Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 13

Fakahāhā ‘a e Kaungāongo‘i ‘i Ho‘o Ngāue Fakafaifekaú

Fakahāhā ‘a e Kaungāongo‘i ‘i Ho‘o Ngāue Fakafaifekaú

“Na‘á ne ongo‘i faka‘ofa‘ia ‘iate kinautolu . . . Pea na‘á ne kamata ako‘i kiate kinautolu ‘a e ngaahi me‘a lahi.”​—MK. 6:34.

HIVA 44 Kau Fiefia he Utu-Ta‘ú

‘I HE KUPÚ NI *

1. Ko e hā ‘a e taha ‘o e ngaahi tafa‘aki fakalotomāfana taha ‘o e ‘ulungaanga ‘o Sīsuú? Fakamatala‘i.

KO E taha ‘o e ngaahi tafa‘aki fakalotomāfana taha ‘o e ‘ulungaanga ‘o Sīsuú ko ‘ene malava ko ia ke mahino‘i ‘a e ngaahi pole ‘oku fehangahangai mo kitautolu fa‘ahinga ta‘ehaohaoa ‘o e tangatá. ‘I he ‘i māmani ‘a Sīsuú, na‘á ne malava ke “fiefia mo e fa‘ahinga ‘oku fiefiá” pea “tangi mo e fa‘ahinga ‘oku tangí.” (Loma 12:15) Ko e fakatātaá, ‘i he foki fiefia mai ‘ene kau ākonga ‘e toko 70 hili ‘enau fakakakato ha ngāue fakamalanga lavame‘a, ko Sīsū “na‘á ne fiefia lahi ‘i he laumālie mā‘oni‘oní.” (Luke 10:17-21) ‘I he tafa‘aki ‘e tahá, ‘i he sio ‘a Sīsū ki hono uesia ‘e he mate ‘a Lāsalosí ‘a e fa‘ahinga na‘e ‘ofa ‘iate iá, na‘á ne “to‘e ‘i loto ‘iate ia peá ne hoko ‘o mamahi.”​—Sione 11:33.

2. Ko e hā na‘á ne tokoni‘i ‘a Sīsū ke ne fakahāhā ‘a e kaungāongo‘i ki he kakaí?

2 Ko e hā na‘á ne tokoni‘i ‘a e tangata haohaoa ko ení ke mātu‘aki faimeesi mo manava‘ofa ‘i he‘ene fakafeangai ki he fa‘ahinga angahala‘ia ‘o e tangatá? ‘Uluakí, na‘e ‘ofa ‘a Sīsū ‘i he kakaí. Hangē ko ia na‘e lave ki ai ‘i he kupu ki mu‘á, “na‘e tautefito ‘a [‘ene] nēkeneká ‘i he ngaahi foha ‘o e tangatá.” (Pal. 8:31) Ko e ‘ofa ko ia ki he kakaí na‘e ue‘i ai ia ke ne hoko ‘o ‘ilo‘i lelei ange ‘a e anga ‘o e fakakaukau ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá. ‘Oku fakamatala ‘a e ‘apositolo ko Sioné: “Na‘á ne ‘ilo‘i ‘a e me‘a ‘oku ‘i he tangatá.” (Sione 2:25) Na‘e ongo‘i manava‘ofa ‘a Sīsū ki he ni‘ihi kehé. Na‘e ongo‘i ‘e he kakaí ‘a ‘ene ‘ofa ‘iate kinautolú pea nau tali lelei ‘a e pōpoaki ‘o e Pule‘angá. Ko e lahi ange ‘etau fakatupulekina ‘a e manava‘ofa pehē ki he kakaí, ko e ola lelei ange ia ‘etau fakahoko ‘a ‘etau ngāue fakafaifekaú.​—2 Tīm. 4:5.

3-4. (a) Kapau ‘oku tau kaungāongo‘i, ‘e anga-fēfē ‘etau vakai ki he‘etau ngāue fakafaifekaú? (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai ‘i he kupu ko ení?

