1. Taʼij pä jun chkë ri naʼoj ri más jaʼäl kʼo rkʼë Jesús.

JUN chkë ri naʼoj ri kan jaʼäl ri kʼo rkʼë Jesús, ya riʼ ri nqʼax chwäch ri nqanaʼ röj taq yeqïl kʼayewal rma ri mak kʼo qa chqij. Taq ryä xjeʼ chwäch le Ruwachʼulew, kiʼ rukʼuʼx xuʼän kikʼë ri kiʼ kikʼuʼx y xoqʼ kikʼë ri xeʼoqʼ (Rom. 12:15). Jun tzʼetbʼäl. Jun qʼij, taq ri 70 rutzeqelbʼëy janina kiʼ kikʼuʼx xetzolin pä rma kan ütz xel chkiwäch ri samaj chrij rutzjoxik Ruchʼaʼäl Dios, Jesús xnaʼ kiʼkʼuxlal chqä (Luc. 10:17-21). Ye kʼa taq xtzʼët chë ri winäq ri nkajoʼ wä Lázaro janina yebʼison rma xkäm, ryä janina xbʼison chqä (Juan 11:33).

2. ¿Achkë rma Jesús kan xjyowaj kiwäch ri winäq?

² Tapeʼ Jesús majun ta rmak, ryä kan xjyowaj kiwäch ri winäq ri xa ye ajmakiʼ. ¿Achkë xbʼanö chë xuʼän riʼ? Ri más xtoʼö, yë ri ajowabʼäl. Achiʼel xqatzʼët chpan ri jun qa tjonïk, ryä kan janina xerajoʼ ri winäq (Prov. 8:31). Ri ajowabʼäl xnaʼ chkij ya riʼ xbʼanö chë ütz ütz xtamaj ri rubʼanik yechʼobʼon. Ri apóstol Juan xuʼij chë Jesús kan retaman achkë kʼo pa kan ri winäq (Juan 2:25). Taq Jesús xjyowaj kiwäch ri winäq, ye kʼïy chkë riʼ kan xkinaʼ ri ajowabʼäl ri kʼo rkʼë ryä, y rma riʼ xkiyaʼ kixkïn che rä taq xtzjoj Ruchʼaʼäl Dios chkë. Taq más nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús, más xtqkowin xkeqatoʼ ri winäq taq xtqatzjoj le Biblia chkë (2 Tim. 4:5).

3, 4. a) We nqatäj qaqʼij rchë nqanaʼ ri nkinaʼ ri winäq, ¿achkë xtbʼanö chqë rchë xtqatzjoj le Biblia? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re jun tjonïk reʼ?

³ Ri apóstol Pablo retaman wä chë kʼo chë nutzjoj ri Ruchʼaʼäl Dios, röj chqä qataman chë kʼo chë nqaʼän riʼ (1 Cor. 9:16). Ye kʼa taq nqatäj qaqʼij rchë nqanaʼ ri nkinaʼ ri winäq, xtqatzjoj le Biblia ma rma ta chë qataman chë kʼo chë nqaʼän, xtqatzjoj rma yeqajoʼ chqä nqajoʼ yeqatoʼ ri winäq.  Y qataman chë «nuyaʼ más kiʼkʼuxlal ri yaspan chwäch ri nakʼül jun spanïk» (Hech. 20:35). Ri ma nqamestaj ta ri naʼoj riʼ taq nqatzjoj le Biblia, más kiʼkʼuxlal xtqanaʼ.

⁴ Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqanaʼ ri nkinaʼ ri winäq taq nqatzjoj le Biblia chkë. Naʼäy xtqatzʼët achkë rubʼanik xertzʼët Jesús ri winäq y achkë naʼoj nuyaʼ qa chqawäch. Chrij riʼ, xtqatzʼët kajiʼ rubʼanik rchë nqakʼän qanaʼoj chrij (1 Ped. 2:21).

5, 6. a) ¿Achoq chkij xkʼüt Jesús chë xjyowaj kiwäch? b) Achiʼel nuʼij Lucas 4:18 chqä 19, ¿achkë rma Jesús kan xjyowaj kiwäch ri winäq ri achoq chkë xtzjoj Ruchʼaʼäl Dios?

