Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 13

Qo ximen kyiʼj xjal toj pakbʼabʼil

Qo ximen kyiʼj xjal toj pakbʼabʼil

«Tzaj qʼaqʼan tkʼuʼj kyiʼj, [...] oktzun ten Jesús qʼol nimku xnaqʼtzbʼil kye» (MAR. 6:34).

BʼITZ 70 Qo jyon kyiʼj tbʼanel xjal

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ *

1. Chikʼbʼantza jun kyxol qeju tbʼanel tmod Jesús ten.

TUʼNJU in nel tnikʼ Jesús kyiʼj nya bʼaʼn in qo ok weʼ twitz, atzun jun kyxol qe tbʼanel tmod qgan ex in nonin qiʼj. Tej tten tzalu twitz Txʼotxʼ, tzalaj kyukʼil qeju e tzalaj ex oqʼ kyukʼil qeju e oqʼ (Rom. 12:15). Jun techel, tej kymeltzʼaj qeju 70 t-xnaqʼtzbʼen ex in che tzalaj tuʼnju tbʼanel otoq tzʼok kypakbʼabʼil, «jaw tzalaj Jesús tuʼn Xewbʼaj Xjan» (Luc. 10:17-21). Ex tej tok tqʼoʼn twitz qa in che bʼisen qeju kʼujlaʼn qe tuʼn tuʼnju otoq kyim Lázaro, ax ikx te Jesús «tzaj taʼw tuj tanmi tuʼn tbʼis» (Juan 11:33).

2. ¿Tiquʼn kubʼ tyekʼin Jesús qa ximen kyiʼj xjal?

2 Maske tzʼaqli te Jesús, tzaj qʼaqʼin tkʼuʼj kyiʼj xjal nya tzʼaqli. ¿Tiʼ onin tiʼj tuʼn tbʼant jlu tuʼn? Aju kʼujlabʼil. Ik tzeʼn el qnikʼ tiʼj toj xnaqʼtzbʼil o kyaj, attoq nim tkʼujlabʼil kyiʼj xjal (Prov. 8:31). Atzun jlu onin tiʼj tuʼn tel tnikʼ tiʼj kyximbʼetz xjal. Tzaj tchikʼbʼaʼn apóstol Juan jlu: «Ojtzqiʼn tuʼn alkye kyximbʼetz xjal tuj kyanmi» (Juan 2:25). Tzaj qʼaqʼin tkʼuʼj Jesús kyiʼj xjal, ex nim kye el kynikʼ tiʼj tkʼujlabʼil ex tuʼn jlu ok kybʼiʼn tqanil tiʼj Tkawbʼil Dios. Qa ma tzʼel qkanoʼn tiʼj Jesús, mas tbʼanel kʼelel qpakbʼabʼil (2 Tim. 4:5).

3, 4. a) Qa ma kubʼ qyekʼin qa in qo ximen kyiʼj xjal, ¿tiʼ kʼonil qiʼj tuʼn qpakbʼan? b) ¿Tiʼ kʼelel qnikʼ tiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu?

3 Ojtzqiʼntoq tuʼn apóstol Pablo qa il tiʼj tuʼn tpakbʼan, ax ikx qe ojtzqiʼn jlu quʼn (1 Cor. 9:16). Pero qa ma kubʼ qyekʼin qa in qo ximen kyiʼj xjal ex qaj tuʼn qonin kyiʼj, kbʼantel jlu quʼn tuʼnju ojtzqiʼn quʼn qa at mas tzalajbʼil qa ma txi qqʼoʼn chʼin kye txqantl (Hech. 20:35). Qa ma qo ximen tiʼj jlu aj qpakbʼan, mas qo tzalajel.

4 Toj xnaqʼtzbʼil lu kʼelel qnikʼ tiʼj alkye tten jaku kubʼ qyekʼin qa in qo ximen kyiʼj xjal toj pakbʼabʼil. Tnejel, kʼelel qnikʼ tiʼj tiʼ t-ximbʼetz Jesús ten kyiʼj xjal ex tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj. Yajxitl, qo xnaqʼtzal tiʼj kyaje tten jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj techel kyaj tqʼoʼn (1 Ped. 2:21).

