Xeen tiʼ baʼax ku taasik

Xeen tu cuadroil baʼax ku taasik

XOOK 11

Unaj k-beetik baʼax ku yaʼalik Jéeoba

Unaj k-beetik baʼax ku yaʼalik Jéeoba

«Lelaʼ in Paal [...]; uʼuyeʼex u tʼaan» (MAT. 17:5).

KʼAAY 89 Uʼuy baʼax ku yaʼalik Jéeoba

TIʼ BAʼAX KUN TʼAAN *

1, 2. 1) ¿Bix u tsʼáaik ojéeltbil Jéeoba baʼax ku tuklik? 2) ¿Baʼax ken k-il teʼ xookaʼ?

JÉEOBAEʼ uts tu tʼaan u tsʼáaik k-ojéelt baʼax ku tuklik yéetel baʼax u kʼáat u beete. Le oʼolal úuchjeakileʼ meyajnaj profetaʼob tiʼ, angeloʼob yéetel Cristo Jesús, u Hijo, utiaʼal u beetik (Amós 3:7; Gal. 3:19; Apo. 1:1). Teʼ kʼiinoʼobaʼ ku tʼankoʼon yéetel le Bibliaoʼ.

2 Tsʼoʼoleʼ ka taal Jesús way Luʼumeʼ, Jéeobaeʼ óoxtéen tʼaanaj desde teʼ kaʼanoʼ. Koʼoneʼex ilik baʼax tu yaʼalaj, baʼax ku kaʼansiktoʼon le baʼax tu yaʼaloʼ yéetel baʼax unaj k-beetik utiaʼal k-kʼamik u yutsil.

«TECHEʼ IN PAALECH, MÁAX IN YAABILTMAJ»

3. Jeʼex u yaʼalik Marcos 1:9 tak 11, ¿baʼax tu yaʼalaj Jéeoba le ka okjaʼanaj Jesusoʼ, yéetel baʼax tu yeʼesaj yéetel leloʼ?

3 (Xok Marcos 1:9-11). Lelaʼ letiʼe yáax juntéen ka tʼaanaj Jéeoba desde teʼ kaʼanoʼ. Tu yaʼalaj: «Techeʼ in Paalech, máax in yaabiltmaj; teneʼ jach kiʼimak in wóol ta woʼolal». Bukaʼaj wal úuchik u kiʼimaktal u yóol Jesús ka tu yuʼubaj u yaʼalaʼaltiʼ tumen u Taata yaabiltaʼan yéetel ku kʼaʼamleʼ. Koʼoneʼex ilik le óoxpʼéel baʼax tu yeʼesaj Jéeoba yéetel le baʼax tu yaʼaloʼ: Jesuseʼ u Hijo, u yaabiltmaj yéetel ku kʼamik.

4. ¿Baʼax úuch le ka okjaʼanaj Jesusoʼ?

4 «Techeʼ in Paalech». Ka tu yaʼalaj Jéeoba le tʼaanoʼob tiʼ Jesús, u Hijooʼ, tu yeʼesajtiʼ jach ku biskuba tu yéetel tu kaʼatéen. Le tiaʼan kaʼach Jesús teʼ kaʼanoʼ, táakaʼan ichil u paalaloʼob Dios. Baʼaleʼ le ka okjaʼanajoʼ taal le kiliʼich muukʼ tu yóokʼoloʼ. Teʼ súutuk jeʼeloʼ, Dioseʼ tu yaʼalaj tiʼ Jesús ku kʼamik bey u Hijoeʼ yéetel tsʼoʼok u yéeyik utiaʼal u bin tu kaʼatéen teʼ kaʼan utiaʼal u beetik u Reyil yéetel u Nojoch Sacerdoteiloʼ (Luc. 1:31-33; Heb. 1:8, 9; 2:17). Bey túunoʼ, le ka okjaʼanaj Jesusoʼ, jach yaan baʼax oʼolal u yaʼalaʼaltiʼ tumen u Taata: «Techeʼ in Paalech» (Luc. 3:22).

Kéen aʼalaʼaktoʼon maʼalob baʼax k-beetkeʼ ku líikʼil k-óol. (Ilawil le xóotʼol 5). *

5. ¿Bix jeʼel k-beetik jeʼex Jéeobaeʼ?

