1. Tera are a kabuaa Atam ma Ewa, ao tera mwina?

ANTAI ae ko iangoia bwa e riai ni katei kaetieti ibukin te bwai ae raoiroi ao ae buakaka? Ngke a kana uaan te kai n ataa te raoiroi ao te buakaka Atam ma Ewa, a a kaotia iai bwa a aki onimakina Iehova ma ana kaetieti. A rineia bwa a na katei oin aia kaetieti ibukin te bwai ae raoiroi ao ae buakaka. (KBwaai 3:22) Ma iangoi baike a kabuai. A kabuaa aia iraorao ma Iehova. A kabuaa naba te kakabwaia are a na maiu n aki toki, ao a a ituaki kanoaia n te bure ao te mate. (IRom 5:12) A kairaki nakon te rawawata Atam ma Ewa n aia motinnano.

2-3. (a) Tera aron te iunaki ae te I-Itiobia ngke e uarongorongo Biribo nakoina? (b) Baikara kakabwaiaara ngkana ti bwabetitoaki, ao baikara titiraki aika ti na rinanoi?

² Kabotaua aroia Atam ma Ewa ma te iunaki ae te I-Itiobia ngke e uarongorongo Biribo nakoina. E rangi ni kakaitau te iunaki n te baere e karaoia Iehova ao Iesu ibukina, ao e a bwabetitoaki ngkekei naba. (Mwa. 8:​34-38) Ngkana ti katabui maiura nakon te Atua ao ni bwabetitoaki n aron te iunaki anne, ti a kaotia iai bwa ti kakaitau n te baere a a tia ni karaoia ibukira Iehova ma Iesu. Ti kaotia naba bwa ti onimakina Iehova ao ti ataia bwa boni ngaia ae riai ni katei kaetieti ibukin te bwai ae raoiroi ao ae buakaka.

³ Iangoi kakabwaiaara ngkana ti beku ibukin Iehova! Te kakabwaia teuana, ti kona ni karekei bwaai nako ake a kabuai Atam ma Ewa, n ikotaki naba ma te maiu n aki toki. Ibukina bwa ti onimakina Iesu Kristo, e a kabwarai ara bure Iehova ao e anganira te mataniwinnano ae itiaki. (Mat.  20:28; Mwa. 10:43) Ti riki naba bwa kaain ana utu Iehova ae kaainaki irouia ana toro ake e tangiriia, ao ti kantaningaa te maiu ae kakukurei ae imwaira. (Ioa. 10:​14-16; IRom 8:​20, 21) E ngae ngke a ataaki kakabwaia aikai, ma tabeman ake a a kinaa Iehova a tabwara ni kakairi n ana katoto te iunaki ae te I-Itiobia. Tao tera ae kona n tukiia man te bwabetito? Ao a na kangaa n tokanikai i aoni kangaanga akanne?

4-5. Tera ana kangaanga te teinimwaane ae Avery ao te teinnaine ae Hannah?

⁴ Namakinan te aki tau. Boni kaain Ana Tia Kakoaua Iehova ana karo Avery. E rangi n tamaroa taekan tamana bwa te karo ae tatangira ao te unimwaane n te ekaretia ae uaana ana mwakuri. Ma e ngae n anne, e tabwarabwara Avery ni bwabetitoaki. Bukin tera? E taku: “Irou, I aki kona ni kakairi n aroaron tamau aika tamaroa.” E iangoia naba Avery bwa e aki kona ni karaoi mwiokoana ake tao e na anganaki n taai aika imwaina. “I raraoma bwa mwina I tuangaki bwa N na tataro i mataia aomata, N na anga te kabwarabwara, ke N na kaira te kurubu ibukin te uarongorongo.”

⁵ E korakora iroun Anna ae 18 ana ririki ni maiu, namakinan ae e aki tau. E kaikawaaki neiei irouia ana karo aika beku ibukin Iehova. Ma e nanououa bwa e na irii nanon ana kaetieti Iehova ke e na aki. Bukin tera? E rikirake irouna namakinan ae e aki onimakinna i bon irouna. N tabetai e a rangi n nanokawaki n te aro are e a kammarakia i bon irouna, ao e a rikirake riki iai ana kangaanga. E taku: “Akea temanna ae I tuangnga te bwai ae I karaoia, ao I aki naba kaongoia au karo. Ao I iangoia bwa e aki kona n tangirai Iehova ibukin te baere I karaoia nakoiu.”

