1-2. (a) Nso iwụt ke kpukpru nnyịn imoyom ẹdọn̄ nnyịn esịt, ke inyụn̄ idụhe eke mîkemeke ndidọn̄ owo esịt? (b) Nso ibak ke ẹnam ndusụk nditọwọn̄?

IDỤHE eke mîsiyomke ẹdọn̄ imọ esịt, inyụn̄ idụhe eke mîkemeke ndidọn̄ owo esịt; nte Abasi okobotde nnyịn edi oro. Ke uwụtn̄kpọ, eyenọwọn̄ ọkpọduọ ọfọrọde edọn̄ ini osụk ebrede mbre, enye ekeme nditua mbịne ete m̀mê eka esie. Ete ye eka esie idikemeke ndikọk unan oro, edi mmọ ẹkeme ndidọn̄ enye esịt. Mmọ ẹkeme ndibụp enye se iketịbede, ẹkwọhọde enye mmọn̄eyet, ẹbok enye, ẹnyụn̄ ẹkeme ndiyet ibọk ke unan oro mîdịghe ẹda ọfọn̄ ẹbọp. Idibịghike, eyen oro oyodop eyet, enye akam ekeme ndifiak ndaha mbre. Ndien nte ini akade, unan esie ayakpa.

² Edi ndusụk ini, se isiwọrọde nditọwọn̄ esidiọk akan ndiduọ nda unan. Ẹsisabade ndusụk nditọwọn̄. Ekeme ndisabade eyenọwọn̄ inikiet kpọt, mîdịghe ẹkama enye ẹsabade ke ediwak isua. Inamke n̄kpọ m̀mê edi ikafan̄, utọ ibak emi esinen̄ede afịna enye ke ata ediwak isua. Ẹsimụm ndusụk mbon emi ẹkesabarede eyenọwọn̄ ẹnyụn̄ ẹnọ mmọ ufen. Edi ekeme nditie nte ndusụk ẹdia ẹnyọn̄, owo inọhọ mmọ ufen. Se idude edi ke ekpededi ẹsọp ẹnọ owo emi asabarede eyenọwọn̄ ufen, se enye akanamde eyen oro ekeme ndisụk mfịna eyen oro idem ke enye ama okokpon ọwọrọ owo.

3. Udiana Corinth 1:3, 4 owụt ke nso ke Jehovah oyom ẹnam? Nso mbụme ke idibọrọ ke ibuotikọ emi?

³ Nso ikeme ndin̄wam eyenete emi osụk afịnade enye nte ẹkesabarede enye ke ini eyenọwọn̄? (Kot 2 Corinth 1:3, 4.) Jehovah oyom ẹma mme erọn̄ esie ẹnyụn̄ ẹdọn̄ mmọ esịt. Ntre ẹyak ibọrọ mbụme ita emi: (1) Ntak emi mbon oro ẹkesabarede ke ini eyenọwọn̄ ẹkemede ndiyom ndọn̄esịt? (2) Anie ekeme ndidọn̄ mmọ esịt? (3) Didie ke ikeme ndidọn̄ mmọ esịt?

4-5. (a) Ntak emi ọfọnde ifiọk ke nditọwọn̄ ẹnen̄ede ẹkpụhọde ye ikpọ owo? (b) Didie ke ndisabade eyenọwọn̄ ekeme ndinam enye okûbuọt idem ye owo?

⁴ Ekeme ndiyom ẹka iso ẹdọn̄ ndusụk mbon emi ẹkesabarede ke ini eyenọwọn̄ esịt ekpededi ediwak isua ebe. Ntak-a? Man an̄wan̄a nnyịn se inamde edi ntre, ana ifiọk ke nditọwọn̄ ẹnen̄ede ẹkpụhọde ye ikpọ owo. Nte esitiede eyenọwọn̄ ke idem ke ini ẹsabarede enye edi ata isio ye nte ekemede nditie akwa owo ke ini ẹfịkde enye. Se ndusụk uwụtn̄kpọ mi.

