1-2. (a) Cinshi cilanga ukuti mu cifyalilwa fye abantu balafwaya ukubasansamusha no kutila nabo kuti basansamusha abantu banabo? (b) Cinshi cilenga abana bamo baleba no bulanda?

MU CIFYALILWA fye abantu balafwaya ukubasansamusha kabili Lesa ababumba mu nshila ya kutila kuti basansamusha abantu banabo. Ku ca kumwenako, umwana nga awa aipela ne kufi, kuti abutukila kuli banyina nelyo kuli bawishi ninshi alelila. Nangu ca kutila abafyashi te kuti baposhe icilonda, kuti bamusansamusha. Nalimo kuti bamwipusha icacicitika, bamukumuna ifilamba, bamweba amashiwi ayasuma aya kumusansamusha kabili kuti bamubika umuti pa cilonda nangu bamukakila icilonda. Tapapita inshita umwana alaleka ukulila nalimo abwelela na mu kwangala. Na mu kuya kwa nshita icilonda cilapola.

² Nomba inshita shimo kulaba ifilenga abana baba no bulanda sana. Kulaba abana bamo aba kuti abakalamba balyulunganapo nabo. Umwana kuti baulungana nankwe umuku umo nelyo imiku iingi pa myaka iingi. Nampo nga baulungana nankwe umuku umo nelyo imiku iingi, abana balaba no bulanda sana. Limo umuntu uulungene no mwana kuti bamwikata bamukanda no kumukanda. Limbi kuti camoneka ukuti uulungene no mwana tabamukandile. Na lintu uulungene no mwana bamukanda ilyo line, umwana kuti atwalilila ukuba no bulanda na mu bukalamba.

3. Ukulingana na mashiwi yaba pali 2 Abena Korinti 1:3, 4, finshi Yehova afwaya, kabili mepusho nshi twalaasuka?

³ Finshi fingafwa Umwina Kristu uwa kuti umo alyulungene nankwe ilyo ali umwaice lelo acili ali no bulanda? (Belengeni 2 Abena Korinti 1:3, 4.) Yehova afwaya impaanga shakwe shileumfwa ukuti shalitemwikwa kabili afwaya shilesansamuka.  Kanshi natwasuke amepusho yatatu: (1) Mulandu nshi tulingile ukulasansamushisha abantu abo bamo baulungenepo nabo ilyo bali abaice? (2) Ni bani bafwile ukusansamusha abantu ba musango uyu? (3) Finshi tulingile ukucita pa kuti tulesansamusha bwino aba kuti umo alyulungene nabo ilyo bali abaice?

4-5. (a) Mulandu nshi tulingile ukwishibila ukuti abana balipusana sana na bakalamba? (b) Nga ca kuti umuntu aulungana no mwana, bushe umwana alacetekela abantu bambi? Londololeni.

⁴ Bamo aba kuti umo alyulungene nabo ilyo bali abaice balakabila ukubasansamusha nangu pengapita imyaka iingi. Cinshi twalandila ifi? Pa kuti twishibe, tufwile ukwishiba ukuti abana balipusana sana na bakalamba. Ifyo abana baba nga ca kuti umo abacusha filapusana sana ne fyo abakalamba baba. Natulande pa fya kumwenako fimo.

⁵ Abana bafwile ukupalama sana ku balebakusha kabili balingile no kubacetekela. Abana nga bapalama sana ku balebakusha, bomfwa ukuti balicingililwa kabili balacetekela abantu ababatemwa. Ku ca bulanda, ilingi line abolungana na bana bantu abo baishiba, pamo nga balupwa lwabo ne fibusa. Nga ca kuti uwaulungana no mwana muntu uo acetekela, cilakosela sana umwana ukucetekela abantu bambi kabili kuti papita ne myaka iingi pa kuti atendeke ukubacetekela.

