1-2. (a) Ania ti pagarigan a mangipakita a nayanak dagiti tattao nga agkasapulan iti liwliwa ken addaan iti abilidad a mangliwliwa iti dadduma? (b) Kasano a madangran ti dadduma nga ubbing?

NAYANAK dagiti tattao nga agkasapulan iti liwliwa ken addaan iti naisangsangayan nga abilidad a mangliwliwa iti dadduma. Kas pagarigan, no maitikleb ken magasgasan ti tumeng ti maysa nga ubing bayat nga agay-ayam, mabalin nga agsangsangit a tumaray ken nanang wenno tatangna. Saan a mapaimbag dagiti nagannak ti sugat ngem maliwliwada ti ubing. Mabalin a damagenda ti napasamak, punasenda dagiti luana, ay-aywen ken aprosanda, ken agasanda pay ketdi ti sugatna. Madamdama, sumardengen nga agsangit ken agay-ayam manen. Inton agangay, umimbagen ti sugatna.

² Ngem no dadduma, nakarkaro pay ti pannakadangran dagiti ubbing. Adda dagiti biktima ti seksual a pannakaabuso. Mabalin a naminsan laeng dayta wenno nagtultuloy iti adu a tawen. Aniaman kadagita, mabalin nga adda nakaro a saem nga epekto ti panangabuso. No dadduma, matiliw ken madusa ti nangabuso. Adda met dagiti gundaway a kasla maitarayanna ti hustisia. Ngem uray dagus a madusa ti nangabuso, mabalin a nakaro latta ti panagsagaba ti biktima uray maysanton nga adulto.

3. Kas nadakamat iti 2 Corinto 1:​3, 4, ania ti pagayatan ni Jehova, ken ania dagiti saludsod nga usigentayo?

³ Ania ti makatulong iti maysa a Kristiano a naabuso idi ubing pay ngem makarikrikna latta iti saem uray adulton? (Basaen ti 2 Corinto 1:​3, 4.) Nalawag a pagayatan ni Jehova a maipaayan dagiti karnerona iti ayat ken liwliwa a kasapulanda. Isu nga usigentayo ti tallo a saludsod: (1) Apay a mabalin  nga agkasapulan iti liwliwa dagiti naabuso idi ubingda pay? (2) Siasino ti makaliwliwa kadakuada? (3) Kasano a maliwliwatayo ida?

4-5. (a) Apay a napateg a bigbigentayo nga agduma dagiti ubbing ken dagiti adulto? (b) Kasano nga apektaran ti panangabuso ti panagtalek dagiti ubbing iti dadduma?

⁴ Mabalin nga agkasapulan latta iti liwliwa ti dadduma nga adulto a naabuso idi ubingda pay uray limmabasen ti adu a tawen. Apay? Tapno maawatantayo dayta, masapul a mabigbigtayo a dakkel ti pagdumaan dagiti ubbing ken dagiti adulto. Sabali ti epektona iti ubing ti pannakaabuso no idilig iti adulto. Usigentayo ti sumagmamano a pagarigan.

⁵ Masapul nga agtalek ken nasinged dagiti ubbing kadagiti mangpadpadakkel ken mangay-aywan kadakuada. Iti kasta, agbalin a natalged ti rikna dagiti ubbing ken masursuroda ti agtalek kadagiti mangay-ayat kadakuada. (Sal. 22:9) Ngem makapaladingit ta kaaduan a panangabuso ket mapasamak iti pagtaengan. Dagiti nasinged a kapamilia wenno gayyem ti pamiliada ti kaaduan a mangabuso kadakuada. No madadael ti panagtalek dagiti ubbing gapu iti daytoy, marigatandanto nga agtalek iti dadduma uray adun a tawen ti napalabas.

6. Apay a naulpit ken makadangran ti seksual a panangabuso?

⁶ Awan gawgaway dagiti ubbing, ket naulpit ken makadangran ti seksual a panangabuso. Ti panangpuersa kadagiti ubbing a makiseks, a para laeng koma kadagiti agassawa, ket makadangran kadakuada ta saan pay a nakasagana ti bagi, emosion, wenno panunotda a makidenna. Dadaelen ti panangabuso ti panangmatmat dagiti ubbing iti seks, iti bagida, ken iti asinoman a mayat a makigayyem kadakuada.

7. (a) Apay a ti nasikap a manangabuso nalaka laeng a maallilawna ti ubing, ken kasano a maaramidna dayta? (b) Ania ti mabalin a resulta dagita a kinaulbod?