⁵ Oyom nditọwọn̄ ẹkpere ẹnyụn̄ ẹbuọt idem ye mbon emi ẹbọkde mmọ ẹnyụn̄ ẹsede mmọ enyịn. Ke ini owo emi esede eyenọwọn̄ enyịn ekperede eyen oro, ndien eyen oro onyụn̄ ọbuọt idem ye enye, oro esinam esịt ana eyen oro sụn̄ onyụn̄ anam enye ekpep ndibuọt idem ye mbon en̄wen. (Ps. 22:9) Edi se idiọkde edi ke ẹsiwak ndisabade nditọwọn̄ ke ata esịtufọk mmọ, ndien mbonubon mmọ emi ẹkperede mmọ ye owo emi ubon mmọ ẹmehede ẹsiwak ndidọk ubi emi. Ke ini owo emi eyenọwọn̄ ọkọbuọtde idem asabarede enye, oro ekeme ndinam ọsọn̄ eyen oro ndibuọt idem ye owo en̄wen ekededi, ekpededi ata ediwak isua ebe.

6. Nso inam ndisabade eyenọwọn̄ edi ata idiọk ibak?

⁶ Nditọwọn̄ ikemeke ndikpeme idemmọ. Owo emi asabarede mmọ anam mmọ ata idiọk ibak. Ndinyịk eyenọwọn̄ anam idan̄ ye mme n̄kpọ ntre ediwak isua mbemiso enye okpon ekem ndidọ ndọ nnyụn̄ nnam idan̄, ekeme ndinam eyen oro ata ibak. Oro ekeme ndinam eyen oro okûda idan̄ nte ẹkpedade, onyụn̄ ekeme ndifịna nte enye adade idemesie m̀mê owo ekededi emi odomode ndikpere enye idem.

7. (a) Nso ikeme ndinam okûsọn̄ owo ubi emi oyomde ndisabade eyenọwọn̄ ndibian̄a enye, ndien nso nsu ke enye ekeme ndisu nnọ eyen oro? (b) Nso ke utọ nsu oro ekeme ndinam eyenọwọn̄?

⁷ Nditọwọn̄ inen̄ekede ifiọk kan̄a nditịm ndụn̄ọde n̄kpọ nse, mfiọk se ikemede ndisịn mmọ ke mfịna, nnyụn̄ mfep n̄kpọ oro. (1 Cor. 13:11) Emi esinam enen̄ede emem owo ubi emi oyomde ndisabade eyenọwọn̄ ndibian̄a enye. Mbon emi ẹsisabarede nditọwọn̄ ẹsisu ata idiọk nsu ẹnọ mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, mmọ ẹsidọhọ nditọ oro ke mmọ ẹdi ntak emi isabarede mmọ, yak mmọ ẹkûdedei uyak owo ndomokiet okop, ke idụhe eke edinịmde se mmọ ẹtịn̄de, ke owo ndomokiet idin̄wamke mmọ, m̀mê ke se mmimọ inamde idiọkke, ke se ediwak ikpọ owo ye nditọwọn̄ ẹsinamde edi oro man ẹwụt ke imama idemmọ. Ekeme ndida ata ediwak isua mbemiso eyenọwọn̄ edifiọkde ke kpukpru emi ẹkedi ata nsu, mbemiso enye onyụn̄ ekpepde ndikere n̄kpọ ọfọn. Nte utọ eyen oro ọkọride, enye ekeme ndikere ke imọ iwọrọke n̄kpọ ndomokiet, ke imedehe, ye nte ke imọ idotke se ẹmade m̀mê ẹdọn̄de esịt.

