Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 12

Fakahāhā ‘a e Tokanga ki he Ongo‘i ‘a e Ni‘ihi Kehé

Fakahāhā ‘a e Tokanga ki he Ongo‘i ‘a e Ni‘ihi Kehé

“Ko kimoutolu kotoa, ke mou . . . kaungāongo‘i.”​—1 PITA 3:8.

HIVA 53 Ngāue Fā‘ūtaha

‘I HE KUPÚ NI *

1. ‘I he fekau‘aki mo e 1 Pita 3:8, ko e hā ‘oku tau fiefia ai ‘i he feohi mo e kakai ‘oku nau tokanga fekau‘aki mo ‘etau ngaahi ongo‘í mo e leleí?

‘OKU tau fiefia ‘i he feohi mo e fa‘ahinga ‘oku nau tokanga fekau‘aki mo ‘etau ngaahi ongo‘í mo e leleí. ‘Oku nau feinga ke mahino‘i hotau tu‘ungá, ke ‘ilo‘i ‘etau fakakaukaú mo e ongo‘í. ‘Oku nau fakatokanga‘i ‘a e me‘a ‘oku tau fiema‘ú pea tokoni‘i kitautolu na‘a mo e ki mu‘a ke tau kole ha tokoní. ‘Oku tau hounga‘ia ‘i he kakai ‘oku nau fakahāhā ‘oku nau “kaungāongo‘i” * maí.​—Lau ‘a e 1 Pita 3:8.

2. Ko e hā nai ‘oku fiema‘u ai ke tau ngāue ki hono fakahāhā ‘a e kaungāongo‘í?

2 ‘I he tu‘unga ko e kau Kalisitiané, ‘oku fiema‘u kotoa ke tau fakahāhā ‘a e kaungāongo‘í. Neongo ia, ko hono mo‘oní, ‘oku fiema‘u ke tau fai ha ngāue ki ai. Ko e hā hono ‘uhingá? Ko e ‘uhinga ‘e taha, ‘oku tau ta‘ehaohaoa. (Loma 3:23) Ko ia kuo pau ke tau tau‘i ‘a e hehema fakanatula ke fakakaukau pē kia kitá. Pehē foki, ‘oku fāinga nai ‘a e ni‘ihi ‘o kitautolu ke fakahāhā ‘a e kaungāongo‘í koe‘uhi ko e founga hono ‘ohake kitautolú pe ko ha‘atau hokosia ‘i he kuohilí. Faka‘osí, ‘e lava ke tākiekina kitautolu ‘e he tō‘onga ‘a e kakai takatakai ‘iate kitautolú. ‘I he ngaahi ‘aho faka‘osi ko ení, ‘oku ‘ikai fakakaukau ‘a e tokolahi ki he ngaahi ongo‘i ‘a e ni‘ihi kehé. ‘I hono kehé, ‘oku nau “‘ofa kiate kinautolu pē.” (2 Tīm. 3:1, 2) Ko e hā ‘e lava ke ne tokoni‘i kitautolu ke iku‘i ‘a e ngaahi pole ko eni ke fakahāhā ‘a e tokanga ki he ngaahi ongo‘i ‘a e ni‘ihi kehé?

3. (a) ‘E lava fēfē ke tau fakalelei‘i ‘etau fakahāhā ‘a e kaungāongo‘í? (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai ‘i he kupu ko ení?

3 ‘E lava ke tau fakalelei‘i ‘etau fakahāhā ‘a e kaungāongo‘í ‘aki ‘a e fa‘ifa‘itaki kia Sihova ko e ‘Otuá mo hono ‘Aló, ‘a Sīsū Kalaisi. Ko Sihova ko ha ‘Otua ‘o e ‘ofa, pea ‘okú ne fokotu‘u mai ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga lelei taha ‘i hono fakahāhā ‘a e tokanga ki he ni‘ihi kehé. (1 Sio. 4:8) Na‘e fa‘ifa‘itaki haohaoa ‘a Sīsū ki he ‘ulungaanga ‘ene Tamaí. (Sione 14:9) ‘I he‘ene ‘i māmaní, na‘á ne fakahāhā ‘a e founga ‘e lava ai ha tangata ke fakahāhā ‘a e kaungāongo‘í. ‘I he kupu ko ení, te tau ‘uluaki lāulea ki he founga hono fakahāhā ‘e Sihova mo Sīsū ‘a e tokanga ki he ngaahi ongo‘i ‘a e ni‘ihi kehé. Pea te tau lāulea leva ki he founga ‘e lava ke tau fa‘ifa‘itaki ai ki he‘ena fa‘ifa‘itaki‘angá.

