1. Bezẹle nin ẹmhọn iJesu da ti mhan bhọ? Gbotọle fanọan.

ỌKPA bhi emhin ne re ẹmhọn iJesu ti mhan bhọ hi, ọle sabọ lẹn ọnọghọ nin mhan miẹn bhi egbe. Ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ọne otọ nan, ọle da deba ene ghọnghọn ha ghọnghọn, ọle da yẹ deba ene viẹ ha viẹ. (Rom. 12:15) Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin edibo 70 nin Jesu je nin ele dọ lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua rẹ re eghọnghọn yo vae, Jesu da yẹ deba ele ha ghọnghọn. (Luke 10:17-21) Sẹyẹ, ẹghe nin Jesu rẹ daghe ọbalọ nin uu ọsi Lazarus si ji ibhio ọle, ọ da yẹ manman ha ba ọle bhi egbe.—John 11:33.

2. Be rẹkpa iJesu rẹ ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho?

² Bezẹle nin Jesu da sabọ ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho ne lu khọlọ, arẹmiẹn ọria nọn gbale ọle khin? Emhin nọn kokhun nẹ nọn rẹkpa ọle hi, oyẹẹ nin ọle mhọn da ẹbho. Beji mhan ka tẹmhọnlẹn bhi uhọnmhọn-ọta nọn gbera, Jesu wo manman ha mhọn oyẹẹ da imhan ne eria. (Prov. 8:31) Ranmhude ọne oyẹẹ nan, ọle da dọ sabọ lẹn uwedẹ nin eria rẹ ria eria. John nin odibo da tale ghe, Jesu lẹn ebe ribhi ọkhọle ọsi eria. (John 2:25) Jesu wo ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho. Ẹbho lẹn sẹbhọ ghe Jesu hoẹmhọn ele, bhiriọ, ele da dọ ha re ehọ ọbhi ọta nin ọle ha ta. Ahamiẹn mhan yẹ mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho, mhan ki sabọ ha re iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin mhan lu rẹ rẹkpa ele.—2 Tim. 4:5.

3-4. (a) Ahamiẹn mhan mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ, ẹlo nela mhan ha rẹ ha ghe iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua? (b) Emhin nela mhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

³ Paul nin odibo lẹn sẹbhọ ghe, ọkhẹke nin ọle ha lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Iriọ yẹ nọn rẹji mhan. (1 Cor. 9:16) Ahamiẹn mhan mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho nin mhan tẹmhọn Osẹnobulua man, mhan ida gheghe ha ghe ọne iwẹnna nan bii ẹsọn. Mhan ki ha lu ọle ranmhude ẹmhọn ele rẹtẹ mhan, bi ranmhude mhan guanọ nin mhan rẹkpa ele. Mhan lẹnmhin ghe, “a ha  re emhin sibhi obọ re, ọle eghọnghọn ye gbera a ha miẹn emhin bhi obọ.” (Acts 20:35) Ahamiẹn mhan re ọkhọle nọn sẹ inian lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua, ọle mhan ha da sabọ ha sọnyẹnmhẹn bhọ.

⁴ Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan ebi mhan ha rẹ sabọ ha re ẹkẹ ẹjẹjẹ man yẹ sade mhan tẹmhọn Osẹnobulua. Mhan dẹ ka zilo nyan ebi mhan ha sabọ luẹ bhi ẹjẹjẹ nin Jesu ha mhọn da ẹbho. Mhan ki yẹ zilo nyan uwedẹ enẹn nin mhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ ijiẹmhin nọnsi Jesu.—1 Pet. 2:21.

5-6. (a) Eria nela iJesu re ẹkẹ ẹjẹjẹ man? (b) Beji Isaiah 61:1, 2 ka ta, bezẹle nin Jesu da ha mhọn itohan da ẹbho nin ọle ha tẹmhọn Osẹnobulua man?