TZEʼN KUBʼ TYEKʼIN JESÚS QA XIMEN KYIʼJ XJAL

Pakbʼan Jesús kye xjal ex xi tqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj tuʼnju ximen kyiʼj. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 5 ex 6).

5, 6. a) ¿Alqiʼj ximen Jesús? b) Ik tzeʼn kyaj qʼamaʼn toj Isaías 61:1 ex 2, ¿tiquʼn tzaj qʼaqʼin tkʼuʼj Jesús kyiʼj xjal pakbʼan kye?

5 Qo xnaqʼtzan tiʼj jun ambʼil jatumel kubʼ tyekʼin Jesús qa ximen kyiʼj xjal. Nimxix otoq pakbʼan Jesús ex qe t-xnaqʼtzbʼen, mintiʼ otoq ten ambʼil kyiʼj tuʼn kyajlan nix tuʼn kywaʼn. Tuʼntzunju, xi tiʼn Jesús kye «tuj jun lugar mintiʼ kynajbʼil xjal tuj» tuʼntzun kyajlan chʼin. Pero e pon nim xjal jatumel kyja kyxiʼ. ¿Tiʼ t-ximbʼetz Jesús ten tej tpon ex tej tok tqʼoʼn twitz kyiʼj xjal? «Tzaj qʼaqʼan tkʼuʼj kyiʼj, * porke ik kyten ik tzaʼn qe ẍneʼl mintiʼ pastor kyiʼj; oktzun ten Jesús qʼol nimku xnaqʼtzbʼil kye» (Mar. 6:30-34).

6 ¿Tiquʼn tzaj qʼaqʼin tkʼuʼj Jesús? Tuʼnju ok tqʼoʼn twitz kyiʼj xjal qa «ik kyten ik tzaʼn qe ẍneʼl mintiʼ pastor kyiʼj». Bʼalo el tnikʼ tiʼj qa at junjun kye mebʼa ex iltoq tiʼj tuʼn kyaqʼunan nim or tuʼntzun t-xi kyqʼoʼn kywa qeju toj kyja. Ex bʼalo ateʼ junjuntl otoq kyim jun toj kyja. El-lo tnikʼ Jesús tiʼjju kynaʼn xjal tuʼnju ax ikx te otoq tzikʼ kyoj junjun nya bʼaʼn ik tzeʼn jlu, ik tzeʼn o qo xnaqʼtzan tiʼj. Aju qʼaqʼbʼil tkʼuʼj ten kyiʼj xjal onin tiʼj tuʼn t-xi tiʼn tbʼanel tqanil kye (kjawil uʼjit Isaías 61:1, 2).

7. ¿Tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj techel kyaj tqʼoʼn Jesús?

7 ¿Tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj techel kyaj tqʼoʼn Jesús? Toj ambʼil jaʼlo ik kyten xjal «ik tzaʼn qe ẍneʼl mintiʼ pastor kyiʼj» ex in che ok weʼ twitz nim nya bʼaʼn. Pero at tqanil tiʼj Tkawbʼil Dios qukʼil, aju jaku tzʼonin kyiʼj (Apoc. 14:6). Tuʼntzunju, axju in bʼant quʼn ik tzeʼn aj Xnaqʼtzal qe, in xi qiʼn tbʼanel tqanil kye tuʼnju in tzaj tzʼeʼy qkʼuʼj kyiʼj xjal mans ex mebʼa (Sal. 72:13). In tzaj qʼaqʼin qkʼuʼj kyiʼj xjal ex qaj tuʼn tbʼant jun tiʼ quʼn tuʼntzun qonin kyiʼj.

TZEʼN JAKU QO XIMEN KYIʼJ TXQANTL

Qo ximen tiʼjju taj teyele junjun xjal. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 8 ex 9).

8. ¿Tiʼ jaku tzʼonin qiʼj tuʼn qximen kyiʼj xjal toj pakbʼabʼil? Qʼamantza jun techel.

