1. Chanru koxraqeʼk wiʼ li keʼxsikʼ xbʼaanunkil laj Adan ut li xʼEva?

ANI nakaakʼoxla laaʼat naq tyehoq re kʼaru li us ut li inkʼaʼ us? Naq laj Adan ut li xʼEva keʼxtzeka ru li cheʼ re xnawbʼal li us ut li inkʼaʼ us, kutan saqenk keʼxkanabʼ naq inkʼaʼ nekeʼxkʼojobʼ xchʼool rikʼin li Jehobʼa ut rikʼin li xchaqʼrabʼ. Aʼanebʼ keʼsikʼok re kʼaru li us ut inkʼaʼ us (Gen. 3:22). Abʼan, chanru koxeʼraqeʼk wiʼ? Keʼxsach li wank saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa ut li junelik yuʼam. Ut, keʼxnumsi li maak ut li kamk rehebʼ li ralal xkʼajol (Rom. 5:12). Li keʼxsikʼ xbʼaanunkil junes rahilal kixkʼam chaq.

2, 3. a) Kʼaru xbʼaanu li xnimal ru winq aj Etiopia naq laj Felipe kixpuktesi re li yaal? b) Kʼaru ebʼ li osobʼtesink naqakʼul naq nakubʼeek qahaʼ? c) Kʼaru ebʼ li patzʼom tqasume?

² Jalan tzʼaqal li keʼxbʼaanu laj Adan ut li xʼEva chiru li kixbʼaanu li xnimal ru winq aj Etiopia naq laj Felipe kixpuktesi re li yaal. Li winq aʼin qʼaxal kixbʼanyoxi li kixbʼaanu li Jehobʼa ut li Jesus saʼ xkʼabʼaʼ, joʼkan naq saʼ junpaat kixkubʼsi xhaʼ (Hech. 8:34-38). Joʼkan ajwiʼ naqabʼaanu laaʼo, naq naqaqʼaxtesi li qayuʼam chiru li Yos joʼ kixbʼaanu li xnimal ru winq ut nakubʼeek qahaʼ, chʼolchʼo tzʼaqal naq naqabʼanyoxi li kixbʼaanu li Jehobʼa ut li Jesus saʼ qakʼabʼaʼ. Ut naqakʼutbʼesi naq kʼojkʼo qachʼool rikʼin li Jehobʼa ut naqakʼulubʼa naq kaʼajwiʼ aʼan wank xwankil re xyeebʼal kʼaru li us ut li inkʼaʼ us.

³ Kʼoxla li osobʼtesink li naqataw naq nokookʼanjelak chiru li Jehobʼa. Xbʼeen, naru tixkʼe qe chixjunil li keʼxsach laj Adan ut li xʼEva, joʼ li junelik yuʼam. Saʼ xkʼabʼaʼ li qapaabʼal chirix li Jesukriist,  li Yos naxkuy li qamaak ut naxchʼajobʼresi li qakʼaʼuxl (Mat. 20:28; Hech. 10:43). Xkabʼ, wanko saʼ xyanq li xjunkabʼal li Jehobʼa li raaro xbʼaan, ut saʼ li kutan chalk re naqoybʼeni jun xnimal ru maatan (Juan 10:14-16; Rom. 8:20, 21). Usta chʼolchʼo naq wank rusilal, wankebʼ li nekeʼxnaw chik ru li Jehobʼa toj yookebʼ xkʼoxlankil ma teʼxkʼam re rikʼin li xnimal ru winq malaj inkʼaʼ. Kʼaru naramok chiruhebʼ naq teʼkubʼeeq xhaʼ? Ut, chanru teʼruuq xqʼaxbʼal ru?

4, 5. Kʼaru xchʼaʼajkink re laj Avery ut li xHannah?

⁴ Xkʼoxlankil naq inkʼaʼ tooruuq xbʼaanunkil. Li xnaʼ xyuwaʼ jun li saaj li naxkʼabʼaʼi Avery, ebʼ aj Testiiw re li Jehobʼa. Li xyuwaʼ nawbʼil ru joʼ jun chaabʼil yuwaʼbʼej ut cheekel winq. Usta joʼkan, laj Avery kibʼayk re xkubʼsinkil xhaʼ. Naxseeraqʼi: «Xinkʼoxla naq maajunwa tinruuq xbʼaanunkil li kʼanjel li naxbʼaanu linyuwaʼ». Joʼkan ajwiʼ, naxkʼoxla naq inkʼaʼ truuq xbʼaanunkil li kʼanjel li tkʼemanq re moqon. Naxye: «Naʼok inxiw xkʼoxlankil naq tineʼxkʼe chi tijok chiru naabʼal ebʼ li hermaan, xkʼebʼal junaq li seeraqʼ malaj xbʼeresinkil li chʼuut saʼ li puktesink».