3 Na‘e ‘ilo‘i ‘e he ‘apositolo ko Paulá na‘e ‘i ai hono fatongia ke malanga, pea ‘oku tau pehē pē mo kitautolu. (1 Kol. 9:16) Kae kehe, kapau ‘oku tau kaungāongo‘i, te tau vakai ki he‘etau ngāue fakafaifekaú ‘o ‘ikai ko ha fatongia pē. Te tau loto ke fakamo‘oni‘i ‘oku tau tokanga ki he kakaí pea vēkeveke ke tokoni‘i kinautolu. ‘Oku tau ‘ilo “‘oku ‘i ai ‘a e fiefia lahi ange ‘i he foaki atú ‘i he ma‘u maí.” (Ngā. 20:35) Ko e lahi ange ‘etau ma‘u ‘a e fakakaukau ko iá fekau‘aki mo ‘etau ngāue fakafaifekaú, ko e lahi ange ia ‘etau fiefiá.

4 ‘I he kupu ko ení, te tau ako ki he founga ke fakahāhā ai ‘a e kaungāongo‘i ‘i he‘etau ngāue fakafaifekaú. ‘Uluakí, te tau sio ki he founga ‘e lava ke tau ako ai mei he anga ‘o e ongo‘i ‘a Sīsū fekau‘aki mo e kakaí. Pea te tau lāulea leva ki he founga ‘e fā ‘e lava ke tau fa‘ifa‘itaki ai ki he‘ene fa‘ifa‘itaki‘angá.​—1 Pita 2:21.

FAKAHĀHĀ ‘E SĪSŪ ‘A E KAUNGĀONGO‘I ‘I HE NGĀUE FAKAFAIFEKAÚ

Na‘e ue‘i ‘e he kaungāongo‘í ‘a Sīsū ke malanga‘i ha pōpoaki ‘o e fakafiemālie (Sio ki he palakalafi 5-6)

5-6. (a) Ko hai na‘e fakahāhā ki ai ‘e Sīsū ‘a e kaungāongo‘í? (e) Ko e hā na‘e ongo‘i faka‘ofa‘ia ai ‘a Sīsū ‘i he kakai na‘á ne malanga ki aí ‘o hangē ko ia na‘e tomu‘a tala ‘i he ‘Aisea 61:1, 2?

5 Fakakaukau ki he fakatātā ‘o e founga na‘e fakahāhā ai ‘e Sīsū ‘a e kaungāongo‘í. ‘I he tu‘unga ‘e taha, na‘e malanga ta‘emālōlō ‘a Sīsū mo ‘ene kau ākongá. Na‘e te‘eki ai ha‘anau “taimi ‘atā ‘o a‘u ki hano ma‘u ha me‘atokoni.” Ko ia na‘e ‘ave ai ‘e Sīsū ‘a ‘ene kau ākongá ki ha “potu lala ke nau nofo fakaekinautolu pē” pea “ki‘i mālōlō.” Kae kehe, na‘e lele mu‘omu‘a ha fu‘u kakai tokolahi ki he feitu‘u na‘e ‘alu ki ai ‘a Sīsū mo ‘ene kau ākongá. ‘I he a‘u ki ai ‘a Sīsū pea sio ki he kakaí, na‘e anga-fēfē ‘ene fakafeangaí? “Na‘á ne ongo‘i faka‘ofa‘ia * ‘iate kinautolu, he na‘a nau hangē ha fanga sipi ta‘e‘iai hanau tauhí. Pea na‘á ne kamata ako‘i kiate kinautolu ‘a e ngaahi me‘a lahi.”​—Mk. 6:30-34.