8 Tuʼn tkubʼ qyekʼin qa in qo ximen kyiʼj qeju in qo pakbʼan kye, il tiʼj tuʼn qximen tiʼj tiʼ kyximbʼetz at ex tiʼ in kynaʼn, ex tuʼn t-xi qbʼinchaʼn aju qaj tuʼn tok kybʼinchaʼn qiʼj * (Mat. 7:12). Kʼelel qnikʼ tiʼj kyaje tiʼ jaku tzʼonin qiʼj tuʼn tbʼant jlu quʼn. Tnejel, qo ximen tiʼjju taj teyele junjun xjal. Aj qpakbʼan, in qo ok qʼoʼn ik tzeʼn jun doctor. In ximen jun tbʼanel doctor tiʼj teyele junjun xjal yabʼ. In xi tqanin xjel te ex in nok tbʼiʼn aju in tzaj tqʼamaʼn xjal. Mintiʼ in xi tqʼamaʼn doctor te tuʼn t-xi tkʼaʼn aju tnejel qʼanbʼil in nul toj twiʼ, sino in nel tpaʼn ambʼil tuʼn tok tkeʼyin tiʼ tyabʼ xjal tuʼntzun t-xi tqʼamaʼn tiʼ qʼanbʼil kxel tkʼaʼn. Chʼixme axju in bʼaj qiʼj, mintiʼ in xi qqʼamaʼn aʼyex yol kye kykyaqil xjal in qo pakbʼan kye, sino in qo ximen tiʼjju in bʼaj tiʼj teyele junjun kye ex tiʼj kyximbʼetz at.

9. a) ¿Tiʼ mintiʼ tuʼn tkubʼ qximen? b) ¿Tiʼ mas tbʼanel jaku bʼant quʼn?

9 Mintiʼ tuʼn tkubʼ qximen qa ojtzqiʼn quʼn aju in bʼaj kyiʼj xjal in qo yolin kyukʼil nix aju nimen kyuʼn moqa tiquʼn nimen kyuʼn (Prov. 18:13). Mas bʼaʼn qa ma tzʼel qnikʼ tiʼj aj t-xi qqanin junjun xjel kye toj tumel (Prov. 20:5). Jun techel, jaku txi qqanin xjel tiʼj kyaqʼun, kyiʼj toj kyja, tiʼjju kyximbʼetz ex tiʼj junjuntl tiʼ at toklen tukʼil kyanqʼibʼil, jaku txi qqanin qe xjel lu qa bʼaʼn in nela toj kywitz xjal jatumel in qo anqʼin. Iktzun tten, kʼelel qnikʼ tiʼj tiʼ kyaj tuʼn tok kybʼiʼn tiʼj Tkawbʼil Dios. Aj tel qnikʼ tiʼj, jaku qo ximen tiʼjju in bʼaj kykʼuʼj tiʼj ex tuʼn qyolin tiʼj jlu, ik tzeʼn bʼant tuʼn Jesús (jaku tzʼok tmojbʼaʼna tukʼil 1 Corintios 9:19-23).

Tzʼok tilil quʼn tuʼn qximen tiʼj tzeʼn tanqʼibʼil xjal in qo pakbʼan te. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 10 ex 11).

10, 11. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn 2 Corintios 4:7 ex 8, ¿alkye tkabʼin tiʼ kʼonil qiʼj tuʼn qximen kyiʼj txqantl? Yolina tiʼj jun xjal bʼant jlu tuʼn.

10 Tkabʼin, tzʼok tilil quʼn tuʼn qximen tiʼj tzeʼn kyanqʼibʼil xjal. A jlu kʼonil qiʼj tuʼn qnaʼn aju in bʼaj kyiʼj, tuʼnju qkyaqilx in qo ok weʼ twitz nya bʼaʼn in tzaj kyiʼj kykyaqil xjal (1 Cor. 10:13). Ojtzqiʼn quʼn qa kwest qanqʼibʼil tuʼnju atoʼ tjaqʼ tkawbʼil Satanás ex oʼkx Jehová jaku tzʼonin qiʼj tuʼn tikʼx quʼn (kjawil uʼjit 2 Corintios 4:7, 8). Pero qo ximen tiʼj tzeʼn kyanqʼibʼil xjal mintiʼ in che ajbʼen te Dios, aqeju in nok tilil kyuʼn tuʼn kyex twitz nya bʼaʼn. Ik tzeʼn bʼant tuʼn Jesús, ax ikx qe in tzaj qʼaqʼin qkʼuʼj kyiʼj ex qaj tuʼn t-xi qiʼn tbʼanel tqanil kye (Is. 52:7).

