XOOK 12
Unaj k-naʼatik bix u yuʼubikuba u maasil
«Ilawileʼex ka junpʼéeliliʼchajak a tuukuleʼex tuláakleʼex, muʼyajneneʼex junmúuchʼ» (1 PED. 3:8).
KʼAAY 90 Maʼ u xuʼulul k-paklan líiʼsik k-óol
TIʼ BAʼAX KUN TʼAAN *
1. Jeʼex u yaʼalik Yáax tiʼ Pedro 3:8, ¿baʼaxten maʼalob k-uʼuyikba kéen yanakoʼon tu yiknal le máaxoʼob ku naʼatkoʼob bix k-uʼuyikbaoʼ?
TULÁAKLOʼON k-uʼuyikba maʼalobil kéen yanakoʼon yéetel máaxoʼob ku naʼatkoʼob bix k-uʼuyikba. Le máaxoʼob beyaʼ ku tsʼáaikubaʼob t-lugar yéetel ku yilik u naʼatkoʼob bix k-uʼuyikba bey xan baʼaxoʼob k-tuklik. Ku yilkoʼob baʼaxoʼob kʼaʼabéettoʼon yéetel ku yáantkoʼonoʼob kex maʼ k-kʼáatiktiʼob. Toʼoneʼ k-yaabiltik le máaxoʼob ku tsʼáaikubaʼob tu lugar u maasil yéetel ku ‹muʼyajoʼob junmúuchʼ› * t-éetel jeʼex u yaʼalik Yáax tiʼ Pedro 3:8 (xoke).
2. ¿Baʼaxten yaan kʼiineʼ ku talamtaltoʼon k-naʼatik bix u yuʼubikuba u maasil?
2 Tuláakloʼon unaj k-naʼatik bix u yuʼubikuba u maasil. Chéen baʼaleʼ maʼ xaaneʼ ku talamtaltoʼon k-beetik. ¿Baʼaxten? Tumen j-kʼebanoʼon, le oʼolal yaan horaeʼ chéen k-utsil k-kaxtik (Rom. 3:23). Yaan máax xaneʼ ku talamtal u beetik yoʼolal bix líiʼsaʼanil wa yoʼolal baʼaxoʼob uchaʼantiʼ. Tsʼoʼoleʼ yaan kʼiin xaneʼ ku joʼopʼol k-beetik jeʼex u maasil máakoʼobeʼ, tumen teʼ tu tsʼook kʼiinoʼobaʼ yaʼab máakeʼ chéen u yutsiloʼob ku kaxtikoʼob (2 Tim. 3:1, 2). ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal k-naʼatik bix u yuʼubikuba u maasileʼ?
3. 1) ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal k-naʼatik bix u yuʼubikuba u maasileʼ? 2) ¿Baʼax ken k-il teʼ xookaʼ?
3 Utiaʼal k-naʼatik bix u yuʼubikuba u maasileʼ unaj k-beetik jeʼex Jéeoba yéetel Jesucristo, u Hijoeʼ. Jéeobaeʼ u Diosil yaabilaj, letiʼ eʼesiktoʼon bix unaj k-eʼesik yaabilaj (1 Juan 4:8). Jesuseʼ jach maʼalob úuchik u yeʼesik u modos u Taata (Juan 14:9). Ka taal way Luʼumeʼ tu yeʼeseʼ wíinikeʼ jeʼel u páajtal u chʼaʼik óotsilileʼ. Teʼ xookaʼ yaan k-ilik bix u yeʼesik Jéeoba yéetel Jesús ku naʼatkoʼob bix u yuʼubikuba máak, tsʼoʼoleʼ yaan k-ilik bix jeʼel k-beetik jeʼex letiʼoboʼ.
JÉEOBAEʼ KU NAʼATIK BIX U YUʼUBIKUBA MÁAK
4. Jeʼex u yaʼalik Isaías 63:7 tak 9, ¿baʼaxoʼob eʼesik Jéeobaeʼ ku chʼaʼik en cuentail bix u yuʼubikuba le máaxoʼob meyajtikoʼ?