6 Fakatokanga‘i ‘a e ‘uhinga na‘e ongo‘i faka‘ofa‘ia ai ‘a Sīsū ‘i he kakaí, ‘a ia ‘oku lava ke tapua mai ai ‘a e kaungāongo‘í. Na‘á ne vakai ki he kakaí “na‘a nau hangē ha fanga sipi ta‘e‘iai hanau tauhí.” Mahalo pē na‘e sio ‘a Sīsū ko e ni‘ihi ‘o kinautolu na‘e masiva pea ngāue ‘i he ngaahi houa lahi ke tokonaki ma‘a honau fāmilí. Mahalo ko e ni‘ihi na‘a nau fāinga mo e mole ha ‘ofa‘anga ‘i he maté. Kapau ko ia, ngalingali na‘e lava ke mahino‘i ‘e Sīsū ‘a honau tu‘ungá. Hangē ko ia na‘a tau lāulea ki ai ‘i he kupu ki mu‘á, na‘e pau ke fehangahangai tonu ‘a Sīsū mo e ni‘ihi ‘o e ngaahi palopalema ko ení. Na‘e tokanga ‘a Sīsū ki he ni‘ihi kehé, pea na‘e ue‘i ai ia ke ne ‘oatu kiate kinautolu ha pōpoaki ‘o e fakafiemālie.​—Lau ‘a e ‘Aisea 61:1, 2.

7. ‘E lava fēfē ke tau fa‘ifa‘itaki ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sīsuú?

7 Ko e hā ‘oku tau ako mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sīsuú? Hangē ko Sīsuú, ‘oku takatakai‘i kitautolu ‘e he kakai ‘oku nau “hangē ha fanga sipi ta‘e‘iai hanau tauhí.” ‘Oku nau fekuki mo e ngaahi palopalema lahi. ‘Oku tau ma‘u ‘a e me‘a ‘oku nau fiema‘ú​—‘a e pōpoaki ‘o e Pule‘angá. (Fkh. 14:6) Ko ia ‘i he fa‘ifa‘itaki ki hotau ‘Eikí, ‘oku tau malanga‘i ‘a e ongoongo leleí koe‘uhi ‘oku tau “faka‘ofa‘ia ‘i he mā‘ulaló mo e masivá.” (Saame 72:13) ‘Oku tau ongo‘i faka‘ofa‘ia ‘i he kakaí, pea ‘oku tau loto ke fai ha me‘a ke tokoni kiate kinautolu.

FOUNGA ‘E LAVA KE TAU FAKAHĀHĀ AI ‘A E KAUNGĀONGO‘Í

Fakakaukau ki he fiema‘u ‘a e tokotaha taki taha (Sio ki he palakalafi 8-9)

8. Ko e hā ‘a e founga ‘e taha ‘e lava ke tau fakahāhā ai ‘a e kaungāongo‘í ‘i he ngāue fakafaifekaú? Fakatātaa‘i.

8 Ko e hā ‘e lava ke ne tokoni‘i kitautolu ke tau fakahāhā ‘a e kaungāongo‘í ki he fa‘ahinga ko ia ‘oku tau malanga ki aí? ‘Oku fiema‘u ke tau ‘ai kitautolu ki he tu‘unga ‘o e fa‘ahinga ‘oku tau fetaulaki mo ia ‘i he ngāue fakafaifekaú pea fakafeangai kiate kinautolu ‘o hangē ko e me‘a ‘oku tau loto ke fai mai kiate kitautolú. * (Māt. 7:12) Tau lāulea angé ki he founga tefito ‘e fā ‘e lava ke tau fai pehē ai. Ko e ‘uluakí, fakakaukau ki he fiema‘u ‘a e tokotaha taki taha. ‘I he‘etau malanga‘i ‘a e ongoongo leleí, ko hotau fatongiá ‘oku meimei tatau ia mo ha toketā. Ko ha toketā lelei ‘okú ne fakakaukau ki he fiema‘u ‘a e tokotaha mahaki taki taha. ‘Okú ne ‘eke ‘a e ngaahi fehu‘i pea fanongo tokanga ‘i he fakamatala ‘a e tokotaha mahakí ki hono tu‘ungá pe ko ‘ene ongo‘í. ‘I he ‘ikai ‘oange ‘a e ‘uluaki faito‘o ‘oku lava ke ne fakakaukau ki aí, ‘oku vahe‘i nai ‘e he toketaá ha taimi ke lava ‘o ne sivisivi‘i ‘a e ngaahi faka‘ilonga ‘oku hā mei he tokotaha mahakí peá ne toki ‘oange leva ‘a e faito‘o totonú. ‘I he tu‘unga meimei tatau, ‘oku ‘ikai totonu ke tau ngāue‘aki ‘a e founga tatau ki he tokotaha kotoa ‘oku tau fetaulaki mo ia ‘i he ngāue fakafaifekaú. ‘I hono kehé, ‘oku tau fakakaukau ki he ngaahi tu‘unga pau mo e fakakaukau ‘a e tokotaha taki taha.