⁵ Tqatzʼetaʼ jun tzʼetbʼäl chrij ri rubʼanik xkʼüt Jesús chë nunaʼ ri nkinaʼ ri winäq. Jun qʼij, ryä chqä ri rutzeqelbʼëy najin wä nkitzjoj Ruchʼaʼäl Dios y majun ye uxlanäq ta. Chqä ma yewinäq ta rma ma jamäl ta kiwäch. Rma riʼ Jesús xeresaj äl chkikojöl ri winäq rchë yeʼuxlan jbʼaʼ. Ye kʼa ye kʼïy winäq xetzʼetö äl kichë y xebʼä akuchï xebʼä wä ryeʼ. ¿Achkë xuʼän Jesús taq xapon y xertzʼët ri winäq? «Kan xjyowaj kiwäch, * rma kibʼanon achiʼel ta karneʼl ri majun nyuqʼun kichë. Y xchäp kitjoxik, kan kʼïy xkʼüt chkiwäch» (Mar. 6:30-34).

⁶ ¿Achkë rma Jesús kan xjyowaj kiwäch ri winäq? Rma xtzʼët chë ri winäq «kibʼanon achiʼel ta karneʼl ri majun nyuqʼun kichë». Rkʼë jbʼaʼ xtzʼët chë jojun chkë ri winäq riʼ ye kʼo pa mebʼaʼïl y kʼo chë nkikamsaj kiʼ pa samaj rchë yekitzüq ki-familia. Y rkʼë jbʼaʼ ye kʼo jojun ri kamnäq äl jojun kichʼalal. Y Jesús rkʼë jbʼaʼ kan xnaʼ ri nkinaʼ ri winäq rma ryä taj xqʼax chpan jojun chkë ri kʼayewal riʼ, achiʼel wä xqatzʼët chpan ri jun qa tjonïk. Ri rajowabʼäl chkij ri winäq ya riʼ xbʼanö chë kan xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx (taskʼij ruwäch Lucas 4:18, 19).

7. ¿Achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús?

 ⁷ ¿Achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús? Ri winäq komä, kibʼanon chqä «achiʼel ta karneʼl ri majun nyuqʼun kichë», y kan kʼïy kʼayewal kʼo chkij. Ye kʼa röj kʼo qkʼë ri nkʼatzin chkë ri winäq: ri rutzjol chrij ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios (Rev. 14:6). Rma riʼ nqaʼän achiʼel xuʼän Jesús, kan nqajyowaj kiwäch ri ye kʼo pa mebʼaʼïl y rma riʼ nqatzjoj ri utziläj taq rutzjol chkë (Sal. 72:13). Kan nqapoqonaj kiwäch ri winäq y nqajoʼ yeqatoʼ.

8. ¿Achkë nqtoʼö rchë nqakʼüt chë nqanaʼ ri nkinaʼ ri winäq taq nqatzjoj le Biblia chkë? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

⁸ Rchë nqkowin nqakʼüt chë nqanaʼ ri nkinaʼ ri achoq chkë nqatzjoj le Biblia, ütz nqchʼobʼon jbʼaʼ chrij ri kichʼobʼonïk chqä ri nkinaʼ. Y nqatäj qaqʼij rchë achiʼel wä nqajoʼ nbʼan chqë röj, ke riʼ chqä nqaʼän kikʼë ryeʼ * (Mat. 7:12). Tqatzʼetaʼ kajiʼ rubʼanik rchë nqkowin nqakʼüt chë nqanaʼ ri nkinaʼ ri winäq. Naʼäy, qchʼobʼon chkij ri winäq chkijujnal y tqatzʼetaʼ achkë nkʼatzin chkë. Taq nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq ütz nqjnamäx rkʼë jun doctor. Jun utziläj doctor nutzʼët achkë toʼïk nkʼatzin chkë jojun ruwinaq. Nuʼän kʼutunïk chkë y nuyaʼ ruxkïn taq nkitzjoj che rä achkë nkinaʼ. Ma xtuʼän ta recetar ri naʼäy aqʼon npë pa rujolon. Rchë nutamaj achkë kʼo che rä jun ruwinaq chqä achkë aqʼon nuyaʼ che rä, rkʼë jbʼaʼ nutäq chubʼanik jojun examen. Ke riʼ chqä röj, chkijujnal ri winäq kʼo chë nqatzʼët achkë nkʼatzin chkë chqä achkë nkichʼöbʼ. Y ma junan ta xtqaʼij chkë jontir winäq.

9. a) ¿Achkë ri ma ütz ta nqachʼöbʼ? b) ¿Achkë ri ütz nqaʼän?