4 Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ Jéeobaeʼ ku chʼaʼik en cuentail bix u yuʼubikuba le máaxoʼob meyajtikoʼ. Koʼoneʼex ilik bix tu yuʼubiluba Jéeoba le ka aktáantaʼab talamiloʼob tumen le israelitaʼoboʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le kʼiin táan u muʼyajoʼoboʼ tak letiʼ muʼyajnaji (xok Isaías 63:7-9). Ka máan kʼiineʼ profeta Zacaríaseʼ tu yaʼaleʼ le máaxoʼob beetik loob tiʼ le israelitaʼoboʼ tak tiʼ Jéeoba ku beetkoʼob loob. Jéeobaeʼ ku yaʼalik tiʼ le máaxoʼob meyajtikoʼ: «Jeʼel máax ka u tsʼáa u kʼab tu yóokʼol in kaajaleʼ, tiʼ u neekʼ in wich ku beetik loob» (Zac. 2:9). Lelaʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ Jéeobaeʼ ku naʼatik bix u yuʼubikuba le máaxoʼob meyajtikoʼ.
Jéeobaeʼ tu chʼaʼaj óotsilil tiʼ le israelitaʼoboʼ ka tu jáalkʼabtoʼob. (Ilawil le xóotʼol 5).
5. ¿Baʼax tsʼoʼok u beetik Jéeoba utiaʼal u yáantik le máaxoʼob meyajtik kéen joʼopʼok u muʼyajoʼoboʼ?
5 Kéen joʼopʼok u muʼyaj le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ, letiʼeʼ ku chʼaʼik óotsilil tiʼob yéetel ku yáantkoʼob. Koʼoneʼex ilik junpʼéel baʼax eʼesik. Teʼ kʼiinoʼob palitsiltaʼan le israelitaʼob Egiptooʼ, Jéeobaeʼ yaachaj tu yóol ka tu yilaj bix u muʼyajoʼob, le oʼolal tu chʼaʼtuklaj u jáalkʼabtikoʼob. Tu yaʼalaj tiʼ Moisés: «Tsʼoʼok in maʼalob ilik bix u muʼyaj in kaajal [...]. Tsʼoʼok in wuʼuyik u jajakʼ iikʼoʼob [...], jach maʼalob in wojlil baʼax ku muʼyajtikoʼob. Le oʼolaleʼ tsʼoʼok in wéemel in tokoʼob tiʼ u páajtalil le egipcioʼoboʼ» (Éxo. 3:7, 8). Tumen tu chʼaʼaj óotsilil tiʼobeʼ tu jáalkʼabtoʼob. Ka máan kʼiin, le tiaʼanoʼob teʼ Luʼum Aʼalaʼan u Tsʼaʼabaloʼ, baʼateltaʼaboʼob tumen le máaxoʼob pʼekmiloʼoboʼ. ¿Baʼax túun tu beetaj Dios? Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ tu chʼaʼaj «óotsilil tiʼob tu yoʼolal u yaayaj okʼoloʼob» yoʼolal le baʼax ku beetaʼaltiʼoboʼ. Jéeoba túuneʼ tu kaʼa áantoʼob, tumen ku naʼatik bix u yuʼubikubaʼob, le oʼolal tu tsʼáaj juezoʼob utiaʼal u salvartikoʼob tiʼ le máaxoʼob pʼekmiloʼoboʼ (Jue. 2:16, 18).
6. ¿Baʼax eʼesik Jéeobaeʼ ku chʼaʼik en cuentail le máaxoʼob meyajtik tak teʼ súutukiloʼob maʼ maʼalob baʼax ku beetkoʼoboʼ?
6 Jéeobaeʼ ku chʼaʼik en cuentail bix u yuʼubikuba le máaxoʼob meyajtik, tak teʼ súutukiloʼob maʼ maʼalob baʼax ku beetkoʼoboʼ. Koʼoneʼex ilik baʼax úuch tiʼ profeta Jonás. Dioseʼ tu yaʼalajtiʼ ka xiʼik u yaʼal yaan u xuʼulsaʼal tiʼ u kajnáaliloʼob Nínive. Baʼaleʼ tumen arrepentirnajoʼobeʼ maʼ xuʼulsaʼaboʼobiʼ. Jonás túuneʼ «sen pʼuʼuji», tumen maʼ béeychaj le baʼax tu yaʼalaj ku taal u kʼiinoʼ. Baʼaleʼ Jéeobaeʼ tu yáantaj u kʼex u tuukul (Jon. 3:10–4:11). Ka maan kʼiineʼ, Jonaseʼ tu naʼataj yaan baʼax táan u kaʼansaʼaltiʼ. Tsʼoʼoleʼ Dioseʼ tu beetaj u tsʼíibtaʼal teʼ Biblia le baʼax úuchoʼ utiaʼal k-jóoʼsik u yutsil (Rom. 15:4). *
7. ¿Baʼax ku yeʼesik le baʼax tu beetaj Jéeoba utiaʼal u yáantik le máaxoʼob meyajtikoʼ?