8. Nso inam inịm ke Jehovah ekeme ndidọn̄ mbon emi ẹkesabarede esịt?

⁸ Se inemede emi anam ikụt ntak emi owo emi ẹkesabarede ekemede ndibọ ufen ke ediwak isua. Ndisabade eyenọwọn̄ edi ata idiọk ibak! Nte n̄kpọ emi ọyọhọde ke ofụri ererimbot owụt ke idu ke mme akpatre usen emi mme owo ‘mînyeneke ndammana ima,’ emi ‘mme idiọkowo ye mbon abian̄a ẹdiọn̄de-diọn̄ ẹdiọk ẹka iso.’ (2 Tim. 3:1-5, 13) Mme n̄kari Satan ẹdi ata ibak, ndien esidiọk etieti mme owo ẹma ẹnam se Satan amade. Edi imọfiọk ke Jehovah enen̄ede okop odudu akan Satan ye mbon emi ẹnamde uduak Satan. Enye esikụt kpukpru n̄kari Satan. Imenen̄ede inịm ke Jehovah etịm ọfiọk ufen emi ibọde, enye onyụn̄ ekeme ndidọn̄ nnyịn esịt. Edi  ata edidiọn̄ nnyịn ndidi mme asan̄autom “Abasi kpukpru ndọn̄esịt, emi ọdọn̄de nnyịn esịt ke kpukpru ukụt nnyịn, man nnyịn ikpekeme ndida ndọn̄esịt oro Abasi ọnọde nnyịn ndọn̄ mbon oro ẹdude ke ukụt ekededi esịt.” (2 Cor. 1:3, 4) Mmanie ndien ke Jehovah esida ọdọn̄ ikọt esie esịt?

9. Nte ikụtde ke Psalm 27:10, Edidem David ọkọdọhọ ke nso ke Jehovah edinam inọ mbon emi ubon mmọ mîtịmke ise enyịn mbak owo idisabade?

⁹ Mbon emi mme ete ye eka mîketịmke ise enyịn mbak owo idisabade m̀mê emi mbon oro ẹkperede mmọ idem ẹkesabarede ẹkeme ndinen̄ede nyom ndọn̄esịt. Edidem David ama ọfiọk ke imekeme ndinịm ke Jehovah ọyọdọn̄ nnyịn esịt kpukpru ini. (Kot Psalm 27:10.) David ama enịm ke Jehovah esimen mbon emi ubon mmọ mîtịmke ise enyịn akama. Didie ke Jehovah esinam emi? Enye esida mme asan̄autom esie emi ẹsọn̄ọde ẹda ye enye anam emi. Nditọete nnyịn emi idianade kiet ikpono Jehovah ẹtie nte ubon nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, Jesus ọkọdọhọ ke mbon emi ẹketienede imọ ẹkpono Jehovah ẹdi nditọeka imọ iren ye iban, ye eka imọ.—Matt. 12:48-50.

10. Nso ke apostle Paul eketịn̄ aban̄a utom esie nte ebiowo?

¹⁰ Yak ise uwụtn̄kpọ kiet emi owụtde ke esop Abasi etie nte ubon. Apostle Paul ama esisịn idem anam utom esie nte ebiowo. Enye ama enịm eti uwụtn̄kpọ, Abasi ama akam ọnọ enye edisana spirit ewet ọnọ mbon en̄wen ete ẹkpebe imọ nte imọ ikekpebede Christ. (1 Cor. 11:1) Isan̄ kiet, Paul ọkọdọhọ ntem aban̄a utom esie nte ebiowo: “Nnyịn iketie sụn̄sụn̄ ke otu mbufo, nte emi eka ọbọkde nditọ esiemmọ.” (1 Thess. 2:7) Mbiowo emi ẹmade ẹnyụn̄ ẹkerede ẹban̄a nditọete ẹsikpebe Paul. Ikọ mmọ isitiehe nsọsọn̄ nsọsọn̄, itiehe eto eto ini mmọ ẹdade Bible ẹdọn̄ nditọete emi ẹnyenede mfịna esịt.

11. Nso iwụt ke idịghe mbiowo kpọt ẹkeme ndidọn̄ mme owo esịt?

¹¹ Ndi mbiowo kpọt ẹkeme ndidọn̄ mbon emi ẹkesabarede esịt? Ihih. Edi utom kpukpru nnyịn ‘ndika iso ndọn̄ kiet eken esịt.’ (1 Thess. 4:18) Nditọete iban emi ẹsọn̄de  idem ke esop ẹkeme ndinen̄ede n̄n̄wam nditọete iban emi ẹyomde ndọn̄esịt. Odot nte Jehovah emende idem esie odomo ye n̄wan emi ọdọn̄de eyen esie esịt. (Isa. 66:13) Bible etịn̄ aban̄a iban emi ẹkedọn̄de mbon emi ẹkefụhọde esịt. (Job 42:11) Esinem Jehovah etieti ndikụt nditọete iban ẹn̄wamde nditọete iban eken emi ẹfụhọde ke ntak emi ẹkesabarede mmọ, ẹnyụn̄ ẹdọn̄de mmọ esịt! Ndusụk ini, mbiowo ẹkeme ndidọhọ sista emi ọsọn̄de idem ke esop m̀mê enye ekeme ndin̄wam utọ sista oro. Edi mmọ idiyakke nditọete eken ẹfiọk. *