⁷ Limitado pay laeng ti pannakaawat dagiti ubbing, ti panagdesisionda, wenno ti abilidadda a mangbigbig ken mangliklik iti peggad. (1 Cor. 13:11) Isu a nalaka laeng nga allilawen ida dagiti nasikap a manangabuso. Isuroda ti nadumaduma a kinaulbod, a basol dayta ti ubing, awan ti mamati wenno tumulong kenkuana no agipulong, masapul a sekreto laeng ti napasamak, wenno normal laeng nga agseks ti agpimpinnateg nga adulto ken ubing. Sa laeng maawatan ti ubing a kinaulbod dagita no limmabasen ti adu a tawen. Mabalin a dumakkel dayta nga ubing a panunotenna a naperdin ti biagna, narugit, ken di maikari iti ayat wenno liwliwa.

8. Apay a masiguradotayo a maipaay ni Jehova ti liwliwa kadagiti naabuso?

⁸ Saan ngarud a nakaskasdaaw no apay a napaut ti epekto ti seksual a panangabuso. Anian a nakadakdakes a krimen! Ti kinasaknap daytoy a problema ipakitana nga agbibiagtayon iti maudi nga al-aldaw, nga adu ti “awanan iti ayat iti padada a tao” ken “dumakes dagiti dakes ken impostor a tattao.” (2 Tim. 3:​1-5, 13) Talaga a nakadakdakes dagiti taktika ni Satanas, ket makapaladingit no aramiden dagiti tattao ti mangparagsak iti Diablo. Ngem adayo a nabilbileg ni Jehova ngem ni Satanas ken dagiti mangar-aramid iti kayatna. Ammo ni Jehova dagiti taktika ni Satanas. Masiguradotayo a maawatan ni Jehova ti saem a marikriknatayo, ken maipaayna ti liwliwa a kasapulantayo. Imbag laengen ta agserserbitayo iti “Dios ti amin a liwliwa, a mangliwliwa kadatayo iti amin a pakasuotantayo tapno maliwliwatayo ti sabsabali iti aniaman a pakasuotanda babaen ti liwliwa nga inawattayo iti Dios.” (2 Cor. 1:​3, 4) Ngem siasino ti usaren ni Jehova a mangliwliwa?

9. Sigun iti sasao ni Ari David iti Salmo 27:​10, ania ti aramiden ni Jehova kadagiti binaybay-an ti pamiliada?

⁹ Mabalin a nangnangruna nga agkasapulan iti liwliwa dagidiay binaybay-an dagiti nagannakda wenno dagidiay inabuso dagiti nasinged kadakuada. Ammo ni salmista David a ni Jehova ti mapagtalkan a manangipaay iti liwliwa. (Basaen ti Salmo 27:10.) Kombinsido ni David nga aywanan ni Jehova dagiti binaybay-an ti pamiliada. Kasano? Usarenna dagiti matalek nga adipenna. Paset ti naespirituan a pamiliatayo dagiti padatayo nga agdaydayaw ken Jehova. Kas pagarigan, imbilang ni Jesus kas kakabsat ken inana dagiti nakikadua kenkuana nga agdayaw ken Jehova.​—Mat. 12:​48-50.

10. Kasano a dineskribir ni apostol Pablo ti trabahona kas panglakayen?

¹⁰ Usigentayo ti maysa a pagarigan no kasano a ti kongregasion ket kas iti maysa a pamilia. Nagaget ken matalek a panglakayen ni apostol Pablo. Nangipakita iti nasayaat nga ulidan ken inwanwan ti Dios a mangibaga a tuladen isuna ti dadduma kas iti panangtuladna ken Kristo. (1 Cor. 11:1) Kastoy ti panangdeskribir ni Pablo iti trabahona kas panglakayen: “Nagbalinkami a naalumamay kadakayo, a kas iti nadungngo a panangasikaso ti agtagtagibi nga ina kadagiti annakna.” (1 Tes. 2:7) Matulad met dayta dagiti matalek a panglakayen ita no agsaoda a siaanus ken siaalumamay babaen ti Biblia iti panangliwliwada kadagiti agkasapulan.

11. Ania ti mangipakita a saan laeng a dagiti panglakayen ti makaipaay iti liwliwa?

¹¹ Dagiti laeng kadi panglakayen ti makaipaay iti liwliwa kadagiti naabuso? Saan. Responsabilidadtayo amin nga ‘itultuloy a liwliwaen ti maysa ken maysa.’ (1 Tes. 4:18) Dakkel met ti maitulong dagiti nataengan a Kristiano a babbai kadagiti kakabsat a babbai nga agkasapulan iti liwliwa. Maitutop nga inyarig ni Jehova a Dios ti bagina iti ina a mangliwliwa iti anakna. (Isa. 66:13) Naisurat iti Biblia ti ulidan dagiti babbai a nangliwliwa kadagiti agsagsagaba. (Job 42:11) Maragsakan la ketdi ni Jehova a makakita kadagiti Kristiano a babbai  a mangliwliwa kadagiti marirriribukan a kakabsat a babbai! Iti dadduma a kaso, siaannad a kiddawen ti maysa wenno dua a panglakayen iti nataengan a kabsat a babai no mabalinna a tulongan ti agsagsagaba a kabsat a babai. *

