Linzwi la “ameni” litalusa kuli “kube cwalo,” kamba “kaniti luli.” Linzwi le, lizwa fa linzwi la Siheberu lelitalusa “kusepahala” kamba “kuitingwa.” Fokuñwi, linzwi leo neliitusiswangwa hakutalimwa litaba kwa kuta. Mutu hasaakonkile, naabulelanga linzwi la “ameni” kubonisa kuli zabulezi ki za niti, mi walumela kuli ukaamuhela kozi yeka mutahela haiba nji zabulezi haki za niti. (Num. 5:22) Kubulela kuli “ameni” fapilaa nyangela nekubonisa kuli mutu yo naakataleleza lika zasepisize.—Neh. 5:13.

Mwa kauhanyo 27 ya buka ya Deuteronoma, lufumana mutala omunde hahulu wa mone liitusiselizwe linzwi la “ameni.” Maisilaele hase bakeni mwa Naha ya Sepiso, balaelwa kuli bayo kopana hamoho mwahalaa Lilundu la Ebali ni Lilundu la Gerizimi kuyo utwa Mulao haubaliwa. Mulelo wa kuyo kopanela mwa sibaka seo nesi feela kuyo utwa Mulao haubaliwa, kono hape neli kuyo bonisa kuli bauamuhezi. Hane kubalilwe za likozi zeneka tahela sicaba kabakala kusalatelela Mulao, batu nebaalabile kuli “Ameni,” ili kubonisa kuli nebaamuhezi Mulao wo. (Deut. 27:15-26) Munahane feela muhuwo one uutwahalile muta batu babañata-ñata, ili baana, basali, ni banana, nebaalabile ka kutumusa kubonisa kuli baamuhezi Mulao! (Josh. 8:30-35) Kaniti luli, nebasika libala zene babulezi fa lizazi leo. Mi Maisilaele bao nebaezize sina mone basepiselize, kakuli Bibele ibulela kuli: “Maisilaele nebazwezipili kusebeleza Jehova mwa mazazi kaufela a Joshua ni mwa mazazi kaufela a baana-bahulu bane bazwezipili kupila hamulaho wa lifu la Joshua, bane bazibile misebezi kaufela ya Jehova yanaaezelize Isilaele.”—Josh. 24:31.

Jesu ni yena naaitusisize linzwi la “ameni” kubonisa kuli litaba zanaabulela neli za niti, kono naaitusisize linzwi leo ka nzila yeipitezi. Yena naasika itusisa linzwi la “ameni” (ili lona lelitolokilwe kuli “kaniti”) kubonisa kuli walumelelana  ni taba yeñwi yebulezwi, kono naaitusisize lona pili asika bulela kale taba yeñwi, ili kubonisa kuli taba yanaatuha abulela neli ya niti. Fokuñwi, naakutelanga linzwi leo ka kubulela kuli “ameni ameni,” ili pulelo yetolokilwe kuli “kaniti luli.” (Mat. 5:18; Joa. 1:51) Ka kubulela cwalo, naabonisa batu bane bateeleza ku yena kuli manzwi ahae neli a niti luli. Jesu naakona kubulela cwalo ka buikolwiso kakuli naafilwe maata a kutahisa kuli lisepiso za Mulimu kaufela litalelezwe.—2 Makor. 1:20; Sin. 3:14.

Maisilaele hape nebabulelanga kuli “ameni” hane balumbeka Jehova ni kulapela ku yena. (Neh. 8:6; Samu 41:13) Ka kubulela kuli “ameni” kwa mafelelezo a tapelo, batu nebabonisa kuli balumezi lika kaufela zenebulezwi mwa tapelo yeo. Batu nebaikolanga linako za kulapela zeo bakeñisa kuli kaufelaa bona nebaabananga kwa tapelo yeo. Ki mona mone kubezi cwalo Mulena Davida hanaatisize Aleka ya Jehova mwa Jerusalema. Fa mukiti one utatami kuzwa fo, Davida naalapezi tapelo yenezwelela kwatasaa pilu ka kuopela pina ye kwa liñolo la 1 Makolonika 16:8-36. Batu kaufela bane baliteñi nebatiisizwe ki manzwi ahae kuli mane “batu kaufela bali: ‘Ameni!’ mi balumbeka Jehova.” Kaniti luli, kulapela Jehova hamoho neku batahisezanga tabo.