9. Ko e hā ‘oku totonu ke ‘oua te tau fakamahalo fekau‘aki mo iá? Fakamatala‘i.

9 ‘I ho‘o fetaulaki mo ha taha ‘i he ngāue fakafaifekaú, ‘oua te ke fakamahalo ‘okú ke ‘ilo hono tu‘ungá pe ko e me‘a ‘okú ne tui ki aí mo e ‘uhinga ‘oku tui pehē aí. (Pal. 18:13) ‘I hono kehé, fusi hake ‘a e ngaahi fakakaukau ‘a e tokotahá ‘aki ha ngaahi fehu‘i fakapotopoto. (Pal. 20:5) Kapau ‘oku fe‘ungamālie ‘i ho anga fakafonuá, ‘eke fekau‘aki mo ‘ene ngāué, ko hono fāmilí, ko hono puipuitu‘á mo ‘ene fakakaukaú. ‘I he‘etau ‘eke ‘a e ngaahi fehu‘í, ‘oku tau faka‘atā ai kinautolu ke nau tala mai ‘a e ‘uhinga ‘oku nau fiema‘u ai ‘a e ongoongo leleí. ‘I he‘etau ‘ilo‘i iá, ‘oku lava ke tau fakahāhā ai ‘a e kaungāongo‘i ki he‘enau ngaahi fiema‘u tefitó pea ‘oange ‘a e tokoni fe‘ungamālié, hangē pē ko ia na‘e fai ‘e Sīsuú.​—Fakafehoanaki mo e 1 Kolinitō 9:19-23.

Sioloto atu ki he mo‘ui ‘a e tokotaha ‘okú ke faifakamo‘oni ki aí (Sio ki he palakalafi 10-11)

10-11. ‘I he fehoanaki mo e 2 Kolinitō 4:7, 8, ko e hā ‘a e founga hono ua ‘e lava ke tau fakahāhā ai ‘a e kaungāongo‘í? ‘Omai ha fakatātā.

10 Ko hono uá, feinga ke sioloto atu ki he tu‘unga nai ‘oku ‘i ai ‘enau mo‘uí. ‘I he founga ‘e ni‘ihi, ‘e lava ke tau mahino‘i honau tu‘ungá. He ko ē, ‘oku ‘ikai ke tau hao mei he ngaahi palopalema ‘oku fehangahangai mo e kotoa ‘o e fa‘ahinga ‘o e tangatá. (1 Kol. 10:13) ‘Oku tau ‘ilo ko e mo‘ui ko ia ‘i he fokotu‘utu‘u lolotonga ko ‘ení ‘e lava ke mātu‘aki faingata‘a. ‘Oku tau kātaki pē ‘i he tokoni ‘a Sihová. (Lau ‘a e 2 Kolinitō 4:7, 8.) Kae fakakaukau ki he fa‘ahinga ‘oku nau fāinga ke mo‘ui ‘i he māmani ko ení ‘o ‘ikai ha kaume‘a ofi mo Sihova. Hangē ko Sīsuú, ‘oku tau ongo‘i faka‘ofa‘ia ‘iate kinautolu, pea ‘oku ue‘i ai kitautolu ke tau ‘oatu ‘a e “ongoongo lelei ‘o e me‘a ‘oku lelei ange.”​—‘Ai. 52:7.