12. Ania ti pagannadantayo?

¹² Siempre, agannadtayo a ditay pakibiangan ti pribado a bambanag a saan a kayat a pagsaritaan ti kabsat. (1 Tes. 4:11) Ngem ania ti mabalintayo nga aramiden tapno matulongan ken maliwliwatayo dagiti agkasapulan iti liwliwa? Usigentayo ti lima a pamay-an manipud iti Kasuratan.

13. Kas nadakamat iti 1 Ar-ari 19:​5-8, ania ti inaramid ti anghel ni Jehova para ken Elias, ken kasano a matuladtayo dayta?

¹³ Mangipaay iti praktikal a tulong. Idi itartarayan ni propeta Elias dagiti mayat a mangpatay kenkuana, naupay unay nga uray la kayatnan ti matay. Imbaon ni Jehova ti nabileg nga anghelna a mangbisita iti dayta a maup-upay a lalaki. Nangipaay ti anghel iti praktikal a tulong. Inikkanna ni Elias iti napudot a makan sa imbagana a mangan. (Basaen ti 1 Ar-ari 19:​5-8.) Ipakita dayta a salaysay daytoy a kinapudno: No maminsan, dakkel ti maitulong ti simple a banag a maaramidtayo para iti sabsabali. Kas pagarigan, mabalin nga ikkantayo iti makan, simple a regalo, wenno kard ti malmaldaangan a kabsat tapno maipakitatayo ti ayat ken panangipategtayo kenkuana. No saantayo a komportable a pagsaritaan ti rikriknana, maipakitatayo latta ti pannakaseknantayo babaen kadagitoy a praktikal a tulong.

14. Ania ti masursurotayo iti salaysay maipapan ken Elias?

¹⁴ Tulongam ti marirriribukan nga agbalin a natalged ken komportable ti riknana. Adda pay sabali a maadaltayo iti salaysay maipapan ken Elias. Simimilagro a tinulongan ni Jehova ti propeta tapno makadanon idiay Bantay Horeb. Mabalin a narikna ni Elias a natalged iti dayta a naiputputong a lugar, a nakitulagan ni Jehova iti ilina adun a siglo ti napalabas. Nalabit nariknana a saanen a madangran dagiti mayat a mangpatay kenkuana. Ania ti maadaltayo? No kayattayo a liwliwaen dagiti biktima iti panangabuso, mabalin nga umuna a tulongantayo ida a maaddaan iti natalged a rikna. Kas pagarigan, laglagipen koma dagiti panglakayen a makisarita iti marirriribukan a kabsat a babai a mabalin a nataltalged ken komportable ti riknana iti relaks a kasasaad iti pagtaengan imbes nga iti conference room ti Kingdom Hall. Mabalin nga iti Kingdom Hall met ti kayat ti dadduma.

15-16. Ania ti karaman iti panagdengngeg a naimbag?

¹⁵ Dumngegka a naimbag. Kastoy ti nalawag a balakad ti Biblia: “Masapul nga alisto a dumngeg ti tunggal maysa, nainayad nga agsao.” (Sant. 1:19) Nalaingtay kadi a dumngeg? Baka panunotentayo a ti panagdengngeg ket basta panangkita laeng iti kasarsaritatayo a ditay agsasao. Ngem saan laeng a dayta ti ramanen ti panagdengngeg. Kas pagarigan, idi imbaga met laengen ni Elias ken Jehova ti nadagsen a marikriknana, dimngeg a naimbag ni Jehova. Naawatan ni Jehova a ni Elias ket mabutbuteng, mariknana nga agmaymaysa, ken ipapanna nga awan serserbi dagiti naaramidanna. Siaayat a tinulongan ni Jehova a manglaban kadagita a riknana. Impakitana a dimngeg a naimbag ken Elias.​—1 Ar. 19:​9-11, 15-18.

¹⁶ Bayat a dumdumngegtayo, kasano a maipakitatayo ti simpatia ken panangngaasi​—nga agpada nga ebkas ti ayat? No dadduma,  maipakitatayo dayta iti nataktika ken naimpusuan a sasao. Mabalin nga ibagam: “Kaasika met! Saan a kasta ti rumbeng a pannakatrato ti ubing!” Wenno agsaludsodka tapno masiguradom a naawatam ti ibagbaga ti maladladingitan a gayyemmo. Mabalin nga isaludsodmo, “Mabalin nga ilawlawagmo ti kayatmo sawen?” wenno “Ti nagawatak iti imbagam ket . . . Hustoak kadi?” Dagita a nadungngo a sasao ti mangipasigurado iti kasarsaritam a dumdumngegka a naimbag ken ikagkagumaam a tarusan ti ibagbagana.​—1 Cor. 13:​4, 7.

