1. Rkʼë ri xkichaʼ xkiʼän Adán y Eva, ¿achkë kʼayewal xukʼän pä riʼ pa kiwiʼ ryeʼ chqä pa kiwiʼ ri kalkʼwal?

¿ACHOQ pa ruqʼaʼ komä kʼo wä naʼij rït rchë nuchaʼ achkë ri ütz chqä ri ma ütz ta? Taq Adán y Eva xkitäj ruwäch ri cheʼ rchë ri etamabʼäl chrij ri ütz chqä ri itzel, xkikʼüt chë ma kikʼuqbʼan ta kikʼuʼx chrij Jehová chqä chrij ri rupixaʼ. Ryeʼ xkajoʼ xkichaʼ achkë ütz chqä ma ütz ta nkiʼän pa kikʼaslemal (Gén. 3:22). Ye kʼa, ¿achkë kʼayewal xukʼän pä riʼ? Ri kachbʼilanïk rkʼë Jehová xkʼis, xpë ri kamïk chkij chqä xkiyaʼ qa ri mak chqä ri kamïk chkij ri kalkʼwal (Rom. 5:12). Ri xkichaʼ xkiʼän xa xuʼ tijöj poqonal xukʼän pä.

2, 3. a) ¿Achkë xuʼän ri eunuco etíope taq Felipe xtzjoj ri Ruchʼaʼäl Dios che rä? b) ¿Achkë utzil yeqïl taq nqqasäx pa yaʼ? c) ¿Achkë kʼutunïk xkeqaqʼalajsaj qa?

² Komä tajnamaj ri xkiʼän Adán y Eva rkʼë ri xuʼän ri eunuco etíope taq Felipe xtzjoj Ruchʼaʼäl Dios che rä. Ri achï riʼ janina xloqʼoqʼej ri xuʼän Jehová chqä Jesús pa rwiʼ, y rma riʼ kan xrajoʼ xqasäx yän pa yaʼ (Hech. 8:34-38). Röj chqä, taq nqajäch qakʼaslemal pa ruqʼaʼ Jehová chqä nqqasäx pa yaʼ achiʼel ri eunuco etíope, nqakʼüt chwäch Jehová chqä Jesús chë nqatyoxij ri kibʼanon pä pa qawiʼ. Chqä nqakʼüt chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová y chë xa xuʼ ryä taqäl chrij nuchaʼ achkë ri ütz chqä ri itzel.

³ Taq nqayaʼ ruqʼij Jehová kʼïy utzil yeqïl. Jojun tzʼetbʼäl. Röj nqkowin nqïl ri xkitzʼlaʼ qa Adán y Eva, achiʼel ri kʼaslemal ri majun bʼëy nkʼis ta. Y rma nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jesucristo, Jehová nuküy qamak chqä nqrtoʼ rchë chʼajchʼöj nuʼän qan (Mat. 20:28; Hech. 10:43). Jun chik nimaläj utzil  ya riʼ chë nq-ok kichiʼil ri yeyaʼö ruqʼij Jehová, y rma riʼ xtyaʼöx nimaläj taq utzil pa qawiʼ chqawäch apü (Juan 10:14-16; Rom. 8:20, 21). Kantzij na wä chë ri utzil riʼ kan chöj yeqʼalaj. Tapeʼ ke riʼ, ye kʼo jojun winäq ri, tapeʼ ya kitaman chik achkë nrajoʼ Jehová, kʼa kaʼiʼ na rubʼanon kan chrij we nkiʼän achiʼel xuʼän ri eunuco etíope o manä. ¿Achkë nbʼanö chkë chë ma nkajoʼ ta yeqasäx pa yaʼ? Chqä, ¿achkë xketoʼö chkiwäch ri kʼayewal riʼ?

4, 5. ¿Achkë kʼayewal xkiqʼaxaj Avery chqä ya Hannah?

