Ipan español nopa tlajtoli amén kiijtosneki “kiampa ma eli” o “nelnelia”. Mokixtijtok tlen se tlajtoli ipan hebreo tlen kiijtosneki “tielisej tixitlauakej”, “tielisej titemachmej”. Kemantika motekiuiyaya kema kintlajtolsenkauayayaj sekinok. Kema tlamiyayaj kiijtouaj se tlenijki, maseualmej kiijtouayayaj “amén” uan kiampa kinextiyayaj nelia temachtli tlen kiijtojtoyaj uan tlaj kiijtojtoyaj tlen amo melauak kinpanoskia tlen amo kuali (Núm. 5:22). Tlaj kitenkauayayaj se tlenijki, uajka kema kiijtouayayaj “amén” kinpaleuiyaya ma mosentlalikaj kichiuasej tlen kiijtojtoyaj (Neh. 5:13).

Ipan Deuteronomio 27, nesi kenijkatsa motekiuiyaya nopa tlajtoli amén. Kema israeleuanij itstoyaj ipan nopa Tlali tlen kintenkauilijtoyaj, mosentilijkej ipan tepetl Ebal uan ipan tepetl Guerizim pampa kitlakakiliskiaj kema kipouaskiaj nopa Tlanauatili uan kiijtoskiaj nelia kineltokaskiaj tlen nopaya kiijtouayaya. Inijuantij kiijtouayayaj “keja nopa ma eli” (o amén) kema kikakiyayaj tlake kinpanoskia tlaj amo kineltokaskiaj nopa tlanauatili (Deut. 27:15-26). ¿Timoiljuia kenijkatsa chikauak kakistiyaya kema tlakamej, siuamej uan konemej chikauak tlanankiliyayaj? (Jos. 8:30-35). Uelis amo kema kiilkajkej tlen kitenkajkej ipan nopa tonali. Uan inijuantij nelia kiampa kichijkej, pampa Biblia kiijtoua: “Israelitajmej kitekipanojkej toTeko nochi tonali kema noja itstoya Josué uan kema noja itstoyaj nochi nopa ueuejtlakamej tlen kiixmatkej Josué uan kiitstoyaj nopa uejueyi teochikaualneskayotl tlen toTeko kichijki para nopa israelitajmej” (Jos. 24:31).

Jesús nojkia kitekiuik nopa tlajtoli tlen motlajtolkuepa kej “amén” pampa kinekiyaya kinextis tlen kiijtouayaya eliyaya melauak. Ya amo kitekiuik kema tlanankiliyaya, teipa kema se akajya  kiijtojtoya se tlenijki, kema ya kiijtoskia se tlenijki achtoui kiijtouayaya “amén” pampa kinekiyaya kinextis nelia melauak tlen kiijtoskia. Nopa tlajtoli motlajtolkuepa kej “nelnelia”. Kemantika Jesús ompa kiijtouayaya “amén amén” (Mat. 5:18; Juan 1:51). Kej nopa kinextiyaya melauak tlen kiijtojtoya. Ueliyaya kiijtoua nopa pampa san ya kitekimakatokej ma kiaxiti nochi tlen toTeotsij kitenkajtok (2 Cor. 1:20; Apoc. [Rev.] 3:14).

Israeleuanij nojkia kiijtouayayaj “keja nopa ma eli” kema momaijtouayayaj uan kiueyichiuayayaj Jehová (Neh. 8:6; Sal. 41:13). Kema kiijtouayayaj nopa tlajtoli kema tlamiyayaj momaijtouaj, katli tlakaktoyaj kinextiyayaj kejuak inijuantij momaijtojtoyaj. Kema nochi kiampa kichiuayayaj kinpaleuiyaya sansejko ma tlaueyichiuakaj. Kiampa panok kema David kiuikak Jerusalén nopa Kaxa tlen kipixtoya tlajtolsenkaualistli tlen Jehová kichijtoya ininuaya itekipanojkauaj. Kema iljuichijkej, uikakej se uikatl katli David kiijkuilojtoya uan eliyaya se tlamaijtoli (1 Crón. 16:8-36). Tlen David kiijtok asik ipan ininyolo katli kitlakakilijtoyaj, uan yeka nochi kiijtojkej: “‘¡Keja nopa ma eli!ʼ. Uan kipakilismakakej toTeko”. Pampa sansejko kiijtojkej sanse tlamantli, kichijki tlauel ma yolpakikaj.