7 Le baʼax tu beetaj Jéeoba utiaʼal u yáantik le máaxoʼob meyajtikoʼ ku yeʼesikeʼ ku naʼatik bix u yuʼubikuba u maasil. Letiʼeʼ u yojel baʼaxoʼob k-muʼyajtik. U «kʼaj óol baʼax ku tuklik yéetel bix u puksiʼikʼal» máak (2 Cró. 6:30). Letiʼeʼ u yojel baʼax k-tuklik, bix k-uʼuyikba yéetel u yojel yaan baʼaxoʼob maʼ tu páajtal k-beetik. Tsʼoʼoleʼ maʼ ken u chaʼa u túuntaʼal k-óol maas tiʼ le ku páajtal k-muʼyajtikoʼ (1 Cor. 10:13). ¿Máasaʼ lelaʼ ku líiʼsik k-óol?
JESUSEʼ KU NAʼATIK BIX U YUʼUBIKUBA MÁAK
8-10. ¿Baʼaxoʼob áant Jesús utiaʼal u naʼatik bix u yuʼubikuba u maasil?
8 Ka taal Jesús way Luʼumeʼ tu yeʼesaj ku chʼaʼik en cuentail bix u yuʼubikuba u maasil. Yaan óoxpʼéel baʼax óolal bey tu beetiloʼ. Yáaxeʼ, jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ tu yeʼesaj jach bix u modos u Taata. Letiʼeʼ tu yaabiltaj le máakoʼob jeʼex u beetik Jéeobaoʼ. Kex jatsʼuts úuchik u yilik u maasil baʼaloʼob tu múul beetaj yéetel u Taataoʼ, letiʼeʼ maas tu yaabiltaj wíinik (Pro. 8:31). Yoʼolal u yaabilajeʼ tu chʼaʼaj en cuentail bix u yuʼubikuba u maasil.
9 U kaʼapʼéeleʼ, jeʼex Jéeobaeʼ, Jesuseʼ ku páajtal u yilik baʼax yaan tu puksiʼikʼal u maasil, wa baʼax ku tuklikoʼob yéetel bix u yuʼubikubaʼob (Mat. 9:4; Juan 13:10, 11). Le oʼolaleʼ kéen u tsʼáa cuenta yaachajaʼan yéetel lubaʼan u yóoloʼobeʼ, ku líiʼsik u yóoloʼob, tumen ku naʼatik bix u yuʼubikubaʼob (Isa. 61:1, 2; Luc. 4:17-21).
10 U yóoxpʼéeleʼ, Jesuseʼ tu aktáantaj talamiloʼob jeʼex u maasil máakoʼoboʼ. Letiʼeʼ líikʼ ichil junpʼéel familia óotsil. Úuchik u meyaj yéetel José, u j-majan taataeʼ, tu yilaj maʼ chéen chʼaʼabil u kaxtik u kuxtal máakiʼ (Mat. 13:55; Mar. 6:3). Tsʼoʼoleʼ muʼyajnaj ka kíim José, tumen maʼ xaaneʼ kíim táanil tiʼ u káajal u kʼaʼaytaj. Tsʼoʼoleʼ u yíitsʼnoʼobeʼ maʼatech u tsʼáaik u fejoʼob kaʼach tiʼ letiʼ (Juan 7:5). Tuláakal le baʼax tu aktáantaj Jesusaʼ le áant utiaʼal u naʼatik baʼax ku muʼyajtik yéetel bix u yuʼubikuba u maasil.
Jesuseʼ tu chʼaʼaj óotsilil tiʼ juntúul máak kóokeʼ ka tu bisaj junpáayil utiaʼal u tsʼake. (Ilawil le xóotʼol 11).