⁴ Taq nanaʼ chë ma yakowin ta. Ri ruteʼ rutataʼ jun kʼajol ri rubʼiniʼan Avery ye testigos de Jehová. Ri tataʼaj kan tamatäl ruwäch rma kan jun utziläj tataʼaj chqä jun utziläj ukʼwäy bʼey pa congregación. Tapeʼ ke riʼ, Avery ma nrajoʼ ta wä nqasäx pa yaʼ tapeʼ ya ütz chik nuʼän riʼ. Ryä nuʼij: «Rïn nnaʼ wä chë ma yikowin ta nbʼän achiʼel ri nuʼän ntataʼ». Ryä chqä nunaʼ wä chë ma xtkowin ta xkeruʼän ri samaj ri rkʼë jbʼaʼ xkeyaʼöx che rä pa congregación. Avery nuʼij: «Nyaʼ wä xbʼïn-ïl chwä taq nchʼöbʼ chë kʼo wä chë yenyaʼ tzijonem, nbʼan ri chʼonïk chkiwäch ye kʼïy qachʼalal o nkʼwaj bʼey chkiwäch taq yeʼel chutzjoxik le Biblia».

⁵ Jun chik qʼopoj ri 18 rujunaʼ chqä rubʼiniʼan Hannah, tapeʼ ruteʼ rutataʼ ye Testigos, nunaʼ wä chë ma nkowin ta nuʼän ri nrajoʼ Jehová. Y rma nunaʼ wä ryä chë majun najowan ta, kʼo mul ruyonïl wä nsök qa riʼ, y riʼ xa más kʼayewal xukʼän pä chrij. Ryä nuʼij: «Majun achoq che rä xinbʼij wä ri najin nbʼän, nixta chkë nteʼ ntataʼ. Nnaʼ wä rïn chë Jehová ma yirajoʼ ta rma ri najin nbʼän rkʼë nchʼakul».

6. ¿Achkë rma ya Vanessa kʼayewal xuʼän chwäch xqasäx pa yaʼ?

⁶ Ri awachiʼil ye kʼo. Ya Vanessa, ri 22 rujunaʼ, nuʼij: «Kʼo wä jun wachiʼil ri kan janina wä nqakʼwaj qiʼ rkʼë y ntaman wä ruwäch jbʼaʼ ma lajuj junaʼ». Ye kʼa ri rachiʼil xa najin wä nuqʼät ya Vanessa rchë nqasäx pa yaʼ. Riʼ kan xyaʼ bʼis pa ran, ryä nuʼij: «Kʼayewal wä nuʼän chi nwäch yenwïl wachiʼil, y nxiʼin wä wiʼ chë, we nchüp wachbʼilanïk rkʼë, ma xtinwïl ta chik jun achiʼel ryä».

7. ¿Achoq chwäch nuxiʼij wä riʼ ya Makayla, chqä achkë rma?

⁷ Ri xbʼïn-ïl nanaʼ rma rkʼë jbʼaʼ xtaʼän jun mamaʼ mak. Ya Makayla woʼoʼ wä rujunaʼ taq ruxbʼal xesäx qa pa congregación. Taq najin wä nkʼïy qʼanäj, ryä xtzʼët ri bʼis xkinaʼ ruteʼ rutataʼ rma ri xuʼän ruxbʼal. Ryä nuʼij: «Nxiʼij wä wiʼ yiqasäx pa yaʼ, rma rkʼë jbʼaʼ xtinbʼän jun mamaʼ mak y xkinesäx  qa pa congregación, y riʼ xtuʼän chkë nteʼ ntataʼ rchë janina bʼis xtkinaʼ».

8. ¿Achoq chwäch nuxiʼij wä riʼ Miles?

⁸ Ri xbʼïn-ïl chwäch ri kʼayewal nyaʼöx pa awiʼ rma nayaʼ ruqʼij Dios. Tqatzʼetaʼ achkë xbʼanatäj rkʼë jun kʼajol ri rubʼiniʼan Miles. Rutataʼ chqä ryijteʼ ye Testigos, ye kʼa ruteʼ manä. Miles nuʼij: «Xijeʼ 18 junaʼ rkʼë nteʼ. Nxiʼij wä wiʼ nbʼij che rä chë nwajoʼ yiqasäx pa yaʼ. Nnataj wä chwä ri xuʼän taq ntataʼ xok Testigo. Y nxiʼin wä wiʼ chë ke riʼ chqä xtuʼän wkʼë rïn».

9. ¿Achkë xtbʼanatäj taq xtatamaj chë Jehová janina ajowabʼäl chqä kochʼonïk kʼo rkʼë?