FA‘IFA‘ITAKI‘ANGA ‘A SIHOVA ‘I HE TOKANGA KI HE NI‘IHI KEHÉ

4. ‘Oku anga-fēfē hono fakahaa‘i mai ‘e he ‘Aisea 63:7-9 ‘oku tokanga mai ‘a Sihova ki he ngaahi ongo‘i ‘a ‘ene kau sevānití?

4 ‘Oku ako‘i ‘e he Tohi Tapú ‘oku tokanga mai ‘a Sihova ki he ngaahi ongo‘i ‘a ‘ene kau sevānití. Ko e fakatātaá, fakakaukau ki he anga ‘o e ongo‘i ‘a Sihova fekau‘aki mo e taimi na‘e fehangahangai ai ‘a e kau ‘Isileli ‘o e kuonga mu‘á mo e ngaahi ‘ahi‘ahí. “‘I he lolotonga ‘a ‘enau mamahí kotoa na‘e fakalotomamahi ia kiate ia,” ko e fakahaa‘i ia ‘e he Folofola ‘a e ‘Otuá. (Lau ‘a e ‘Aisea 63:7-9.) Ki mui ai, fakafou ‘i he palōfita ko Sākalaiá, na‘e fakahaa‘i ‘e Sihova ‘i he taimi ‘oku ngaohikovia ai ‘ene kakaí, ‘oku hangē ‘oku nau fai fakahangatonu ia kiate iá. Na‘e tala ‘e Sihova ki he‘ene kau sevānití: “‘Ilonga ‘a ia te ne ala kiate kimoutolú ‘okú ne ala ki hoku tama‘imatá.” (Sāk. 2:8) He founga fakaofo ē ko ia ke fakatātaa‘i‘aki ‘a e tokanga ‘a Sihova ki he‘ene kakaí!

Na‘e manava‘ofa ‘a Sihova ‘o fakatau‘atāina‘i ‘a e kau ‘Isileli mei he nofo pōpula ‘i ‘Isipité (Sio ki he palakalafi 5)

5. ‘Omai ha fakatātā ‘o e founga ‘o e ngāue ‘a Sihova ke tokoni ki he‘ene kau sevāniti na‘e faingata‘a‘iá.

5 ‘Oku fai ‘e Sihova ‘a e me‘a lahi ange ‘i he ongo‘i manava‘ofa pē ki he‘ene kau sevāniti ‘oku faingata‘a‘iá. ‘Okú ne fai ha ngāue ke tokoni‘i kinautolu. Ko e fakatātaá, ‘i he faingata‘a‘ia ‘a e kau ‘Isilelí ko ha kau pōpula ‘i ‘Isipité, na‘e mahino‘i ‘e Sihova ‘enau mamahí pea ue‘i ia ke ne ‘oatu ha fakanonga. Na‘e pehē ‘e Sihova kia Mōsese: “Kuó u mātā mo‘oni ‘a e faingata‘a‘ia ‘a hoku kakai . . . , pea kuó u fanongo ki he‘enau tangi . . . ‘Oku ou ‘afio‘i lelei ‘a e ngaahi mamahi ‘oku nau fuesiá. Te u ‘alu hifo ke fakahaofi kinautolu mei he nima ‘o e kau ‘Isipité.” (‘Eki. 3:7, 8) Koe‘uhi na‘e ongo‘i manava‘ofa ‘a Sihova ki he‘ene kakaí, na‘á ne fakatau‘atāina‘i kinautolu mei he nofo pōpulá. ‘I he ngaahi senituli ki mui ai, ‘i he Fonua ‘o e Tala‘ofá, na‘e fehangahangai ‘a e kau ‘Isilelí mo hano ‘ohofi ‘e he filí. Na‘e anga-fēfē fakafeangai ‘a Sihova ki aí? Na‘e “ongo‘i faka‘ofa‘ia ‘a Sihova ‘i he‘enau to‘e koe‘uhi ko e fa‘ahinga na‘a nau lōmekina kinautolú mo e fa‘ahinga na‘a nau ngaohikovi‘i kinautolú.” Na‘e toe ue‘i ‘e he kaungāongo‘í ‘a Sihova ke ne tokoni‘i ‘ene kakaí. Na‘á ne fekau‘i atu ‘a e kau fakamaau ke fakahaofi ‘a e kau ‘Isilelí mei honau ngaahi filí.​—Fkm. 2:16, 18.