6. Tera are e tuka Vanessa man te bwabetito?

⁶ Aia kariri raoraora. E taku Vanessa ae 22 ana ririki: “Bon iai raoraou ae I rangi n tatangiria ao I kinaa n te maan ae kaania tebwina te ririki.” Ma raoraon Vanessa aei e aki boutokaa neiei nakon tiana ae te bwabetito. E nanokawaki iai Vanessa ao e taku: “E kangaanga karekeaia raoraou, ao I raraoma bwa ngkana I katoka au iraorao aei N na bon aki kona ni manga karekea riki raoraou.”

7. Tera are e maakua te teinnaine ae Makayla, ao bukin tera?

⁷ Maakakini karaoan te bure ae kakaiaki. E kabaneaki man te ekaretia mwanen Makayla ngke nimaua ana ririki neiei. Ngke e a ikawairake neiei, e nori mwin ana mwakuri mwanena ake a rotaki iai  aia karo. E taku Makayla: “I maaku bwa ngkana I tia ni bwabetitoaki, I kona ni karaoa te bure ao ni kabaneaki man te ekaretia ao a na nanokawaki riki au karo.”

8. Tera are e maakua te teinimwaane ae Miles?

⁸ Maakakin te kakaaitara. A beku ibukin Iehova taman Miles ma ana kauaei, ao tiaki te tia Kakoaua tinan raoi teuaei. E taku Miles: “I maeka ma tinau i nanon 18 te ririki, ao I maaku n tuangnga ae I kani bwabetitoaki. I a tia n nora aron tinau nakon tamau ngke e riki bwa te tia Kakoaua. I maaka are e na manga karekea te kangaanga nakoiu.”

9. Tera ae kona n riki ngkana ko reiakina aron Iehova n taotaona nanona ao n tatangira?

⁹ A rineia Atam ma Ewa bwa a na aki beku ibukin Iehova ibukina bwa a aki karikirakea tangirana ae korakora. E ngae n anne, e kariaia Iehova bwa a na abwabwaki maiuia naakai bwa a aonga ni karikiia natiia ao ni katei oin aia kaetieti ibukini kaikawaakia. E teretere raoi mwin aia motinnano Atam ma Ewa are a kan inaomata mairoun Iehova bwa a aki wanawana. E tiringa tarina ae akea ana bure natiia are te karimoa ao imwina riki e a taabangaki te iowawa ao te bangaomata n utu nako. (KBwaai 4:8; 6:​11-13) Ma e ngae n anne, iai ana anga Iehova ni kamaiuia kanoan Atam ma Ewa ni kabane ake a kani beku ibukina. (Ioa. 6:​38-40, 57, 58) Ngkana ko reiakina ae bati riki ibukin aron Iehova n taotaona nanona ao n tatangira, e na bae n rikirake tangirana iroum. Ko na ribaa aroia Atam ma Ewa ao ko na motinnanoia bwa ko na katabua maium nakon Iehova.

10. E aera bwa e kona iaiangoan Taian Areru 19:7 ni buokiko bwa ko na beku iroun Iehova?

¹⁰ Teimatoa n reiakina taekan Iehova. Ngkana ko kabatiaa riki reiakinan taekan Iehova, ko na kakoauaa raoi bwa e na nakoraoi riki am beku ibukina. E taku Avery are taekinaki mai moa: “I namakina ae I a tau mani wawarekan ao kananoan au iango n te berita are n Taian Areru 19:7.” (Warekia.) Ngke e nora aron Iehova ni kakoroa bukin ana berita anne Avery, e a  korakora riki tangiran te Atua irouna. E aki tii karikirakea namakinan ae ti a tau te tangira, ma e buokira naba ni kaatuua ara iango i aon Iehova ao te baere e tangiria. E taku Hannah ae taekinaki mai moa: “Ngke I kakaraoa au wareware ao au ukeuke n reirei n te Baibara i bon irou, I a ataia ae ngkana I kammarakai ao I kammaraka naba Iehova.” (1Bet. 5:7) E a riki Hannah bwa te ‘tia toua mwin ana taeka te Atua.’ (Iak. 1:22) Tera mwina? E taku: “Ngke I a ataia bwa I kakabwaiaaki n ongeabau nakon Iehova, e a korakora riki tangirana irou. I a ataia ngkai bwa e na kairirai Iehova n taai nako ngkana I kainnanoa ana ibuobuoki.” E a kona n tokanikai Hannah ni buakana arona ae te kani kammarakia i bon irouna. E katabua maiuna nakon Iehova ao e bwabetitoaki.

