ÐÒ KPAA mɛ ɔ, tɔjihun e nɔ bɛ́ tomɛyitɔ́ kɛɖɛ lɛ é ɖě tíìn ɖò Pɔlu hwenu ǎ. Bo na dó dó tɔjihun yì tomɛ ɔ, hwɛhwɛ wɛ tomɛyitɔ́ lɛ nɔ kanbyɔ mɛ ɖevo lɛ ɖɔ ye ka tuùn nú tɔjihun e nɔ bɛ́ agban nú axisinɔ lɛ é ɖé jló na mlɛ́ ali e sɔgbe é, bo lɛ́ ɖò gbesisɔmɛ bo na bɛ́ tomɛyitɔ́ lɛ à jí. (Mɛ. 21:2, 3) Enyi tɔjihun ɖé na bo ma xwè fí e tomɛyitɔ́ ɔ jló na yì é ǎ ɔ, hwenu e tɔjihun ɔ na ɖò te nɔ wɛ ɖò fí vovo lɛ ɖò tomɛyiyi ɔ hwenu é ɔ, é hɛn ɔ, é na ba tɔjihun ɖevo e na sɔ́ ɛ hɛn yì fí e sɛkpɔ fí e é xwè é é.—Mɛ. 27:1-6.

Tomɛyiyi gbɔn xù jí ɖó táan tɔn tawun tawun lɛ, tɔjihun lɛ ka nɔ xwedó tuto ɖé tawun ǎ. Ninɔmɛ ayǐ mɛ tɔn e ma nyɔ́ ǎ é kɛɖɛ wu wɛ tɔjihunkúntɔ́ lɛ nɔ dán lɛjɛlɛjɛ dó ali wliwlí wu ǎ, loɔ, xɛxó lɛ lɔ nɔ zɔ́n bɔ ye nɔ wà mɔ̌. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, enyi avǔnsákɔwó ɖé jihan gbɔn tɔjihun ɔ tanu, alǒ, nú ye mɔ tɔjihun gbigba sín xwɛ ɖò xù ɔ tó mɔ̌ ɔ, ye nɔ wlí ali ǎ. Tɔjihunkúntɔ́ lɛ nɔ gbɔn jɔhɔn ɖagbe e ɖò nyinyi wɛ é sín yɛkan mɛ bo nɔ jɛ ali, enɛ wu ɔ, enyi jɔhɔn ɔ nyɔ́ nú ye ɔ, ye nɔ ɖidó. Enyi tomɛyitɔ́ ɔ mɔ tɔjihun ɖé bo na dó ɔ, é nɔ yì xù ɔ tó kpo agban tɔn lɛ kpo, bo nɔ nɔte kpɔ́n ɖɔnúese ee nɔ ɖɔ ɖɔ tɔjihun ɔ na ɖidó malin-malin mɛ dìn é ɖé.

Hwenuxówlantɔ́ ee nɔ nyí Lionel Casson é ɖɔ: “Toxo Hlɔma tɔn ɖó wlɛnwín e bɔwǔ é ɖé bonu mɛ lɛ na mɔ tɛn dó mɔ tɔjihun ɖé bo dó yì tomɛ, enɛ ɔ, é sɔ́ na byɔ ɖɔ yeɖesunɔ ni ba tɔjihun e ye na dó é ǎ. Tɔjihunglintɛn yetɔn ɖò Tibre Tɔ̀ ɔ tó. Sɛkpɔ toxo Ostie tɔn ɔ, fí ɖé ɖò finɛ bo gbló tawun bɔ azɔ̌xwé lɛ wɛ lɛlɛ̌ dó. Gegě azɔ̌xwé enɛ lɛ tɔn nyí tɔjihunkúntɔ́ tɔjihunglintɛn vovo elɔ lɛ tɔn lɛ: tɔjihunkúntɔ́ Narbonne tɔn lɛ ɖó ɖokpo (Narbonne ɔ ɖò fí e è nɔ ylɔ́ ɖò égbé ɖɔ France é mɛ), tɔjihunkúntɔ́ Carthage tɔn lɛ ɖó ɖokpo (Carthage ɔ ɖò fí e è nɔ ylɔ́ ɖò égbé ɖɔ Tunisie é mɛ), kpodo ɖevo ɖevo lɛ kpan. Enyi mɛɖé ɖò tɔjihun ɖé ba wɛ bo na dó yì tomɛ ɔ, nǔ e é na bló kpowun é wɛ nyí ɖɔ é na kan nǔ byɔ ɖò azɔ̌xwé toxo ɖebǔ e vɛ́ ko ɖò ali tɔn jí é tɔn.”

Xù jí gbingbɔn nɔ zɔ́n bɔ tomɛyitɔ́ lɛ nɔ gú hwenu ǎ, amɔ̌ é lɛ́ ɖó awovínú tɔn lɛ. Azɔn gegě wɛ tɔjihun syɔ dó Pɔlu ɖò tomɛyiyi mɛsɛ́dózɔ́ tɔn tɔn lɛ hwenu.—2 Kɔ. 11:25.