11 Fakakaukau ki he fakatātā ‘o ha tokoua ko Sergey. Ki mu‘a ke ako ‘e Sergey ‘a e mo‘oní, na‘á ne ongo‘i mā ‘aupito. Na‘á ne fāinga ke lea ki he ni‘ihi kehé. ‘I he faai atu ‘a e taimí, na‘á ne tali ha ako Tohi Tapu. “‘I he‘eku ako Tohi Tapú, na‘á ku ako ai ko e kau Kalisitiané ‘oku nau ma‘u ha fatongia ke vahevahe atu ‘enau tuí ki he ni‘ihi kehé,” ko e lea ia ‘a Sergey. “Na‘á ku tui mo‘oni he‘ikai ‘aupito lava ke u fai pehē.” Neongo ia, na‘á ne fakakaukau ki he fa‘ahinga ‘oku te‘eki ai ke nau fanongo ki he mo‘oní, pea na‘e lava ke ne sioloto atu pē ki he tu‘unga ‘oku ‘i ai ‘enau mo‘uí koe‘uhi ko e ‘ikai ke nau ‘ilo ‘a Sihová. “Ko e me‘a fo‘ou na‘á ku akó na‘á ne ‘omi kiate au ‘a e fiefia lahi mo e nonga ‘i loto,” ko ‘ene leá ia. “Na‘á ku ‘ilo‘i ‘oku fiema‘u foki ‘e he ni‘ihi kehé ke nau ako ki he ngaahi mo‘oni ko ení.” ‘I he tupulaki ‘a e kaungāongo‘i ‘a Sergey, na‘á ne ma‘u ai ‘a e loto-to‘a lahi ange ke malanga. ‘Oku pehē ‘e Sergey, “Na‘á ku ‘ohovale koe‘uhi ko e lea ki he ni‘ihi kehé fekau‘aki mo e Tohi Tapú na‘á ne fakatupulekina ‘eku loto-ma‘ú. Na‘e toe ‘ai ai ke mālohi ‘eku tui ki he ngaahi tui fo‘ou ko ení ‘i hoku lotó tonu.” *

‘E fiema‘u nai ‘a e taimi ki ha ni‘ihi ke nau fakalakalaka fakalaumālie (Sio ki he palakalafi 12-13)

12-13. Ko e hā ‘oku fiema‘u ai ke tau anga-kātaki ki he fa‘ahinga ‘oku tau ako‘i ‘i he ngāue fakafaifekaú? Fakatātaa‘i.

12 Ko hono tolú, hoko ‘o anga-kātaki ki he fa‘ahinga ‘okú ke ako‘í. Manatu‘i, ‘oku te‘eki ai nai ke nau fakakaukau ki he ni‘ihi ‘o e ngaahi mo‘oni Fakatohitapu ‘oku tau ‘ilo‘i leleí. Pea ko e ni‘ihi ‘oku nau tuipau mālohi ‘aupito ki he ngaahi me‘a ‘oku nau lolotonga tui ki aí. ‘Oku nau ongo‘i nai ‘oku mahu‘inga ‘aupito ‘enau lotú ‘okú ne ‘ai kinautolu ke nau vāofi mo honau fāmilí, anga fakafonuá mo honau koló. ‘E lava fēfē ke tau tokoni‘i kinautolu?