11. Tera are e karaoia Vanessa ibukini karekeaia raoraona aika raoiroi, ao tera reireiara iai?

¹¹ Rineiia raoraom ma te wanawana. E a ataia Vanessa, ae taekinaki mai moa bwa bon raoraona ae tukia man ana beku ibukin Iehova. Ngaia are e a katoka ana iraorao anne. Ma e aki tii karaoa aei Vanessa. E kakorakoraa ni karekeia raoraona aika boou n te ekaretia. E taekinna bwa e buokaki n ana katoto Noa ma ana utu. E taku: “A otabwaniniaki irouia aomata aika aki tangira Iehova, ma e rangi ni kaan aia reitaki i marenaia.” Imwini bwabetitoan Vanessa, e a riki bwa te bwaiania. E taku: “I buokaki n arou aei bwa N na karekeia raoraou aika raoiroi tiaki tii n au ekaretia ma n ekaretia naba ake tabeua.” Ko kona naba ni karekeia raoraom aika raoiroi ngkana ko kabatiaa am tai n te mwakuri are e mwiokoira iai Iehova.​—Mat. 24:14.

12. Te aeka ni maaku raa ae a kabwaka ni kaotiotia Atam ma Ewa, ao tera mwina?

¹² Iangoa te maaku n te aro ae riai. Iai naba aeka ni maaku aika raraoi ibukira. N te katoto, ti riai ni maaka ae ti na aki kakukureia Iehova. (TaiAre. 111:10) Ngke arona bwa a karikirakea Atam ma Ewa te maaku anne, a na bon aki karitei nakon Iehova. Ma a boni karitei. Imwin aroia anne, a a kaureaki mataia ao a ataia ae taani buure ngaiia. A a ituaki n te bure ao te  mate kanoaia man aia karitei. Ibukina bwa a a kaureaki mataia ke a ataia ae akea karabaaia, a a maamaa ao a a kunnikainia.​—KBwaai 3:​7, 21.

13-14. (a) Ni kaineti ma 1 Betero 3:​21, e aera bwa e riai n aki korakora maakakin te mate iroura? (b) Baikara bukina aika ti riai n tangira iai Iehova?

¹³ Ngkai ti riai ni maaka ae ti na aki kakukureia Iehova, e riai n aki korakora maakakin te mate iroura. E a tia Iehova ni katauraoa te anga ae ti na karekea iai te maiu n aki toki. Ngkana ti karaoa te bure ma ti raira nanora ni koaua, e na tarariaoi ara kairua Iehova. E na boni kabwarai ara bure ngkana ti onimakina ana karea ni kaboomwi Natina. Te anga ae kakawaki ibukini kaotan ara onimaki boni katabuani maiura nakon te Atua ao bwabetitoakira.​—Wareka 1 Betero 3:21.

¹⁴ A bati bukina ae ti riai n tangira iai Iehova. E aki tii karekei baika raraoi aika ti na kukurei iai ni katoabong, ma e reireinira naba te koaua ibukina ao ana kantaninga. (Ioa. 8:​31, 32) E katea te ekaretia ni Kristian bwa ti na kairiraki ao ni boutokaaki iai. E buokira n nanomwaaka i aan ara kangaanga ngkai, ao e anganira te kantaninga ibukin te maiu n aki toki ma te kororaoi n te tai ae imwaira. (TaiAre. 68:19; TeKao. 21:​3, 4) Ngkana ti kananoi ara iango n te baere e a tia ni karaoia Iehova ae kaotia iai bwa e tangirira, ti a katikaki iai bwa ti na tangiria. Ao ngkana ti tangira Iehova, ti na iangoa te maaku n te aro ae riai. Ti maaka ae ti na kammaraka Teuare ti a rangi n tangiria.