5 «Máax in yaabiltmaj». Jeʼex úuchik u yaʼalik Jéeoba u yaabiltmaj Jesús yéetel jeʼex úuchik u líiʼsik u yóoleʼ, toʼon xaneʼ unaj k-kaxtik bix jeʼel k-líiʼsik u yóol u maasileʼ (Juan 5:20). Kéen aʼalaʼaktoʼon maʼalob baʼax k-beetik yéetel kéen líiʼsaʼak k-óoleʼ k-uʼuyikba maʼalobil. Le oʼolal kʼaʼabéet k-eʼesik k-yaabilaj yéetel k-líiʼsik u yóol le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼulil bey xan le máaxoʼob yanoʼob ichil k-familiaoʼ. Wa k-beetkeʼ yaan u muʼukʼaʼantal u fejoʼob yéetel yaan u chúukpajal u yóoloʼob. Le taatatsiloʼoboʼ jach unaj u líiʼsik u yóol u paalaloʼob, u yaʼalikoʼobtiʼob maʼalob baʼax ku beetkoʼob yéetel unaj u yeʼeskoʼobtiʼob u yaabiltmoʼob. Beyoʼ yaan u yáantkoʼob utiaʼal u maas tsʼáa u yóoloʼob u meyajtoʼob Jéeoba.

6. ¿Baʼaxten unaj k-confiar tiʼ Jesucristo?

6 «Teneʼ jach kiʼimak in wóol ta woʼolal». Le ka tu yaʼalaj Jéeoba lelaʼ tu yeʼeseʼ jach u yojel yaan u beetaʼal baʼax uts tu tʼaan tumen Jesús. Wa letiʼ jach ku confiar tiʼ u Hijoeʼ, toʼon xaneʼ jach unaj k-creertik Jesuseʼ yaan u béeykuntik tuláakal le baʼaxoʼob u yaʼalmaj u beetik Jéeobaoʼ (2 Cor. 1:20). Kéen tuukulnakoʼon tiʼ le bix úuchik u chúukpajal u yóol Jesusoʼ, k-maas chʼaʼtuklik k-kaanbal tiʼ letiʼ yéetel k-kuxtal jeʼex úuchik u beetkoʼ. Jéeobaeʼ u yojel le máaxoʼob meyajtikoʼ yaan u seguer u kaanbaloʼob tiʼ u Hijo (1 Ped. 2:21).

«UʼUYEʼEX U TʼAAN»

7. Jeʼex u yaʼalik Mateo 17:1 tak 5, ¿baʼax kʼiin ka kaʼa tʼaanaj Jéeoba desde teʼ kaʼanoʼ, yéetel baʼax tu yaʼalaj?

7 (Xok Mateo 17:1-5). Le u kaʼatéen ka tʼaanaj Jéeoba desde teʼ kaʼanoʼ, letiʼe ka jelpaj bix u yilaʼal Jesús teʼ puʼukoʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ Pedro, Santiago yéetel Juan ka xiʼikoʼob tu yéetel tiʼ junpʼéel kaʼanal puʼuk. Teʼeloʼ tu yiloʼobeʼ juulnaj u táan u yich Jesús yéetel léembalnaj u nookʼ. Chíikpaj xan tiʼob Moisés yéetel Elías, ka joʼopʼ u tsikbaloʼob yéetel Jesús tiʼ bix kun kíimil yéetel bix kun kaʼa kuxtal. Kex le óoxtúul apostoloʼob «táan kaʼach u weenloʼob[oʼ]», aajoʼob yoʼolal le baʼax tu yiloʼoboʼ (Luc. 9:29-32). Ka tsʼoʼokeʼ piʼixoʼob tumen junpʼéel múuyal táan u léembal, ka tu yuʼuboʼob u tʼaan Dios ichil. Jeʼex le ka okjaʼanaj Jesusoʼ, Jéeobaeʼ tu yeʼesaj u yaabiltmaj yéetel ku kʼamik u Hijo, tu yaʼalaj: «Lelaʼ in Paal, máax in yaabiltmaj, tu yoʼolal máax jach kiʼimak in wóol». Baʼaleʼ teʼ kʼiin jeʼeloʼ tu yaʼalaj xan: «Uʼuyeʼex u tʼaan».