6. ‘Omai ha fakatātā ‘o e founga hono fakahāhā ‘e Sihova ‘a e tokanga ki he ngaahi ongo‘i ‘a ha tokotaha na‘e ‘ikai tonu ‘ene fakakaukaú.

6 ‘Oku fakahāhā ‘e Sihova ‘a e tokanga ki he ngaahi ongo‘i ‘ene kakaí​—na‘a mo e taimi ‘oku ‘ikai fa‘a tonu ai ‘enau fakakaukaú. Fakakaukau angé ki he tu‘unga ‘o Sioná. Na‘e fekau‘i ‘e he ‘Otuá ‘a e palōfita ko ení ke ne talaki ha pōpoaki fakaefakamaau ki he kau Ninivé. ‘I he‘enau fakatomalá, na‘e fili ‘a e ‘Otuá ke fakahaofi kinautolu. Kae kehe, na‘e ‘ikai fiefia ‘a Siona ‘i he fili ko ení. Na‘á ne “‘ita lahi ‘aupito” koe‘uhi ko ‘ene kikite ko eni fekau‘aki mo e faka‘auhá na‘e ‘ikai hoko mo‘oni. Ka na‘e anga-kātaki ‘a Sihova kia Siona pea tokoni‘i ia ke fakatonutonu ‘ene fakakaukaú. (Siona 3:10–4:11) Faai atu pē, na‘e mahino‘i ‘e Siona ‘a e poiní, pea na‘e a‘u ‘o ngāue‘aki ia ‘e Sihova ke ne hiki ‘a e fakamatala ko ení koe‘uhi ke tau ma‘u ‘aonga mei ai.​—Loma 15:4. *

7. Ko e hā ‘oku fakapapau‘i mai ‘e he fakafeangai ‘a Sihova ki he‘ene kau sevānití?

7 Ko e fakafeangai ‘a Sihova ki he‘ene kakaí ‘oku fakapapau‘i mai ai kiate kitautolu ‘okú ne kaungāongo‘i mai ki he‘ene kau sevānití. ‘Okú ne lāu‘ilo ki he mamahi mo e faingata‘a‘ia ‘a e tokotaha taki taha ‘o kitautolu. Ko Sihova ‘okú ne “‘afio‘i mo‘oni ‘a e loto ‘o e tangatá.” (2 Kal. 6:30) ‘Okú ne mahino‘i ‘a e kotoa ‘etau ngaahi fakakaukaú, ko ‘etau ngaahi ongo‘i loloto tahá mo hotau ngaahi ngata‘angá. Pea “‘e ‘ikai te ne tuku ke ‘ahi‘ahi‘i kimoutolu ‘o fakalaka atu ia ‘i he me‘a ‘oku malava ke mou kātekiná.” (1 Kol. 10:13) He fakafiemālie ē ko e fakapapau‘i‘anga ko iá!

FA‘IFA‘ITAKI‘ANGA ‘A SĪSŪ ‘I HE TOKANGA KI HE NI‘IHI KEHÉ

8-10. Ko e hā ‘a e ngaahi tafa‘aki na‘á ne tokoni‘i ‘a Sīsū ke tokanga ki he ni‘ihi kehé?

