kpalɛ. Maa bɛnwu ye kɛ amgba ɛte ngyegyelɛ mɔɔ bɛlɛkɔ nu la abo. Yɛ mɔɔ ɛbahola biala la boa bɛ. Saa yɛyɛ zɔ a, ɔkile kɛ yɛlɛda nɔhalɛ ɛlɔlɛ ali.​—1 Dwɔn 3:18.

19. Kɛmɔti a ɔwɔ kɛ yɛda ndelebɛbo ali wɔ mekɛ mɔɔ yɛkulo kɛ yɛboa awie mɔ la ɛ?

19 Ɔwɔ kɛ yɛte menli edwɛkɛ bo wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛbɔ mɔdenle kɛ yɛboa bɛ la. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ asolo kɛzi awie biala yɛ ye nyɛleɛ wɔ ngyegyelɛ nwo la. Bie mɔ ka bɛ edwɛkɛ ndɛndɛ yɛɛ bie mɔ noko ɛngulo ɛdendɛlɛ. Yemɔti, yɛkulo kɛ yɛboa, noko yɛngulo kɛ yɛbiza kpuya mɔɔ bagyegye awie la. (1 Tɛs. 4:11) Saa awie mɔ fi bɛ ɛhulolɛ nu tendɛ bɔbɔ a, bie a yɛbanwu ye kɛ, tɛ mekɛ ne amuala a yɛ nee bɛ adwenle bayɛ ko a. Noko ɔwɔ kɛ yɛnwu ye kɛ, kɛ bɛte nganeɛ la ɛne. Yɛkulo kɛ yɛyɛ ye ndɛ yɛtie, noko ɔnle kɛ yɛpele yɛ nwo yɛtendɛ.​—Mat. 7:1; Gye. 1:19.

20. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ bieko anu a?

20 Saa ɛye menli nwo mɔɔ yɛbadwenle ye wɔ asafo ne anu la ɛsie ahane a, ɔwɔ kɛ yɛda subane kɛnlɛma ɛhye ali wɔ daselɛlilɛ nu. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛdwenle menli nwo wɔ ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne anu ɛ? Yɛbazuzu yemɔ anwo wɔ edwɛkɛ bieko anu.

EDWƐNE 130 Fa Ɛtane Kyɛ

^ ɛden. 5 Gyihova nee Gyisɛse dwenle awie mɔ nganeɛdelɛ nwo. Edwɛkɛ ɛhye bamaa yɛanwu kɛzi yɛbahola yɛazukoa bɛ neazo ne mɔ la. Yɛbazuzu deɛmɔti ɔwɔ kɛ yɛdi nyane yɛmaa awie mɔ nee kɛzi yɛbahola yɛayɛ zɔ la anwo.

^ ɛden. 1 EDWƐKƐ MƆƆ BƐHILEHILE NU: “Bɛli nyane bɛmaa bɛ gɔnwo mɔ” kile kɛ yɛbabɔ mɔdenle yɛade awie mɔ nganeɛdelɛ bo na yɛanyia zɔhane nganeɛdelɛ ne bie. (Wlo. 12:15) Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, “bɛli nyane bɛmaa bɛ gɔnwo mɔ” yɛɛ “bɛdwenle” bɛ gɔnwo mɔ anwo kile debie ko.

^ ɛden. 6 Eza Gyihova vile anwunvɔnezelɛ nu lile nɔhavoma gyɛne nganeɛdelɛ nwo gyima. Suzu Hana (1 Sam. 1:10-20), Yilaegya (1 Arl. 19:1-18) yɛɛ Yibɛdemɛlɛke (Gyɛ. 38:7-13; 39:15-18) edwɛkɛ ne anwo nea.

^ ɛden. 65 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Belemgbunlililɛ Asalo mɔɔ yɛkɔ la maa yɛnyia adenle dɔɔnwo yɛboa yɛ mediema. Yɛnwu kɛ (1) kpanyinli bie nee nolobɔlɛnli kakula bie nee ye mame ɛlɛtendɛ, (2) selɛ bie nee ɔ ra raalɛ ɛlɛboa adiema raalɛ kpanyinli bie yeamaa yeahɔvo kale, yɛɛ (3) asafo mgbanyima nwiɔ ɛlɛtie adiema raalɛ bie mɔɔ ɛlɛkpondɛ adehilelɛ la kpalɛ.