⁵ Li xHannah, li wank 18 chihabʼ re, naxkʼoxla naq maakʼaʼ naru xbʼaanunkil. Usta li xjunkabʼal ebʼ aj Testiiw naq xkʼiik, li xHannah moko naroxloqʼi ta ribʼ joʼkan naq naxkʼoxla naq inkʼaʼ truuq xyuʼaminkil li xchaqʼrabʼ li Yos. Wank sut inkʼaʼ sa narekʼa ribʼ joʼkan naq naxtochʼ li xjunxaqalil, ut aʼin naxkʼe xtzʼaqobʼ li xrahilal. Naxye: «Maaʼani aj e xinseeraqʼi li ninbʼaanu, chi moko rehebʼ linnaʼ inyuwaʼ. Xinkʼoxla naq li Jehobʼa maajunwa tinxra saʼ xkʼabʼaʼ naq nintochʼ wibʼ».

6. Kʼaʼut kichʼaʼajkoʼk chiru li xVanessa xkubʼsinkil xhaʼ?

⁶ Li xnaʼlebʼebʼ li qamiiw. Li xVanessa, li wank 22 chihabʼ re, naxjultika: «Xwank jun li wamiiw li chaabʼil xnaʼlebʼ ut ak lajeebʼ chihabʼ chik rokik choʼq wamiiw». Abʼan li ramiiw aʼin maakʼaʼ naraj re li xpaabʼal li xVanessa ut inkʼaʼ naxkawresi xchʼool re naq tixkubʼsi xhaʼ, ut li xVanessa ra narekʼa chirix aʼin. Naxye: «Qʼaxal nachʼaʼajkoʼk chaq chiwu xtawbʼal wamiiw ut ninxuwak xkʼoxlankil naq wi tinkanabʼ wank choʼq ramiiw, maabʼar chik tintaw junaq wamiiw joʼ aʼan».

7. Kʼaru naxxuwa chaq ru li xMakayla, ut kʼaʼut?

⁷ Xkʼoxlankil naq tootʼaneʼq saʼ jun li nimla maak. Oobʼ chihabʼ wank re li xMakayla naq kiʼisiik li ras saʼ li chʼuut. Saʼ xnumikebʼ li kutan, kiril naq li kixbʼaanu li ras kixrahobʼtesi xchʼool li xnaʼ xyuwaʼ. Naxye:  «Ninxuwak naq tkubʼeeq inhaʼ ut tintʼaneʼq saʼ junaq li maak, tineʼrisi saʼ li chʼuut ut tinkʼe xtzʼaqobʼ li xrahilal linnaʼ inyuwaʼ».

8. Kʼaru naxxuwa chaq laj Miles?

⁸ Xxuwankil ru li xikʼ ilok. Aatinaqo chirix jun li saaj, Miles xkʼabʼaʼ. Li xyuwaʼ ut li xkabʼ xnaʼ aʼanebʼ aj Testiiw, abʼan, li xnaʼ inkʼaʼ. Laj Miles naxye: «18 chihabʼ xinwank rikʼin linnaʼ. Ninxuwak chi xyeebʼal re, naq tkubʼeeq inhaʼ. Nachalk saʼ inchʼool li kixbʼaanu naq linyuwaʼ xʼok joʼ aj Testiiw. Ninxuwa naq t-oq inchʼiʼchʼiʼinkil».

