ΑΡΘΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ 13

Να Δείχνετε Κατανόηση για τους Άλλους στη Διακονία Σας

Να Δείχνετε Κατανόηση για τους Άλλους στη Διακονία Σας

«Τους σπλαχνίστηκε . . . Και άρχισε να τους διδάσκει πολλά».​—ΜΑΡΚ. 6:34.

ΥΜΝΟΣ 70 Να Αναζητάτε τους Άξιους

ΠΕΡΙΛΗΨΗ *

1. Ποια είναι μια από τις πιο συγκινητικές πτυχές της προσωπικότητας του Ιησού; Εξηγήστε.

ΜΙΑ από τις πιο συγκινητικές πτυχές της προσωπικότητας του Ιησού είναι η ικανότητά του να καταλαβαίνει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε εμείς οι ατελείς άνθρωποι. Ενόσω ήταν στη γη, ο Ιησούς μπορούσε να “χαίρεται με όσους χαίρονταν” και να “κλαίει με όσους έκλαιγαν”. (Ρωμ. 12:15) Για παράδειγμα, όταν οι 70 μαθητές του επέστρεψαν με χαρά αφού ολοκλήρωσαν επιτυχώς μια εκστρατεία κηρύγματος, «ένιωσε αγαλλίαση μέσω του αγίου πνεύματος». (Λουκ. 10:17-21) Από την άλλη μεριά, όταν είδε πώς επηρέασε ο θάνατος του Λαζάρου εκείνους που τον αγαπούσαν, «στέναξε μέσα του και ταράχτηκε».​—Ιωάν. 11:33.

2. Τι βοηθούσε τον Ιησού να δείχνει κατανόηση για τους ανθρώπους;

2 Τι βοηθούσε αυτόν τον τέλειο άνθρωπο να είναι τόσο ελεήμων και συμπονετικός απέναντι σε αμαρτωλούς ανθρώπους; Κατ’ αρχάς, ο Ιησούς αγαπούσε τους ανθρώπους. Όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο άρθρο, έβρισκε «ιδιαίτερη χαρά στους γιους των ανθρώπων». (Παρ. 8:31) Αυτή η αγάπη για τους ανθρώπους τον ώθησε να εξοικειωθεί πλήρως με τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται. Ο απόστολος Ιωάννης εξηγεί: «Εκείνος ήξερε τι υπήρχε μέσα στον άνθρωπο». (Ιωάν. 2:25) Ο Ιησούς είχε τρυφερά αισθήματα για τους άλλους. Οι άνθρωποι ένιωθαν ότι τους αγαπούσε και ανταποκρίνονταν στο άγγελμα της Βασιλείας. Όσο περισσότερο αναπτύξουμε και εμείς παρόμοια τρυφερά αισθήματα για τους ανθρώπους τόσο πιο αποτελεσματικοί θα είμαστε καθώς επιτελούμε τη διακονία μας.​—2 Τιμ. 4:5.

3, 4. (α) Αν έχουμε κατανόηση για τους άλλους, πώς θα βλέπουμε τη διακονία μας; (β) Τι θα εξετάσουμε σε αυτό το άρθρο;

3 Ο απόστολος Παύλος ήξερε ότι είχε την υποχρέωση να κηρύξει, και το ίδιο ισχύει και για εμάς. (1 Κορ. 9:16) Ωστόσο, αν έχουμε κατανόηση και συμπόνια για τους άλλους, δεν θα βλέπουμε τη διακονία μας απλώς ως υποχρέωση. Θα θέλουμε να αποδεικνύουμε ότι νοιαζόμαστε για τους ανθρώπους και ότι ανυπομονούμε να τους βοηθήσουμε. Ξέρουμε ότι «μεγαλύτερη ευτυχία νιώθει κάποιος όταν δίνει παρά όταν λαβαίνει». (Πράξ. 20:35) Όσο περισσότερο βλέπουμε τη διακονία μας υπό αυτό το πρίσμα, τόσο περισσότερο θα την απολαμβάνουμε.