⁵ Bha ji mhan tẹmhọn ebi Jesu rẹ re ẹkẹ ẹjẹjẹ man ẹbho yẹ. Ẹdẹ ọkpa, egbe da lọ iJesu bi edibo nesọle, ranmhude, ele bha miẹn otọ rẹ hẹan bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin ele ha lu. Ele bhọ bha miẹn ẹghe rẹ le ebale. Bhiriọ, Jesu bi edibo nesọle da diọbhi eji ele ha da hẹan khere. Ọkpakinọn ẹbho ne bunbun da runẹ ha khian enin dọ mundia khẹ ele. Be iJesu ki lu yẹ ẹghe nin ọle rẹ daghe ene ẹbho? Jesu “da ha tohan * ele, ranmhude, inian ele diabe ihuan ne imhọn ọsun-ohuan. Bhiriọ, ọ da munhẹn ha man ele emhin ne bunbun.”—Mark 6:30-34.

⁶ Bezẹle nin Jesu da ha mhọn itohan, la ẹkẹ ẹjẹjẹ da ene ẹbho nan? Ọle kere ghe, ene ẹbho “diabe ihuan ne imhọn ọsun-ohuan.” Asabọmiẹn Jesu kere ghe, eso bhi ẹwẹ ene eria bha fe. Bhiriọ, ele manman wẹnna kaka nin ele da sabọ ha gbẹloghe azagba-uwa nọnsele. Sẹyẹ, asabọmiẹn eso ribhi enin ne bha ha ghọnghọn ranmhude ọria nọnsele yu. Ahamiẹn iriọ nọn, asabọmiẹn Jesu lẹn otọ oya nin ele ha ye. Beji mhan ka ta bhi uhọnmhọn-ọta nọn gbera, asabọmiẹn Jesu yẹ ha ribhi idia nọn dia inian. Ranmhude iJesu wo ha ji ẹmhọn ẹbho da rẹtẹ ọle, ọle da ha guanọ nin ọle taman ele uhọnmhunje nọn ha ko ele udu re.—Tie Isaiah 61:1, 2.

7. Be imhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ iJesu yẹ?

 ⁷ Be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọnsi Jesu? Beji ọ dia bhi ẹghe nọnsi Jesu, ẹbho ne diabe ihuan ne imhọn ọnọn sun ele yẹ wo nẹga mhan ẹlẹnan. Ele yẹ wo mhọn ọya kẹkẹ nọn lo ele. Mhan lẹn ghe ẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua dẹ sabọ rẹkpa ele. (Rev. 14:6) Bhiriọ, ranmhude itohan nin mhan mhọn da ele, mhan ki dọ ha tẹmhọn Agbejele man ele beji Jesu lu. (Ps. 72:13) Mhan dọnmhegbe nin mhan rẹkpa ẹbho ranmhude ẹkẹ ẹjẹjẹ nin mhan mhọn da ele.