13 Fakakaukau ki he fakahoa ko ení: Ko e hā e me‘a ‘oku hoko ‘i he taimi ‘oku fiema‘u ai ke fetongi ha hala fakakavakava ‘oku motu‘a mo maumau? Ko e anga-mahení, ‘oku langa ‘a e hala fakakavakava fo‘oú kae kei ngāue‘aki pē ‘a e hala fakakavakava motu‘á. ‘I he maau pē ‘a e hala fakakavakava fo‘oú, ‘e toki holoki leva ‘a e hala fakakavakava motu‘á. ‘I he tu‘unga meimei tatau, ki mu‘a ke tau kole ki he kakaí ke nau li‘aki ‘a e ngaahi tui “motu‘a” ‘oku nau mate ‘ofa aí, ‘e ‘uluaki fiema‘u nai ke tau tokoni‘i kinautolu ke nau fakatupulekina ha hounga‘ia mālohi ‘i he ngaahi mo‘oni “fo‘ou”​—‘a e ngaahi akonaki Fakatohitapu ‘a ia ‘i he kamatá na‘e ‘ikai ke nau maheni mo ia. Ko e toki taimi pē ia te nau mateuteu ai ke li‘aki ‘enau ngaahi tui ki mu‘á. ‘E fiema‘u nai ‘a e taimi ke tokoni‘i ai ‘a e kakaí ke nau fai ‘a e ngaahi liliu ko iá.​—Loma 12:2.

14-15. ‘E lava fēfē ke tau tokoni‘i ‘a e fa‘ahinga ‘oku si‘i pe ‘ikai ‘aupito ha‘anau ‘ilo ‘e taha fekau‘aki mo e ‘amanaki ‘o e mo‘ui ta‘engata ‘i ha māmani palataisí? ‘Omai ha fakatātā.

14 Kapau ‘oku tau anga-kātaki ki he kakai ‘i he ngāue fakafaifekaú, he‘ikai te tau ‘amanekina kinautolu ke nau mahino‘i pe tali ‘a e mo‘oni Fakatohitapú ‘i he fuofua taimi pē ‘oku nau fanongo ai ki aí. ‘I hono kehé, ‘oku ue‘i kitautolu ‘e he kaungāongo‘í ke tau tokoni‘i kinautolu ke nau faka‘uhinga ‘i he Folofolá ‘i ha vaha‘a taimi. Ko e fakatātaá, fakakaukau ki ha founga te tau faka‘uhinga nai ai mo ha tokotaha fekau‘aki mo e ‘amanaki ‘o e mo‘ui ta‘engata ‘i he māmani palataisí. Ko e tokolahi ‘oku si‘i pe ‘ikai ‘aupito ha‘anau ‘ilo ‘e taha fekau‘aki mo e akonaki ko ení. ‘Oku nau tui nai ko e maté ko e ngata‘angá pē ia. Pe ‘oku nau fakakaukau nai ‘oku ‘alu ‘a e kakai lelei kotoa pē ki hēvani. ‘E lava fēfē ke tau tokoni‘i kinautolu?

15 ‘Oku lave ha tokoua ‘e taha ki ha founga na‘á ne pehē ‘oku ola lelei. ‘Uluakí, ‘okú ne lau ‘a e Sēnesi 1:28. Hili iá, ‘okú ne ‘eke leva ki he tokotaha ‘apí pe ko fē ‘a e feitu‘u na‘e loto ‘a e ‘Otuá ke nofo ai ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá pea ko e fa‘ahinga mo‘ui fēfē na‘á ne loto ke nau ma‘ú. Ko e tali ‘a e kakai tokolahi tahá, “‘I he māmaní, pea ‘i ha tu‘unga lelei.” Hokó, ‘oku lau ‘e he tokouá ‘a e ‘Aisea 55:11 pea ‘eke pe kuo liliu ‘a e taumu‘a ‘a e ‘Otuá. Ko e anga-mahení, ‘oku tali ‘ikai ‘a e tokotaha-‘apí. Faka‘osí, ‘oku lau ‘e he tokouá ‘a e Saame 37:10, 11 pea ‘eke pe ‘e fēfē ‘a e kaha‘u ‘o e fa‘ahinga ‘o e tangatá. ‘I hono ngāue‘aki ‘a e faka‘uhinga Fakatohitapu ko ení, kuó ne tokoni‘i ai ‘a e kakai tokolahi ke nau mahino‘i ‘oku kei fiema‘u pē ‘e he ‘Otuá ‘a e kakai leleí ke nau mo‘ui ta‘engata ‘i he Palataisí ‘i he māmaní.