6. Mulandu nshi ukuulunganina na bana kwabipila?

⁶ Abana te kuti baicingilile, kabili ukuulungana nabo kubi. Umukalamba nga aulungana no mwana ilyo ashilakula uwa kuti asendame no muntu, umwana kuti aba no bulanda nga nshi. Umo nga aulungana no mwana, umwana kuti alamona ukuti ukupanga icupo takwawama, kuti aisuula, kabili te kuti acetekele umuntu nangu umo.

7. (a) Mulandu nshi cangukila abantu ukubeleleka abana no kuulungana nabo, kabili bufi nshi bababepa? (b) Bushe umwana akula shani nga ca kuti uwaulungene nankwe alimubepele?

⁷ Abana abanono tabakwata amano ya kwiluka ifintu, aya kuisalila ifya kucita kabili tabeshiba ifingabaletela amafya. (1 Kor. 13:11) Kanshi cilanguka sana ukubabeleleka no kuulungana nabo. Abolungana na bana balababepa. Balenga abana balamona ukuti e balengele ukuti bolungane nabo, baleba umwana ukuti talingile ukwebako abantu, nelyo ukuti takuli nangu umo uukamucetekela nga abasoselela, nangu ukuti filya baulungene nankwe balelanga fye ukuti balimutemwa. Kuti papita imyaka iingi pa kuti umwana eluke ukuti ifi fyonse bufi ubwafiita fititi. Umwana uwa kuti umukalamba alyulunganapo nankwe akalamona fye ukuti alyonaika, alikowela, kabili takuli uwingamutemwa nelyo uwingamusansamusha.

8. Cinshi cingalenga twashininkisha ukuti Yehova kuti asansamusha abali no bulanda?

⁸ Ifi twalandapo e filenga abo abantu baulunganapo nabo batwalilile ukuba no bulanda pa myaka iingi. Ala ukuulungana na bana ca bunani! Ifi abantu mpanga yonse bolungana na bana, fitulanga fye ukuti tuleikala mu nshiku sha kulekelesha umo abantu abengi “bashatemwa abantu” kabili umo ‘ababifi kabili incenjeshi baya balebipilako fye.’ (2 Tim. 3:1-5, 13) Imicenjelo ya kwa Satana yalibipa sana kabili ca bulanda ifi abantu bacita ifimusekesha. Lelo Yehova alikwata amaka ukucila Satana na bantu abacita ifyo afwaya. Yehova alishiba imicenjelo iyo Satana abelelekelako abantu. Ukwabula no kutwishika Yehova alishiba bwino ubulanda tukwata, kabili kuti atusansamusha. Twalishuka pantu tubombela “Lesa wa cisansamushi conse, uutusansamusha mu macushi yesu yonse, pa kuti tube na maka ya kusansamusha abali na macushi yalekanalekana ku cisansamushi ico Lesa  atusansamushishako.” (2 Kor. 1:3, 4) Nomba ni bani abo Yehova abomfya pa kusansamusha abali no bulanda?

9. Nga fintu Imfumu Davidi yalandile pa Amalumbo 27:10, finshi Yehova acita ku bantu abo balupwa lwabo basha?

⁹ Abana abo abafyashi bashicingilila nelyo abo abantu baulunganapo nabo, balakabila ukubasansamusha. Imfumu Davidi yalishibe ukuti Yehova kuti aisansamusha. (Belengeni Amalumbo 27:10.) Davidi alishininkishe ukuti Yehova alasakamana abo bakaana kuli balupwa lwabo. Bushe Yehova asakamana shani abantu ba musango uyu? Abasakamana ukupitila mu babomfi bakwe aba cishinka. Ba Nte banensu baba kwati lupwa lwesu. Ku ca kumwenako, Yesu alandile ukuti abalepepela Yehova pamo nankwe e bali bandume nankwe, bankashi yakwe, kabili banyina.—Mat. 12:48-50.