11. ¿Bix úuchik u yeʼesik Jesús ku naʼatik bix u yuʼubikuba u maasil? (Ilawil le dibujo yaan tu yáax táan juʼunil le revistaaʼ).
11 Yéetel le milagroʼob tu beetaj Jesusoʼ tu yeʼesaj ku naʼatik bix u yuʼubikuba u maasil. Letiʼeʼ tu beetaj milagroʼob, tumen tu chʼaʼaj óotsilil tiʼ le máaxoʼob ku muʼyajoʼoboʼ (Mat. 20:29-34; Mar. 1:40-42). Tuukulnakoʼon le ka tu bisaj junpáayil juntúul máak kóok utiaʼal u tsʼakikoʼ wa le ka tu kaʼa kuxkíintaj u juntúuliliʼ paal juntúul koʼolel kimen u yíichamoʼ (Mar. 7:32-35; Luc. 7:12-15). Jesuseʼ tu naʼataj bix tu yuʼubilubaʼob yéetel tu yáantoʼob.
12. Jeʼex u yaʼalik Juan 11:32 tak 35, ¿bix úuchik u yeʼesik Jesús tu naʼataj bix u yuʼubikuba Marta yéetel María?
12 Ka kíim Lázaroeʼ, Jesuseʼ tu yeʼesaj ku naʼatik bix u yuʼubikuba Marta yéetel María. Ka tu yilaj bix u muʼyajoʼobeʼ, «káaj u yáalal u jaʼil u yich» (xok Juan 11:32-35). Letiʼeʼ maʼ chéen okʼolnaj tumen kíim u amigoiʼ, tumen u yojel yaan u kaʼa kuxkíintik. Baʼaxeʼ okʼolnaj tumen yaachaj u yóol ka tu yilaj bix u yokʼoloʼob.
13. ¿Baʼaxten ku líiʼsik k-óol k-ojéeltik Jesuseʼ tu naʼataj bix u yuʼubikuba u maasil?
13 Ku líiʼsik k-óol k-ojéeltik Jesuseʼ tu naʼataj bix u yuʼubikuba u maasil. Toʼoneʼ k-yaabiltik yoʼolal bix úuchik u chʼaʼik óotsilil tiʼ u maasil (1 Ped. 1:8). Ku líiʼsik k-óol k-ojéeltik bejlaʼeʼ tsʼaʼan u beet u Reyil tu Reino Dios yéetel maʼ kun xáantaleʼ yaan u xuʼulsik le muʼyajiloʼ. Tumen kuxlaj way Luʼum bey wíinikeʼ, chéen letiʼ jeʼel u páajtal u yutskíintik le muʼyajil tsʼoʼok u taasik u gobernación Satanasoʼ. Jach ku kiʼimaktal k-óol k-ojéeltik yaantoʼon juntúul Rey ku «naʼatik le baʼaxoʼob k-muʼyajtikoʼ» (Heb. 2:17, 18; 4:15, 16).
UNAJ K-NAʼATIK BIX U YUʼUBIKUBA U MAASIL JEʼEX JÉEOBA YÉETEL JESUSEʼ
14. Yoʼolal le baʼax ku yaʼalik Efesoiloʼob 5:1 yéetel 2, ¿baʼax k-péeksaʼal k-beet tumen le baʼax ku beetik Jéeoba yéetel Jesusoʼ?
14 Kéen k-il Jéeoba yéetel Jesús ku naʼatkoʼob bix u yuʼubikuba u maasileʼ ku péeksikoʼon k-beet xan beyoʼ (xok Efesoiloʼob 5:1, 2). Toʼoneʼ maʼ tu páajtal k-ilik baʼax yaan tu puksiʼikʼal u maasil, baʼaleʼ jeʼel u páajtal k-ilik k-naʼatik bix u yuʼubikubaʼob yéetel baʼaxoʼob kʼaʼabéettiʼobeʼ (2 Cor. 11:29). Le máaxoʼob maʼatech u meyajtikoʼob Jéeobaoʼ chéen u yutsiloʼob ku kaxtikoʼob, baʼaleʼ toʼoneʼ unaj k-beetik le baʼax tu yaʼalaj Pabloaʼ: «Cada juntúul tiʼ teʼexeʼ maʼ u kaxtik chéen u yutsil, baʼaxeʼ u kaxt xan u yutsil u maasil» (Fili. 2:4).