8 ‘I he hoko ko ha tangata ‘i he māmaní, na‘e tokanga lahi ‘a Sīsū ki he ni‘ihi kehé. Tau lāulea ki ha tafa‘aki ‘e tolu na‘á ne tokoni‘i ‘a Sīsū ke tokanga ki he ni‘ihi kehé. ‘Uluakí, hangē ko ia na‘e lave ki ai ki mu‘á, na‘e tapua haohaoa atu ‘e Sīsū ‘a e ‘ulungaanga ‘ene Tamai fakahēvaní. Hangē ko ‘ene Tamaí, na‘e ‘ofa ‘a Sīsū ‘i he kakaí. Neongo na‘á ne fiefia ‘i he me‘a kotoa na‘á ne tokoni kia Sihova ke ngaohí, ko Sīsū “na‘e tautefito ‘a [‘ene] nēkeneká ‘i he ngaahi foha ‘o e tangatá.” (Pal. 8:31) Na‘e ue‘i ‘e he ‘ofá ‘a Sīsū ke ne tokanga ki he ngaahi ongo‘i ‘a e ni‘ihi kehé.

9 Ko hono uá, hangē ko Sihová, na‘e lava ke sio ‘a Sīsū ki he lotó. Na‘e lava ke ne ‘ilo ‘a e ngaahi fakaue‘iloto mo e ongo‘i ‘a e kakaí. (Māt. 9:4; Sione 13:10, 11) Ko ia ‘i he lāu‘ilo ‘a Sīsū na‘e loto-mafesi ‘a e kakaí, ‘i he‘ene tokanga kiate kinautolú na‘á ne ‘oatu ‘a e fakafiemālie.​—‘Ai. 61:1, 2; Luke 4:17-21.

10 Ko hono tolú, na‘e hokosia tonu ‘e Sīsū ‘a e ni‘ihi ‘o e ngaahi pole na‘e fehangahangai mo e kakaí. Ko e fakatātaá, ngalingali na‘e tupu hake ‘a Sīsū ‘i ha fāmili masiva. ‘I he ngāue fakataha mo ‘ene tamai ohí, ‘a Siosifa, na‘e ako ‘e Sīsū ‘a e founga ke fai ai ‘a e ngāue lahi fakasino. (Māt. 13:55; Mk. 6:3) ‘Oku hā ngali na‘e mate ‘a Siosifa ‘i ha taimi ki mu‘a ‘i he ngata ‘o e ngāue fakafaifekau ‘a Sīsuú. Ko ia kuo pau pē na‘e ongo‘i ‘e Sīsū ‘a e mamahi ‘o e mole ha taha ‘ofeina ‘i he maté. Pea na‘e ‘ilo ‘e Sīsū ‘a e anga ‘o e ongo‘i ‘o e nofo ‘i ha fāmili ‘oku nau ma‘u ‘a e fakakaukau fakalotu kehekehe. (Sione 7:5) Ko e ngaahi tu‘unga ko iá mo e ngaahi tu‘unga kehe na‘á ne tokoni‘i ‘a Sīsū ke ne mahino‘i ‘a e ngaahi pole mo e ongo‘i ‘a e kakai anga-mahení.

Na‘e ‘alu ‘a Sīsū ‘o mama‘o mei he fu‘u kakaí ‘o fakamo‘ui anga-‘ofa ha tangata tuli (Sio ki he palakalafi 11)

11. Ko fē taimi na‘e tautefito ai ‘ene hā mahino ‘a e tokanga ‘a Sīsū? Fakamatala‘i. (Sio ki he fakatātā ‘i he takafí.)

11 Ko e tokanga ‘a Sīsuú na‘e tautefito ‘ene hā mahinó ‘i he taimi na‘á ne fai ai ‘a e ngaahi maná. Na‘e ‘ikai ke fai fakafatongia pē ‘e Sīsū ‘a e ngaahi maná. Na‘e ‘ue‘i ia ‘e he faka‘ofa‘ia’ ‘i he fa‘ahinga ko ia na‘e faingata‘a‘iá. (Māt. 20:29-34; Mk. 1:40-42) Ko e fakatātaá, fakakaukau atu ki he anga ‘o e ongo‘i ‘a Sīsuú ‘i he‘ene ‘ave ha tangata tuli mei he fu‘u kakaí pea fakamo‘ui pe ko ‘ene fokotu‘u hake ‘a e tama pē taha ‘a ha uitou. (Mk. 7:32-35; Luke 7:12-15) Na‘e kaungāongo‘i ‘a Sīsū mo e kakai ko iá peá ne loto ke tokoni‘i kinautolu.

12. ‘Oku anga-fēfē hono fakahaa‘i ‘i he Sione 11:32-35 ‘a e kaungāongo‘i ‘a Sīsū kia Mā‘ata mo Melé?

