Atambaʼtaa mu matraxnuu

Ayuʼ náa naʼthí rí xú káʼnii nindxu̱u̱ ináa

ARTÍCULO RÍ MUʼNIGAJMAA 12

Gakumulú xóo ekumún eʼwíínʼ

Gakumulú xóo ekumún eʼwíínʼ

“Xúgiáanʼ ikháanʼ gíʼmaa maguaʼdáá mbóó ku̱ma̱ ndrígála, gakruaʼaʼla xóo rí naku̱mu̱u̱ imba̱a̱” (1 PED. 3:8).

AJMÚÚ 90 Guxnamíjná tsiakii

RÍ MUʼNIGAJMAA *

1. Xó má eʼthí náa 1 Pedro 3:8, náá numuu rí nakuwáanʼ májánʼ gajmiúlú bi̱ naxmiéjúnʼ kuyulúʼ rá.

XÚGIÁANʼ nakuwáanʼ májánʼ índo̱ kuwáanʼ gajmiúlú bi̱ naxmiéjúnʼ kuyulúʼ. Numuu rí ikhiin nunimíjna̱ makumún xó má ekumulú. Nduyáá rí ndayúlú ga̱jma̱a̱ numbayúlú, nguáná asndu tséʼthún mu numbayúlú. Gaʼndulúʼ kuʼñúún bi̱ nuni xúʼko̱ kaʼnii bi̱ ‹nakru̱ʼu̱u̱n xóo ekumulú› * xó má naʼthí 1 Pedro 3:8 (atraxnuu). *

2. Náá numuu rí naʼniulú mingíjyúuʼ makumulúʼ xóo ekumún eʼwíínʼ rá.

2 Xúgiáanʼ bi̱ ni̱ndxu̱lú cristianos nandulú musngajmá rí nakumulú mangáán xóo ekumún eʼwíinʼ. Mú naʼniulú mingíjyúuʼ muʼni rígi̱. Náá numuu rá. Timbá, numuu rí ni̱ndxu̱lú xa̱bu̱ aʼkhá ga̱jma̱a̱ rí nuʼni míjna mu xundxa̱ʼwa̱míjna̱ i̱ndó ga̱jma̱a̱ numulúʼ ikháanʼ (Rom. 3:23). Mbá tikuáanʼ naʼniulú mingíjyúuʼ ga̱jma̱a̱ numuu xóo ndijáánʼ o rí xóo nikúwáanʼ nakha ginii. Ga̱jma̱a̱ rí iwáá, mbáa mangáán nandulú muʼni xóo eni xa̱bu̱, rí iwáá mbiʼi rígi̱, xa̱bu̱ nánguá exmiéjunʼ xóo ekumún eʼwíínʼ, i̱ndó naxmiéjúnʼ kuyamijná ikhiin (2 Tim. 3:1, 2). Ndiéjunʼ gándoo gambáyulú mu ikháanʼ maxmiéjunlúʼ kuʼñúún eʼwíínʼ rá.

3. a) Ndiéjunʼ gambáyulú mu musngajmá rí nakumulú xóo ekumún eʼwíínʼ rá. b) Ndiéjunʼ guʼyáá náa artículo rígi̱ rá.

3 Mbá rí ma̱ndoo mambáyulúʼ mu musngajmá rí nakumulú xóo ekumún eʼwíínʼ nindxu̱u̱ rí mbuʼyaridáá Jeobá ga̱jma̱a̱ A̱ʼdióo bi̱ nindxu̱u̱ Jesús. Jeobá nindxu̱u̱ mbáa Dios bi̱ nandoo kaʼyulú ga̱jma̱a̱ nindxu̱u̱ bi̱ naxná mbá májánʼ xkri̱da (1 Juan 4:8). Jesús nisngájma xú kaʼnii nindxu̱u̱ Anu̱u̱ (Juan 14:9). Índo̱ nixtáa náa Ku̱ba̱ʼ, nisngájma rí xa̱bu̱ numbaaʼ ma̱ndoo maxmiéjunʼ kuñún eʼwíínʼ. Náa artículo rígi̱ mbuʼyáá ginii xú kaʼnii Jeobá ga̱jma̱a̱ Jesús nisngajma rí nixmiéjunʼ xóo ekumún eʼwíínʼ ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á mbuʼyáá xú kaʼnii gándoo guʼyaridáá xkri̱da ndrígu̱ún ikhiin.