15. E kangaa Makayla n tokanikai i aoni maakakin ae e kona ni karaoa te bure ae kakaiaki?

¹⁵ Ngke e a ataia Makayla ae taekinaki mai moa bwa e kakabwarai buure Iehova, e a tokanikai i aoni maakakin are e kona ni karaoa te bure ae kakaiaki. “I ataia bwa ti bane n aki kororaoi ao ti kakaraoi kairua. Ma I a ataia naba bwa e tangirira Iehova ao e tauraoi ni kabwarai ara bure rinanon te kaboomwi.” E kairaki neiei n tangiran Iehova bwa e na katabua maiuna ao ni bwabetitoaki.

16. E kangaa ni buokaki Miles bwa e na tokanikai i aoni maakakin te kakaaitara?

¹⁶ E maaka Miles are e kona ni kaitaraaki iroun tinana n ana motinnano ae te bwabetito, ao e ukera buokana iroun te mataniwi n te aono. E taku Miles: “E ikawairake naba te mataniwi aei n te utu are temanna te karo iai bon te tia Kakoaua. E buokai naba ibukin au taeka nakon tinau are N na anaa iai nanona bwa e na ataia ae bon au motinnano bwa N na bwabetito ao tiaki ana babaire tamau.” E aki kukurei iai tinana. N tokina e a kitana ana auti tinana neiei, ma e aki bita ana motinnano. E taku: “E ringaki nanou ngke I reiakini baika raraoi ake e a tia ni karaoi Iehova ibukiu. Ngke I kananoa au iango n ana karea ni kaboomwi Iesu, I a ataia bwa e rangi n tangirai Iehova. I a kairaki iai bwa N na katabua  maiuu nakon Iehova ao ni bwabetitoaki.”

17. Tera ae ti kona ni kaotia n tatabemanira nako?

¹⁷ E karitei Ewa nakon Tamana ngke e kana uaan te kai are i Eten. E kaotiota te aki kakaitau Atam ni baika raraoi ake e karaoi Iehova ibukina, ngke e kana naba uaan te kai. Ti kona ni kaotia n tatabemanira nako bwa ti aki inanoi ma te motinnano are a karaoia Atam ma Ewa. Ngkana ti bwabetitoaki, ti a kaotia nakon Iehova bwa ti kakoauaa ae iai mwaakana ni katei kaetieti ibukira ibukin te bwai ae eti ao ae bure. Ti kaotia iai bwa ti tangira Tamara ao n onimakinna.

18. E na kangaa n nakoraoi am beku ibukin Iehova?

¹⁸ Te kangaanga ae ti ataira ma ngaia imwin ara bwabetito boni maiuakinan ana kaetieti Iehova ni katoabong, ao tiaki oin ara kaetieti. A maiuakina anne ni katoa ririki ana aomata te Atua aika mirion ma mirion. Ko kona naba ni katotongia ngkana ko teimatoa ni karikirakea am atatai n Ana Taeka te Atua ae te Baibara, ko katoatai ni bobotaki ma taari, ao n ingainga n tataekina te baere ko reiakinna ibukin Tamam ae tatangira. (Ebera 10:​24, 25) Ngkana ko karaoi am motinnano, ko riai n ongeaba n ana taeka n reirei Iehova rinanon ana Taeka ao ana botaki. (Ita. 30:21) Ngkana ko karaoa anne, a na nakoraoi bwaai ni kabane aika ko karaoi.​—TaeRab. 16:​3, 20.

19. Tera te bwai ae ko riai n iaiangoia, ao bukin tera?

¹⁹ Ngkana ko iaiangoi kakabwaiaam aika bati man ana kairiri Iehova, e na rikirake tangiran Iehova iroum ma ana kaetieti. Akea te bwai ae kona n anaa nanom iai Tatan bwa ko na katoka am beku ibukin Iehova. Kataamneia bwa tera arom teuana tenga te ririki mangkai. Ane ko na tanrikaaki ao n iangoa am bwabetito bwa bon te motinnano ae te kabanea n tamaroa!