Naan eo ilo kajin Pãlle etan “amen” ej mel̦el̦ein “en ãindein,” ak “em̦ool.” Ej itok jãn naanin Hibru eo me ej mel̦el̦ein “kwõn tiljek,” im “kwõn juon eo epidodo lõke.” Jet iien rej kõjerbale naan in ilo jikin ekajet ko. Ãlikin an juon armej kallim̦ur, ej ba “amen” ñan kam̦ool bwe men ko ear ba rejejjet im jim̦we im enaaj pojak in bõk eddon jabdewõt wãween ko renaaj wal̦o̦k jãn an kar kallim̦ur. (Bõn. 5:22) Innem ñe ej ba “amen” ñan im̦aan mejãn armej ro, el̦apl̦o̦k an men in kõm̦akũti bwe en kam̦oole kallim̦ur eo an.​—Nih. 5:13.

Waanjoñak eo elukkuun em̦m̦an kõn wãween kõjerbale naan in “amen” ej pãd ilo bokin Duteronomi jebta 27. Ãlikin an kar ri-Israel ro del̦o̦ñe Ãneen Kallim̦ur eo, rar aikuj koba ippãn doon im pãd ikõtaan Tol̦ Ibal im Tol̦ Gerizim ñan roñjake aer riiti Kien eo. Rar jab itok ñan ijin bwe ren roñjake wõt ak ñan bar kwal̦o̦k bwe renaaj pokake Kien eo. Rar kõm̦m̦ane men in ilo aer kar ba “Amen!” ke rar riiti men ko renaaj wal̦o̦k ñe rejjab pokake. (Dt. 27:15-26, UBS) Pijaikl̦o̦k m̦õk an elõñ to̦ujin em̦m̦aan, kõrã, im ajri, kõl̦l̦aaj ainikieer ke rej ba men in! (Jos. 8:30-35) Alikkar, rar jab mel̦o̦kl̦o̦k uwaak ko aer ilo kar raan eo. Im ri-Israel ro rar kam̦oole men eo rar ba kõnke Baibõl̦ ej ba: “Ilo aolepen raanin mour ko an Joshua, ri-Israel rar jerbal ñan Irooj, im ãlikin an mej, rar wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jerbal ñan Irooj toon wõt an kar mour ri-tõl ro rar loi men ko otemjej Irooj ear kõm̦m̦ani ñan Israel.”​—Jos. 24:31, UBS.

Jesus ear bar kõjerbal naan in “amen” ñan kam̦ool men ko ear ba, ak ear kõm̦m̦ane men in ilo juon wãween ejejuwaan. Ijello̦kun an kar ba “amen” ãlikin an juon armej kõnono ñan kwal̦o̦k an errã ippãn, Jesus ear ba naan in “amen” (kar  ukote ñan kajin M̦ajel̦ “em̦ool”) m̦okta jãn an ba juon men ñan kwal̦o̦k bwe em̦ool men eo ej ba. Jet iien, ekkã an ãliji naan in im ba “amen amen.” (Matu 5:18; Jon 1:51) Kõn men in, ear kam̦oole ñan ro rar roñjake bwe naan ko an rem̦ool. Jesus ear jab pere naan ko an kõnke e eo kar kõmaroñe bwe en kajejjet aolep kallim̦ur ko an Anij.​—2 Ko. 1:20, UBS; Rev. 3:14.

Ri-Israel ro rar bar ba naan in “amen” ñe rej jar im nõbar Jeova. (Nih. 8:6; Sam 41:13) Ilo aer ba amen ãlikin an juon jar, rej kwal̦o̦k bwe rej errã ilo jar eo. Kõn men in, aolep ro rar pãd ilo iien eo rar maroñ bõk kun̦aaer im m̦õn̦õn̦õ ilo aer kabuñ ñan Jeova ilo wãween in. Eñin men eo ear wal̦o̦k ke Kiiñ Devid ear bõkl̦o̦k Tõptõp eo an Jeova ñan Jerusalem. Ilo iien eo aolep armej rar koba ippãn doon, ear kwal̦o̦k jar eo an im likũti bwe en juon al me ej pãd ilo 1 Kronikel 16:8-36. Joñan an kar naan ko an Devid tõpar bũruon armej ro rar pãd ilo iien in, er “otemjej rar ba, ‘Amen!’ im rar nõbar Jeova.” Alikkar bwe rar m̦õn̦õn̦õ ilo aer bõrokuk ippãn doon im kabuñ ñan Jeova.