XKRI̱DA NDRÍGÓO JEOBÁ

4. Xú káʼnii esngájma Isaías 63:7-9 rí Jeobá naxmiéjunʼ rí xóo ekumún xa̱bi̱i̱ rá.

4 Náa Biblia naʼthí rí Jeobá naxmiéjunʼ rí xóo ekumún xa̱bi̱i̱. Mbá xkri̱da, guʼyáá xú kaʼnii nikumu̱u̱ índo̱ israelitas nimíniiʼ. Náa ajngáa rawuunʼ ikhaa, naʼthí: “Índo̱ ikhiin nikuwa náa awúu̱n gaʼkhu ikhaa nixmiéjunʼ kaʼñún” (atraxnuu Isaías 63:7-9). * Tsíguʼ nda̱wa̱á, Jeobá niʼthúu̱n gaʼyee Zacarías, índo̱ nuni gínáa xuajñu nindxu̱u̱ asndu xóo ikhaa nuni gínáa. Niʼthún xa̱bi̱i̱: “Numuu rí bi̱ naguguáanʼla xtáa ragugua itsúu iduʼ” (Zac. 2:8). Nakujmaa kaʼwu rí Jeobá naxmiéjunʼ kaʼñún xa̱bi̱i̱.

Jeobá nigáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼñún israelitas ga̱jma̱a̱ niʼni káwíin náa Egipto. (Atayáá kutriga̱ 5).

5. Araxná mbá xkri̱da xóo niʼni Jeobá índo̱ xa̱bi̱i̱ kuwa rumíníinʼ.

5 Índo̱ xa̱bi̱i̱ Jeobá naguma gíníi, ikhaa raʼkháa i̱ndó nixmiéjunʼ ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱, ma̱ngaa nimbañúún. Guʼyáá mbá xkri̱da. Índo̱ israelitas ninindxu̱ún esclavo náa Egipto, Jeobá ndiʼyoo xóo kuwa ruminíinʼ ga̱jma̱a̱ rúʼko̱ nixkaxi̱i̱ maʼni káwíin. Niʼthúu̱n Moisés: ‹Nda̱yo̱o̱ xú káʼnii xtáa ramínuuʼ xuajñuʼ [...] ga̱jma̱a̱ nadxuun xú káʼnii ikhiin nundxa̱ʼwa̱ [...]; nda̱yo̱o̱ xú káʼnii numíniiʼ. Ga̱jma̱a̱ maʼgá mu mani káwíin náa ñawúnʼ xa̱bu̱ egipcios› (Éx. 3:7, 8). Numuu rí nigáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼñún niʼni káwíin náa kuwa rumíníinʼ. Tsiguʼ nda̱wa̱á índo̱ nikuwa náa Ku̱ba̱ʼ rí Jeobá niʼthí maxnún, xa̱bu̱ bi̱ kuwa mijngii nindúún muradíin. Mú xú káʼnii nikumuu Dios rá. Náa Biblia naʼthí “nigáwínʼ a̱jkhiu̱u̱n kaʼñúún xa̱bi̱i̱” ga̱jma̱a̱ numuu rí nuni gíníi. Mbu̱júu̱ Jeobá ga̱jma̱a̱ numuu rí nigáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n nimbáñun xa̱bi̱i̱, nikuʼmiin jueces mu muni káwíin náa xa̱bu̱ sia̱nʼ (Juec. 2:16, 18).

6. Arathá xú kaʼnii Jeobá ndaʼyoo xóo ekumún xa̱bi̱i̱ asndu índo̱ najngawi̱i̱n.

6 Jeobá ndaʼyoo xú kaʼnii ekumún xa̱bi̱i̱ asndu índo̱ najngawi̱i̱n. Guʼyáá rí nigíʼnuu gaʼyee Jonás. Dios nikuʼmaa maʼga náa Nínive mu maʼthí mbá ajngáa rí maguáʼníí xa̱bu̱ bi̱ kuwa ikhí. Mú, ikhiin nitanga̱a̱ a̱jkiu̱ún ikha jngó Jeobá niʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱u̱n kaʼñún. ‹Rígi̱ niʼni dí Jonás makiʼnáa wéñuʼ› numuu rí niʼthí támbánúu. Mú Jeobá tákiʼnáa kaʼyoo ga̱jma̱a̱ nimbáyúu mu mariʼkhu̱u̱ rí endxa̱ʼwáminaʼ (Jon. 3:10–4:11). Mbiʼi nda̱wa̱á, Jonás nikro̱ʼo̱o̱ rí nirígá ga̱jma̱a̱ Dios niʼni rí magumaraʼmáʼ rí nigíʼnuu mu mambayúlú ikháanʼ rí mbiʼi xúgi̱ (Rom. 15:4). *