4 Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε πώς να δείχνουμε κατανόηση για τους άλλους στη διακονία μας. Αρχικά, θα δούμε τι μπορούμε να μάθουμε από τα αισθήματα του Ιησού για τους ανθρώπους. Κατόπιν, θα εξετάσουμε τέσσερις τρόπους με τους οποίους μπορούμε να μιμούμαστε το παράδειγμά του.​—1 Πέτρ. 2:21.

Ο ΙΗΣΟΥΣ ΕΔΕΙΧΝΕ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΣΤΗ ΔΙΑΚΟΝΙΑ

Η κατανόηση για τους άλλους ωθούσε τον Ιησού να κηρύττει ένα άγγελμα παρηγοριάς (Βλέπε παραγράφους 5, 6)

5, 6. (α) Σε ποιους έδειχνε κατανόηση ο Ιησούς; (β) Γιατί σπλαχνιζόταν ο Ιησούς τους ανθρώπους στους οποίους κήρυττε, όπως προειπώθηκε στα εδάφια Ησαΐας 61:1, 2;

5 Ας δούμε ένα παράδειγμα του πώς έδειχνε ο Ιησούς κατανόηση για τους άλλους. Σε κάποια περίπτωση, εκείνος και οι μαθητές του ήταν πολύ κουρασμένοι επειδή είχαν αφιερώσει αρκετό χρόνο στο κήρυγμα των καλών νέων. «Δεν ευκαιρούσαν ούτε να γευματίσουν». Γι’ αυτό, ο Ιησούς πήρε τους μαθητές του για να τους πάει σε «έναν ερημικό τόπο, ώστε να είναι μόνοι τους» και να “αναπαυτούν λίγο”. Ένα μεγάλο πλήθος όμως έτρεξε εκεί όπου πήγαιναν και τους πρόλαβε. Πώς αντέδρασε ο Ιησούς όταν έφτασε εκεί και είδε τους ανθρώπους; «Τους σπλαχνίστηκε * επειδή ήταν σαν πρόβατα χωρίς βοσκό. Και άρχισε να τους διδάσκει πολλά».​—Μάρκ. 6:30-34.

6 Προσέξτε τον λόγο για τον οποίο σπλαχνίστηκε ο Ιησούς τους ανθρώπους, πράγμα που φανέρωνε την κατανόησή του για αυτούς. Παρατήρησε ότι «ήταν σαν πρόβατα χωρίς βοσκό». Ίσως ο Ιησούς να διέκρινε ότι κάποιοι από αυτούς ήταν φτωχοί και ότι δούλευαν πολλές ώρες για να προμηθεύουν τα αναγκαία στην οικογένειά τους. Κάποιοι άλλοι ίσως να είχαν χάσει αγαπημένα τους πρόσωπα. Αν όντως έτσι είχαν τα πράγματα, ο Ιησούς πιθανότατα μπορούσε να καταλάβει την κατάστασή τους. Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε ότι και ο ίδιος ενδεχομένως αντιμετώπισε κάποια από αυτά τα προβλήματα. Ο Ιησούς ενδιαφερόταν για τους άλλους και υποκινούνταν να τους μεταδώσει ένα άγγελμα παρηγοριάς.​—Διαβάστε Ησαΐας 61:1, 2.

7. Πώς μπορούμε να μιμούμαστε το παράδειγμα του Ιησού;

7 Τι μαθαίνουμε από το παράδειγμα του Ιησού; Όπως εκείνος, έτσι και εμείς περιστοιχιζόμαστε από ανθρώπους που είναι «σαν πρόβατα χωρίς βοσκό». Αυτοί παλεύουν με πολλά προβλήματα. Εμείς έχουμε αυτό που χρειάζονται​—το άγγελμα της Βασιλείας. (Αποκ. 14:6) Μιμούμενοι λοιπόν τον Κύριό μας, κηρύττουμε τα καλά νέα επειδή “σπλαχνιζόμαστε τους ασήμαντους και τους φτωχούς”. (Ψαλμ. 72:13) Συμπονούμε τους ανθρώπους και θέλουμε να κάνουμε κάτι για να τους βοηθήσουμε.

ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΔΕΙΧΝΟΥΜΕ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ

Να σκέφτεστε τις ανάγκες του κάθε ατόμου (Βλέπε παραγράφους 8, 9)

8. Ποιος είναι ένας τρόπος με τον οποίο μπορούμε να δείχνουμε κατανόηση για τους άλλους στη διακονία; Δώστε παράδειγμα.