⁹ Taq naʼäy mul nqatzjoj le Biblia che rä jun winäq, ma tqachʼöbʼ ta chë qataman chik achkë rubʼanik rukʼaslemal, achkë nunmaj y achkë rma nunmaj (Prov. 18:13). Xa más ütz keqabʼanaʼ kʼutunïk rchë nqatamaj. Ye kʼa keqabʼanaʼ kʼutunïk ri ma nuqasaj ta kiqʼij ri winäq (Prov. 20:5). Ütz tqabʼanaʼ kʼutunïk chrij ri kisamaj, ri ki-familia, ri kiqʼaxan pä pa kikʼaslemal o achkë nkichʼöbʼ. Riʼ ütz nqaʼän we rukʼulun nbʼan riʼ pa qatinamit. Ke riʼ yë ri winäq xkebʼin achkë rma nkʼatzin chkë ri utziläj taq rutzjol chrij ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios. Taq ya xqatamaj achkë nkiʼij chrij ri xqakʼutuj chkë, xtqkowin xtqakʼüt chkiwäch chë nqanaʼ ri nkinaʼ y xtqayaʼ ri toʼïk ri más nkʼatzin chkë, achiʼel xuʼän Jesús (tajnamaj rkʼë 1 Corintios 9:19-23).

10, 11. Achiʼel nuʼij 2 Corintios 4:7 chqä 8, ¿achkë ri rukaʼn rubʼanik rchë nqakʼüt chë nqanaʼ ri nkinaʼ ri winäq? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹⁰ Rukaʼn, tqatjaʼ qaqʼij rchë nqʼax  chqawäch achkë rubʼanik kikʼaslemal ri winäq. Reʼ xtqrtoʼ jbʼaʼ rchë xtqanaʼ ri nkinaʼ ri winäq, rma jontir xa junan jbʼaʼ ri kʼayewal yeqïl rma xa yoj ajmakiʼ (1 Cor. 10:13). Qataman chë chwäch le Ruwachʼulew ri yoj kʼo komä janina kʼayewal kʼo y xa xuʼ Jehová nqtoʼö rchë nqaköchʼ (taskʼij ruwäch 2 Corintios 4:7, 8). Ye kʼa qchʼobʼon chkij ri ma kitaman ta ruwäch Dios, ryeʼ más na wä kʼayewal rubʼanon ri kʼaslemal chkiwäch. Achiʼel wä xuʼän Jesús, röj chqä nqajyowaj kiwäch ri winäq riʼ y nqatzjoj chkë ri utziläj kʼaslemal ri petenäq chqawäch apü (Is. 52:7).

¹¹ Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë jun qachʼalal achï ri rubʼiniʼan Sergey. Taq ryä majanä wä ttamaj chrij Jehová, kʼayewal wä nuʼän chwäch ntzjon kikʼë nkʼaj chik winäq. Ye kʼa jun qʼij, xrajoʼ xutjoj riʼ chrij le Biblia. Ryä nuʼij: «Taq najin wä ntjoj wiʼ, xintamaj chë jun cristiano kʼo chë nutzjoj ri nutamaj. Ye kʼa rïn nnaʼ wä chë ma xkikowin ta xtinbʼän riʼ». Tapeʼ Sergey ke riʼ wä nuʼij, ryä ronojel mul nchʼobʼon wä chrij kikʼaslemal ri ma kitaman ta chrij Jehová nixta chrij ri kantzij. Y nuʼij: «Ri najin wä ntamaj najin nuyaʼ uxlanen chqä kiʼkʼuxlal pa wan. Ntaman wä chë ri nkʼaj chik winäq nkʼatzin nkitamaj ri kantzij chqä». Taq xchʼobʼon chrij riʼ xtoʼ chë ma xuxiʼij ta chik riʼ xtzjoj le Biblia. ¿Achkë utzil xkʼän pä pa ruwiʼ ri xuʼän riʼ? Ryä nuʼij: «Reʼ xuʼän chwä chë xinnaʼ chë kan kʼo nqʼij y ri najin ntamaj kan xkanaj pa wan». *

12, 13. ¿Achkë rma kʼo chë ma nikʼo ta qakʼuʼx kikʼë ri najin yeqatjoj chrij le Biblia? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹² Rox, ma tikʼo ta qakʼuʼx kikʼë ri najin yeqatjoj chrij le Biblia. Tapeʼ röj kan qataman ri kantzij, ye kʼa ütz ma nqamestaj ta chë ri najin yeqatjoj chrij le Biblia rkʼë jbʼaʼ kʼa ya riʼ naʼäy mul nkikʼoxaj ri kantzij. Chqä ye kʼïy kan qajnäq chkiwäch ri kitaman pä ojer y rkʼë jbʼaʼ nkitzʼët chë ya riʼ nbʼanö chë junan kiwäch kikʼë ri ki-familia, kijatzul chqä ri winäq pa  kitinamit. ¿Achkë rubʼanik yeqatoʼ ri winäq riʼ?