7. Ndiéjunʼ rí naʼni mbuʼyáá mangáanʼ dí niʼni gajmíi̱n xa̱bi̱i̱ Jeobá rá.

7 Rí Jeobá niʼni ga̱jma̱a̱ ni̱ndxu̱ún xa̱bu̱ bugi̱ ga̱jma̱a̱ náa eʼwíínʼ, rúʼko̱ naʼni mbuʼyáá kaʼwu rí ikhaa naku̱mu̱u̱ xóo ekumún xa̱bi̱i̱. Ikhaa ndaʼyoo gaʼkhu rí nuraʼníí mámbáa rí ikháánʼ. Ndaʼyoo májánʼ rí gíwáʼ náa ‹a̱jkiu̱u̱n mambáa xa̱bu̱› (2 Crón. 6:30). Nakro̱ʼo̱o̱ májánʼ xóo phú ekumulú ga̱jma̱a̱ rí tséʼngo̱o̱ gúʼni. Ma̱ngaa naʼthúlúʼ rí xaniñulúʼ rí muraʼníí mbá rí xáʼngulú guraʼníí (1 Cor. 10:13). Lá ragájkhun rí naʼni̱i̱ a̱jkiu̱lú índo̱ nduʼyáá rígi̱ ráʼ.

XKRI̱DA NDRÍGÓO JESÚS

8-10. Ndiéjunʼ niʼni rí Jesús makro̱ʼo̱o̱ rí xóo ekumún eʼwíínʼ rá.

8 Índo̱ Jesús nixtáa náa Ku̱ba̱ʼ, nisngajma rí nixmiéjunʼ kaʼñúnʼ eʼwíínʼ. Mu maʼni rígi̱, ndiyóoʼ masngájma ajtsú enii rí gíʼdoo numuu. Timbá, xó má ndiʼyáá, ikhaa nisngajmá xú kaʼnii nindxu̱u̱ Anu̱u̱. Jeobá nandoo kaʼñún xa̱bu̱. Maski ajndu nadxuu ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí nimbáyúu Anu̱u̱ mu maʼniwíi, mú itháán nindoo kaʼñún xa̱bu̱ numbaaʼ (Prov. 8:31). Ngajua rúʼko̱ niʼni rí maxmiéjunʼ kaʼñún xa̱bu̱ numbaaʼ.

9 Rí maʼni a̱jma̱, xó má Jeobá, Jesús ma̱ngaa naʼgo̱o̱ ndaʼyoo a̱jkiu̱ún xa̱bu̱, xóo muʼthá naʼngo̱o̱ ndaʼyoo xóo nakumu̱ún ga̱jma̱a̱ rí nundxa̱ʼwa̱míjna̱ (Mat. 9:4; Juan 13:10, 11). Ikha jngó índo̱ ndaʼyoo rí kuwa gíná naʼni rí maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún, numuu rí ma̱ngaa naku̱mu̱u̱ xóo ekumún ikhiin (Is. 61:1, 2; Luc. 4:17-21).

10 Rí maʼni ajtsú, Jesús niraʼnuu xkujndu dí nuraʼníí xa̱bu̱. Mbá xkri̱da, ikhaa ndija̱a̱ náa mbá guʼwíin bi̱ na̱nguá guáʼdáá wéñuʼ. Numuu rí niñejunʼ ga̱jma̱a̱ anuskojo̱o̱ bi̱ ninindxu̱u̱ José, nijmañuu mañajunʼ náa ndiyóoʼ tsiakii (Mat. 13:55; Mar. 6:3). Ikhaa ma̱ngaa nikro̱ʼo̱o̱ xóo e̱ʼkhu̱ rí matanimbáti̱ga̱a̱ mbáa bi̱ xtayáá, numuu rí José nikháñuu nákha Jesús xóó tségíʼdu̱u̱ maʼtáraʼa. Ma̱ngaa ndiʼyoo xú kaʼnii nindxu̱u̱ rí maraxtaa gajmiáanʼ a̱ngia̱nʼ bi̱ tseni ñajunʼ Jeobá (Juan 7:5). Xó má rígi̱ ga̱jma̱a̱ i̱ʼwáʼ nimbáyúu makro̱ʼo̱o̱ xkujndu ga̱jma̱a̱ rí nakumu̱ún xa̱bu̱ numbaaʼ.