12. Nso ke nnyịn mîkpanamke?

¹² Ke ini idomode ndin̄wam eyenete nnyịn, ana ikpeme mbak nnyịn idibụp enye se enye mîkpamaha nditịn̄ nnọ owo. (1 Thess. 4:11) Nso ndien ke ikeme ndinam nnọ mbon emi ẹdide se ẹn̄wamde, emi ẹnyụn̄ ẹyomde un̄wam oro? Ẹyak ineme n̄kpọ ition emi Bible etịn̄de, emi ẹkemede ndin̄wam nnyịn idọn̄ owo esịt.

13. Akpa Ndidem 19:5-8 ọdọhọ ke nso ke angel Jehovah akanam ọnọ Elijah? Didie ke ikeme ndikpebe angel oro?

¹³ Nanam n̄kpọ n̄wam owo emi ẹkesabarede. Ini prọfet Elijah ekefehede mbak ẹdiwot enye, esịt ama etịmede enye tutu enye oyom n̄kpa. Jehovah ama ọdọn̄ okopodudu angel kiet ọkọsọn̄ọ enye idem. Angel oro ama anam n̄kpọ emi akan̄wamde Elijah. Enye ama ọnọ Elijah ufiop udia onyụn̄ ọdọhọ enye adaha ada adia. (Kot 1 Ndidem 19:5-8.) Mbụk emi ekpep nnyịn n̄kpọ: Ndusụk ini, ekpri n̄kpọ emi inamde inọ owo ekeme ndinen̄ede n̄n̄wam enye. Nditem udia nnọ owo, ndinọ owo enọ, m̀mê ndinọ owo kad ekeme ndinam enye okụt ke imama enye inyụn̄ ikere iban̄a enye. Edieke ọsọn̄de nnyịn ndineme ye eyenete emi ofụhọde nte etiede enye ke idem, imekeme ndinam ndusụk n̄kpọ emi nnọ enye man iwụt ke imekere iban̄a enye.

14. Nso ke ikeme ndikpep nto mbụk Elijah?

¹⁴ Nam esịt ana mbon emi ẹkesabarede sụn̄ nyụn̄ nam mmọ ẹnịm ke owo idinamke mmọ n̄kpọ. Imekeme ndikpep n̄kpọ en̄wen nto Elijah. Jehovah ama anam utịben̄kpọ an̄wam Elijah ekeme ndisan̄a ata anyan usụn̄ n̄kesịm Obot Horeb. Anaedi Elijah ama enịm ke idụhe se owo edinamde imọ do ke nsannsan ebiet oro; do ke Jehovah akanam ediomi ye ikọt esie ata ediwak isua ko. Ekeme ndidi enye ama ekere ke imefehe ndien ibọhọ mbon emi ẹkeyomde ndiwot imọ. Nso ke ikeme ndikpep nto emi? Edieke iyomde ndidọn̄ owo emi ẹkesabarede esịt, ekeme ndiyom ibem kan̄a iso inam enye enịm ke n̄kpọ idinamke enye. Ke uwụtn̄kpọ, ọfọn mbiowo ẹfiọk ke sista emi ofụhọde ekeme ndima ndikama ekpri se ẹdade ẹbịt itọn̄ ntie ye mmọ nneme nneme ke ufọk esie utu ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄, sia do ke esịt ekeme ndina enye sụn̄, enye onyụn̄ enịm ke owo idinamke imọ n̄kpọ. Edi sista efen emi enyenede ukem mfịna oro ekeme ndima nditie ye mmọ ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄.

15-16. Didie ke afo ekeme ndiwụt ke emenen̄ede akpan̄ utọn̄ ke ini owo etịn̄de ikọ?