⁹ Adán y Eva ma xkajoʼ ta Jehová rkʼë ronojel kan, rma riʼ ma xkinmaj ta rutzij. Tapeʼ ke riʼ, Dios xyaʼ qʼij chkë chë njeʼ kalkʼwal chqä chë yekikʼiytsaj achiʼel wä nkajoʼ ryeʼ. Ri xbʼanatäj kikʼë Adán y Eva chqä ri ki-familia xkʼüt chë xa majun kinaʼoj rma xkiyaʼ qa Jehová. Caín, ri naʼäy kalkʼwal xkamsaj ruchaqʼ, y xeqʼax ri junaʼ, jontir ri winäq itzel xuʼän kinaʼoj (Gén. 4:8; 6:11-13). Ye kʼa Jehová xrïl jun rubʼanik rchë yerköl jontir ri ralkʼwal Adán ri nkajoʼ nkiyaʼ ruqʼij (Juan 6:38-40, 57, 58). Kantzij na wä chë Jehová kan janina ajowabʼäl chqä kochʼonïk kʼo rkʼë. Taq más xtatamaj ruwäch, ri ajowabʼäl xtanaʼ chrij más xtkʼiyär. Riʼ xkartoʼ chë ma xtaʼän ta ri xkiʼän Adán y Eva, chqä chë xtawajoʼ xtajäch akʼaslemal pa ruqʼaʼ Dios.

10. ¿Achkë rma ri yachʼobʼon chrij ri Salmo 19:7 xkartoʼ rchë xtayaʼ ruqʼij Jehová?

¹⁰ Ma tayaʼ ta qa ri atjonïk chrij Jehová. We más xtatamaj ruwäch, más xtakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chë xkakowin xtayaʼ ruqʼij. Avery nuʼij chë janina xtoʼ taq xchʼobʼon chrij ri naʼoj kʼo chpan ri Salmo 19:7 * (taskʼij ruwäch). Taq xtzʼët achkë rubʼanik ri Salmo riʼ xtoʼ pa rukʼaslemal, ri rajowabʼäl chrij Jehová más xkʼyär. Ri ajowabʼäl riʼ nqrtoʼ rchë nqayaʼ qan chrij ri nqä chwäch Jehová. Ya Hannah nuʼij reʼ: «Rma xinskʼij ruwäch le Biblia chqä xintjoj wiʼ chrij, xqʼax chi nwäch chë taq rïn nsök  wiʼ najin chqä nsök ran Jehová» (1 Ped. 5:7). Ryä xtäj ruqʼij chë xuʼän ri nuʼij ri Ruchʼaʼäl Dios (Sant. 1:22). Riʼ janina xtoʼ, ryä nuʼij: «Taq xintzʼët ri utzil xenwïl rma nnmaj rutzij Jehová, ri wajowabʼäl chrij ryä más xkʼyär. Komä nyaʼon chwäch wan chë ryä ronojel mul xtukʼwaj nbʼey taq xtkʼatzin ntoʼik». Hannah ma xsök ta chik riʼ, xkowin xjäch rukʼaslemal pa ruqʼaʼ Jehová chqä xqasäx pa yaʼ.

11. a) ¿Achkë xuʼän ya Vanessa rchë xerïl utziläj taq rachiʼil? b) ¿Achkë nukʼüt qa chqawäch re tzʼetbʼäl reʼ?

¹¹ Ütz ütz keʼachaʼ ri awachiʼil. Ya Vanessa xqʼax na chwäch chë ri rachiʼil xa najin wä nuqʼät rchë nuyaʼ ruqʼij Jehová. Rma riʼ xchüp ri rachbʼilanïk rkʼë. Ryä chqä xtäj ruqʼij chë xerïl más rachiʼil pa congregación. Ryä nuʼij chë ri tzʼetbʼäl xkiyaʼ qa Noé chqä ru-familia janina xtoʼ. Ryä nuʼij: «Ryeʼ ye kʼo wä chkikojöl winäq ri ma nkiyaʼ ta wä ruqʼij Jehová, ye kʼa ryeʼ xkitolaʼ kiʼ chkiwäch». Ya Vanessa xqasäx pa yaʼ chqä xok precursora. Komä nuʼij: «Reʼ janina yirtoʼon rchë yenwilon utziläj taq wachiʼil, y ma xa xuʼ ta chpan ri nu-congregación, chqä chkipan nkʼaj chik congregaciones». Rït chqä xkakowin xkeʼawïl utziläj taq awachiʼil we natäj aqʼij rchë naʼän ri samaj ri ryaʼon qa Jehová pa qawiʼ (Mat. 24:14).

12. ¿Achkë chë xbʼïn-ïl ma xkinaʼ ta Adán y Eva, chqä achkë kʼayewal xukʼän pä riʼ?