8. ¿Bix áantaʼabik Jesús yéetel le disipuloʼob yoʼolal le baʼax tu yiloʼob teʼ puʼukoʼ?

8 Le baʼax tu yilaj le apostoloʼoboʼ ku yeʼesik le nojbeʼenil yéetel le páajtalil kun antal tiʼ Jesús kéen tsʼaʼabak u beet u Reyil tiʼ u Reino Diosoʼ. Lelaʼ jach tu líiʼsaj wal u yóol Cristo utiaʼal u aktáantik le baʼaxoʼob ken u muʼyajtoʼ bey xan le bix kun kíimsbiloʼ. Tsʼoʼoleʼ tu muʼukʼaʼankúuntaj u fe u disipuloʼob utiaʼal u chúukpajal u yóoloʼob kéen chʼaʼpachtaʼakoʼob yéetel utiaʼal u beetkoʼob le meyaj kun kʼubéentbiltiʼoboʼ. Apóstol Pedroeʼ tu kʼaʼajsaj le baʼax tu yiloʼob kex treinta años úuchkoʼ, leloʼ ku yeʼesikeʼ jach maʼ tuʼubtiʼ le baʼax tu yiloʼ (2 Ped. 1:16-18).

9. ¿Baʼaxoʼob tu yaʼalaj Jesús tiʼ u disipuloʼob ka u beetoʼob?

9 «Uʼuyeʼex u tʼaan». Jéeobaeʼ tu yeʼesaj u kʼáat ka k-uʼuy u tʼaan u Hijo. Ka taal Jesús way Luʼumeʼ, tu yaʼalaj yaʼab baʼaloʼob unaj k-beetik. Tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼob unaj u kʼaʼaytikoʼob u maʼalob péektsilil le Reinooʼ yéetel yaʼab u téenel tu yaʼalajtiʼob maʼ u náayal u yóoloʼob (Mat. 24:42; 28:19, 20). Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj xan tiʼob yaʼab u téenel ka u tsʼáa u yóoloʼob yéetel maʼ u xuʼulul u kʼaʼaytajoʼob (Luc. 13:24). Tu yaʼalaj xan tiʼob kʼaʼabéet u paklan yaabiltikubaʼob yéetel u beetkoʼob le baʼax tu yaʼaloʼ (Juan 15:10, 12, 13). Le baʼaxoʼob tu yaʼaloʼ jach áantajnaj teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, tsʼoʼoleʼ láayliʼ ku yáantkoʼon teʼ kʼiinoʼobaʼ.

10, 11. ¿Bix k-eʼesik k-uʼuyik u tʼaan Jesús?

10 Jesuseʼ tu yaʼalaj: «Tuláakal máax uts tu tʼaan u yuʼubik le jaajoʼ ku yuʼubik in tʼaan» (Juan 18:37). K-eʼesik k-uʼuyik u tʼaan kéen k-beet le baʼax ku yaʼalik le tekstoaʼ: «Seguernak a muʼyajtikabaʼex ta baatsileʼex yéetel a perdonarkabaʼex ta baatsileʼex yéetel u jaajil a wóoleʼex» (Col. 3:13; Luc. 17:3, 4). Kéen k-tsʼáa k-óol teʼ kʼaʼaytaj tak teʼ kʼiinoʼob talamtakoʼ k-eʼesik k-uʼuyik u tʼaan (2 Tim. 4:2).

11 Jesuseʼ tu yaʼaleʼ u yalakʼ tamanoʼobeʼ ku yuʼubikoʼob u tʼaan (Juan 10:27). Kéen k-beet baʼax ku yaʼalikeʼ k-eʼesik k-uʼuyik u tʼaan. Maʼ unaj k-chaʼik u náayal k-óol yoʼolal «u chiʼichnakiloʼob le kuxtalaʼ» (Luc. 21:34). Unaj k-tsʼáaik táanil k-beetik le baʼaxoʼob tu yaʼalaj Jesús, tak kéen k-aktáant baʼaloʼob talamtakoʼ. Yaʼab sukuʼunoʼobeʼ táan u chʼaʼpachtaʼaloʼob, táan u máanskoʼob óotsilil wa táan u muʼyajoʼob yoʼolal nukuch loobiloʼob. Kex beyoʼ láayliʼ chúukaʼan u yóol u meyajtoʼob Jéeobaeʼ. Jesuseʼ ku yaʼalik tiʼ letiʼob: «Le máax ku kʼamik yéetel ku beetik le baʼaxoʼob kin waʼalikoʼ letiʼe máax u yaabiltmenoʼ. Le máax u yaabiltmen xanoʼ yaan u yaabiltaʼal tumen in Taata» (Juan 14:21).