9. Kʼaru tana tkʼulmanq naq taatzol naq li Jehobʼa nim li xkuyum ut li xrahom?

⁹ Laj Adan ut li xʼEva inkʼaʼ xeʼxsikʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ xeʼxra chi anchalebʼ xchʼool. Usta joʼkan, li Yos kixkanabʼebʼ chi yoʼyo re naq teʼwanq ralal xkʼajol ut aʼ yaal chik rehebʼ chanru teʼxkʼirisi. Saʼ junpaat kiʼilmank naq laj Adan ut li xʼEva moko us ta keʼxbʼaanu naq keʼxkanabʼ li Jehobʼa ut naq jipebʼ saʼ xxik. Laj Cain li xbʼeen ralal laj Adan kixkamsi li riitzʼin, ut saʼ xnumikebʼ li kutan li ruuchichʼochʼ kimaaʼusoʼk xnaʼlebʼ ut kiqʼetqʼetoʼk (Gen. 4:8; 6:11-13). Abʼanan, li Jehobʼa naxnaw kʼaru troksi re xkolbʼalebʼ li ralal xkʼajol laj Adan ut li xʼEva li teʼraj kʼanjelak chiru (Juan 6:38-40, 57, 58). Peʼyaal naq nim li xkuyum ut li xrahom li Jehobʼa? Naq tnimanq laanawom chirix li Yos, qʼaxal taara chik. Peʼyaal naq inkʼaʼ taawaj tʼaneʼk saʼ li xmaak laj Adan ut li xʼEva? Taawaj bʼan xqʼaxtesinkil laayuʼam chiru li Yos.

10. Kʼaʼut xkʼoxlankil rix li naxye saʼ Salmo 19:8 naru nakatxtenqʼa chi kʼanjelak chiru li Jehobʼa?

¹⁰ Maakanabʼ tzolok chirix li Jehobʼa. Naq taanaw ru chiʼus li Yos, inkʼaʼ chik tatxuwaq chi kʼanjelak chiru. Laj Avery naxye naq kikawresiik xchʼool naq kixtzʼil li naxye saʼ Salmo 19:8 (yaabʼasi) ut xkʼoxlankil rix. Naq kiril chanru kitzʼaqlok ru li yeechiʼom aʼin saʼ li xyuʼam, kinimank li xrahom chirix li Jehobʼa. Li rahok aʼin moko kaʼaj tawiʼ naxkawresi li qachʼool, nokooxtenqʼa bʼan chi xkʼebʼal qachʼool chirix li Jehobʼa ut li nawulak  chiru. Li xHannah naxye aʼin: «Saʼ xkʼabʼaʼ naq ninyaabʼasi ut nintzol li Santil Hu injunes, xintaw ru naq wi ninrahobʼtesi wibʼ ninrahobʼtesi ajwiʼ li Jehobʼa» (1 Ped. 5:7). Li xHannah kixkʼe xqʼe chi xyuʼaminkil li naxye li Raatin li Yos (Sant. 1:22). Chanru kiʼelk? Aʼan nachʼolobʼank re: «Naq xwil li rusilal li naxkʼam chaq abʼink chiru li Jehobʼa, qʼaxal kinimank linrahom chirix. Anaqwan chʼolchʼo chiwu naq aʼan junelik tinxbʼeresi naq t-ajmanq chiwu li xtenqʼ». Li xHannah inkʼaʼ chik naxtochʼ li xjunxaqalil, kixqʼaxtesi li xyuʼam chiru li Jehobʼa ut xkubʼeek xhaʼ.

11. a) Chanru kiruuk li xVanessa xsikʼbʼalebʼ li chaabʼil amiiw? b) Kʼaru naxkʼut chiqu li eetalil aʼin?

¹¹ Sikʼ ru chiʼus laawamiiw. Li xVanessa saʼ xnumikebʼ li kutan kixkʼe reetal naq li ramiiw naxram li xkʼanjel chiru li Jehobʼa. Joʼkan naq kixkanabʼ wank choʼq ramiiw. Ut moko kaʼaj tawiʼ aʼin kixbʼaanu: kixkʼe xchʼool chi xtawbʼal ramiiw saʼ li chʼuut. Li eetalil li kixkanabʼ laj Noe ut li xjunkabʼal kitenqʼank re. Aʼan naxye: «Wankebʼ chaq saʼ xyanq li kristiʼaan li inkʼaʼ nekeʼxra li Jehobʼa, joʼkan naq joʼ junkabʼal nekeʼwank saʼ amiiwil chiribʼilebʼ ribʼ». Naq ak xkubʼeek xhaʼ, li xVanessa kiʼok joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink. Anaqwan naxye: «Aʼin xinxtenqʼa re xsikʼbʼalebʼ li chaabʼil wamiiw saʼ jalan jalanq chi chʼuut». Laaʼat ajwiʼ naru nakaataw aachaabʼil amiiw wi nakaakʼe aaqʼe chi tzʼaqonk saʼ li kʼanjel li tenebʼanbʼil saʼ qabʼeen xbʼaan li Jehobʼa (Mat. 24:14).