8. Uwedẹ ọhẹnhẹn nela mhan ha rẹ re ẹkẹ ẹjẹjẹ man ẹbho nin mhan tẹmhọn Osẹnobulua man? Re ijiẹmhin man.

⁸ Be ha rẹkpa mhan nin mhan da sabọ ha mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho nin mhan tẹmhọn Osẹnobulua man? Mhan ki ha nin ele lu emhin bhi uwedẹ nin mhan guanọ nin ẹbho rẹ ne imhan lu emhin, sade mhan ribhi idia nọnsele. * (Matt. 7:12) Bha ji mhan zilo nyan uwedẹ enẹn nin mhan ha rẹ sabọ lu ọnan. Ọhẹnhẹn, gbẹlokotọ nin uwẹ lẹn emhin ne rẹtẹ ọdeọde nin uwẹ tẹmhọn Osẹnobulua man. Inian iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin mhan lu yẹ diabe iwẹnna ọsi dọkitọ. Ọ iyi uwedẹ ọkpa dọkitọ nọn guẹ iwẹnna wo rẹ gbẹloghe ọrebhe ne bu ọle re. Ọle gbẹlokotọ nin ọle lẹn ebi rẹtẹ ọdeọde ne khọnmhọn. Ọle ha nọọn ọria nọn khọnmhọn ọta, ọle ki kaehọ nọnsẹn beji ọne ọria ha rẹ ha taman ọlẹn ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe. Ọne dọkitọ ida wo re ẹjẹje re ikhunmhun nin ọle riale ọ dẹ wẹnna nin ọne ọria. Ọkpakinọn, ọle ki re ẹghe ọbhi otọ rẹ fẹ ọne ọria ghe nọnsẹn, ọkuẹsẹ ọle lẹn ikhunmhun nin ọle ha re nanlẹn. Iriọ yẹ nọn rẹji mhan. Ọ iyi uwedẹ ọkpa mhan ha wo rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua man ọrebhe. Ọkpakinọn, ọkhẹke nin mhan dọnmhegbe lẹn idia ọsi ọdeọde bi emhin nin ele rẹọ, ọkuẹsẹ mhan lẹn ebi mhan ha rẹ nin ele talọ yẹ.

9. Ahamiẹn mhan miẹn ọria bhi itẹmhọn Osẹnobulua, emhin nela ọ bha khẹke nin mhan wo re osukpa ha ria? Gbotọle fanọan.

⁹ Ahamiẹn uwẹ miẹn ọria bhi itẹmhọn Osẹnobulua, hẹi wo ha riale ghe uwẹ lẹn idia nin ọne ọria ye, la uwẹ lẹn ebi ọle rẹọ bi ebezẹle nin ọle da mhọn ọne urẹọbhọ. (Prov. 18:13) Ebe khẹke nin uwẹ lu hi, re ẹwanlẹn rẹ nọọn ọle inọnta ne ha re ọle ta ebe re ọle bhi ọkhọle man ẹn. (Prov. 20:5) Uwẹ sabọ rẹ nọọn ọlẹn ẹmhọn iẹnlẹn, azagba-uwa, bi iwẹnna nọnsọle, ahamiẹn ọ iyi ọbe nan rẹ lu iriọ bhi agbaẹbho nọnsẹ. Ahamiẹn mhan nọọn ẹbho inọnta sade mhan tẹmhọn Osẹnobulua, ele ki miẹn isẹhoa rẹ taman mhan ebezẹle nin ele da guanọ nin ele họn ẹmhọn Osẹnobulua. Mhan ha lẹn ọnan, mhan ki sabọ lẹn ebi mhan ha rẹ rẹkpa ọne ọria yẹ beji Jesu lu.—Yẹ fẹ 1 Corinthians 9:19-23 ghe.

10-11. Beji 2 Corinthians 4:7, 8 tale, uwedẹ ọbhebhe nela mhan ha rẹ sabọ rẹ ẹkẹ ẹjẹjẹ man? Re ijiẹmhin man.

¹⁰ Ọzeva, dọnmhegbe rẹ re ọkhọle zilo  nyan ebi uwẹ riale iẹnlẹn nọnsele diayẹ. Mhan dẹ zẹwẹ sabọ lẹn otọ oya nọn lo ẹbho, ranmhude mhan yẹ miẹn oya bhi ẹkẹ ọne agbọn nan. (1 Cor. 10:13) Mhan lẹn sẹbhọ ghe, iẹnlẹn wo manman nọghọ bhi ẹkẹ ọne agbọn nan. Urẹkpa nin mhan miẹn bhi obọ iJehova zẹle nin mhan da sabọ ziẹngbe. (Tie 2 Corinthians 4:7, 8.) Ọkpakinọn, ria ẹmhọn ẹbho ne ribhi ẹkẹ ọne agbọn nan ne iga Jehova. Be ele ha rẹ sabọ ziẹngbe ene ọnọghọ nan yẹ sade Jehova bha rẹkpa ele? Beji Jesu lu, mhan ki dọ tẹmhọn Osẹnobulua man ele ranmhude itohan nin mhan mhọn da ele.—Isa. 52:7.