¹² Ma tayaʼ ta qʼij chë ri xbʼïn-ïl nchʼakon chawij, ye kʼa taxiʼij awiʼ chwäch Dios. Ma jontir ta xbʼïn-ïl ye itzel. Jun tzʼetbʼäl. Ütz chë nqaxiʼij qiʼ nqaʼän jun itzelal chwäch Jehová (Sal. 111:10). Xa ta Adán y Eva xkinaʼ ta ri xbʼïn-ïl riʼ, ma ta xkiqʼäj rupixaʼ Dios. Ye kʼa taq xkiʼän riʼ «xjaqatäj kiwäch», ntel chë tzij, xqʼax chkiwäch chë xeʼok ajmakiʼ chqä chë ri mak y ri kamïk xtkanaj pa kiwiʼ ri kalkʼwal. Rma xqʼax chkiwäch chë xkiqʼäj rupixaʼ Dios, ryeʼ xekʼïx rma yechʼanäl y rma riʼ xkiküch kiʼ (Gén. 3:7, 21).

13, 14. a) Achiʼel nuʼij chpan 1 Pedro 3:21, ¿achkë rma majun rma kan janina nqaxiʼij qiʼ chwäch ri kamïk? b) ¿Achkë rma janina nqajoʼ Jehová?

¹³ Janina ütz chë nqaxiʼij qiʼ nqaqʼäj rupixaʼ Jehová. Ye kʼa majun rma kan janina nqaxiʼij qiʼ chwäch ri kamïk. ¿Achkë rma manä? Rma Jehová xyaʼ rukʼaslemal  rukʼajol rchë röj ütz nqïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy nkʼis ta. We nqaʼän jun nimaläj mak, ye kʼa nqatzolij qiʼ rkʼë ronojel qan, ryä xtqrküy rma ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chrij Jesús. Jun rubʼanik rchë nqakʼüt ri kʼuqbʼäl kʼuʼx riʼ, ya riʼ taq nqajäch qakʼaslemal pa ruqʼaʼ Jehová chqä nqqasäx pa yaʼ (taskʼij ruwäch 1 Pedro 3:21 *).

¹⁴ Kan kʼïy na wä rma ri nqajoʼ Jehová. Ryä ma xa xuʼ ta nyaʼ ri nkʼatzin chqë ronojel qʼij, chqä nukʼüt ri kantzij chrij ryä chqawäch chqä chrij ri ruraybʼal (Juan 8:31, 32). Ryaʼon ri congregación chqë rchë nukʼwaj qabʼey chqä chë nuyaʼ qatoʼik. Chqä nqrtoʼ chkiwäch ri kʼayewal yeqïl pa qakʼaslemal komä. Ryä chqä nutzüj jun utziläj kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta chwäch jun kotzʼijaläj Ruwachʼulew chqawäch apü (Sal. 68:19; Rev. 21:3, 4). Taq nqchʼobʼon chrij jontir ri rubʼanon pä rchë nukʼüt rajowabʼäl chqawäch, ri qajowabʼäl chrij ryä janina nkʼïy, y riʼ nuʼän chë xtqaxiʼij qiʼ xtqayaʼ bʼis pa ran. Ya riʼ ri xbʼïn-ïl ri kʼo wä chë njeʼ qkʼë.

15. ¿Achkë xtoʼö ya Makayla rchë ma xnaʼ ta chik ri xbʼïn-ïl ri nunaʼ wä rma rkʼë jbʼaʼ xtuʼän jun mamaʼ mak chwäch Dios?

¹⁵ Ri xbʼïn-ïl xnaʼ ya Makayla rma rkʼë jbʼaʼ xtuʼän jun mamaʼ mak chwäch Dios xkʼis, rma xqʼax chwäch chë Dios nqrküy we nqatzolij qiʼ rkʼë ronojel qan. Ryä nuʼij: «Xqʼax chi nwäch chë jontir xa yoj ajmakiʼ y rma riʼ jontir xa nqsach. Chqä xqʼax chi nwäch chë Jehová janina nqrajoʼ chqä nuküy qamak rma rukʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk». Ri ajowabʼäl nunaʼ ya Makayla chrij Jehová xuʼän chë xjäch rukʼaslemal pa ruqʼaʼ chqä xqasäx pa yaʼ.

16. ¿Achkë xtoʼö Miles rchë ma xuxiʼij ta chik riʼ chkiwäch ri kʼayewal ri xeyaʼöx pa rwiʼ rma nuyaʼ ruqʼij Jehová?

