PƆƆLƖ alɩwaatʋ taa, mɛlɛnaa mba pakpakɩɣ ɛyaa ɖeke yɔ pataawɛɛ. Ye nɔɔyʋ ɛsɔɔlaa se ɛsʋʋ mɛlɛ nɛ ɛɖɔ nʋmɔʋ nakʋyʋ yɔ, pɩɩwɛɛ se ɛpɔzɩ lalaa nɛ ɛna se panɩ mɛlɛnaa mba pakpakɩɣ wondu yɔ, pa-taa nakʋyʋ taŋ se kɩɖɔŋnɩ hɔɔlʋʋ ŋgʋ ewokina yɔ kɩ-taa, nɛ mɛlɛ ŋgʋ kɩkpakɩɣ nʋmɔɖɔnaa na. (Tʋma 21:2, 3) Paa nʋmɔɖɔnʋ ɛnɩ mɛlɛ nakʋyʋ taŋ nɛ kiiwoki ɖenɖe ɖeyi ɖeyi ɛcaɣ wobu yɔ, ɛsʋʋ-kʋ nɛ ɛtalɩɣ ɖenɖe kʋkʋ sɩŋɩɣ lɛ, ɛsʋʋ mɛlɛ lɛɛkʋ ŋgʋ kiwokini tɛtʋ ndʋ tɩ-taa ewoki yɔ tɩ-cɔlɔ yɔ.​—Tʋma 27:1-6.

Pɩnaɣ taa lɛ, alɩwaatʋ natʋyʋ yɔɔ mɛlɛnaa ɖɔŋaɣ nʋmɔŋ, ɛlɛ pataawɛɛnɩ ɖʋtʋ natʋyʋ ɖeyi ɖeyi nɛ pɔɖɔŋ tɩ-yɔɔ. Pɩtasɩnɩ se ye ɛsɔdaa wɛtʋ ɛfɛyɩ camɩyɛ yɔ, mɛlɛ sayaa pɩzɩɣ nɛ pɛlɛɣzɩ pa-ɖʋtʋ lɛ, palakɩ mbʋ ɖɔɖɔ ye pana kawɩlaɣ nakɛyɛ, ɛzɩ kaŋgaɖɩyɛ wiu, yaa mɛlɛ ŋgʋ kɩyɔkaa yɔ, kɩ-hɔɔlaɣ nakɛyɛ yɔ. Mɛlɛ sayaa cɔŋnɩ ɛzɩma helim makɩ yɔ, nɛ ye pɩwɛ camɩyɛ yɔ papɩzɩɣ nɛ pakʋyɩ nɛ papaɣzɩ nʋmɔʋ ɖɔm. Ye nʋmɔɖɔnʋ nɔɔyʋ ɛnawa se mɛlɛ nakʋyʋ pɩzɩɣ nɛ kɩkpaɣ-ɩ yɔ, ɛñɔɔzʋʋ e-wondu nɛ ɛɖaŋ nɛ ewelisiɣ se ɛna se mɛlɛ ŋgʋ kɩcaɣ-ɩ kpaɣʋ yɔ, kɩwɩzɩ kʋyʋʋ na.

Caanaʋ taa tɔm taa tazɩyʋ weyi payaɣ se Lionel Casson yɔ, ɛyɔɔdaa se: “Roma tɛtʋ taa, palabɩ ɖʋtʋ natʋyʋ nɛ pɩwɛɛ nʋmɔɖɔnaa kɛlɛʋ se pehiɣ mɛlɛ alɩwaatʋ ndʋ pacaɣ wobu nʋmɔʋ yɔ nɛ pɩtɩtasɩ pɔzʋʋ se pa-maɣmaɣ pañɩnɩnɩ-kʋ. Roma tɛtʋ taa, mɛlɛ ɖɩzɩŋɩyɛ kaañɔtɩnɩ Tiber Pɔɔ kpam. Ostia tɛtʋ cɔlɔ kpam lɛ, lone sɔsɔɖɛ naɖɩyɛ kaawɛɛ nɛ kuduyuŋ weyi ɩ-taa palakaɣ tʋma yɔ ɩcɔɔ-ɖɩ nɛ ɩta. Lona ndɩ ndɩ taa, mɛlɛnaa ɖɩzɩŋɩyɛ lone taa caɣyaa kaatɩnɩ kuduyuŋ ɛnɩ ɩ-taa sakɩyɛ. Narbonne (sɔnɔ peeɖe payaɣ se Fransɩ) mɛlɛnaa ɖɩzɩŋɩyɛ lone taa caɣyaa kaawɛnɩ tʋmɩyɛ ɖɩlaɖɛ kʋɖʋmɖɩyɛ peeɖe, nɛ Carthage (sɔnɔ peeɖe payaɣ se Tunisie) ñɩma ñɛwɛɛnɩ lɛɛɖɛ, nɛ mɛlɛnaa ɖɩzɩŋɩyɛ lone taa caɣyaa lalaa ñɛwɛɛnɩ lɛɛna ɖɔɖɔ. Mba pañɩnɩɣ se pasʋʋ mɛlɛ yɔ, pɔpɔzʋʋ tʋmɩyɛ ɖɩlaɖɛ lona ana a-taa se pana se mɛlɛnaa mba ɖɔŋnɩ ɖenɖe pacaɣ wobu yɔ.

Lɩm yɔɔ nʋmɔʋ ɖɔm taakpakɩɣ nʋmɔɖɔnaa alɩwaatʋ sakɩyɛ, ɛlɛ kala kaawɛ pɩ-taa. Alɩwaatʋ ndʋ apostoloo Pɔɔlɩ kaakɛ Ɛsɔtɔm tiyiyu nɛ ɛɖɔŋ nʋmɔŋ ndɩ ndɩ yɔ, mɛlɛnaa mba ɛsʋwa yɔ pa-taa nabɛyɛ kaayɔkaa.​—2 Kɔr. 11:25.