¹⁵ Nen̄ede kpan̄ utọn̄. Bible ọnọ nnyịn item ete: “Yak kpukpru owo ẹsọp ndikop ikọ, ẹkûsọp nditịn̄ ikọ.” (Jas. 1:19) Ndi imesinen̄ede ikpan̄ utọn̄ owo ama etịn̄ ikọ? Imekeme ndikere ke ndikpan̄ utọn̄ ọfọn ke ini owo etịn̄de ikọ ọwọrọ ndidop uyo ntie sụn̄ nse owo emi etịn̄de ikọ. Ikụreke ke oro. Ke uwụtn̄kpọ, Elijah ama editịn̄ kpukpru se ikefịghede enye ke esịt ọnọ Jehovah ke akpatre, Jehovah ama enen̄ede  akpan̄ utọn̄ ọnọ enye. Oro ama anam Jehovah okụt ke idem enyek Elijah, ke enye ekere ke imọ ikpọn̄ iyọhọ isụhọ, ke kpukpru se imọ inamde onyụn̄ atatak. Jehovah ama an̄wam enye man esịt ana enye sụn̄. Enye ama owụt ke ima inen̄ede ikpan̄ utọn̄ inọ Elijah.—1 Ndi. 19:9-11, 15-18.

¹⁶ Ke ini ikpan̄de utọn̄ inọ eyenete, didie ke ikeme ndiwụt ke imama enye, ke mbọm esie anam nnyịn, ke imonyụn̄ ikere iban̄a enye? Ndusụk ini, ikọ ifan̄ emi idade mbufiọk itịn̄ ke ofụri esịt ekeme ndinam enye okụt nte etiede nnyịn ke idem. Emekeme ndidọhọ: “Abiak mi nte utọ n̄kpọ oro ọkọwọrọde fi! Owo ikpanamke eyenọwọn̄ ndomokiet utọ n̄kpọ oro!” Emekeme ndibụp owo emi esịt etịmerede do mbụme kiet m̀mê iba man okụt ke se enye etịn̄de enen̄ede an̄wan̄a fi. Emekeme ndibụp enye ete: “Mbọk, ndi emekeme ndinam se etịn̄de enen̄ede an̄wan̄a mi?” mîdịghe ọdọhọ, “Ikọ fo emi akan̄wan̄a mi ntem . . . Ndi se ọkọwọrọde edi oro?” Mme ikọ ntre ẹkeme ndinam enye okụt ke afo emenen̄ede akpan̄ utọn̄ ọnọ imọ, ke onyụn̄ oyom se imọ itịn̄de enen̄ede an̄wan̄a fi.—1 Cor. 13:4, 7.

17. Ntak emi anade inyene ime ikûnyụn̄ ‘usọp nditịn̄ ikọ’?

¹⁷ Edi tịm kpeme mbak ‘udûsọp nditịn̄ ikọ.’ Kûsịbe enye ikọ ke inua man ọnọ enye item m̀mê man enen̄ede enye. Nyene ime! Ini Elijah ekeditịn̄de kpukpru se ifịnade enye ọnọ Jehovah, mfụhọ ama anam enye etịn̄ ikọ nte owo nnanenyịn. Ekem, ke Jehovah ama akanam n̄kpọ ndisọn̄ọ mbuọtidem esie, Elijah ama afiak ada ata ukem ikọ emi enye eketịn̄de akpa etịn̄ nte etiede enye ke idem. (1 Ndi. 19:9, 10, 13, 14) Nso ke emi ekpep nnyịn? Ndusụk ini, owo emi esịt etịmerede esitịn̄ nte etiede enye ke idem afiak etịn̄. Ana inyene ime ikpan̄ utọn̄ nte Jehovah. Utu ke ndidomo nditeme enye se enye akpanamde, ikpakam iwụt enye ke imekere iban̄a enye, ke mbọm esie onyụn̄ anam nnyịn.—1 Pet. 3:8.