11 Qo xnaqʼtzan tiʼjju bʼaj tiʼj jun ermano Sergey tbʼi. Tej naʼmxtoq tok tojtzqiʼn Jehová, at nim t-xobʼil tiʼj tuʼn tyolin. Tej tikʼ ambʼil, xi tzyet tuʼn t-xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios. In tzaj tqʼamaʼn jlu: «Toj nxnaqʼtzbʼile tiʼj Tyol Dios el nnikʼe tiʼj qa il tiʼj tuʼn kyyolin okslal tiʼjju nimen kyuʼn kyukʼil txqantl. Bʼaʼn wuʼne qa mlayx bʼant jlu wuʼne». Pero kukx ximen Sergey tiʼj tzeʼntoq kyanqʼibʼil qeju mintiʼ ojtzqiʼn axix tok kyuʼn nix Jehová. Tqʼama jlu: «Nim in tzalaje tuʼnju el nnikʼe tiʼj ex tzaj tqʼoʼn txubʼtxaj weye. Ojtzqiʼn wuʼne qa ax ikx qe xjal kyajtoq tuʼn tok kybʼiʼn aju axix tok». Tej tel tnikʼ tiʼj jlu ya mintiʼ tzaj xobʼ tuʼn tpakbʼan. ¿Tiʼ tzaj tuʼn jlu? In tzaj tqʼamaʼntl: «Tzaj qʼuqbʼaʼn nkʼuʼje tuʼn jlu ex e kyaj xnaqʼtzbʼil tiʼj Tyol Dios toj wanmiye». *

Ateʼ junjun xjal in xi tiʼn ambʼil tuʼn tel kynikʼ tiʼj axix tok. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 12 ex 13).

12, 13. ¿Tiquʼn il tiʼj tuʼn tten qpasens kyiʼj xjal in che xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios qukʼil? Yolina tiʼj jun techel.

12 Toxin, ten qpasens kyiʼj xjal in che xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios qukʼil. Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa bʼalo atzun tnejel maj in nok kybʼiʼn xjal qe xnaqʼtzbʼil tiʼj Tyol Dios, aqeju ojtzqiʼnxix quʼn. Ax ikx, ateʼ nim xjal kwest tuʼn tkyaj kyqʼoʼn aju nimen kyuʼn tuʼnju in kubʼ kyximen qa kyuʼn jlu at tbʼanel kyxol kyukʼil toj kyja, tukʼilju tten kyanqʼibʼil moqa kyukʼil xjal jatumel in che anqʼin. ¿Tzeʼn jaku qo onin kyiʼj?

13 Qo ximen tiʼj jun techel. ¿Tiʼ in bʼant aj tikʼx bʼinchet t-xel jun ojtxe puente? Chʼixme tkyaqil maj kukx in najbʼen aju ojtxe kyuʼn xjal akux in nikʼx bʼinchet juntl. Ajtzun tkyaj bʼant aju akʼaj puente, in kubʼ xiten aju ojtxe. Chʼixme axju in bʼaj tukʼil jun xjal, naʼmxtoq t-xi qqanin te tuʼn tkyaj tkolin aju nimen tuʼn ojtxe, bʼalo il tiʼj tuʼn qonin tiʼj tuʼn tok tqʼoʼn kyoklen xnaqʼtzbʼil toj Tyol Dios, aʼyeju in che ok te akʼaj te te. Iktzun tten jakulo kubʼ t-ximen tuʼn tkyaj tkolin aju nimentoq tuʼn. Tuʼn tbʼant jlu jakulo txi tiʼn chʼin ambʼil (Rom. 12:2).

14, 15. ¿Tzeʼn jaku qo onin kyiʼj xjal mintiʼ ojtzqiʼn kyuʼn ex qa ojtzqiʼn chʼin kyuʼn tiʼjju tziybʼil tuʼn kyanqʼin xjal te jumajx toj Tbʼanel Najbʼil tzalu twitz Txʼotxʼ? Yolina tiʼj jun techel.