¹³ Qchʼobʼon chrij re tzʼetbʼäl reʼ: ¿Achkë nbʼan taq kʼo chë njal jun puente tzyaʼq rkʼë jun kʼakʼakʼ? Kʼïy mul, taq najin nbʼan ri kʼakʼakʼ puente, ri winäq nkiksaj na ri tzyaʼq. Taq nkʼachöj ri kʼakʼakʼ puente, nwuläx äl ri tzyaʼq. Ke riʼ chqä rkʼë jun winäq, rchë chë nqaʼij che rä chë tyaʼ qa ri runman pä, kʼo chë nqatoʼ rchë nuloqʼoqʼej ri kantzij kʼo chpan le Biblia, rma chwäch ri winäq riʼ jontir ye kʼakʼakʼ. Xa xuʼ ke riʼ ri winäq riʼ xtyaʼ qa ri runman pä. Rchë xtuʼän riʼ rkʼë jbʼaʼ xtukʼwaj tiempo (Rom. 12:2).

14, 15. ¿Achkë rubʼanik yeqatoʼ ri winäq rchë nqʼax chkiwäch ri kʼaslemal chwäch jun kotzʼijaläj ulew? Taqʼalajsaj.

¹⁴ We röj ma nikʼo ta qakʼuʼx kikʼë ri winäq, ma nqayoʼej ta chë ri naʼäy mul xtqatzjoj ri kantzij chkë kan xtqʼax chkiwäch. Ri nqanaʼ ri nkinaʼ ri winäq ya riʼ xtqtoʼö rchë xkeqatoʼ jun tiempo rchë xtqʼax chkiwäch ri qäs nukʼüt le Biblia. Qchʼobʼon chrij ri kʼaslemal chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼulew ri majun bʼëy xtqkäm ta. Ye kʼïy winäq jbʼaʼ ok kikʼoxan chrij riʼ, y jojun chik kan majun kikʼoxan ta. Ye kʼo winäq nkiʼij chë rkʼë ri kamïk nkʼis jontir, ye kʼa ye kʼo chik jojun nkiʼij chë jontir ri ütz kinaʼoj xkebʼä chkaj. ¿Achkë rubʼanik yeqatoʼ ri winäq riʼ rchë nqʼax chkiwäch ri nuʼij le Biblia?

¹⁵ Jun qachʼalal achï nutzjoj chqë ri nuʼän ryä. Naʼäy, nuskʼij ruwäch Génesis 1:28 y nukʼutuj reʼ: «¿Akuchï komä nrajoʼ Dios chë yejeʼ wä ri winäq y achkë kʼaslemal nrajoʼ chë nkïl?». Ye kʼïy nkiʼij chë chwäch le Ruwachʼulew y nkïl kiʼkʼuxlal. Chrij riʼ, nuskʼij Isaías 55:11 y nukʼutuj: «¿Rujalon komä ruchʼobʼoj Dios?». Ye kʼïy winäq nkiʼij chë manä. Pa rukʼisbʼäl, nuskʼij Salmo 37:10 chqä 11 y nukʼutuj: «Achiʼel nuʼij le Biblia, ¿achkë rubʼanik xtuʼän kikʼaslemal ri winäq chqawäch apü?». Rkʼë re rubʼanik reʼ yerutoʼon pä ye kʼïy winäq, kan qʼaxnäq chkiwäch chë Dios kʼa nrajoʼ na chë ri ütz kinaʼoj yekʼaseʼ chwäch jun kotzʼijaläj ulew y ma yekäm ta chik.