12 Na‘e fakahāhā ‘e Sīsū ‘a e kaungāongo‘i kia Mā‘ata mo Mele. ‘I he‘ene sio ki he‘ena mamahi ‘i he mate hona tuonga‘ané, ‘a Lāsalosí, “na‘e tangi ‘a Sīsū.” (Lau ‘a e Sione 11:32-35.) Na‘e ‘ikai te ne tangi koe‘uhi pē ko e mole ‘a hono kaungāme‘a ofí. He ko ē, na‘á ne ‘ilo‘i na‘e teu ke ne fokotu‘u hake ‘a Lāsalosi. ‘I hono kehé, na‘e tangi ‘a Sīsuú koe‘uhi na‘á ne mahino‘i pea maongo kiate ia ‘a e mamahi ‘a si‘ono ongo kaungāme‘á.

13. ‘Oku anga-fēfē ‘etau loto-to‘a ‘i he ‘ilo fekau‘aki mo e kaungāongo‘i ‘a Sīsuú?

13 ‘Oku tau ma‘u ‘aonga lahi mei he ako fekau‘aki mo e kaungāongo‘i ‘a Sīsuú. Ko e mo‘oni, ‘oku ‘ikai ke tau haohaoa hangē ko iá. Neongo ia, ‘oku tau ‘ofa ‘iate ia koe‘uhi ko e anga ‘ene fakafeangai ki he ni‘ihi kehé. (1 Pita 1:8) ‘Oku tau loto-to‘a ‘i hono ‘ilo‘i ‘okú ne pule ‘i he taimí ni ko ha Tu‘i ‘o e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá. ‘Oku vavé ni ke ne to‘o kotoa atu ‘a e faingata‘á. Koe‘uhi na‘e mo‘ui ‘a Sīsū ko ha tangata, ko ia ‘a e tokotaha lelei taha ke tokoni ki he fa‘ahinga ‘o e tangatá ke fakalelei‘i ‘a e faingata‘a na‘e fakatupunga ‘e he founga-pule ‘a Sētané. Ko hono mo‘oní, ‘oku tau monū‘ia ke ma‘u ha Pule ‘a ia ‘oku lava ke ne “kaungāongo‘i mai ki he‘etau ngaahi vaivai‘angá.”​—Hep. 2:17, 18; 4:15, 16.

FA‘IFA‘ITAKI KI HE FA‘IFA‘ITAKI‘ANGA NA‘E FOKOTU‘U MAI ‘E SIHOVA MO SĪSUÚ

14. ‘I he vakai ki he ‘Efesō 5:1, 2, ko e hā ‘oku ue‘i kitautolu ke tau faí?

14 ‘I he‘etau fakakaukau fekau‘aki mo e fa‘ifa‘itaki‘anga na‘e fokotu‘u mai ‘e Sihova mo Sīsuú, ‘oku ue‘i foki ai mo kitautolu ke tau feinga ke fakahāhā ‘a e kaungāongo‘i lahi ange. (Lau ‘a e ‘Efesō 5:1, 2.) ‘Oku ‘ikai lava ke tau sio ki he lotó ‘o hangē ko kinauá. Neongo ia, ‘e lava ke tau feinga ke mahino‘i ‘a e ngaahi ongo‘i mo e fiema‘u ‘a e ni‘ihi kehé. (2 Kol. 11:29) ‘I he ‘ikai hoko ‘o siokita hangē ko e kakai ‘i he māmaní, ‘oku tau feinga ke “‘oua ‘e kumi pē ki he lelei ‘a [kitautolú], kae kumi foki ki he lelei ‘a e ni‘ihi kehé.”​—Fil. 2:4.

(Sio ki he palakalafi 15-19) *

15. Ko hai ‘oku tautefito ‘a e fiema‘u ke nau fakahāhā ‘a e kaungāongo‘í?

15 Ko e kau mātu‘a ‘i he fakataha‘angá ‘oku tautefito ‘a e fiema‘u ke nau fakahāhā ‘a e kaungāongo‘í. ‘Oku nau ‘ilo‘i kuo pau ke nau fai ha fakamatala fekau‘aki mo e fanga sipi kuo fakafatongia‘aki ke nau tauhí. (Hep. 13:17) Ke tokoni ki honau kaungātuí, ‘oku fiema‘u ki he kau mātu‘á ke nau mahino‘i kinautolu. ‘E lava fēfē ke fakahāhā ‘e he kau mātu‘á ‘a e kaungāongo‘í?