K-táakpajal teʼ kʼaʼaytajoʼ ku yáantkoʼon utiaʼal maʼ u xuʼulul k-uʼuyik u tʼaan Jesús. (Ilawil le xóotʼol 12). *

12. ¿Bix uláakʼ jeʼel k-eʼesik k-uʼuyik u tʼaan Jesuseʼ?

12 Uláakʼ bix jeʼel k-eʼesik k-uʼuyik u tʼaan Jesuseʼ letiʼe kéen múul meyajnakoʼon yéetel le máaxoʼob nuʼuktikoʼonoʼ (Heb. 13:7, 17). Teʼ tu tsʼook jaʼaboʼobaʼ tsʼoʼok u beetaʼal yaʼab kʼeexoʼob ichil u kaajal Dios. Tsʼoʼok u tsʼaʼabaltoʼon túumben nuʼukuloʼob utiaʼal k-kʼaʼaytaj yéetel jejeláas bix jeʼel u páajtal k-beetkeʼ. Tsʼoʼok u kʼexpajal bix u beetaʼal le muchʼtáambaloʼob tu yáam semanaoʼ yéetel bix u beetaʼal bey xan u yutskíintaʼal u Najiloʼob Reino. ¿Máasaʼ jach kiʼimak k-óol yoʼolal le bix k-nuʼuktaʼal yéetel yaabilajoʼ? Wa k-chaʼik k-nuʼuktaʼal tumen le máaxoʼob tsʼaʼanoʼob tumen Jéeobaoʼ, letiʼeʼ jach yaan u bendecirkoʼon.

13. ¿Baʼax utsil ku taasiktoʼon k-uʼuyik u tʼaan Jesús?

13 K-beetik tuláakal le baʼax tu kaʼansaj Jesusoʼ ku taasiktoʼon yaʼab utsiloʼob. Letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼobeʼ, le baʼaxoʼob ku kaʼansikoʼ yaan u beetik u líikʼil u yóoloʼob. Tu yaʼalaj: «Jeʼel a kaxtikeʼex jeʼelel a tiaʼaleʼexeʼ. Tumen u cheʼil in kuucheʼ maʼ talam u bisaʼaliʼ, yéetel in kuucheʼ jach sáal» (Mat. 11:28-30). U Tʼaan Dios, táakaʼan tak le kanpʼéel Evangelioʼoboʼ, ku líiʼskoʼob k-óol, ku yáantkoʼonoʼob utiaʼal u maas muʼukʼaʼantal k-fe yéetel ku tsʼáaiktoʼon naʼatil (Sal. 19:7; 23:3). Jesuseʼ tu yaʼalaj: «¡Kiʼimak u yóol le máaxoʼob ku chʼenxikintikoʼob yéetel ku beetkoʼob baʼax ku yaʼalik Diosoʼ!» (Luc. 11:28).

DIOSEʼ YAAN U NOJBEʼENKÚUNTIK U KʼAABAʼ

14, 15. 1) Jeʼex u yaʼalik Juan 12:27 yéetel 28, ¿baʼax kʼiin ka tʼaanaj Jéeoba tu yóoxtéen desde teʼ kaʼanoʼ? 2) ¿Baʼaxten tu líiʼsaj u yóol Jesús le baʼax tu yaʼalaj Jéeobaoʼ?

14 (Xok Juan 12:27, 28). U Evangelioil Juaneʼ ku chʼaʼchiʼitik le u yóoxtéen ka tʼaanaj Jéeoba desde teʼ kaʼanoʼ. Le maʼ yaʼab u bin u kíimil Jesusoʼ, bin tu kaajil Jerusalén utiaʼal u kʼiinbesik u tsʼook Pascuaoʼ. Ka tsʼoʼok u yaʼalik jach yaachajaʼan u yóoleʼ, tu kʼáataj tiʼ Dios ich oración: «In Yuum, nojbeʼenkúunt a kʼaabaʼ». Ka tu yuʼubaj u yaʼalaʼaltiʼ tumen Jéeoba desde teʼ kaʼanoʼ: «Tin nojbeʼenkúuntaj; yaan xan in nojbeʼenkúuntik tu kaʼatéen».