12. Kʼaru li xiw inkʼaʼ keʼrekʼa laj Adan ut li xʼEva, ut kʼaru kikʼulmank saʼ xkʼabʼaʼ aʼin?

¹² Chaaqʼax ru laaxiw, abʼan chaaxuwa ru li Yos. Wank xiw li us rekʼankil. Jun eetalil, us naq tooxuwaq chi xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ li tixrahobʼtesi xchʼool li Jehobʼa (Sal. 111:10). Wi laj Adan ut li xʼEva xeʼrekʼa raj aʼin, inkʼaʼ raj xeʼxqʼet ribʼ chiru. Abʼan, naq keʼxbʼaanu «keʼtehonk xsaʼ li ruhebʼ», malaj, kutan saqenk chiruhebʼ naq aʼanebʼ aj maak. Teʼxnumsi rehebʼ li ralal xkʼajol li maak ut li kamk. Xeʼxutaanak naq xeʼxkʼe reetal naq tʼustʼuukebʼ joʼkan naq xeʼxtzʼap li xtibʼel (Gen. 3:7, 21).

13, 14. a) Joʼ naxye saʼ 1 Pedro 3:21, kʼaʼut naq moko toosiksootq ta chiru li kamk? b) Kʼaru xyaalal wank chiqu re xraabʼal li Jehobʼa?

 ¹³ Us naq tooxuwaq chi xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ li inkʼaʼ nawulak chiru li Jehobʼa. Abʼan, moko toosiksootq ta chiru li kamk. Kʼaʼut? Xbʼaan naq li Jehobʼa kixsikʼ chanru qatenqʼankil re naq wanq qayuʼam chi junelik. Wi nokoomaakobʼk ut naqayotʼ qachʼool, aʼan tixkuy qamaak wi kaw li qapaabʼal chirix li xkamik li Ralal. Jun rehebʼ li naʼlebʼ re xkʼutbʼesinkil li xkawilal li qapaabʼal aʼan xqʼaxtesinkil li qayuʼam chiru ut xkubʼsinkil qahaʼ (taayaabʼasi 1 Pedro 3:21).

¹⁴ Wank naabʼal xyaalal chiqu re xraabʼal li Jehobʼa. Moko kaʼaj tawiʼ naxkʼe qe li chaabʼil eechej wulaj wulaj, naxkʼut ajwiʼ qe li yaal chirix ut chirix li rajom (Juan 8:31, 32). Kixkʼe qe li chʼuut re qabʼeresinkil ut qatenqʼankil. Nokooxtenqʼa chi xnumsinkil li chʼaʼajkilal li nokooxtawasi saʼebʼ li qakutan ut naxyeechiʼi qe li junelik yuʼam saʼ li kutan chalk re, bʼarwiʼ tzʼaqalaq re ru chixjunil (Sal. 68:20; Apoc. 21:3, 4). Naq naqakʼoxla rix chixjunil li kixbʼaanu re xkʼutbʼesinkil naq nokooxra, nanimank li qarahom chirix ut inkʼaʼ naqaj xbʼaanunkil junaq li naʼlebʼ li tixrahobʼtesi xchʼool. Aʼin tzʼaqal li tqaxuwa ru.

15. Chanru kixkanabʼ xxuwankil ru li xMakayla tʼaneʼk saʼ junaq li nimla maak?

¹⁵ Li xMakayla kixkanabʼ xxuwankil naq ttʼaneʼq saʼ junaq li nimla maak naq kixtaw ru naq li Jehobʼa junelik seebʼ xchʼool chi kuyuk maak. Naxye: «Xinkʼe reetal naq chiqajunilo aj maak ut nokoopaltoʼk. Abʼan xintaw ajwiʼ ru naq li Jehobʼa nokooxra ut naq naxkuy qamaak saʼ xkʼabʼaʼ li xkamik li Ralal». Li xrahom chirix li Jehobʼa kiʼekʼasink re chi xqʼaxtesinkil li xyuʼam chiru ut xkubʼsinkil xhaʼ.