16. Ko e hā ‘oku fai ‘e ha mātu‘a kaungāongo‘i, pea ko e hā ‘oku mahu‘inga aí?

16 Ko ha mātu‘a kaungāongo‘i ‘okú ne fakamoleki ‘a e taimi mo hono fanga tokoua mo e fanga tuofāfine Kalisitiané. ‘Okú ne ‘eke ‘a e ngaahi fehu‘i pea fanongo tokanga leva mo anga-kātaki. ‘Oku mahu‘inga ia ‘o tautefito kapau ko e taha ‘o e si‘i fanga sipi ko ení ‘okú ne loto ke hua‘i atu hono lotó ka ‘okú ne fāinga ke ma‘u ‘a e lea totonu ke lea‘akí. (Pal. 20:5) ‘I he foaki loto-lelei atu ‘e ha mātu‘a hono taimí, ‘okú ne fakatupulekina ai ha ha‘i mālohi ‘o e falala, kaungāme‘a mo e ‘ofa mo hono fanga tokouá.​—Ngā. 20:37.

17. Ko e hā ‘a e ‘ulungaanga ‘oku fakamahu‘inga‘i lahi taha ‘e he fanga tokouá ‘i he kau mātu‘á? ‘Omai ha fakatātā.

17 ‘Oku pehē ‘e he fanga tokoua mo e fanga tuofāfine tokolahi ko e ‘ulungaanga ‘oku nau fakamahu‘inga‘i lahi taha ‘i he kau mātu‘á ko ‘enau tokanga ki he ngaahi ongo‘i ‘a e ni‘ihi kehé. Ko e hā hono ‘uhingá? “‘Oku faingofua ange ai ke talanoa kiate kinautolu koe‘uhi ‘okú ke ‘ilo te nau mahino‘i koe,” ko e lea ia ‘a Adelaide. ‘Okú ne tānaki mai: “‘E lava ke ke ‘ilo‘i ‘oku nau kaungāongo‘i atu kiate koe ‘i he anga ‘enau tali ‘i ho‘o talanoa kiate kinautolú.” ‘Oku manatu ha tokoua ‘i he hounga‘ia: “Na‘á ku sio ki he fakatō lo‘imata ha mātu‘a ‘i he‘eku talanoa atu hoku tu‘ungá. Ko e me‘a ko iá he‘ikai ‘aupito ngalo ia ‘iate au.”​—Loma 12:15.

18. ‘E lava fēfē ke tau fakahāhā ‘a e kaungāongo‘i ki he ni‘ihi kehé?

18 Ko e mo‘oni, ‘oku ‘ikai ko e kau mātu‘á pē ‘oku fiema‘u ke nau fakahāhā ‘a e kaungāongo‘í. Ko kitautolu kotoa ‘e lava ke tau fakatupulekina ‘a e ‘ulungaanga ko ení. Anga-fēfē? Feinga ke mahino‘i ‘a e faingata‘a ‘oku fekuki mo e ngaahi mēmipa ‘o e fāmilí mo e kaungātuí. Fakahaa‘i ‘a e mahu‘inga‘ia ‘i he to‘utupu ‘i he fakataha‘angá pehē foki ki he kau mahamahakí, kau ta‘umotu‘á, pea mo e fa‘ahinga kuo mole hanau ngaahi ‘ofa‘anga ‘i he maté. ‘Eke ange pe ‘oku nau fēfē. Fanongo tokanga ‘i he‘enau fakamatala ki he‘enau ongo‘í. Tokoni‘i kinautolu ke nau ongo‘i ‘okú ke mahino‘i mo‘oni ‘a e me‘a ‘oku nau fehangahangai mo iá. Fai ha tokoni ‘i ha founga pē te ke malava. ‘I he‘etau fai ení, ‘oku tau fakahāhā ai ‘a e ‘ofa mo‘oní ‘i he ngāue.​—1 Sio. 3:18.