8 Τι θα μας βοηθήσει να δείχνουμε κατανόηση για εκείνους στους οποίους κηρύττουμε; Πρέπει να μπαίνουμε στη θέση τους και να τους φερόμαστε όπως θα θέλαμε να φέρονται οι άλλοι σε εμάς. * (Ματθ. 7:12) Ας εξετάσουμε τέσσερις τρόπους με τους οποίους μπορούμε να το κάνουμε αυτό. Πρώτον, να λαβαίνετε υπόψη τις ανάγκες του κάθε ατόμου. Όταν κηρύττουμε τα καλά νέα, ο ρόλος μας μοιάζει με του γιατρού. Ο καλός γιατρός λαβαίνει υπόψη τις ανάγκες του κάθε ασθενούς. Κάνει ερωτήσεις και ακούει προσεκτικά καθώς ο ασθενής περιγράφει την κατάστασή του ή τα συμπτώματα που παρουσιάζει. Αντί να χορηγήσει την πρώτη αγωγή που του έρχεται στο μυαλό, ο γιατρός ίσως αφήσει να περάσει κάποιο διάστημα ώστε να παρακολουθήσει τα συμπτώματα του ασθενούς και κατόπιν να προτείνει τη σωστή αγωγή. Παρόμοια και εμείς δεν πρέπει να προσπαθούμε να χρησιμοποιούμε την ίδια προσέγγιση για το κάθε άτομο που συναντούμε στη διακονία μας. Απεναντίας, λαβαίνουμε υπόψη τις συγκεκριμένες περιστάσεις και απόψεις του καθενός.

9. Τι δεν πρέπει να θεωρούμε δεδομένο; Εξηγήστε.

9 Όταν συναντάτε κάποιο άτομο στη διακονία, μην το θεωρείτε δεδομένο ότι γνωρίζετε τις περιστάσεις του ή τι πιστεύει και γιατί. (Παρ. 18:13) Απεναντίας, κάντε διακριτικές ερωτήσεις που θα υποκινήσουν τον συνομιλητή σας να εκφραστεί. (Παρ. 20:5) Αν αυτό είναι αποδεκτό στον πολιτισμό σας, ρωτήστε τον για τη δουλειά του, την οικογένειά του, τις περιστάσεις του και τις απόψεις του. Όταν βοηθάμε τους άλλους να εκφραστούν, στην ουσία τούς επιτρέπουμε να μας πουν γιατί χρειάζονται τα καλά νέα. Από τη στιγμή που θα το μάθουμε αυτό, μπορούμε να δείξουμε κατανόηση για τις συγκεκριμένες ανάγκες τους και να ανταποκριθούμε ανάλογα, όπως ο Ιησούς.​—Παράβαλε 1 Κορινθίους 9:19-23.

Να φαντάζεστε πώς είναι η ζωή του ατόμου στο οποίο δίνετε μαρτυρία (Βλέπε παραγράφους 10, 11)

10, 11. Σε αρμονία με τα εδάφια 2 Κορινθίους 4:7, 8, ποιος είναι ένας δεύτερος τρόπος με τον οποίο μπορούμε να δείχνουμε κατανόηση για τους άλλους; Δώστε παράδειγμα.

10 Δεύτερον, να προσπαθείτε να φανταστείτε πώς είναι η ζωή τους. Από ορισμένες απόψεις, μπορούμε να ταυτιστούμε μαζί τους. Άλλωστε, ούτε εμείς είμαστε άτρωτοι στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλοι οι ατελείς άνθρωποι. (1 Κορ. 10:13) Ξέρουμε ότι η ζωή στο παρόν σύστημα μπορεί να είναι πολύ δύσκολη. Υπομένουμε μόνο με τη βοήθεια του Ιεχωβά. (Διαβάστε 2 Κορινθίους 4:7, 8) Σκεφτείτε όμως εκείνους που αγωνίζονται να επιβιώσουν σε αυτόν τον κόσμο χωρίς να έχουν στενή φιλία με τον Ιεχωβά. Όπως ο Ιησούς, έτσι και εμείς τους σπλαχνιζόμαστε και υποκινούμαστε να τους φέρουμε «καλά νέα για κάτι καλύτερο».​—Ησ. 52:7.