18. Didie ke akam nnyịn ekeme ndidọn̄ owo emi ofụhọde esịt?

¹⁸ Bọn̄ akam ke ofụri esịt ye owo emi enyenede  mfịna. Ekeme ndisọn̄ mbon emi ẹnen̄erede ẹfụhọ ndibọn̄ akam. Owo ekeme ndikere ke imọ idotke ndibọn̄ akam nnọ Jehovah. Edieke iyomde ndidọn̄ utọ owo oro esịt, imekeme ndibọn̄ akam ye enye, isiak enyịn̄ esie ke akam oro. Imekeme ndidọhọ Jehovah ke nnyịn ye ofụri esop imenen̄ede ima eyenete oro esịt etịmerede do. Imonyụn̄ ikeme ndidọhọ Jehovah ọdọn̄ ọsọn̄urua erọn̄ esie oro esịt onyụn̄ anam esịt ana enye sụn̄. Utọ akam oro ekeme ndinen̄ede ndọn̄ enye esịt.—Jas. 5:16.

19. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn itịm idem ndidọn̄ owo esịt?

¹⁹ Mek mme ikọ emi ẹdidọn̄de enye esịt inyụn̄ isọn̄ọ enye idem. Kere kan̄a mbemiso etịn̄de ikọ. Ikọ emi owo mîkereke mbemiso etịn̄de ekeme ndibiak owo. Edi ikọ emi ẹtịn̄de ke ima ekeme ndidọn̄ owo esịt. (N̄ke 12:18) Ntre bọn̄ akam dọhọ Jehovah an̄wam fi etịn̄ ikọ emi edidọn̄de owo esịt inyụn̄ isọn̄ọ enye idem. Ti ke idụhe ikọ emi enyenede odudu ndidọn̄ owo esịt nte ikọ Jehovah emi odude ke Bible.—Heb. 4:12.

20. Didie ke ndusụk nditọete emi ẹkesabarede ẹkeme ndida idemmọ, ndien nso ke ikpeti mmọ?

²⁰ Ndusụk nditọete emi ẹkesabarede ẹkeme ndinịm ke mmimọ imedehe, iwọrọke n̄kpọ, ke owo inyụn̄ imaha mmimọ, m̀mê ke mmimọ ikam idịghe se owo ndomokiet akpamade. Ata idiọk nsu edi oro! Ntre da Bible nam mmọ ẹti ke Jehovah ama mmọ etieti. (Se ekebe oro “ Ndọn̄esịt Oro N̄wed Abasi Ọnọde.”) Ti nte angel kiet ọkọsọn̄ọde prọfet Daniel idem ini esịt eketịmerede enye, idem onyụn̄ ememde enye. Enye ama ọfọn ido ye Daniel onyụn̄ eti enye ke Jehovah ama enye etieti. Se Jehovah okoyomde prọfet esie ọfiọk edi oro. (Dan. 10:2, 11, 19) Jehovah enen̄ede ama n̄ko nditọete nnyịn emi esịt etịmerede!

21. Nso ke Jehovah edinam kpukpru mme anamidiọk emi mîkabakede esịt? Nso ke ikpebiere ndinam idahaemi nnọ mbon emi ẹkesabarede?

²¹ Nnyịn ndidọn̄ owo esịt esinam enye eti ke Jehovah ama enye. Nnyịn ikponyụn̄ ifreke ke Jehovah edi Abasi emi esikpede unenikpe. Jehovah ọfiọk kpukpru mbon emi ẹkesabarede, ekpededi owo en̄wen ndomokiet ifiọkke. Jehovah okụt kpukpru n̄kpọ, enye idinyụn̄ itreke ndinọ anamidiọk emi mîkabakede esịt ufen. (Num. 14:18) Idahaemi kan̄a, ẹyak inam ofụri se ikemede man iwụt mbon emi ẹkesabarede ke imama mmọ. Ọdọn̄ nnyịn esịt ata etieti ndifiọk ke Jehovah ayanam kpukpru mfịna emi ẹsịmde mbon emi Satan ye ererimbot esie ẹnamde ẹsabade ẹtre ke nsinsi nsinsi! Ekpri ini ayak, nnyịn iditịghi utọ idiọk ibak emi aba, mmọ idinyụn̄ idụkke owo esịt m̀mê ekikere.—Isa. 65:17.