16, 17. Achiʼel nuʼij Proverbios 3:27, ¿achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqʼax chqawäch ri nunaʼ jun winäq? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹⁶ Rukaj, qchʼobʼon chrij achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqʼax chqawäch ri nkinaʼ ri winäq. Jun tzʼetbʼäl. Taq nqapon chrachoch jun winäq ri ma jamäl ta ruwäch, ütz nqakʼutuj kuyubʼäl mak chwäch y nqaʼij che rä chë xtqtzolin pä jun hora ri jamäl ruwäch. O we ri winäq nrajoʼ rutoʼik rkʼë jun samaj ri ma kan ta achkë rubʼanik o ma nkowin ta ntel äl y nrajoʼ nbʼan jun utzil che rä, rkʼë jbʼaʼ xtqaʼij che rä chë xtqaʼän röj (taskʼij ruwäch Proverbios 3:27 *).

¹⁷ Ri bʼanobʼäl yebʼan ri tapeʼ xa ye koköj,  kʼo utzil nukʼän pä. Jun tzʼetbʼäl. Kʼo jun qachʼalal xtamaj chë jun kʼlaj winäq xkäm kineʼy. Ryä xuʼän jun carta y chpan riʼ xyaʼ äl jojun naʼoj ri xresaj äl pa Biblia. ¿Achkë kʼa xkinaʼ ri jun kʼlaj winäq riʼ taq xkitzʼët ri carta? Ri teʼej xtzʼibʼaj äl reʼ che rä ri qachʼalal ixöq: «Iwir kan itzel ri xinqʼaxaj. Ri a-carta janina xqrtoʼ. Ma nwïl ta achkë tzij yenksaj rchë ntyoxij chawä rma janina xukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx ri xatzʼibʼaj pä. Iwir, rkʼë jbʼaʼ, más bʼaʼ 20 mul xinskʼij ruwäch ri a-carta. Ma qayoʼen ta wä chë nqakʼül jun carta ri achiʼel xatäq pä rït. Kan jaʼäl anaʼoj, kan kʼo ajowabʼäl awkʼë chqä janina xakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx. Kan rkʼë ronojel qan nqatyoxij chawä». Kantzij na wä chë, we röj xtqatäj qaqʼij rchë nqanaʼ ri nkinaʼ ri kitjon poqän y yeqatoʼ, xtqatzʼët ri utzil xtkʼän pä.

18. Achiʼel nuʼij 1 Corintios 3:6 chqä 7, ¿achkë rubʼanik kʼo chë nqatzʼët ri qasamaj rkʼë Jehová?

¹⁸ Kantzij na wä chë röj nqajoʼ nqaʼän ri nuyoʼej Jehová chrij ri qasamaj. Tapeʼ röj yeqatoʼ ri winäq rchë nkitamaj ruwäch ryä, ye kʼa ma yë ta ri nqaʼän röj ya riʼ ri más ruqʼij (taskʼij ruwäch 1 Corintios 3:6, 7). Yë Jehová ri yejikʼä pä winäq pa rutinamit (Juan 6:44). Chqä yë ri winäq yechʼobʼö we nkajoʼ o ma nkajoʼ ta nkitamaj chrij ri Ruchʼaʼäl Dios, rma chkijujnal ma junan ta kʼo pa kan (Mat. 13:4-8). Tnatäj chqë chë tapeʼ Jesús ya riʼ ri nimaläj tijonel, ye kʼa ye kʼïy winäq ma xkajoʼ ta xkikʼoxaj. Rma riʼ, ma tuʼän ta kaʼiʼ qakʼuʼx we ye kʼïy winäq ma nkajoʼ ta yojkikʼoxaj taq nqatzjoj le Biblia chkë.

19. ¿Achkë utzil xkeqïl we xtqatäj qaqʼij rchë nqanaʼ ri nkinaʼ ri winäq taq nqatzjoj le Biblia chkë?

¹⁹ Kʼïy utzil xkeqïl we xtqatäj qaqʼij rchë nqanaʼ ri nkinaʼ ri winäq taq nqatzjoj le Biblia chkë. Más kiʼ qakʼuʼx xtqatzjoj le Biblia, xtyaʼ kiʼkʼuxlal pa qan rma yeqatoʼ ri winäq chqä xtqaʼän chë ma kʼayewal ta xtkitamaj chrij Dios ri nkajoʼ ri kʼaslemal ri ma nkʼis ta (Hech. 13:48). Rma riʼ, ri kʼa kʼo na tiempo rchë ütz qanaʼoj nqaʼän, ütz qanaʼoj tqabʼanaʼ kikʼë jontir winäq (Gál. 6:10). Ke riʼ xtqanaʼ ri kiʼkʼuxlal nuyaʼ ri nqayaʼ ruqʼij Jehová, ri Qatataʼ ri kʼo chkaj (Mat. 5:16).