11 Προσέξτε το παράδειγμα ενός αδελφού ονόματι Σεργκέι. Προτού γνωρίσει την αλήθεια, ήταν πολύ συνεσταλμένος. Δυσκολευόταν τρομερά να εκφραστεί. Κάποια στιγμή, δέχτηκε να κάνει Γραφική μελέτη. Ο Σεργκέι αναφέρει: «Καθώς μελετούσα τη Γραφή, έμαθα ότι οι Χριστιανοί έχουν την υποχρέωση να μεταδίδουν την πίστη τους σε άλλους. Ειλικρινά θεωρούσα ότι ποτέ δεν θα μπορούσα να κάνω κάτι τέτοιο». Σκεφτόταν όμως τους ανθρώπους που δεν είχαν ακούσει ακόμα την αλήθεια, και φανταζόταν πώς ήταν η ζωή τους χωρίς να γνωρίζουν τον Ιεχωβά. «Τα καινούρια πράγματα που μάθαινα μου έφερναν ασύγκριτη χαρά και εσωτερική ειρήνη», λέει. «Ήξερα ότι και άλλοι είχαν ανάγκη αυτές τις αλήθειες». Καθώς ο Σεργκέι ένιωθε όλο και περισσότερη κατανόηση για τους άλλους, αυξανόταν και το θάρρος του να κηρύττει. Ο ίδιος εξηγεί: «Προς έκπληξή μου, το ότι μιλούσα για τη Γραφή ουσιαστικά τόνωνε την αυτοπεποίθησή μου. Επίσης, ισχυροποιούσε τις καινούριες πεποιθήσεις στη δική μου καρδιά». *

Ίσως απαιτηθεί χρόνος για να προοδεύσουν κάποιοι πνευματικά (Βλέπε παραγράφους 12, 13)

12, 13. Γιατί χρειάζεται να είμαστε υπομονετικοί με εκείνους τους οποίους διδάσκουμε στη διακονία; Δώστε παράδειγμα.

12 Τρίτον, να είστε υπομονετικοί με εκείνους τους οποίους διδάσκετε. Να θυμάστε ότι μπορεί να μην έχουν εξετάσει ποτέ κάποιες από τις Γραφικές αλήθειες που εμείς γνωρίζουμε τόσο καλά. Και πολλοί είναι ιδιαίτερα δεμένοι με τις τωρινές τους πεποιθήσεις. Ίσως θεωρούν ότι οι θρησκευτικές τους απόψεις τούς συνδέουν με την οικογένειά τους, τον πολιτισμό τους και την κοινότητά τους. Πώς μπορούμε να τους βοηθήσουμε;

13 Σκεφτείτε το εξής παράδειγμα: Τι συμβαίνει όταν μια παλιά γέφυρα που δεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση χρειάζεται να αντικατασταθεί; Συνήθως, κατασκευάζεται μια καινούρια γέφυρα ενώ η παλιά είναι ακόμα σε χρήση. Όταν η καινούρια γέφυρα είναι έτοιμη, η παλιά μπορεί πλέον να κατεδαφιστεί. Παρόμοια, προτού ζητήσουμε από τους ανθρώπους να απαρνηθούν τις αγαπημένες τους «παλιές» πεποιθήσεις, χρειάζεται πρώτα να τους βοηθήσουμε να χτίσουν ισχυρή εκτίμηση για τις «καινούριες» αλήθειες​—τις Γραφικές διδασκαλίες που στην αρχή τούς είναι άγνωστες. Μόνο τότε θα είναι έτοιμοι να εγκαταλείψουν τις προηγούμενες απόψεις τους. Μπορεί να απαιτηθεί χρόνος προκειμένου να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να κάνουν τέτοιες αλλαγές.​—Ρωμ. 12:2.

14, 15. Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε εκείνους που γνωρίζουν ελάχιστα ή και τίποτα για την ελπίδα της αιώνιας ζωής στον Παράδεισο στη γη; Δώστε παράδειγμα.