19. Ko e hā ‘oku fiema‘u ai ke tau hoko ‘o ngaofengofua ‘i he feinga ke tokoni ki he ni‘ihi kehé?

19 ‘Oku fiema‘u ke tau hoko ‘o ngaofengofua ‘i he feinga ke tokoni ki he ni‘ihi kehé. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhi ‘oku kehekehe ‘a e ngaahi founga ‘oku fakafeangai ai ‘a e kakaí ki he faingata‘á. ‘Oku ‘i ai ‘a e ni‘ihi ‘oku nau vēkeveke ke talanoa, ka ko e ni‘ihi ‘oku ‘ikai ke nau fie talanoa. Ko ia ‘oku tau loto ke fai ha tokoni, ka ‘oku totonu ke tau faka‘ehi‘ehi mei hono ‘eke ‘a e ngaahi fehu‘i ‘e fakamaa‘i ai kinautolu. (1 Tes. 4:11) Na‘a mo e taimi ‘oku tala mai ai ‘e he ni‘ihi ‘enau ongo‘í, he‘ikai nai ke tau loto-tatau ma‘u pē mo e me‘a ‘oku nau tala maí. Neongo ia, ‘oku fiema‘u ke tau manatu‘i ko e anga ia ‘o ‘enau ongo‘í. ‘Oku fiema‘u ke tau vave ki he fanongo pea fakatuotuai ki he lea.​—Māt. 7:1; Sēm. 1:19.

20. Ko e hā te tau lāulea ki ai ‘i he kupu hono hokó?

20 ‘Oku fiema‘u ke tau fakahāhā ‘a e kaungāongo‘i ‘i he fakataha‘angá, ka ‘oku toe fiema‘u ke tau fakahāhā ‘a e ‘ulungaanga faka‘ofo‘ofa ko ení ‘i he‘etau ngāue fakafaifekaú. ‘E lava fēfē ke tau fakahāhā ‘a e kaungāongo‘í ‘i he ngaohi ākongá? Te tau lāulea ki ai ‘i he kupu hono hokó.

HIVA 35 Hounga‘ia he Kātaki Faka‘otuá

^ pal. 5 Ko Sihova mo Sīsū ‘okú na tokanga ki he ngaahi ongo‘i ‘a e ni‘ihi kehé. ‘E lāulea ‘a e kupu ko ení ki he me‘a ‘e lava ke tau ako mei he‘ena fa‘ifa‘itaki‘angá. Te tau toe lāulea foki ki he ‘uhinga ‘oku fiema‘u ai ke tau fakahāhā ‘a e kaungāongo‘í mo e founga ‘e lava ke tau fai pehē aí.

^ pal. 1 LEA MO HONO ‘UHINGA: Ke fakahāhā ‘a e “kaungāongo‘i” ‘oku ‘uhinga ia ko e feinga ke mahino‘i ‘a e ongo‘i ‘a e ni‘ihi kehé pea feinga ke ma‘u ‘a e ongo‘i tatau mo kinautolu. (Loma 12:15) ‘I he kupu ko ení, ko e “kaungāongo‘í” mo e “tokangá” ‘okú na ‘uhinga pē ki he me‘a tatau.

^ pal. 6 Na‘e toe fakafeangai ‘a Sihova ‘i he manava‘ofa ki he fa‘ahinga faitōnunga kehe na‘a nau loto-si‘i pe ilifia. Fakakaukau ki he fakamatala kia ‘Ana (1 Sām. 1:10-20), ‘Ilaisiā (1 Tu‘i 19:1-18), mo ‘Ēpeti-meleki (Sel. 38:7-13; 39:15-18).

^ pal. 65 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Fakataha ‘i ha Fale Fakataha‘anga ‘oku ‘i ai ‘a e faingamālie lahi ki ha feohi māfana. ‘Oku tau sio ki ha (1) mātu‘a ‘okú ne talanoa anga-‘ofa ki ha tokotaha malanga kei si‘i mo ‘ene fa‘eé, (2) tamai mo hano ‘ofefine ‘okú na tokoni ki ha tuofefine ta‘umotu‘a ke heka ki he‘ene kā, mo e (3) mātu‘a ‘e toko ua ‘okú na fanongo tokanga ki ha tuofefine ‘okú ne fiema‘u tokoni.