“Amen” aye ti tene “zia a duti tongaso,” wala “biani.” A sigi na lege ti mbeni tënë ti Hébreu so ndani ayeke “duti be-ta-zo,” “duti zo ti confiance.” Na ambeni ngoi a yeke sara kua na ni na yâ ti aye so andu fango ngbanga. Na peko ti so mbeni zo adeba yanga ti lo, lo yeke tene “amen” ti fa so ye so lo tene ayeke tâ tënë nga lo yeda na aye kue so ayeke ga na pekoni (Nom. 5:22). Tongana mbeni zendo ayeke na yâ ti debango yanga ti lo ni, si lo tene “amen” na gbele azo ni, lo doit ti sara ye alingbi na tënë ti yanga ti lo.​—Néh. 5:13.

Mbeni kpengba tapande ti “amen” so a sara kua na ni ayeke na Deutéronome chapitre 27. Na peko ti so azo ti Israël alï na Sese ti zendo, ala doit ti bungbi terê lani na popo ti Hoto ti Ébal nga na Hoto ti Guérizim ti mä tënë ti Ndia so a diko. Ala bungbi kâ pëpe ti mä gï Ndia me nga ti tene ala tene so ala yeda na Ndia ni. Ala sara ni na lege so ala tene “amen” na ngoi so a diko aye so ayeke si tongana ala sara ye ague nde na Ndia ni (Deut. 27:15-26). Imaginé totongo ti go ti akoli, ti awali nga na ti amolenge saki mingi so akiri tënë na kota go (Jos. 8:30-35). Kite ayeke dä ape so ala yeke girisa lâ oko ape atënë so ala tene na lango so. Azo ti Israël so asara ye alingbi na tënë ti yanga ti ala ndali ti so Bible atene: “Azo ti Israël angbâ ti voro Jéhovah na yâ ti angu kue so Josué ade na fini nga na yâ ti angu kue so a-ancien so asara kua na terê ti Josué angbâ na fini, ala so ahinga tënë ti aye kue so Jéhovah asara ndali ti azo ti Israël.”​—Jos. 24:31.

Jésus nga asara lani kua na tënë “amen” ti fa so tënë so lo tene ayeke tâ tënë, me lo sara kua na ni na mbeni lege so ayeke nde. Ahon ti tene Jésus atene “amen” (so ndani aye ti tene “ti tâ tënë ni”) na peko ti mbeni tënë so mbeni zo atene, lo yeke tene “amen” kozo si lo tene mbeni tënë ti fa so tënë ni ayeke tâ tënë. Na ambeni ngoi lo yeke kiri  lani na ndö ti tënë ni na tenengo “amen amen.” (Mat. 5:18; Jean 1:51). So lo sara tongaso lo fa na azo so ayeke mä lo so atënë ti lo ayeke tâ tënë kue kue kue. Jésus alingbi lani ti tene tongaso ndali ti so lo yeke oko zo so a mû na lo ngangu ti sara si azendo ti Nzapa kue aga tâ tënë.​—2 aCor. 1:20; Apoc. 3:14.

Azo ti Israël asara nga lani kua na tënë “amen” na ngoi so ala yeke sepela Jéhovah nga ala yeke sambela lo (Néh. 8:6; Ps. 41:13). Tongana azo so amä sambela ni atene “amen” na hunzingo ti sambela ni, ala fa so ala yeda na tënë so a tene na yâ ti sambela ni. Azo kue so ayeke lani dä amû mbage na ni nga a nzere na ala ti voro Jéhovah na lege so. A yeke ye so asi na ngoi so Gbia David aga na Sanduku ti Jéhovah na Jérusalem. Na ngoi ti matanga so a sara na pekoni, lo sara mbeni sambela na bê ti lo kue tongana bia. Atënë ti sambela ni ayeke na 1 Chronique 16:8-36. Atënë ti lo ni andu bê ti azo so aga na matanga ni mingi tongaso “azo kue atene: ‘Amen!’ nga ala sepela Jéhovah.” Biani, a nzere na ala ti voro Jéhovah legeoko.

Akozo Chrétien nga kue asara kua na tënë “amen” na ngoi so ala yeke sepela Jéhovah. Fani mingi azo ti sungo Bible azia tënë so na yâ ti alettre ti ala (aRom. 1:25; 16:27; 1 Pi. 4:11). Mbeti ti Apocalypse afa même acréature ti yingo na yayu ayeke mû gloire na Jéhovah, atene: “Amen! Ala sepela Jah!” (Apoc. 19:1, 4). Mingi ni, akozo Chrétien ayeke tene lani “amen” na peko ti asambela so a yeke sara na ngoi ti abungbi ti ala (1 aCor. 14:16). Ye oko, ala yeke kiri gï pëpe na ndö ti tënë ni sân ti gbu li.

Na peko ti so e bâ awe tongana nyen la awakua ti Jéhovah asara kua lani na tënë “amen”, e yeke bâ ngbanga ti nyen la a yeke kota ye ti tene “amen” na hunzingo ti sambela. Tongana e sambela si na nda ni e tene “amen”, e fa so tënë so e  tene na yâ ti sambela ni ayeke kota ye. Na ndö ni, tongana bê ti e apusu e ti tene “amen,” même na yâ ti bê ti e, na peko ti mbeni sambela so a sara na gbele azo, e fa so e yeda na atënë ni. Zia e bâ encore ambeni raison so a yeke kota ye ti tene “amen”.

E yeke dengi mê na ngoi so a yeke sambela ndali ti so ayeke mbage ti vorongo so e yeke voro na Nzapa. E yeke voro Jéhovah na ngoi ti sambela na lege so e yeda na atënë ti sambela ni nga na lege ti sarango ye ti e. Ndali ti so e ye ti tene “amen” so e tene alondo na bê ti e, a yeke mû maboko na e ti ngbâ ti sara ye nzoni nga ti ngbâ ti dengi mê na ngoi so a yeke sambela.

E awakua ti Nzapa so e yeke beoko. Tongana a sara sambela na yâ ti congrégation, li ti e kue ayeke na ndö ni (Kus. 1:14; 12:5). Tongana e na aita ti e kue e bungbi oko e tene “amen”, e yeke duti encore beoko mingi. Atâa e tene “amen” na kota go wala na yâ ti bê ti e, a lingbi ti pusu Jéhovah ti sara ye so e hunda na lo.

E yeke sepela Jéhovah. Jéhovah abâ akete kete ye so e sara ti voro na lo (Luc 21:2, 3). Lo yeke bâ aye so apusu e ti sara ye nga na aye so ayeke na yâ ti bê ti e. Même na ngoi so e yeke mä mbeni bungbi na lege ti téléphone, e lingbi ti duti na kite oko pëpe so Jéhovah abâ na nene ni kete “amen” so e tene. Tongana e tene “amen,” e na azo so ayeke na ngoi ti bungbi e sepela Jéhovah.

E lingbi ti bâ “amen” so e tene tongana mbeni senge ye, me a yeke senge ye oko ape. Mbeni bakari ti Bible atene so awakua ti Nzapa ayeke fa “confiance ti ala, yengo so ala yeda biani na mbeni tënë nga kpengba beku so ayeke na bê ti ala na lege ti oko tënë so.” Zia ‘a-amen’ kue so e tene anzere na Jéhovah.​—Ps. 19:14.