¹⁶ Miles, ri ruxiʼin wä riʼ chë ruteʼ ma xtyaʼ ta qʼij che rä rchë xtqasäx pa yaʼ, xukʼutuj rutoʼik che rä ri ukʼwäy bʼey rchë circuito. Ryä nuʼij: «Ryä junan wä xutqelbʼej achiʼel rïn, rma ri ruteʼ ryä chqä ma Testigo ta. Xirtoʼ rchë nchʼöbʼ achkë rubʼanik xkitzjon rkʼë nteʼ. Rïn nwajoʼ wä chë nqʼax chwäch chë pa wan xaläx wä nbʼän riʼ, y chë ma najin ta yichaqtiʼix rma ntataʼ». Ri ruteʼ Miles ma xqä ta chwäch ri xuʼij ri ral che rä. Rma riʼ, ryä kʼo wä chë xyaʼ qa rachoch rchë xkowin xqasäx pa yaʼ. Miles nuʼij: «Janina xsloj wan taq xintamaj chë Jehová janina ütz runaʼoj wkʼë. Taq xichʼobʼon chrij ri rukʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk, xqʼax chi nwäch chë Jehová janina yirajoʼ. Riʼ xuʼän chwä chë xinwajoʼ xinjäch nukʼaslemal pa ruqʼaʼ chqä chë xiqasäx pa yaʼ».

17. ¿Achkë nqkowin nqakʼüt jontir?

¹⁷ Taq Eva xtäj ruwäch ri jun cheʼ ri kʼo wä pa jardín de Edén, xkʼüt chë ma xrajoʼ  ta Jehová. Y, taq Adán chqä xuʼän riʼ, xkʼüt chë chöj ma xtyoxin ta rma ronojel ri rubʼanon Jehová pa rwiʼ. Ye kʼa jontir röj nqkowin nqakʼüt chë ma nqä ta chqawäch ri xkiʼän ryeʼ. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt riʼ? Taq nqqasäx pa yaʼ. Taq nqaʼän riʼ nqakʼüt chwäch Jehová chë xa xuʼ pa ruqʼaʼ ryä kʼo wä chë nuchaʼ achkë ri ütz chqä ri itzel. Ke riʼ xtqakʼüt chwäch chë janina nqajoʼ chqä chë qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij.

18. ¿Achkë xkatoʼö rchë pa rubʼeyal xtayaʼ ruqʼij Jehová?

¹⁸ Taq xqqasäx yän pa yaʼ, nkʼatzin yeqasmajij ronojel qʼij ri rupixaʼ Jehová y ma yë ta ri nqajoʼ röj. Kantzij na wä chë kʼo mul kʼayewal naʼän riʼ, ye kʼa pa millón winäq najin nkitäj kiqʼij rchë nkiʼän riʼ. Rït chqä xkakowin xtaʼän. Ye kʼa nkʼatzin natjoj más awiʼ chrij le Biblia chqä yeʼachbʼilaj ri qachʼalal pa congregación. Chqä janina ruqʼij chë rkʼë kiʼkʼuxlal natzjoj chkë ri nkʼaj chik ri ataman pä chrij ri utziläj Qatataʼ, Jehová (Heb. 10:24, 25). Y, taq kʼo xtkʼatzin xtachaʼ pa akʼaslemal, keʼasmajij ri naʼoj yeruyaʼ pä Jehová chawä chpan ri Ruchʼaʼäl chqä chpan ri rutinamit (Is. 30:21). We xtaʼän riʼ, ütz xkabʼä pa akʼaslemal (Prov. 16:3, 20).

19. ¿Achkë kʼo chë njeʼ ronojel mul chwäch awan, chqä achkë rma?

¹⁹ We ronojel mul kʼo chwäch awan chë ryon utzil yeʼawïl rma nayaʼ qʼij chë Jehová nukʼwan akʼaslemal, ri awajowabʼäl chrij ryä más xtkʼiyär chqä más xtawajoʼ xkeʼasmajij ri naʼoj yeruyaʼ. Riʼ xkartoʼ chë ma xtayaʼ ta qa Jehová tapeʼ Satanás xttzüj ronojel chawä. Taq xkeqʼax jun mil junaʼ chqä xtnatäj chawä ri qʼij ri xaqasäx pa yaʼ, xtaʼij: «Ya riʼ ri más ütz ri xinchaʼ pa nukʼaslemal».