(Ilawil le xóotʼol 15 tak 19). *
15. ¿Máaxoʼob jach unaj u naʼatkoʼob bix u yuʼubikuba u maasil?
15 Le ancianoʼob teʼ múuchʼuliloʼ jach unaj u naʼatkoʼob bix u yuʼubikuba u maasil. U yojloʼob yaan u kʼubkoʼob cuenta tiʼ Jéeoba yoʼolal bix u tratartikoʼob le sukuʼunoʼob tsʼaʼan u kanáantoʼoboʼ (Heb. 13:17). Utiaʼal u páajtal u yáantkoʼobeʼ kʼaʼabéet u naʼatkoʼob bix u yuʼubikubaʼob. ¿Bix jeʼel u beetkoʼobeʼ?
16. ¿Baʼax uláakʼ unaj u beetik le ancianoʼoboʼ, yéetel baʼaxten unaj u beetkoʼob?
16 Le ancianoʼob ku naʼatkoʼob bix u yuʼubikuba le sukuʼunoʼoboʼ ku jóoʼskoʼob tiempo utiaʼal u yáantkoʼob. Ku kʼáatkoʼob bix u yuʼubikubaʼob yéetel jach ku chʼenxikintikoʼob. Lelaʼ maases unaj u beetkoʼob wa juntúul sukuʼun taak u yaʼalik bix u yuʼubikuba, chéen baʼaleʼ maʼ tu kaxtik bix jeʼel u yaʼalikeʼ (Pro. 20:5). Wa le ancianoʼob ku yilik u yáantkoʼob le sukuʼunoʼoboʼ, ku maas biskubaʼob tu yéeteloʼob yéetel ku paklan yaabiltikubaʼob (Bax. 20:37).
17. ¿Baʼax maas jatsʼuts u yilik le sukuʼunoʼob ku beetik le ancianoʼoboʼ? Tʼaanen tiʼ junpʼéel baʼax uchaʼan.
17 Yaʼab sukuʼunoʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ le baʼax maas jatsʼuts u yilkoʼoboʼ letiʼe u naʼataʼal bix u yuʼubikubaʼob tumen le ancianoʼoboʼ. ¿Baʼaxten? Adelaideeʼ ku yaʼalik: «Maas maʼ talam a tsikbal tu yéeteloʼobiʼ, tumen a wojel yaan u naʼatkoʼob bix a wuʼuyikaba». Ku yaʼalik xan: «Ka tsʼáaik cuenta ku naʼatkoʼob bix a wuʼuyikaba yoʼolal bix u paktikechoʼob kéen joʼopʼok a tsikbaltik baʼax ku yúuchultech». Juntúul sukuʼuneʼ ku yaʼalik: «Le táan in tsikbaltik tiʼ juntúul anciano baʼax ku yúuchultenoʼ, tin wilaj taakchaj tak u yokʼol. Lelaʼ mix bikʼin kun tuʼubulten» (Rom. 12:15).
18. ¿Bix jeʼel k-eʼesik k-naʼatik bix u yuʼubikuba u maasileʼ?
18 U jaajileʼ tuláakloʼon unaj k-naʼatik bix u yuʼubikuba u maasil, maʼ chéen le ancianoʼoboʼ. ¿Bix jeʼel u páajtal k-beetkeʼ? Unaj k-naʼatik bix u yuʼubikuba k-láakʼtsiloʼob yéetel k-sukuʼunoʼob yoʼolal le talamiloʼob ku máanskoʼoboʼ. Unaj k-naʼatik bix u yuʼubikuba le táankelmoʼoboʼ, le kʼojaʼanoʼoboʼ, le tsʼoʼok u yantal u jaʼabiloʼoboʼ bey xan le máaxoʼob tsʼoʼok u kíimil juntúul u láakʼtsiloʼoboʼ. Maʼalob ka k-kʼáattiʼob bix u yuʼubikubaʼob, tsʼoʼoleʼ k-jach chʼenxikintik baʼax ku yaʼalikoʼob. Unaj k-beetik u yuʼubikoʼob k-naʼatik le baʼax ku yúuchultiʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ unaj k-ilik k-áantkoʼob yéetel baʼaxoʼob kʼaʼabéettiʼob. Kéen k-beet beyoʼ k-eʼesik jach tu jaajil k-yaabiltmoʼob (1 Juan 3:18).