14 Αν είμαστε υπομονετικοί με τους ανθρώπους στη διακονία, δεν θα αναμένουμε να κατανοήσουν ή να αποδεχτούν τη Γραφική αλήθεια από την πρώτη φορά που θα την ακούσουν. Αντίθετα, η κατανόηση για τους άλλους μας υποκινεί να τους βοηθάμε να κάνουν λογικούς συλλογισμούς γύρω από τις Γραφές για κάποιο διάστημα. Για παράδειγμα, ας εξετάσουμε πώς θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε σε κάποιον την ελπίδα της αιώνιας ζωής στον Παράδεισο στη γη. Πολλοί γνωρίζουν ελάχιστα ή και τίποτα για αυτή τη διδασκαλία. Ίσως πιστεύουν ότι με τον θάνατο τελειώνουν όλα. Ή ίσως νομίζουν ότι όλοι οι καλοί άνθρωποι πηγαίνουν στον ουρανό. Πώς μπορούμε να τους βοηθήσουμε;

15 Κάποιος αδελφός περιγράφει μια μέθοδο που έχει βρει αποτελεσματική. Κατ’ αρχάς, διαβάζει το εδάφιο Γένεση 1:28. Κατόπιν, ρωτάει τον οικοδεσπότη πού και υπό ποιες συνθήκες ήθελε ο Θεός να ζει η ανθρώπινη οικογένεια. Οι περισσότεροι απαντούν: «Στη γη και σε καλές συνθήκες». Στη συνέχεια, ο αδελφός διαβάζει το εδάφιο Ησαΐας 55:11 και ρωτάει αν ο σκοπός του Θεού έχει αλλάξει. Συνήθως, ο οικοδεσπότης απαντάει όχι. Ο αδελφός ολοκληρώνει διαβάζοντας τα εδάφια Ψαλμός 37:10, 11 και ρωτώντας ποιο θα είναι το μέλλον της ανθρωπότητας. Χρησιμοποιώντας αυτόν τον Γραφικό συλλογισμό, έχει βοηθήσει αρκετά άτομα να κατανοήσουν ότι ο Θεός εξακολουθεί να θέλει να ζήσουν οι καλοί άνθρωποι για πάντα στον Παράδεισο στη γη.

Μια μικρή πράξη καλοσύνης, όπως το να στείλουμε ένα ενθαρρυντικό γράμμα, μπορεί να κάνει πολύ καλό (Βλέπε παραγράφους 16, 17)

16, 17. Έχοντας υπόψη το εδάφιο Παροιμίες 3:27, ποιοι είναι μερικοί πρακτικοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να δείχνουμε κατανόηση για τους άλλους; Δώστε παράδειγμα.

16 Τέταρτον, να αναζητάτε πρακτικούς τρόπους για να δείχνετε ενδιαφέρον. Παραδείγματος χάρη, μήπως πήγαμε σε ώρα που φαίνεται να μη βολεύει τον οικοδεσπότη; Μπορούμε να ζητήσουμε συγνώμη και να προσφερθούμε να ξαναπάμε σε πιο κατάλληλη ώρα. Τι γίνεται αν ο οικοδεσπότης χρειάζεται βοήθεια με μια μικροδουλειά; Ή αν κάποιος που είναι περιορισμένος στο σπίτι χρειάζεται μια εξυπηρέτηση; Σε τέτοιες περιπτώσεις, ίσως είμαστε σε θέση να βοηθήσουμε το άτομο.​—Διαβάστε Παροιμίες 3:27.

17 Κάποια αδελφή είχε καλά αποτελέσματα χάρη σε μια φαινομενικά μικρή πράξη καλοσύνης. Υποκινούμενη από συμπόνια, έγραψε ένα γράμμα σε μια οικογένεια που είχε χάσει το παιδί της. Στο γράμμα συμπεριέλαβε παρηγορητικά λόγια από τις Γραφές. Ποια ήταν η ανταπόκριση της οικογένειας; Η μητέρα τής έγραψε τα εξής: «Χτες πέρασα μια απαίσια μέρα. Το γράμμα σου μας βοήθησε όσο δεν φαντάζεσαι. Δεν βρίσκω λόγια για να σε ευχαριστήσω ή έστω για να περιγράψω πόσο πολλά σήμαινε αυτό για εμάς. Πρέπει να το διάβασα τουλάχιστον 20 φορές χτες. Ήταν απίστευτο πόση καλοσύνη, ενδιαφέρον και παρηγοριά απέπνεε. Σε ευχαριστούμε από τα βάθη της καρδιάς μας». Αναμφίβολα, μπορούμε να γευτούμε καλά αποτελέσματα όταν βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση εκείνων που υποφέρουν και κατόπιν κάνουμε κάτι για να τους βοηθήσουμε.