15 Jesuseʼ jach chiʼichnakchaji, tumen u yojel utiaʼal ka chúukpajak u yóoleʼ yaan u sen muʼyaj yéetel yaan u kíimsaʼal (Mat. 26:38). Baʼaleʼ le baʼax maas chiʼichnakkúuntikoʼ letiʼe baʼax kun aʼalbil tiʼ u kʼaabaʼ u Taata kéen kíimsaʼakoʼ, tumen tsʼokaʼaniliʼ u yaʼalaʼal tsʼoʼok u tʼaan kʼaas tu kʼaabaʼ Dioseʼ. Le oʼolal le baʼaxoʼob aʼalaʼabtiʼoʼ tu yáantaj u yileʼ Jéeobaeʼ yaan u nojbeʼenkúuntik u kʼaabaʼ. Le baʼaxoʼob aʼalaʼabtiʼoʼ jach tu líiʼsaj u yóol utiaʼal u aktáantik le baʼaxoʼob ken u muʼyajtoʼ. Maʼ xaaneʼ lelaʼ chéen letiʼ naʼate, kex beyoʼ Jéeobaeʼ tu beetaj u tsʼíibtaʼal utiaʼal u yáantkoʼon xan teʼ kʼiinoʼobaʼ (Juan 12:29, 30).

Jéeobaeʼ yaan u nojbeʼenkúuntik u kʼaabaʼ yéetel yaan u salvartik u kaajal. (Ilawil le xóotʼol 16). *

16. ¿Baʼaxten yaan kʼiineʼ jeʼel k-chiʼichnaktal ka aʼalaʼak baʼal kʼaas tiʼ u kʼaabaʼ Jéeobaeʼ?

16 Jeʼex Jesuseʼ, maʼ xaaneʼ k-chiʼichnaktal tumen maʼ k-kʼáat ka aʼalaʼak baʼaloʼob kʼaastak tu contra u kʼaabaʼ Jéeobaiʼ. Maʼ xaaneʼ k-muʼyaj yoʼolal baʼax maʼ maʼalob ku beetaʼaltoʼoniʼ. Wa maʼ xaaneʼ k-chiʼichnaktal yoʼolal le baʼaloʼob maʼ jaajtak ku yaʼalaʼal t-contra tumen le máaxoʼob pʼekmiloʼonoʼ. Maʼ xaaneʼ ku yaatal k-óol yoʼolal baʼax jeʼel u yaʼalaʼal tu contra Jéeoba yéetel tu contra u kaajaleʼ. Baʼaleʼ maʼ unaj k-chaʼik u jach chiʼichnakkúuntikoʼon ka tak u bis k-weenliʼ. Teʼ súutukiloʼob beyoʼ jeʼel u líiʼsaʼal k-óol tumen le baʼax tu yaʼalaj Jéeoba tiʼ Jesusoʼ. Jéeobaeʼ yaan u nojbeʼenkúuntik u kʼaabaʼ mantatsʼ. Yaan u meyaj le Reino tiʼ utiaʼal u yutskíintik tuláakal le loob ku beetaʼal tiʼ le máaxoʼob meyajtik tumen Satanás yéetel le kʼasaʼan yóokʼol kaabaʼ (Sal. 94:22, 23; Isa. 65:17). Toʼoneʼ jach k-ojel yaan u béeytal le tʼaanoʼobaʼ: «U jeetsʼelil Dios ku táatsʼmáansik tuláakal tuukuloʼobeʼ, tu yoʼolal Cristo Jesuseʼ yaan u kanáantik a puksiʼikʼaleʼex yéetel a tuukuleʼex» (Fili. 4:6, 7).