¹¹ Fẹ ijiẹmhin ọsi obhio mhan ọkpa natiọle Sergey ghe. Ẹkhọle ka wo ha lo ọle ọkuẹsẹ ọle dọ luẹ ẹmhọanta ne ribhi Baibo. Ọ bha lẹkhẹ nanlẹn rẹ ha ne ẹbho talọ. Akizẹbue, ọle da munhẹn ha luẹ iBaibo. Sergey da yọle, “Beji mẹn ki rẹ ha luẹ Baibo, mẹn da dọ kere ghe, iwẹnna nọnsi Kristiẹn nọn nin ele rẹ tẹmhọn Osẹnobulua man ọrebhe. Bhi ọsi ẹmhọanta, mẹn da ha riale ghe imẹn ida sabọ lu ọnan.” Ọrẹyiriọ, ọle da wo ha ria ẹmhọn ene bha sẹ dọ lẹn ẹmhọanta nọnsi Jehova. Ọle da ha ria ẹmhọn ebi iẹnlẹn nọnsele diayẹ ranmhude ele bha sẹ dọ lẹn Jehova. Sergey da yẹ yọle, “ene emhin ọgbọn nin mẹn ha luẹ da wo re eghọnghọn bi ọfure nin mẹn bhi iẹnlẹn. Mẹn da dọ lẹn ghe ọkhẹke nin ẹbho nekẹle yẹ lẹn ene emhin nan.” Beji ẹkẹ ẹjẹjẹ nin Sergey ha mhọn da ẹbho ki rẹ ha tuẹn okhun, ọle da wo kiẹ ha mhọn izebhudu rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua. Ọle da yọle, “Ọ da wo han mẹn ilo ghe, iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua da rẹkpa mẹn nin ẹkhọle hẹi yẹ manman ha lo mẹn. Ọ da yẹ wo rẹkpa mẹn rẹ manman mun iman-emhin ọsọgbọn nin mẹn luẹle mhọn nọnsẹn.” *

12-13. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha re iziẹngbe rẹ man ẹbho Baibo? Re ijiẹmhin man.

¹² Ọzea, ha re iziẹngbe man sade uwẹ man ẹbho emhin. Yere ghe, arẹmiẹn mhan wo manman lẹn otọ iman-emhin nin mhan man ẹbho le, asabọmiẹn ele bha sẹ họn ẹmhọn ele khẹ. Sẹyẹ, lẹn sẹbhọ ghe eso wo manman mun urẹọbhọ nọnsele mhọn nọnsẹn. Ele sabọ ha riale ghe, ene emhin nin ele rẹọ zẹle nin ele da  sabọ kugbe bii ọkpa bhi azagba-uwa nọnsele la bhi agbaẹbho nọnsele. Be imhan ha rẹ sabọ rẹkpa ene ẹbho nan yẹ?

¹³ Ria ẹmhọn ọne ijiẹmhin nan: Ahamiẹn a lu akhuan ọsọgbọn nan rẹ fan ẹdẹ ra (bridge), a ida wo re ẹjẹje rẹ siẹn ọnọn ka ribhọ khẹ nọn iyẹ mhẹn. Ọkpakinọn, a ki sẹyẹ ha noo ọle ọkuẹsẹ a lu ọnọn ọsọgbọn fo. A ha ki lu ọle fo, a sabọ rẹ siẹn ọnọn ka ribhọ kua. Iriọ yẹ nọn rẹji ẹbho nin mhan man ele iBaibo. Ọkuẹsẹ mhan ji ele lẹn ghe ọkhẹke nin ele rẹban iman-emhin ne bha gba nin ele ka rẹọ, ọkhẹke nin mhan rẹkpa ele, nin ele da sabọ ha mhọn ọtibhọ da ẹmhọanta ọsọgbọn nin mhan man ele bhi Baibo. Mhan ha lu inian, ele ki muegbe rẹ rẹban iman-emhin ne bha gba nin ele ka rẹọ. Lẹn sẹbhọ ghe ọ sabọ rẹ re ẹghe nan rẹ re inian rẹkpa ẹbho fidenọ.—Rom. 12:2.