Jesús nagáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼyoo mbáa xa̱bu̱ bi̱ tséʼdxuun ikha jngó na̱jkha̱ kayáa tsínguánʼ ga̱jma̱a̱ naʼni thanuu (atayáá kutriga̱ 11).

11. Nguáná nisngájma Jesús rí nikumu̱u̱ xóo ekumún eʼwíínʼ rá. (Atayáá xtiʼkhuu rí nakujmaa náa nagi̱ʼdu̱u̱).

11 Rí xóo nikumu̱u̱ Jesús nikujmaa náa milagros rí niʼni. Táʼni numuu rí kitsudaa, ikhaa niʼni numuu rí gajkhun nagáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼñún bi̱ numíniiʼ (Mat. 20:29-34; Mar. 1:40-42). Mbá xkri̱da, gundxaʼwamíjna̱ xóo nikumu̱u̱ índo̱ niríyaʼ kaníí mbá xa̱bu̱ tséʼdxuun mu maʼni thanuu ma̱ngaa índo̱ niʼniga̱bi̱i̱ mbáa a̱ʼdióo a̱ʼgú xuáʼa̱ (Mar. 7:32-35; Luc. 7:12-15). Jesús nikumu̱u̱ xóo nikumu̱ún xa̱bu̱ ikha jngó nindoo mambáñún.

12. Xó má eʼthí náa Juan 11:32-35, xú káʼnii nisngájma Jesús rí nigáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n rí nigíʼnuu Marta ga̱jma̱a̱ María rá.

12 Índo̱ nikháñuu Lázaro, Jesús nisngajma rí nikro̱ʼo̱o̱ xóo ekumún Marta ga̱jma̱a̱ María. Índo̱ ndiʼyoo rí kuwa rumíniʼ, ikhú “nimbiyaʼ” (atraxnuu Juan 11:32-35). * Ikhaa ndiʼyoo májánʼ rí Lázaro matuxi̱i̱ ikha jngó tambíya̱ʼ ga̱jma̱a̱ numuu rúʼko̱. Nimbiyaʼ numuu rí asndu ma̱ngaa nigawúunʼ rí xóo kuwa rumíniʼ bi̱ nimbáxu̱u̱ gajmíi̱n.

13. Ndíjkha rí naxnúlú tsiakii majmañulúʼ rí xóo niʼni Jesús rá.

13 Ikháanʼ na̱nguá ni̱ndxu̱lú xóo Jesús. Mú nambáyulúʼ wéñuʼ rí majmañulúʼ xóo niʼni ikhaa. Ga̱jma̱a̱ nandulú kuʼyáá ga̱jma̱a̱ numuu xóo niʼni gajmíi̱n xa̱bu̱ (1 Ped. 1:8). Nadxulú rí xúgi̱ nduʼyáá dí ikhaa nindxu̱u̱ Rey náa Reino ndrígóo Dios ga̱jma̱a̱ rí nánguá má mba̱yu̱u̱ʼ guanúu rí maʼni gámbáa xúgíʼ rí naʼni mumíniiʼ. Numuu rí ikhaa ma̱ngaa ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ numbaaʼ, i̱ndó ikhaa nakro̱ʼo̱o̱ maʼni májaanʼ náa xúgíʼ rí Gixa̱a̱ nini gachúu. Nakuwáanʼ gagi índo̱ nduʼyáá rí guáʼdaa mbáa Rey “bi̱ nagáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼyulúʼ índo̱ rí tseʼngulú guʼnimbánii” (Heb. 2:17, 18; 4:15, 16).