10. Finshi umutumwa Paulo alecita apo ali ni eluda?

¹⁰ Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa fyo aba mu cilonganino ca Bena Kristu baba kwati lupwa. Umutumwa Paulo ali ni eluda uwalebombesha. Alecita ifisuma, kabili Lesa alengele Paulo akoseleshe na bambi ukuti balemupashanya nga filya ena alepashanya Kristu. (1 Kor. 11:1) Apo Paulo ali ni eluda moneni ifyo alandile pa fyo alebomba umulimo wakwe: “Twali abanakilila mu kati kenu, nga filya nyina uonsha asakamana bwino abana bakwe.” (1 Tes. 2:7) Na muno nshiku mwine baeluda aba cishinka balalanda amashiwi ayasuma pa kusansamusha abali no bulanda kabili babomfya Baibolo.

11. Finshi filanga ukuti te baeluda fye balingile ukulasansamusha abali no bulanda?

¹¹ Bushe ni baeluda fye balingile ukulasansamusha abali no bulanda? Awe. Bonse tufwile ‘ukulasansamushanya.’ (1 Tes. 4:18) Bankashi abakwata icitetekelo icakosa kuti baafwa sana bankashi abali no bulanda. Kanshi calilinga ifi Yehova Lesa ailinganya kuli nyina uusansamusha umwana wakwe umwaume. (Esa. 66:13) Baibolo yalilanda pa banakashi abasansamwishe abali no bulanda. (Yobo 42:11) Yehova  afwile alatemwa nga nshi nga amona bankashi balesansamusha bankashi nabo abali no bulanda! Limo baeluda kuti baipusha nkashi uwaba ne citetekelo icakosa nga kuti asansamushako nkashi uuli no bulanda ukwabula ukuti aba bwananyina bambi beshibe. *

12. Finshi tushilingile ukucita ilyo tuleafwa uuli no bulanda?

¹² Kwena tatufwile ukupatikisha uwa bwananyina ukutwebako ifyo umwine ashilefwaya ukutweba. (1 Tes. 4:11) Nomba finshi tulingile ukucita pa kuti twafwe abalefwaya ukubafwa kabili tubasansamushe? Natulande pa fintu 5 ifyo tusambilila mu Baibolo ifyo twingabomfya pa kusansamusha abali no bulanda.

13. Nga fintu ilyashi lyaba pe lembo lya 1 Ishamfumu 19:5-8 lilanda, finshi malaika wa kwa Yehova acitiile Eliya, kabili finshi tufwile ukucita pa kuti tulemupashanya?

¹³ Tufwile ukubacitilapo fimo pa kubafwa. Ilyo kasesema Eliya alefulumuka pa mulandu wa kuti aletiina ukumwipaya, alyumfwile sana ububi ica kuti alefwaya fye ukuti afwe. Yehova atumine malaika wa maka ku kukoselesha Eliya. Malaika alipeele Eliya ifyo alekabila pali ilya nshita. Amupeele ifya kulya kabili amukoseleshe ukuti alye. (Belengeni 1 Ishamfumu 19:5-8.) Ili lyashi lilatusambilisha icishinka ca kuti: Inshita shimo nga twacitila umuntu nangu fye akantu akanono, kuti asansamuka. Nga twapeelako munyinefwe nelyo nkashi ifya kulya, twamupeelako fimo, nelyo nga twamulembelako amashiwi ayasuma, kuti amona ukuti twalimutemwa kabili twalimubikako amano. Nga tuletiina ukulanda pa filengele abe no bulanda, kuti twamucitilako fimo pali ifi twalandapo.