Ko ha ki‘i tō‘onga anga-lelei, hangē ko e ‘ave ha tohi fakalototo‘a, ‘e ola lelei ‘aupito (Sio ki he palakalafi 16-17)

16-17. ‘I hono manatu‘i ‘a e Palōveepi 3:27, ko e hā ‘a e ngaahi founga ‘aonga ‘e lava ke tau fakahāhā ai ‘a e kaungāongo‘í? Fakatātaa‘i.

16 Ko hono fā, kumi ha ngaahi founga ‘aonga ke fakahāhā ai ‘a e tokangá. Ko e fakatātaá, kuo tau ‘a‘ahi nai ki ha taha ‘i ha taimi ‘oku hā ngali ‘oku ‘ikai faingamālie? ‘E lava ke tau kole fakamolemole ange pea tala ange te tau toki foki atu ‘i ha taimi faingamālie ange. Fēfē kapau ‘oku fiema‘u ‘e he tokotaha-‘apí ha tokoni ‘i ha fanga ki‘i ngāue? Pe fēfē kapau ‘oku fiema‘u tokoni ha tokotaha ‘oku toka mohenga? ‘I he ngaahi tu‘unga peheé, ‘e malava nai ke tau tokoni ki he tokotahá.​—Lau ‘a e Palōveepi 3:27.

17 Ko ha tuofefine ‘e taha na‘á ne ma‘u ha ola lelei mei ha‘ane fai ha anga-lelei ‘a ia ‘oku hā ngali ‘ikai fu‘u mahu‘inga. ‘I he ue‘i ‘e he kaungāongo‘í, na‘á ne fai ha tohi ki ha fāmili na‘e mole ‘i he maté ha‘anau ki‘i tamasi‘i. Na‘e fakakau ‘i he tohí ha fakafiemālie mei he Folofolá. Na‘e fēfē ‘a e fakafeangai ‘a e fāmilí? “Ko ha ‘aho fakalilifu kiate au ‘aneafi,” ko e tohi ia ‘a e fa‘ē loto-mamahí. “Na‘e tokoni lahi ‘aupito ho‘o tohí kiate kimautolu. ‘Oku ou mātu‘aki hounga‘ia mo‘oni ‘i ho‘o tohí ‘a ia na‘á ne ‘omai ha fakafiemālie lahi ‘aupito kiate kimautolu. Mahalo na‘e a‘u ‘o tu‘o 20 ‘eku lau ho‘o tohí ‘aneafi. ‘Oku ou ‘ohovale mo‘oni ‘i he anga-lelei, tokanga mo e fakatupu langa hake ‘a e tohí. ‘Oku mau fakamālō loto-mo‘oni atu.” ‘Oku ‘ikai ha veiveiua, ‘oku lava ke tau hokosia ‘a e ngaahi ola lelei ‘i he‘etau feinga ke mahino‘i ‘a e tu‘unga ‘oku fekuki mo e kakaí pea fai leva ha me‘a ke tokoni kiate kinautolu.

MA‘U HA VAKAI MAFAMAFATATAU KI HO FATONGIÁ

18. ‘I he fehoanaki mo e 1 Kolinitō 3:6, 7, ko e hā ‘a e vakai mafamafatatau ‘oku tau loto ke tauhi ma‘ú?