GUʼYARIDÁÁ XKRIDÓO JEOBÁ GA̱JMA̱A̱ JESÚS

14. Xó má eʼthí náa Efesios 5:1, 2, ndiéjunʼ exkaxánʼ muʼni rá.

14 Índo̱ nduʼyáá xkri̱da ndrígóo Jeobá ga̱jma̱a̱ Jesús, naxkaxáán makumulúʼ xó má nakumu̱ún eʼwíínʼ ga̱jma̱a̱ magaʼwíinʼ a̱jkiu̱lú (atraxnuu Efesios 5:12). * Gajkhun má rí ikháánʼ xáʼngulú gúʼyáá rí gíwáʼ náa a̱jkiu̱ún xa̱bu̱, mú ma̱ndoo mbuʼyáá xóo ekumún ga̱jma̱a̱ rí ndañúunʼ (2 Cor. 11:29). Ikháanʼ ni̱ndxu̱lú mixtiʼkuáán xóo xa̱bu̱ numbaaʼ numuu rí ikhiin i̱ndó nundxa̱ʼwa̱míjna̱ ga̱jma̱a̱ numún ikhiin, ikháanʼ nuʼni mijna muʼnimbánii xóo niʼthí Pablo: “Xaxmiéjuanla kuyamíjna̱ i̱ndó ga̱jma̱a̱ numala ikháanʼ, ma̱ngaa gíʼmaa maxmiéjuanla ku̱ñu̱u̱n eʼwíínʼ” (Filip. 2:4).

(Atayáá kutriga̱ 15 asndu 19). *

15. Tsíin ñajunʼ bi̱ itháán gíʼmaa musngajma rí naxmiéjunʼ kuñún eʼwíínʼ rá.

15 Itháán náa bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa congregación ndayóoʼ musngajma rí naxmiéjunʼ kuñún eʼwíínʼ. Numuu rí ikhiin muxnaxi̱i̱ cuenta náa Jeobá ga̱jma̱a̱ numuu rí xóo eñawu̱u̱n mugiu̱u̱ (Heb. 13:17). Mu ma̱ndoo mumbañún a̱ngiu̱ún, ikhiin gíʼmaa makru̱ʼu̱u̱n xóo kuwa ga̱jma̱a̱ xóo ekumún ikhiin. Xú kaʼnii eni xáʼ.

16. Ndiéjunʼ eni a̱ngiu̱lú bi̱ naxmiéjunʼ kuñún eʼwíínʼ, ga̱jma̱a̱ ndíjkha rí gíʼdoo wéñuʼ numuu rá.

16 A̱ngiu̱lú bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ bi̱ naxmiéjunʼ kuñún eʼwíínʼ ikhiin nuriyaʼ mbiʼi mu mukuwá gajmiún a̱ngiu̱ún. Nuraxu̱u̱n xóo kuwa ga̱jma̱a̱ nudxawíín rí nuthi. Rígi̱ gíʼdoo wéñuʼ numuu, mu xúʼko̱ mbáa ndxájulú ma̱ndoo maʼthí dí naku̱mu̱u̱ (Prov. 20:5). Índo̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nuriyaʼ mbiʼi mu mutamijná gajmiún a̱ngiu̱lú rúʼko̱ naʼni rí mumbaxún itháán ga̱jma̱a̱ rí marigá ngajua (Hech. 20:37).

17. Ndiéjunʼ rí itháán nanigu̱u̱nʼ rí nuni bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ tikhun a̱ngiu̱lú rá. Arathá mbá xkri̱da.

17 Mbaʼin a̱ngiu̱lú nuthi rí itháan naniguʼ rí bi̱ kuyáá edxu̱u̱ naxmiéjunʼ kuñún eʼwíínʼ. Náá numuu rá. Adelaide naʼthí: “Tseni miʼskhoo maratamíjná gajmiáanʼ numuu rí natayáá rí makru̱ʼu̱u̱n rí gárathu̱u̱n”. Naʼthí xóó: “Numuu rí ikhiin nuni mijna makumún xóo naku̱ma̱a̱ʼ ikháán”. Ga̱jma̱a̱ mbáa ndxájulú narmáʼáan a̱jkiu̱u̱n rí nigíʼnuu, naʼthí: “Índo̱ xtáá rathu̱u̱n mbáa bi̱ kayá edxu̱u̱ xkujndu rí gúʼdoo, ikhaa nigíʼdu̱u̱ nimbiyaʼ. Nditháan xámbumuʼ rí niʼni” (Rom. 12:15).