Cristo itokilijkauaj tlen achtoui siglo nojkia kiijtouayayaj “keja nopa ma eli” kema kiueyichiuayayaj Jehová. Uan se keskij nojkia kitekiuiyayaj nopa tlajtoli kema kiijkuilouayayaj se amatlajkuiloli (Rom. 1:25; 16:27; 1 Ped. 4:11). Uan ipan pilamochtsi Apocalipsis, kiijtoua se keskij iluikaeuanij kiueyichijtokej Jehová ika ni tlajtoli: “¡Keja nopa ma eli! ¡Ma tijpakilismakakaj toTeko!” (Apoc. 19:1, 4). Uan kema Cristo itokilijkauaj kitlamiltiyayaj inintlanechikol ika se tlamaijtoli, nojkia kiijtouayayaj “keja nopa ma eli” (1 Cor. 14:16). Maske kitekiuiyayaj, amo kinamikiyaya kitekiuisej san pampa kiampa momajtoyaj kichiuaj.

Ika tlen tikixtontokej, nama tijkuamachiliaj kenke tlauel ipati tikijtosej “amén” kema tlami se tlamaijtoli. Kema tijtekiuiaj nopa tlajtoli kema tojuantij  timomaijtouaj, tijnextiaj tlen tikijtojkej elki ika nochi toyolo. Uan tlaj chikauak o ipan toyolo tijtekiuiaj nopa tlajtoli kema se akajya momaijtojtok, tijnextiaj tijpaleuiaj tlen kiijtojkej ipan tlamaijtoli. Ma tikitakaj kenke nojkia moneki tikijtosej “amén”.

Tijnextiaj kuali tijtlakakilijkej nopa tlamaijtoli uan titlaueyichiuaj. Amo tijueyichiuaj Jehová san kema tikijtouaj “amén” ipan se tlamaijtoli, nojkia tijueyichiuaj ika tlen tijchiuaj kema se akajya momaijtojtok. Yeka, tlaj tijnekij ika nochi toyolo tikijtosej “amén”, moneki tikitasej kej kinamiki kema mochijtos se tlamaijtoli uan kuali tijtlakakilijtosej.

Tijnextiaj kuali timouikaj ininuaya toikniuaj. Kema se akajya momaijtoua ininixpa miakej, nochi toikniuaj tlen tlanechikoli timosentlaliaj kuali tijtlakakilisej tlen kiijtoua (Hech. 1:14; 12:5). Kema sanse uan sansejko titlanankiliaj, techpaleuia nojua sansejko ma tiitstokaj. Tlaj kakistis kema tikijtosej “amén” o san ipan toyolo, Jehová nojua tlauel kinekis techmakas tlen nochi sansejko tijtlajtlanijkej.

Tijueyichiuaj Jehová. Maske se keski tlamantli timoiljuiaj amo tlauel ipati, toTeotsij kiita nochi tlen tijchiuaj kema tijueyichiuaj (Luc. 21:2, 3). Ya kiita kenke tijnekij tijchiuasej se tlenijki uan tlake tijpiaj ipan toyolo. Uan maske san tijtlakakiliaj tlanechikoli ipan se teléfono, uelis timotemachisej ya kikaki kema tikijtouaj “amén”. Tlen tikijtouaj nojkia mosansejkotilia ika tlen toikniuaj kichiuaj kema tlaueyichiuaj ipan tlanechikoli.

Uajka, maske nesi amo tlauel ipati, tlauel moneki ma tikijtokaj “amén”. Nopa amochtli Perspicacia kiijtoua nopa tlajtoli kinextia “tielij titemachmej, kuali tikitaj se tlenijki uan tlen timotemachiaj tijselisej”. Uajka, nochipa kema tikijtosej “amén”, tijyolpakiltisej Jehová (Sal. 19:14).