Kũrjin ro ilo tõre ko an rijjilõk ro rar bar kõjerbale naan in “amen” ñe rej nõbar Jeova. Ekkã an kar ri-jeje Baibõl̦ ro kobaik naan in ilo lõta ko aer. (Rom 1:25; 16:27; 1 Pi. 4:11) Bokin Revelesõn ej bar kwal̦o̦k kõn an enjel̦ ro ilañ kaiboojoj im nõbar Jeova ilo aer ba: “Amen! Nõbar Anij!” (Rev. 19:1, 4, UBS) Kũrjin ro jinoin rekõn bar ba “amen” ãlikin aer jar ilo iien kweilo̦k ko aer. (1 Ko. 14:16) Ijoke, ejjab juon naan me rej baj ba wõt.

Ãlikin ad etale wãween an kar ri-karejar ro an Jeova ilo iien ko etto kõjerbale naan in “amen,” kiiõ jej loe bwe el̦ap mel̦el̦ein naan in im ekkar bwe jen kõjem̦l̦o̦k jar ko ad kake. Ñe jej ba “amen” ilo jem̦l̦o̦kin jar ko ad make, jej kaalikkar bwe naan ko ad rej itok jãn juon bõro em̦ool. Im ñe jej ba “amen” ilo bũruod ak ilo juon ainikien ealikkar ilo jem̦l̦o̦kin jar eo an juon armej, jej kaalikkar  bwe jej errã ilo naan ko ear kwal̦o̦ki. Jen bar lale un ko jet unin an aorõk ñan ad ba “amen.”

Jej lukkuun roñjake ñe juon ej jar kõnke men in ej m̦õttan ad kabuñ. Jar ej juon wãween ad kabuñ ñan Jeova, bõtab ejjab ilo naan ko wõt ak ej bareinwõt kitibuj m̦wilid ilo iien jar. Kõnke jekõn̦aan bwe en m̦ool ad ba “amen,” men in emaroñ jipañ kõj bwe jen kaorõk iien jar im lukkuun roñjake jar eo.

Jej bõrokuk ãinwõt ro rej kabuñ ñan Jeova. Jar ko ilo iien kweilo̦k rej jipañ kõj ñan roñjake im l̦õmn̦ak kõn ejja men eo aolep ro ilo eklejia eo rej bar roñjake. (Jrb. 1:14; 12:5) El̦aññe jej kobal̦o̦k ippãn ro jeid im jatid im kwal̦o̦k ad errã ilo jar eo, men in ej kõm̦m̦an bwe en l̦apl̦o̦k wõt ad bõrokuk. Innem ñe jej ippãn doon im ba “amen” ilo juon ainikien el̦l̦aaj ak ilo bũruod, jar eo ad emaroñ kõm̦akũt Jeova bwe en uwaake men ko jej kajjitõk kaki.

Jej nõbar Jeova. Jeova ej loe aolep men ko jej kõm̦m̦ani ilo ad kabuñ ñane. (Luk 21:2, 3) Ejel̦ã ta unin ad kõm̦m̦ane juon men im ta ko rej pãd ilo bũruod. Im meñe jej roñjake kweilo̦k ko ilo talboon, ak jemaroñ lõke bwe Jeova ej kaorõke ad ba “amen.” Innem ilo ad ba “amen,” jej kobal̦o̦k ippãn ro ilo iien kweilo̦k ko im nõbar Jeova.

Jemaroñ l̦õmn̦ak bwe ad ba “amen” ejjab lukkuun aorõk, ak ilo m̦ool ej juon men el̦ap an aorõk. Ekkar ñan juon bokin encyclopedia kõn Baibõl̦, ej ba bwe ikijjeen juon wõt naan “amen,” ri-karejar ro an Anij remaroñ kwal̦o̦k ‘aer lõke, errã, im aer kõjatdikdik ilo bũrueer.’ Innem jej kõjatdikdik bwe aolep iien ñe jej ba “amen” jenaaj kabuñbũruon Jeova.​—Sam 19:14.