14. Finshi tulesambilila ku lyashi lya kwa Eliya?

¹⁴ Tulingile ukulalenga abali no bulanda balaumfwa ukuti nabacingililwa kabili tufwile no kulabasansamusha. Kuti twasambililako na fimbi ku lyashi lya kwa Eliya. Yehova alicitile icipesha mano ilyo apeele kasesema Eliya ifyo alekabila pa kuti ende intamfu iitali aye ku Lupili lwa Horebu. Nalimo Eliya aleumfwa ukuti alicingililwe ilyo ali kuli iyi ncende iyali ukutali uko Yehova apanganine na bantu bakwe icipangano ku numa sana. Limbi aleumfwa ukuti nomba ali ukutali na balefwaya ukumwipaya. Finshi tulesambililako? Nga tulefwaya ukusansamusha uuli no bulanda pa mulandu wa kuti umo alyulungene nankwe, tufwile ukubalilapo ukulenga alaumfwa ukuti nacingililwa. Ku ca kumwenako, baeluda balingile ukwishiba ukuti nkashi uuli no bulanda nalimo kuti atemwapo ukumusansamushisha pa ng’anda pa mwakwe ukucila ukumusansamushisha pa Ng’anda ya Bufumu. Umbi ena kuti atemwa ukumusansamushisha pa Ng’anda ya Bufumu.

15-16. Finshi tulingile ukucita pa kuti tulekutikisha?

¹⁵ Tufwile ukulakutikisha. Baibolo itweba ukuti: “Umuntu onse abe uwayanguka ukumfwa, uukokola ukulanda.” (Yako. 1:19) Bushe tulakutikisha? Nalimo kuti twatontonkanya ukuti ukukutika kwikala fye tondolo no kulalolesha uulelanda. Lelo kwaliba na fimbi ifyo tulingile ukucita pa kuti tulekutikisha. Ku ca kumwenako, Eliya asukile aeba Yehova fyonse ifyamusakamike, kabili Yehova alikutikishe. Yehova alilwike ukuti Eliya aletiina, aleumfwa ukuti ali fye eka, kabili aletontonkanya ukuti imilimo yonse iyo amubombele yaile fye nga mu menshi. Yehova alyafwile Eliya kabili alilekele ukumfwa ububi. Ifi Yehova acitile filanga ukuti alikutikishe kuli Eliya.—1 Isha. 19:9-11, 15-18.

¹⁶ Finshi tufwile ukucita ilyo tulekutika ku bali no bulanda pa kuti tulebalangulukilako,  tuleba ne cikuuku kuli bena, kabili tulelanga ukuti twalibatemwa? Limo amashiwi fye ayanono ayasuma kuti yalenga uuli no bulanda asansamuka. Nalimo kuti mwatila: “Naumfwa ububi sana pa fyamucitikile! Takuli uwingatemwa umwana bamucita ifya musango uyu!” Limbi kuti mwaipusha uuli no bulanda icipusho cimo nelyo fibili pa kuti mwishibe nga ca kuti namwishiba bwino ifyo aleumfwa. Kuti mwamwipusha amuti, “Bushe kuti mwabwekeshapo pa kuti ng’umfwikishe ifyo mwacilanda?” nelyo kuti mwatila, “Ilyo mwacilanda amuti, . . . nacumfwa ukuti mwacilosha mu kuti . . . Bushe e mo mwacilosha?” Amepusho ya musango uyu kuti yalenga uuli no bulanda ashininkisha ukuti mulekutikisha pa kuti mumfwikishe ifyo alelanda.—1 Kor. 13:4, 7.

17. Mulandu nshi tulingile ukubela abatekanya kabili ‘abakokola ukulanda’?

¹⁷ Nomba mufwile ukuba abacenjela pa kuti ‘mulekokola ukulanda.’ Ilyo abali no bulanda balelanda, mwilabacilima pa kuti mubapande amano nelyo mubalungike mu fyo baletontonkanya. Na kabili muleba abatekanya! Ilyo Eliya aleeba Yehova fyonse ifyamusakamike, ali no bulanda sana. Pa numa Yehova alikoseshe icitetekelo ca kwa Eliya. Na pali iyi ine nshita, Eliya alyebele Yehova amashiwi yamo yene. (1 Isha. 19:9, 10, 13, 14) Finshi tulesambililako? Inshita shimo abali no bulanda kuti babwekeshapo ukulanda ifyo baleumfwa. Tulingile ukuba abatekanya pa kuti tukutikishe nga filya Yehova akutikisha. Mu cifulo ca kubeba ifyo bengapwisha ubwafya bakwete, tufwile ukubalangulukilako no kuba ne cikuuku kuli bena.—1 Pet. 3:8.