ΝΑ ΕΧΕΤΕ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΗ ΑΠΟΨΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΟΛΟ ΣΑΣ

18. Σε αρμονία με τα εδάφια 1 Κορινθίους 3:6, 7, ποια ισορροπημένη άποψη πρέπει να έχουμε;

18 Βέβαια, πρέπει να έχουμε ισορροπημένη άποψη για τον ρόλο μας στη διακονία. Μπορούμε να παίξουμε έναν σημαντικό ρόλο στο να βοηθήσουμε τους άλλους να μάθουν για τον Θεό, αλλά δεν παίζουμε τον πιο σημαντικό. (Διαβάστε 1 Κορινθίους 3:6, 7) Ο Ιεχωβά είναι εκείνος που ελκύει τα άτομα. (Ιωάν. 6:44) Τελικά, ο καθένας θα ανταποκριθεί στα καλά νέα με βάση την κατάσταση της δικής του καρδιάς. (Ματθ. 13:4-8) Να θυμάστε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν δέχτηκαν το άγγελμα του Ιησού​—και ήταν ο μεγαλύτερος Δάσκαλος που έζησε ποτέ! Επομένως, δεν πρέπει να αποθαρρυνόμαστε αν πολλοί από τους ανθρώπους που προσπαθούμε να βοηθήσουμε δεν ανταποκρίνονται.

19. Ποια οφέλη προκύπτουν όταν δείχνουμε κατανόηση για τους άλλους στη διακονία μας;

19 Θα αποκομίζουμε οφέλη αν δείχνουμε κατανόηση για τους άλλους στη διακονία μας. Θα απολαμβάνουμε περισσότερο το έργο κηρύγματος. Θα γευόμαστε τη μεγαλύτερη ευτυχία που προκύπτει όταν δίνουμε. Επίσης, θα βοηθάμε εκείνους που έχουν «τη σωστή διάθεση για αιώνια ζωή» να δεχτούν πιο εύκολα τα καλά νέα. (Πράξ. 13:48) Άρα λοιπόν, «ενόσω έχουμε την ευκαιρία, ας κάνουμε το καλό σε όλους». (Γαλ. 6:10) Τότε θα έχουμε τη χαρά να φέρνουμε δόξα στον ουράνιο Πατέρα μας.​—Ματθ. 5:16.

ΥΜΝΟΣ 64 Συμμετέχουμε Χαρούμενα στον Θερισμό

^ παρ. 5 Όταν δείχνουμε κατανόηση για τους άλλους, μπορούμε να έχουμε περισσότερη χαρά​—και πολλές φορές καλύτερα αποτελέσματα—​στη διακονία. Γιατί; Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε τι μπορούμε να μάθουμε από το παράδειγμα του Ιησού, καθώς και τέσσερις τρόπους με τους οποίους μπορούμε να δείχνουμε κατανόηση για εκείνους που συναντούμε στο έργο κηρύγματος.

^ παρ. 5 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ: Η λέξη σπλαχνίζομαι όπως χρησιμοποιείται εδώ σημαίνει ότι ένα άτομο έχει τρυφερά αισθήματα για κάποιον που υποφέρει ή που έχει υποστεί σκληρή μεταχείριση. Αυτά τα αισθήματα ίσως υποκινήσουν το άτομο να κάνει ό,τι μπορεί για να βοηθήσει.

^ παρ. 8 Βλέπε το άρθρο «Να Ακολουθείτε το Χρυσό Κανόνα στη Διακονία Σας» στη Σκοπιά 15 Μαΐου 2014.

^ παρ. 11 Βλέπε Σκοπιά 1 Αυγούστου 2011, σελ. 21, 22.