Bakreste ba mwa linako za baapositola ni bona nebaitusisanga linzwi la “ameni” habalumbeka Jehova. Bañoli ba Bibele nebaitusisize linzwi leo hañata mwa mañolo ane bañozi. (Maro. 1:25; 16:27; 1 Pit. 4:11) Mane buka ya Sinulo ibulela za libupiwa za moya ze kwa lihalimu zenelumbeka Jehova ka kubulela kuli: “Ameni! Mulumbeke Jah!” (Sin. 19:1, 4) Bakreste ba kwa makalelo, nebabulelanga kuli “ameni” kwa mafelelezo a litapelo zenefiwanga kwa mikopano yabona. (1 Makor. 14:16) Kono nebasa bulelangi linzwi leo ka kuezeza feela mulao.

Hamulaho wa kunyakisisa mone baitusisezanga linzwi la “ameni” batanga ba Jehova, lwalemuha libaka haluswanela kuitusisanga lona kwa mafelelezo a tapelo. Haiba luitusisa lona kwa  mafelelezo a tapelo yaluna ya ka butu, lubonisa kuli zelubulezi mwa tapelo ki za niti mi lizwelela kwatasaa pilu. Mi halubulela kuli “ameni” kwa mafelelezo a tapelo ya fa nyangela, nihaiba kuli luezeza cwalo mwa pilu, lubonisa kuli lwalumelelana ni litaba zebulezwi mwa tapelo yeo. Halunyakisiseñi mabaka amañwi haluswanela kubulelanga kuli “ameni.”

Lubonisa kuli lwaisa pilu kwa lika zelueza halulapela Jehova. Kulapela ku Jehova ki nzila yeñwi yelukona kumusebeleza ka yona; kacwalo, ki kwa butokwa kuisa pilu isiñi feela kwa litaba zelubulela kono ni kwa lika zelueza. Bakeñisa kuli lubata kubulela “ameni” kuzwelela kwatasaa pilu, lwaikutekanga ni kuteeleza ka tokomelo kwa tapelo.

Luswalisana ni mizwale ni likaizeli baluna. Ka nako ya tapelo ya fa nyangela, baputehi kaufela bateelezanga kwa tapelo yeswana. (Lik. 1:14; 12:5) Kualaba kuli “ameni” kwa mafelelezo a tapelo, kulutusa kuli luswalisane hahulu ni mizwale ni likaizeli baluna. Halubulela kuli “ameni” hamoho ni mizwale ni likaizeli baluna, ibe kuli lueza cwalo ka kutumusa kamba mwa pilu, tapelo yaluna ikona kutahisa kuli Jehova aialabe.

Lulumbeka Jehova. Jehova walemuhanga lika kaufela zelu muezeza, mane nihaiba zenyinyani. (Luka 21:2, 3) Walemuhanga milelo yelubanga ni yona halu muezeza nto yeñwi, mi waziba ze mwa lipilu zaluna. Niha lukona kuteeleza kwa mikopano yaluna fa foni, lunani buikolwiso bwa kuli Jehova uka luutwa haluka bulela kuli “ameni” kwa mafelelezo a tapelo. Kubulela “ameni” ka nako yeo kutahisa kuli luswalisane ni mizwale ni likaizeli baluna babalumbeka Jehova kwa Ndu ya Mubuso.

Lukona kuikutwa kuli kubulela kuli “ameni” hakutusi sesiñwi, kono mane kueza cwalo ki kwa butokwa hahulu. Hatiso yeñwi ya litaba za mwa Bibele ibonisa kuli “ka kuitusisa linzwi lililiñwi leo, batanga ba Mulimu babonisa kuli banani buikolwiso ni sepo yetuna mwa lipilu zabona.” Haike lutabise Jehova nako kaufela halubulela kuli “ameni.”—Samu 19:14.