19. ¿Baʼaxten unaj k-kanáantik baʼaxoʼob k-aʼalik kéen tʼaanakoʼon yéetel u maasil?
19 Kéen tʼaanakoʼon yéetel le máaxoʼob táan u muʼyajoʼoboʼ unaj k-kanáantik baʼaxoʼob k-aʼalik. Tumen yanoʼobeʼ talam u yilkoʼob u tsikbaltikoʼob baʼax ku yúuchultiʼob, baʼaleʼ yanoʼobeʼ maʼatech. Le oʼolal kex taak k-áantkoʼobeʼ unaj k-kanáantik baʼaxoʼob k-kʼáatiktiʼob utiaʼal maʼ k-beetik u suʼlaktaloʼob (1 Tes. 4:11). Tak kéen aʼalaʼaktoʼon tumen wa máax jach bix u yuʼubikubaeʼ, maʼ xaaneʼ yaan k-ilik maʼ maʼalob baʼax ku yaʼalikiʼ. Baʼaleʼ unaj k-naʼatikeʼ bey u yuʼubikuba letiʼoʼ. Le oʼolal jach unaj k-uʼuyik tubeel baʼax ku yaʼalaʼaltoʼon yéetel maʼ unaj k-séeb tʼaaniʼ (Mat. 7:1; Sant. 1:19).
20. ¿Baʼax ken k-il teʼ tuláakʼ xookoʼ?
20 Jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ, kʼaʼabéet k-naʼatik bix u yuʼubikuba le sukuʼunoʼoboʼ, baʼaleʼ unaj k-beetik xan kéen jóokʼkoʼon kʼaʼaytaj. ¿Bix jeʼel k-beetik kéen kʼaʼaytajnakoʼon yéetel kéen k-tsʼáa xook tiʼ wa máaxeʼ? Lelaʼ yaan k-ilik teʼ tuláakʼ xookoʼ.
KʼAAY 130 Unaj k-perdonar
^ xóot’ol 5 Jéeoba yéetel Jesuseʼ ku naʼatkoʼob bix u yuʼubikuba máak. Teʼ xookaʼ yaan k-ilik bix jeʼel u páajtal k-beetik jeʼex u beetkoʼoboʼ, baʼaxten unaj k-naʼatik bix u yuʼubikuba u maasil yéetel bix jeʼel u páajtal k-beetkeʼ.
^ xóot’ol 1 BAʼAX KU TSOʼOLOL: K-tsʼáaikba tu lugar u maasil wa ‹k-muʼyaj junmúuchʼ› tu yéeteloʼobeʼ u kʼáat u yaʼal k-naʼatik bix u yuʼubikubaʼob (Rom 12:15).
^ xóot’ol 6 Jéeoba xaneʼ tu chʼaʼ óotsilil tiʼ le máaxoʼob meyajtik le ka lúub u yóoloʼob wa ka sajakchajoʼoboʼ. Jujuntúul tiʼ letiʼobeʼ Ana, Elías yéetel Ébed-mélec (1 Sam. 1:10-20; 1 Rey. 19:1-18; Jer. 38:7-13; 39:15-18).
^ xóot’ol 65 FOTOʼOB YÉETEL DIBUJOʼOB: Le muchʼtáambaloʼoboʼ ku tsʼáaikoʼob tuʼux k-eʼesik k-chʼaʼik en cuentail bix u yuʼubikuba le sukuʼunoʼoboʼ yéetel k-yaabiltmoʼob. Teʼ Najil Reinoaʼ k-ilik 1) juntúul ancianoeʼ táan u tsikbal yéetel juntúul chan xiʼipal yéetel u maama, 2) juntúul taatatsil yéetel u hija táan u biskoʼob juntúul kiik tsʼoʼok u yantal u jaʼabil tu coche yéetel 3) kaʼatúul ancianoʼobeʼ táan u yuʼubikoʼob baʼax ku yaʼalik juntúul kiik.