14 Qa at qpasens kyiʼj xjal, mlay kubʼ qximen qa kʼelel naj kynikʼ tiʼj axix tok moqa kxel kynimen aj tok kybʼiʼn tnejel maj. Qa ma qo ximen kyiʼj xjal, kʼajbʼel Tyol Dios quʼn tuʼn qximen junx kyukʼil tiʼj axix tok. Jun techel, qo ximen tiʼjju tziybʼil tkuʼx toj Tyol Dios tiʼj Tbʼanel Najbʼil tzalu twitz Txʼotxʼ. Nim xjal mintiʼ ojtzqiʼn jlu kyuʼn ex junjuntl ojtzqiʼn chʼin kyuʼn. Ateʼ junjun in kubʼ kyximen qa aj qkyim atztzun in bʼaj tkyaqil. Ex junjuntl in kubʼ kyximen qa kykyaqil xjal bʼaʼn in cheʼx anqʼil toj kyaʼj. ¿Tzeʼn jaku qo onin kyiʼj tuʼn t-xi kynimen aju in tzaj t-xnaqʼtzaʼn Tyol Dios?

15 In tzaj tchikʼbʼaʼn jun ermano tiʼ in bʼant tuʼn. Tnejel in xi tuʼjin Génesis 1:28 ex in xi tqanin jatumel ex tzeʼn kubʼ t-ximen Dios tuʼn kyanqʼin xjal. Chʼixme kykyaqil xjal in tzaj kytzaqʼweʼn qa tzalu twitz Txʼotxʼ ex qa toj tzalajbʼil. Yajxitl in xi tuʼjin Isaías 55:11 ex in xi tqanin qa o chʼexpaj t-ximbʼetz Dios. In tzaj kytzaqʼweʼn xjal qa naʼmx. Ex te mankbʼil in xi tuʼjin Salmo 37:10, 11 ex in xi tqanin: «Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios, ¿tzeʼn kyanqʼibʼil xjal ktel toj ambʼil tzul?». Tuʼnju o bʼant jlu tuʼn, o tzʼonin kyiʼj nim xjal tuʼn tel kynikʼ tiʼj qa kukx taj Dios tuʼn kyanqʼin tbʼanel xjal te jumajx tzalu twitz Txʼotxʼ toj Tbʼanel Nabʼil.

Qa ma bʼant jun tiʼ quʼn, ik tzeʼn tuʼn t-xi qsamaʼn jun tal uʼj, jaku tzʼonin nim kyiʼj xjal. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 16 ex 17).

16, 17. Aj qximen tiʼjju in tzaj tqʼamaʼn Proverbios 3:27, ¿alkye tten jaku kubʼ qyekʼin qa in qo ximen kyiʼj txqantl? Yolina tiʼj jun techel.

16 Tkyajin, qo ximen tiʼj junjun tten tuʼn tkubʼ qyekʼin qa in qo ximen kyiʼj xjal. Jun techel, qa ma qo pon kyukʼil xjal toj jun ambʼil nyaxix bʼaʼn, jaku txi qqanin najsam kye ex jaku qo meltzʼaj toj juntl ambʼil. Moqa taj xjal jun onbʼil tuʼnju mlay tzʼetz tja tuʼnju yabʼ taʼ moqa tuʼnju o tijen, jaku txi qqʼamaʼn te qa jaku qo onin tiʼj (kjawil uʼjit Proverbios 3:27).

17 Qqʼonk qwitz tiʼjju tbʼanel jaku tzaj tiʼn qa in qo ximen kyiʼj xjal. Tej tok tbʼiʼn jun ermana qa bʼiʼx kyim tneʼẍ jun ja xjal tej tul itzʼj, bʼant jun tiʼ tuʼn aju nyalo nim toklen toj qwitz: xi ttzʼibʼin jun uʼj te ja xjal tukʼil junjun taqikʼ Tyol Dios jaku txi qʼuqbʼante kykʼuʼj. ¿Tiʼ tmod ja xjal lu kubʼ tyekʼin? Xi ttzʼibʼin txubʼaj te ermana: «Nimxix in bʼisune ew. Mlay kubʼ t-ximana jniʼ onin uʼj tzaj ttzʼibʼina qeye. Mintiʼ in che kanet yol wuʼne tuʼn t-xi nqʼoʼne chjonte teya nix tuʼn t-xi nqʼamaʼne jniʼ tzaj qʼuqbʼan qkʼuʼje tuʼn. Bʼalo 20 maj jaw wuʼjine uʼj ew. Nim in jaw labʼine tuʼnju tzaj tqʼamaʼna qe yol tukʼil kʼujlabʼil ex ten qʼuqbʼil nkʼuʼje tuʼn. Tuʼn tkyaqil qanmiye in xi qqʼoʼne chjonte teya». Ax ikx qe, jaku tzʼok qqʼoʼn qwitz kyiʼj tbʼanel tiʼ ik tzeʼn jlu, qa ma qo ximen kyiʼj qeju in che ikʼ toj yajbʼil ex qa ma qo onin kyiʼj.