18 Ko e mo‘oni, ‘oku tau loto ke tau tauhi ma‘u ha vakai mafamafatatau ki hotau fatongia ‘i he ngāue fakafaifekaú. ‘Oku lava ke tau fai ‘etau tafa‘akí ‘i hono tokoni‘i ‘a e ni‘ihi kehé ke nau ako fekau‘aki mo e ‘Otuá, ka ‘oku ‘ikai ke tau fai ‘a e tafa‘aki mahu‘inga tahá. (Lau ‘a e 1 Kolinitō 3:6, 7.) Ko Sihova ‘a e tokotaha ‘okú ne tohoaki mai ‘a e kakaí. (Sione 6:44) Ko e aofangatukú, ko e tokotaha taki taha te ne tali ‘a e ongoongo leleí ‘o makatu‘unga ‘i he tu‘unga hono lotó. (Māt. 13:4-8) Manatu‘i na‘e ‘ikai ke tali ‘e he tokolahi taha ‘o e kakaí ‘a e pōpoaki ‘a Sīsuú​—pea ko ia ‘a e Faiako lahi taha kuo faifai ange pea mo‘ui maí! Ko ia, ko e mo‘oni ‘oku totonu ke ‘oua te tau hoko ‘o loto-si‘i kapau ko e tokolahi ‘o e kakai ‘oku tau feinga ke tokoni‘í ‘oku ‘ikai te nau tali lelei ‘etau feingá.

19. Ko e hā ‘a e ngaahi ‘aonga ‘oku tau ma‘u mei hono fakahāhā ‘a e kaungāongo‘i ‘i he‘etau ngāue fakafaifekaú?

19 Te tau ma‘u ‘a e ngaahi ‘aonga ‘i he taimi ‘oku tau fakahāhā ai ‘a e kaungāongo‘i ‘i he‘etau ngāue fakafaifekaú. Te tau fiefia ange ‘i he‘etau ngāue fakamalangá. Te tau hokosia ‘a e fiefia lahi ange ‘oku ha‘u mei he foakí. Pea ‘oku tau ‘ai ai ke faingofua ange ki he fa‘ahinga “hehema totonu ki he mo‘ui ta‘engatá” ke nau tali ‘a e ongoongo leleí. (Ngā. 13:48) Ko ia “lolotonga ko ia ‘etau kei ma‘u ‘a e faingamālié, tuku ke tau fai ha ngāue ‘oku leleí ki he tokotaha kotoa.” (Kal. 6:10) Pea te tau ma‘u leva ‘a e fiefia ‘i hono ‘ave ‘a e lāngilangí ki he‘etau Tamai fakahēvaní.​—Māt. 5:16.

HIVA 45 Nga‘unu ki Mu‘a!

^ pal. 5 ‘I he‘etau fakahāhā ‘a e kaungāongo‘í, ‘e lava ke tau fiefia lahi ange ai ‘i he ngāue fakafaifekaú pea ‘e loto-lelei ange ai ‘a e kakaí ke fanongo ki he‘etau pōpoakí. Ko e hā ‘oku hoko ai ení? ‘I he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he me‘a ‘e lava ke tau ako mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sīsuú, pehē foki ki he founga ‘e fā ‘e lava ke tau fakahāhā ai ‘a e kaungāongo‘í ki he fa‘ahinga ‘oku tau fetaulaki mo ia ‘i he ngāue fakamalangá.

^ pal. 5 LEA MO HONO ‘UHINGA: Hangē ko ia ‘oku ngāue‘aki ‘i he potutohi ko ení, ko e faka‘ofa‘iá ‘oku ‘uhinga ki hono ma‘u ha ngaahi ongo‘i manava‘ofa ki ha taha ‘oku faingata‘a‘ia pe kuo ngaohikovia anga-kakaha. Ko e ngaahi ongo‘i peheé ‘oku ue‘i nai ai ha taha ke ne fai ha me‘a pē te ne lava ke tokoni ki he kakaí.

^ pal. 8 Sio ki he kupu “Muimui ‘i he Lao Koulá ‘i Ho‘o Ngāue Fakafaifekaú” ‘i he ‘īsiu ‘o e Taua Le‘o, Mē 15, 2014.

^ pal. 11 Sio ki he The Watchtower, ‘Aokosi 1, 2011, p. 21-22.