14-15. Be imhan ha rẹ sabọ noo iBaibo rẹ rẹkpa ẹbho ne bha lẹn ghe, ọne otọ nan Osẹnobulua guanọ nin mhan da nyẹnlẹn bhi ighegheghe? Re ijiẹmhin mhan.

¹⁴ Ọkhẹke nin mhan ha re iziẹngbe rẹ man ẹbho emhin sade mhan tẹmhọn Osẹnobulua. Bhiriọ, mhan ida ha khẹ nin ele wo lẹn otọ ebi mhan man ele bhi ọsi ọhẹnhẹn, la nin ele wo re osukpa miẹn ene iman-emhin ọbhi egbe. Ọkpakinọn, ranmhude ẹkẹ ẹjẹjẹ nin mhan mhọn da ele, khere-khere mhan ha rẹ rẹkpa ele ha ria eria nyan ebi Baibo tale. Bhi ọsi ijiẹmhin, Baibo taman mhan ghe, ọne otọ nan mhan ha da nyẹnlẹn bhi ighegheghe. Ọkpakinọn, ẹbho ne bunbun bha manman lẹn otọ ọne iman-emhin nan. Asabọmiẹn ebi ele rẹọ hi, ọria ha yu, iẹnlẹn ọsi ọne ọria wo fo sẹsẹsẹ, la ọria esili ha yu, ọle ki ha khian eguare okhun. Be imhan ha rẹ sabọ rẹkpa ene ẹbho nan yẹ?

¹⁵ Ghe ebi obhio mhan ọkpa rẹ lu ọle yẹ. Ọhẹnhẹn, ọle ki tie Genesis 1:28. Ọle ha ki tie ọle fo, ọle ki nọọn ọne ọria ejela Osẹnobulua guanọ nin eria da ha nyẹnlẹn. Ẹbho eso ki wanniẹn ọlẹn yọle, “Ọne otọ nan bhi ọfure.” Sẹyẹ, ọle ki tie Isaiah 55:11 yẹ nọọn si iho nọnsi Osẹnobulua fidenọ. Eso ki yọle eye. Bhi ọkike ọle, ọle ki tie Psalm 37:10, 11. Ọle ki nọọn ele ebi ẹghe ọdalo ha diayẹ. Ọne obhio mhan nan sẹ re inian noo iBaibo rẹ rẹkpa ẹbho ne bunbun dọ lẹn ghe, Osẹnobulua guanọ nin ẹbho ne mhẹn ha nyẹnlẹn bhi ọne otọ nan bhi ọfure, rẹ sẹbhi ighegheghe.

16-17. Beji Proverbs 3:27 nin mhan tiele rẹman, uwedẹ eso nela mhan ha rẹ sabọ re ẹkẹ ẹjẹjẹ man ẹbho? Re ijiẹmhin mhan.

¹⁶ Ọzenẹn, ria eria nyan emhin eso nin uwẹ ha lu, nin ẹbho da lẹn ghe ẹmhọn ele ti uwẹ bhọ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ahamiẹn ẹghe nin ọria ida rẹ miẹn otọ uwẹ rẹ bu ọle re, uwẹ sabọ rẹ taman ọlẹn ghe, uwẹ dẹ kie vae ẹdẹ ọbhebhe. Ahakimiẹn ọria nin mhan kere bhi uwa guanọ ọria nọn ha rẹkpa ọle miẹn obhi ẹsọn khere kii? La ahakimiẹn ghe, ọria nọn dọnmanlẹn la ọria nọn khọnmhọn mhan kere bhi uwa, mhan dẹ be sabọ rẹkpa ọle, sade ọle guanọ ọria nin ọle ha je ọle uhọnmhọn? Mhan sabọ rẹ zegbere rẹkpa ẹbho ne ribhi ene idia ne sẹnian.—Tie Proverbs 3:27.