BAʼAX UTSIL K-KʼAMIK IKIL K-UʼUYIK U TʼAAN JÉEOBA

17. Yoʼolal le baʼax ku yaʼalik Isaías 30:21, ¿bix u tʼankoʼon Jéeoba teʼ kʼiinoʼobaʼ?

17 Jéeobaeʼ láayliʼ ku tʼankoʼon teʼ kʼiinoʼobaʼ (xok Isaías 30:21). Baʼaleʼ maʼatech k-uʼuyik u tʼankoʼon desde teʼ kaʼanoʼ. Chéen baʼaleʼ ku nuʼuktikoʼon yéetel le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Tsʼoʼoleʼ u kiliʼich muukʼeʼ ku nuʼuktik «le j-kanan ayikʼalil chúukaʼan u yóol» utiaʼal u seguer u tsʼáaiktoʼon le kaʼansaj ku keʼetel yéetel janal teʼ publicacionoʼoboʼ, le ku tsʼaʼabal Internetoʼ, tiʼ videoʼob bey xan utiaʼal uʼuybil (Luc. 12:42). ¿Máasaʼ jach yaʼab kaʼansaj ku keʼetel yéetel janal ku tsʼaʼabaltoʼon?

18. ¿Baʼaxten le baʼaxoʼob ku yaʼalik Jéeobaoʼ ku beetik u muʼukʼaʼantal k-fe yéetel ku yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-sajaktal?

18 Maʼ u tuʼubultoʼon le baʼax tu yaʼalaj Jéeoba tiʼ u Hijo le tiaʼan way Luʼumoʼ. Le baʼaxoʼob tu yaʼaloʼ tsʼíibtaʼaboʼob teʼ Bibliaoʼ, le oʼolal unaj u yáantkoʼon k-creert yaan u yutskíintik tuláakal le kʼaas ku beetaʼaltoʼon tumen Satanás bey xan tumen le kʼasaʼan yóokʼol kaabaʼ. Unaj k-chʼaʼtuklik k-uʼuyik u tʼaan Jéeoba, wa k-beetkeʼ yaan u chúukpajal k-óol kex ka k-muʼyajt jeʼel baʼalakeʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼaliktoʼon: «Kʼaʼabéet u chúukpajal a wóoleʼex tiʼ Dios, utiaʼal beyoʼ ken tsʼoʼokok a beetkeʼex le baʼax u kʼáatoʼ ka a wileʼex u béeytal le baʼax u yaʼalmajteʼexoʼ» (Heb. 10:36).

KʼAAY 4 «U tamanen Jéeoba»

^ xóot’ol 5 Ka taal Jesús way Luʼumeʼ, tʼaʼan óoxtéen tumen Jéeoba desde teʼ kaʼanoʼ. Juntéeneʼ tu yaʼalaj tiʼ le disipuloʼob ka u yuʼuboʼob u tʼaan Cristo, u Hijooʼ. Teʼ kʼiinoʼobaʼ, Dioseʼ ku tʼankoʼon yéetel le Bibliaoʼ, ichileʼ ku taasik le baʼaxoʼob tu kaʼansaj Jesusoʼ, tsʼoʼoleʼ ku tʼankoʼon xan yéetel u kaajal. Teʼ xookaʼ yaan k-ilik baʼax unaj k-beetik utiaʼal k-kʼamik le utsiloʼob ku taasik u yuʼubaʼal u tʼaan Jéeoba yéetel Jesusoʼ.

^ xóot’ol 52 FOTOʼOB: Juntúul ancianoeʼ táan u yilik bix u yáantaj juntúul xiʼipal utiaʼal u limpiartaʼal u Najil Reino yéetel utiaʼal u tʼoʼoxol le publicacionoʼoboʼ, letiʼ túuneʼ ku yaʼaliktiʼ maʼalob baʼax ku beetik.

^ xóot’ol 54 FOTO: Juntúul sukuʼun yéetel u yataneʼ táan u tsʼáaikoʼob junpʼéel u invitacionil le muchʼtáambal tiʼ juntúul máakoʼ.

^ xóot’ol 56 FOTO: U jaats sukuʼunoʼob muchʼukbaloʼob tiʼ junpʼéel naj, tumen prohibirtaʼan u muchʼkubaʼob tu luʼumiloʼob. Utiaʼal maʼ u chuʼukloʼobeʼ maʼ u vestirmubaʼob jeʼex suukil u beetkoʼob kéen xiʼikoʼob muchʼtáambaleʼ.