18. Xú káʼnii gándoo gusngajmá rí naxmiéjunlú kuʼñúún eʼwíínʼ rá.

18 Xúgiáanʼ ma̱ndoo musngajmá rí naxmiéjunlú kuʼñúún eʼwíínʼ raʼkháa i̱ndó bi̱ kuya̱ edxu̱u̱. Xú káʼnii rá. Guʼgíʼ míjna makru̱ʼu̱lú xkujndu rí nuraʼníí bi̱ kuʼñúún ga̱jma̱a̱ a̱ngiu̱lú bi̱ kuwa náa congregación. Gaxmiéjulúʼ kuʼñúún jiáma ga̱jma̱a̱ wa̱ʼxa̱ʼ, bi̱ naʼniún nandii, bi̱ guanii ga̱jma̱a̱ bi̱ ninimbátiga̱a̱ mbáa bi̱ kuyáá. Guraxu̱u̱n xóo kúwíin ga̱jma̱a̱ gudxawíín rí guthi ma̱ngaa guʼni rí mbuyáá dí gajkhun naxmiéjúlú kuʼñúún ga̱jma̱a̱ rí kuwa raguáʼníí. Guʼni asndu xó má eʼngo̱o̱ mu mumbaʼñún. Índo̱ nuʼni rígi̱ nusngajmá rí gajkhun nandulú kuyamijná (1 Juan 3:18).

19. Náá numuu rí gíʼmaa mbuʼyáá májánʼ xóo gumbañúún eʼwíínʼ rá.

19 Índo̱ gumbáʼñún eʼwíínʼ, awáán gíʼmaa muʼni numuu dí raʼkháa xúgíinʼ gakhi̱i̱ a̱jkiu̱ún mu muraʼníí xkujndu. Tikhun tséʼniún mingíjyúuʼ muthi, mú tikhun naʼniún mingíjyúuʼ. Maski asndu nandulú mumbaʼñún xúʼniu̱u̱ graxe̱ rí xúnigu̱nʼ muthi (1 Tes. 4:11). Ma̱ndoo maʼni rí mbáa maʼthí rí naku̱mu̱u̱, mú ikháánʼ mbuʼyáá dí na̱nguá má nindxu̱u̱ rí mingíjyúuʼ wéñuʼ mú gíʼmaa makru̱ʼu̱lú numuu dí rúʼko̱ nindxu̱u̱ rí ikhaa naʼni maxmiéjunʼ. Ikha jngó gíʼmaa mudxaʼwíín májánʼ ginii ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á guʼyáá xóo guriʼña̱a̱ (Mat. 7:1; Sant. 1:19).

20. Ndiéjunʼ guʼyáá náa imbo̱ʼ artículo rá.

20 Raʼkháa i̱ndó makumulúʼ o magaʼwíinʼ a̱jkiu̱lú kuʼñúún bi̱ kúwi̱i̱n náa congregación ma̱ngaa mbaʼyóoʼ muʼni rígi̱ índo̱ na̱jkua̱ guʼtáraʼa. Xú káʼnii gándoo guʼni náa nuʼtáraʼa rá. Náa imbo̱ʼ artículo mbuʼyáá xóo gándoo muʼni rígi̱.

AJMÚÚ 130 Guʼni mba̱a̱ a̱jkiu̱lú kuʼyamijná

^ párr. 5 Jeobá ga̱jma̱a̱ Jesús naxmiéjúnʼ xóo ekumún xa̱bu̱. Náa artículo rígi̱ mbuʼyáá ndiéjunʼ gándoo gájmañulú náa xkri̱da ndrígu̱ún, ndíjkha rí gíʼdoo numuu musngajmá rí naxmiéjunlú xóo má ikhiin ga̱jma̱a̱ xóo gándoo muʼni.

^ párr. 1 KU̱MA̱ RÍ GÍʼDOO NUMUU: Rí makumulúʼ o rí ‹makruaʼaʼ xóo rí naku̱mu̱u̱ imba̱a̱› nandoo gáʼthúu̱n rí muʼni míjna makru̱ʼu̱lú xóo rí naku̱mu̱u̱ imba̱a̱ xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ muʼni míjna makumulúʼ xúʼko̱ kaʼnii mangáán (Rom. 12:15).

^ párr. 1 1 Pedro 3:8: “Xúgiáanʼ ikháanʼ gíʼmaa maguaʼdáá mbóó ku̱ma̱ ndrígála, gakruaʼaʼla xóo rí naku̱mu̱u̱ imba̱a̱, gaʼndala kuyamíjna̱, gaʼni májánʼ a̱jkia̱la ga̱jma̱a̱ xúni̱ mbaʼumíjna̱.”