 ¹⁷ Obhio mhan nin okhuo ki re ẹkẹ ẹjẹjẹ nin ọria lu emhin, emhin esili da nanbhọre. Be bhọ ọle lu? Ọle da gbẹn ebe ji azagba-uwa ọkpa nin ọmọn da yu. Ọle da yẹ gbẹn ikhuaẹloghe nin Baibo re nin mhan bhi ọne ilẹta. Be bhọ ọne ilẹta rẹ rẹso ọne azagba-uwa yẹ? Inẹn ọne ọmọn da yọle: “Mẹn bha zẹwẹ ha ghọnghọn inodẹ. Ọne ilẹta nan wo manman ko mhan udu re. Obulu bhi ọne ilẹta nan nin uwẹ rẹ ko mhan udu re. Ọ gbera igba 20 nin mẹn tie ọne ilẹta inodẹ. Uwedẹ nin ọne ilẹta rẹ wo ko mhan udu re yẹ rẹkpa mhan mun udu zeze, da wo han mẹn ilo. Mhan re ọkhọle rebhe re yi uwẹ obulu.” Edandan iribhọ ghe, mhan dẹ miẹn elele sade mhan dọnmhegbe lẹn idia nin ẹbho ye, yẹ rẹkpa ele.

18. Beji 1 Corinthians 3:6, 7 rẹman, emhin nela ọkhẹke nin mhan ha mhọn bhi ọkhọle rẹji iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua?

¹⁸ Arẹmiẹn mhan dẹ sabọ deba rẹkpa eria dọ lẹn Osẹnobulua, ọkhẹke nin mhan lẹn ghe, ọ iyi obọ mhan ọ yẹ nin ele rẹ vae dọ ga ọle. (Tie 1 Corinthians 3:6, 7.) Jehova hi ọne tobọle tie ẹbho vae bhi oga nọnsọle. (John 6:44) Ebi ọkhọle nọnsi ọria diayẹ ha tare si ọle dẹ miẹn uhọnmhunje nọnsẹmhan ọbhi egbe. (Matt. 13:4-8) Yere ghe, arẹmiẹn Jesu hi ọman-emhin nọn kokhun nẹ nọn sẹ nyẹnlẹn bhi ọne otọ nan, ẹbho eso bha ka ọle ehọ. Bhiriọ, ọ bha khẹke nin mhan ji egbe lọ mhan aharẹmiẹn ẹbho bha re ehọ bhi ẹmhọn nin mhan taman ele.

19. Elele nela mhan ha miẹn sade mhan re ẹkẹ ẹjẹjẹ mhan bhi itẹmhọn Osẹnobulua?

¹⁹ Elele dẹ sẹ mhan obọ ahamiẹn mhan mhọn ẹkẹ ẹjẹjẹ da ẹbho nin mhan tẹmhọn Osẹnobulua man. Eso bhi ene elele hi, mhan ki manman ha sọnyẹnmhẹn bhi ọne iwẹnna. Ẹghọnghọn nọn nanbhọre sade mhan re emhin nin ọria ki sẹ imhan obọ. Sẹyẹ, mhan ki re ọle lẹkhẹ nin ẹbho ne guanọ nin ele nyẹnlẹn bhi ighegheghe rẹ miẹn ẹmhọn nọnsi Osẹnobulua ọbhi egbe. (Acts 13:48) Bhiriọ, bha ji mhan dọnmhegbe rẹ ha lu emhin esili nin ẹbho. (Gal. 6:10) Mhan ha lu iriọ, mhan ki ha re ogẹn ji Aba mhan nọn ribhi okhun.—Matt. 5:16.