18. Mulandu nshi ukupepela pamo na bali no bulanda kwingabasansamushisha?

¹⁸ Tufwile ukulapepela pamo na bali no bulanda. Abali no bulanda sana nalimo kuti bafilwa ukupepa. Limbi kuti balaumfwa ukuti tabalinga ukulanda na Yehova. Cimo ico twingacita pa kubasansamusha kupepela pamo nabo, no kubalumbula ishina. Ilyo tulepepelako abali no  bulanda sana, kuti twaeba Yehova ifyo twabatemwa ne fyo aba bwananyina mu cilonganino babatemwa. Kuti twalomba Yehova pa kuti afwe abali no bulanda kabili abasansamushe. Amapepo ya musango uyu kuti yasansamusha sana abali no bulanda.—Yako. 5:16.

19. Finshi tufwile ukucita pa kuti tulesala bwino amashiwi ya kweba abali no bulanda?

¹⁹ Tulingile ukulabeba amashiwi ayasuma ayengabasansamusha. Muletala mwatontonkanya ilyo mushilalanda. Amashiwi ayabi kuti yakalifya umuntu lelo ayasuma yena kuti yamusansamusha. (Amapi. 12:18) Kanshi mulepepa kuli Yehova pa kuti alemwafwa ukusala amashiwi ayasuma, ayengabasansamusha, kabili ayengatalalika umutima wabo. Muleibukisha ukuti amashiwi ayengasansamusha sana abali no bulanda yantu yaba mu Baibolo.—Heb. 4:12.

20. Bushe bamunyinefwe na bankashi abo bamo baulungenepo nabo kale kuti balatontonkanya shani, kabili finshi tufwile ukubebukishako?

²⁰ Bamunyinefwe na bankashi bamo abo bamo baulungenepo nabo kale bamona ukuti balikowela, tabacindama, kabili takuli uwingabatemwa. Ala ifi bamona te fyo caba! Kanshi mulebomfya Baibolo pa kubebukishako ukuti Yehova alibatemwa nga nshi. (Moneni akabokoshi akaleti “ Amalembo Ayengasansamusha Abali no Bulanda.”) Ibukisheni ifyo malaika ali ne cikuuku ilyo alekosha kasesema Daniele ilyo ali no bulanda. Yehova alefwaya Daniele uo atemenwe nga nshi eshibe ukuti alimutemenwe sana. (Dan. 10:2, 11, 19) Ifi fine e fyo Yehova atemwa na ba bwananyina ababa no bulanda!

21. Finshi Yehova akacita kuli bonse abacita ifyabipa abashilapila, lelo finshi bonse tulingile ukulacita pali ino nshita?

²¹ Nga tulesansamusha abali no bulanda ninshi tulebebukishako ukuti Yehova alibatemwa. Na kabili tufwile ukulaibukisha ukuti Yehova ni Lesa uwatemwa umulinganya. Yehova alishiba bonse abo bamo baulunganapo nabo nangu ca kuti takwaba na umbi uwaishiba. Alamona fyonse kabili akalofya bonse abacita ifyabipa abashilapila. (Impe. 14:18) Pali ino nshita natuleibikilishako pa kuti tulelanga bonse abo abantu baulunganapo nabo ukuti twalibatemwa. Na kabili tulasansamuka nga twaishiba ukuti Yehova akasansamusha bonse abo Satana na bantu aba muli cino calo bacusha! Nomba line fyonse ifilenga tuleba no bulanda tuli no kufilaba.—Esa. 65:17.