^ párr. 4 Isaías 63:7-9: “Mata rí májánʼ wéñuʼ a̱jkiu̱u̱n Jeobá, rí naʼni maguma mba̱a̱ Jeobá, ga̱jma̱a̱ numuu xúgíʼ rí niʼni Jeobá ga̱jma̱a̱ ni̱ndxu̱lú, ga̱jma̱a̱ mbaʼa rí májánʼ rí niʼni ga̱jma̱a̱ numuu goʼwóo Israel, numuu rí nagáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n ga̱jma̱a̱ rí nandoo kaʼyulú má xúʼko̱. Ga̱jma̱a̱ ikhaa niʼthí: ‹Ikhiin ni̱ndxu̱ún xuajñuʼ, e̱ji̱n bi̱ muni rí jmbu›. Ikha jngó ninindxu̱u̱ bi̱ maʼni káwíin. Índo̱ ikhiin nikuwa náa awúu̱n gaʼkhu ikhaa nixmiéjunʼ kaʼñún. Ga̱jma̱a̱ bi̱ na̱jkha̱ kayóo ajngáa ndrígóo niʼni káwíin. Numuu rí ikhaa nindoo kaʼñún ga̱jma̱a̱ nigáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n ikha jngó niʼtsiwíin, ga̱jma̱a̱ nikuxi̱i̱n ga̱jma̱a̱ ni̱jkha̱ kagu̱u̱n xúgíʼ tsiguʼ rí ninújngoo.”

^ párr. 6 Jeobá ma̱ngaa nisngájma rí nigáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n kaʼñúún eʼwíínʼ xa̱bi̱i̱ bi̱ nimiñuu o nikáguabiinʼ. Tikhun rí ikhiin ninindxu̱ún Ana, Elías ga̱jma̱a̱ Ébed-mélec (1 Sam. 1:10-20; 1 Rey. 19:1-18; Jer. 38:7-13; 39:15-18).

^ párr. 12 Juan 11:32-35: “Índo̱ María, nijkhanú náa xtáa Jesús, ikhú nismbátigo̱o̱ náa inuu ga̱jma̱a̱ niʼthúu̱n: ‹Tátá, á mu niraxtaa gi̱i̱ ndxájuʼ takháñuu›. Índo̱ Jesús ndiʼyoo rí xtáa rambiyaʼ, mangiin Judíos bi̱ na̱ʼkha̱ gajmíi̱n, ikhú niguwanʼ ga̱jma̱a̱ nigáwiinʼ a̱jkiu̱u̱n; ga̱jma̱a̱ niʼthí: ‹Náa lá nidi̱i̱ xá.› Ikhiin nitháán: ‹Tátá, ayi̱ gáta̱ya̱a̱›. Ikhú Jesús nimbiyaʼ.”

^ párr. 14 Efesios 5:1, 2: “Ikha jngó, guyaridáá Dios, xóo e̱ji̱i̱n bi̱ nandoo kaʼyala, gajngruigala ga̱jma̱a̱ sniguʼ, xó má Cristo nindoo kaʼyala, ma̱ngaa nixnáximinaʼ ga̱jma̱á numala xóo ofrenda ga̱jma̱a̱ tsigijñaʼ náa Dios, mbá rí ndataun májánʼ.”

^ párr. 69 NAʼTHÍ NUMUU XTIʼKHU: Índo̱ na̱jkua̱ reunión ikhí ma̱ndoo musngajmá rí naxmiéjunluʼ kuʼñúún ga̱jma̱a̱ rí nandulú kuʼñúún eʼwíínʼ. Náa guʼwá nagimbáanʼ rígi̱, nandoo nduʼyáá 1) mbáa bi̱ kayá edxu̱u̱ naʼtámíjná ga̱jma̱a̱ mbáa dxámá ga̱jma̱a̱ ru̱dúu̱ 2) mbáa xa̱bu̱ nikhi̱i̱ ga̱jma̱a̱ a̱ʼdióo nagúun ku̱ya̱a̱ mbáa ndxájulú nikhi̱i̱ asndu náa cariu̱u̱ 3) a̱jmi̱i̱n a̱ngiu̱lú bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ nudxawíín ga̱jma̱a̱ májánʼ mbáa ndxájulú bi̱ ninda̱ʼa̱ rí mixtambáyii.