TENX TBʼANEL QXIMBʼETZ TIʼJ QOKLEN AT TOJ PAKBʼABʼIL

18. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn 1 Corintios 3:6 ex 7, ¿tiʼ qximbʼetz ktel tiʼj qoklen at toj pakbʼabʼil?

18 Qkyaqilx qaj tuʼn tten tbʼanel qximbʼetz tiʼj pakbʼabʼil. Maske in qo onin kyiʼj xjal tuʼn tel kynikʼ tiʼj Tyol Dios, nya aqoʼ mas nim qoklen (kjawil uʼjit 1 Corintios 3:6, 7). A Jehová in tzaj qʼinte kye xjal (Juan 6:44). Ex noq tiʼ tkuʼx toj tanmi teyele junjun xjal, aʼyex che kbʼel ximente qa kʼokel kybʼiʼn aju tqanil moqa miʼn (Mat. 13:4-8). Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa chʼixme kykyaqil xjal mintiʼ xi kybʼiʼn tyol Jesús, maske a Jesús aju mas tbʼanel aj xnaqʼtzal o ten. Tuʼntzunju mintiʼ tuʼn ttzaj bʼaj qkʼuʼj qa mintiʼ in nok kybʼiʼn xjal aju tqanil in xi qqʼamaʼn kye.

19. ¿Tiʼ tbʼanel tzul qe qa ma qo ximen kyiʼj xjal toj pakbʼabʼil?

19 Tzul tbʼanel qe qa ma qo ximen kyiʼj xjal toj pakbʼabʼil. Mas qo tzalajel tiʼj pakbʼabʼil, ax ikx qo tzalajel tuʼnju kxel qqʼoʼn chʼin kye txqantl ex mas nya kwest kxel kybʼiʼn «qeju at jun tbʼanel kyanmi tuʼn tten kychwinqlal te jumajx» aju tqanil tiʼj Tkawbʼil Dios (Hech. 13:48). «Kyjaʼtzun tkyaqil maj qa at tumel, qbʼincham bʼaʼn kye kykyaqil» (Gál. 6:10). Iktzun tten kbʼel qnaʼn tzalajbʼil tuʼn tjaw qnimsan Jehová, aju Qtat at toj kyaʼj (Mat. 5:16).

BʼITZ 64 Qo tzalaj aj qonin tuʼn tjaw chmet awal

^ taqik' 5 Mas in qo tzalaj tiʼj pakbʼabʼil ex in tzaj tiʼn tbʼanel qa ma kubʼ qyekʼin qa in qo ximen kyiʼj xjal. ¿Tiquʼn? Toj xnaqʼtzbʼil lu, qo xnaqʼtzal tiʼj techel kyaj tqʼoʼn Jesús ex tiʼj kyaje tiʼ kʼonil qiʼj tuʼn tkubʼ qyekʼin qa in qo ximen kyiʼj qeju in che kanet quʼn toj pakbʼabʼil.

^ taqik' 5 YOL NIM TOKLEN: Aju yol tuʼn ttzaj qʼaqʼin qkʼuʼj a t-xilen «tuʼn tkubʼ qnaʼn bʼis ex qa tuʼn ttzaj qʼaqʼin qkʼuʼj tiʼj jun xjal in nikʼ toj kʼixkʼoj moqa in nok bʼinchaʼn nya bʼaʼn tiʼj». A jlu in nonin tiʼj jun xjal tuʼn t-xi tbʼinchaʼn aju jaku bʼant tuʼn tuʼn tonin kyiʼj txqantl.

^ taqik' 8 Qʼonka twitza tiʼj xnaqʼtzbʼil «Siga la Regla de Oro en su ministerio», aju etz toj uʼj La Atalaya te 15 te mayo te 2014.