17. Apay a masapul nga agan-anus ken ‘nainayadtayo nga agsao’?

¹⁷ Ngem agannadtayo tapno ‘nainayad latta ti panagsaotayo.’ Ditay bumallaet tapno balakadan wenno korehirentayo ti pampanunotenna. Agan-anustayo! Idi imbaga met laengen ni Elias ti marikriknana ken Jehova, ipakita ti sasaona a nakaro ti lidayna. Kalpasan a pinabileg ni Jehova ti pammati ni Elias, imbaga manen ni Elias ti marikriknana, ket inulitna ti mismo a sasao nga imbagana. (1 Ar. 19:​9, 10, 13, 14) Ti leksion? No dadduma, saan la a maminsan a kasapulan nga ibaga dagiti marirriribukan ti marikriknada. Kas ken Jehova, kayattayo ti siaanus a dumngeg. Imbes a mangtedtayo iti solusion, ipakitatayo ketdi ti simpatia ken panangngaasi.​—1 Ped. 3:8.

18. Kasano nga agbalin a makaliwliwa kadagiti maladladingitan dagiti kararagtayo?

¹⁸ Agkararag a naimpusuan a kadua ti maladladingitan. No dadduma, mabalin a marikna ti nakaro ti ladingitna a dina kabaelan ti agkararag. Baka mariknana a di maikari nga umasideg ken Jehova. No kayattayo a liwliwaen ti kasta a tao, mabalin nga agkararagtayo a kaduana ket dakamatentayo ti naganna. Mabalintayo nga iyebkas ken Jehova nga ipatpategtayo ti maladladingitan ket kasta met ti rikna dagiti kakabsat iti kongregasion. Mabalintayo nga ipakaasi ken Jehova a liwliwaenna  ti nakapatpateg nga adipenna. Talaga a makaliwliwa dagiti kasta a kararag.​—Sant. 5:16.

19. Ania ti makatulong kadatayo nga agsagana a mangliwliwa?

¹⁹ Piliem dagiti sasao a makapaimbag ken makaliwliwa. Agpanunotka sakbay nga agsaoka. Makapasakit ti di napagpanunotan a sasao. Makapaimbag dagiti naasi a sasao. (Prov. 12:18) Isu nga ikararagmo ken Jehova a dagiti naasi, makaliwliwa, ken makapabang-ar a sasao ti mausarmo. Laglagipem nga awanen ti sasao a nabilbileg ngem iti sasao ni Jehova a masarakan iti Biblia.​—Heb. 4:12.

20. Ania ti mabalin a patien dagiti kakabsat a naabuso, ken ania ti kayattayo nga ipalagip kadakuada?

²⁰ Mabalin a patien ti dadduma a kakabsat a naabuso a narugitda, awan serserbida, ken saanda a maikari a maayat. Anian a kinaulbod! Isu nga usarentayo ti Kasuratan a mangipalagip a nakapatpategda ken Jehova. (Kitaen ti kahon a “ Liwliwa Manipud iti Kasuratan.”) Laglagipentayo ti naasi a panangpabileg ti anghel ken propeta Daniel idi nakarikna iti panagkapuy ken nakaro a ladingit. Kayat ni Jehova a maammuan daytoy a lalaki nga isu ket ipatpategna. (Dan. 10:​2, 11, 19) Napateg met laeng ken Jehova dagiti agladladingit a kakabsat!

21. Anianto ti mapasamak iti amin nga agar-aramid iti dakes a di agbabawi, ngem ania ti determinasiontayo?

²¹ No liwliwaentayo ti dadduma, ipalpalagiptayo nga ay-ayaten ida ni Jehova. Saantay met a liplipatan a ni Jehova ket Dios ti hustisia. Awan uray maysa a panangabuso ti mailemmeng. Makitkita amin dayta ni Jehova, ket siguraduenna a madusa ti asinoman a di agbabbabawi a nangabuso. (Num. 14:18) Kabayatanna, aramidentayo ti amin a kabaelantayo a mangipakita iti ayat kadagiti naabuso. Anian a makaliwliwa a maammuan a permanente nga ikkatento ni Jehova ti saem a marikrikna ti amin a biktima ti panangabuso ni Satanas ken ti lubongna! Asidegen ti tiempo a saanen a malagip wenno agtalinaed iti puso dagitoy a nasaem a pasamak.​—Isa. 65:17.