16. Kʼaru kitenqʼank re laj Miles re naq inkʼaʼ chik tixxuwa ru li xikʼ ilok?

¹⁶ Laj Miles, li naxxuwa chaq naq li xnaʼ inkʼaʼ tixkʼulubʼa naq tixkubʼsi xhaʼ, kixpatzʼ xtenqʼ re li naʼulaʼanink chʼuut. Naxye: «Aʼan xkʼirisiik ajwiʼ joʼ laaʼin, xbʼaan naq li xnaʼ maawaʼ chaq aj Testiiw. Xinxtenqʼa chi xkʼoxlankil kʼaru tinye re linnaʼ re naq tixtaw ru naq laaʼin nawaj xkubʼsinkil inhaʼ ut moko linyuwaʼ ta yook inminbʼal». Li xnaʼ laj Miles moko kixkʼulubʼa ta aʼin. Moqon, laj Miles xkanabʼ li rochoch re naq truuq xkubʼsinkil xhaʼ joʼ kixkʼoxla chaq xbʼaanunkil. Naxye ajwiʼ: «Xwulak toj saʼ linchʼool xnawbʼal chixjunil li usilal li kixbʼaanu li Jehobʼa chiwix. Naq xinkʼoxla li xkamik li Jesus, xintaw ru naq qʼaxal nikinxra li Jehobʼa. Aʼin kiʼekʼasink we chi xqʼaxtesinkil linyuʼam chiru ut xkubʼsinkil inhaʼ».

17. Kʼaru tooruuq xkʼutbʼesinkil chiqajunilo?

¹⁷ Naq li xʼEva kixtzeka ru li cheʼ li wank  saʼ li naʼajej Eden, kixtzʼeqtaana li Xyuwaʼ. Ut naq laj Adan kixbʼaanu ajwiʼ aʼin, kixkʼutbʼesi naq inkʼaʼ naxbʼanyoxi chixjunil li kixbʼaanu li Jehobʼa saʼ xkʼabʼaʼ. Chiqajunilo tooruuq xkʼutbʼesinkil naq xikʼ tzʼaqal naqil li keʼxbʼaanu. Naq nakubʼeek qahaʼ, naqakʼutbʼesi chiru li Jehobʼa naq chʼolchʼo chiqu naq aʼan wank xwankil re xyeebʼal kʼaru li us ut li inkʼaʼ us. Naqakʼutbʼesi ajwiʼ naq naqara ut naq naqakʼojobʼ qachʼool rikʼin.

18. Kʼaru tento taabʼaanu re naq us tat-elq saʼ laakʼanjel chiru li Jehobʼa?

¹⁸ Naq ak xkubʼeek qahaʼ, miqakanabʼ xyuʼaminkil li xchaqʼrabʼ li Jehobʼa wulaj wulaj ut maawaʼ li naqaj laaʼo. Yaal naq chʼaʼaj, abʼan rajlal chihabʼ chi miyon ebʼ li poyanam nekeʼxbʼaanu aʼin. Laaʼat tatruuq ajwiʼ xbʼaanunkil joʼebʼ aʼan. Re naq tatruuq xbʼaanunkil, maakanabʼ xsikʼbʼal aanawom chirix li Santil Hu, kʼaytesi aawibʼ chi wank rikʼinebʼ laawechpaabʼanel ut chi anchal aachʼool seeraqʼi rehebʼ li junchʼol li xaatzol chirix Laayuwaʼ li wank saʼ choxa li jwal narahoʼk (Heb. 10:24, 25). Naq taabʼaanu junaq li naʼlebʼ, wanq saʼ aachʼool li naxye li Jehobʼa rikʼin li Raatin ut rikʼin li xtenamit (Is. 30:21). Ut chi joʼkan, us tat-elq saʼ laayuʼam (Prov. 16:3, 20).

19. Kʼaru li naʼlebʼ inkʼaʼ tsachq saʼ laachʼool, ut kʼaʼut?

¹⁹ Wi inkʼaʼ nasachk saʼ laachʼool li rusilal li naxkʼam chaq naq li Jehobʼa nakatxbʼeresi, tnimanq laarahom chirix ut chirix li xchaqʼrabʼ. Chi joʼkan, li tixyeechiʼi aawe laj Tza moko tatraalee ta re naq taakanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Naq ak xnumeʼk mil chihabʼ, ut taakʼoxla joqʼe xkubʼeek aahaʼ, taaye: «Jwal us naq xinbʼaanu aʼin saʼ linyuʼam!».