1-2. (a) Contoh apa něnodẹ taumata piạ kebutuhan gunang makaěbạ pělahiborẹ̌ dingangu piạ kemampuan měgělị pělahiborẹ̌? (b) Kerea pirang katau manga rariọ seng nisigěsạkeng?

DONGKENG nalahirẹ̌, taumata piạ kebutuhan makaěbạ pělahiborẹ̌ dingangu piạ kemampuan luar biasa gunang měgělị pělahiborẹ̌. Contone, su tempong dariọ kadodọ nasuagẹ̌ kụ bukune nal᷊esẹ su tempong něnalang, aramanung i sie makoạ sarang i Mamạ arau i Papạe kụ kumiạ. Matimade tawe makapia lesẹ ene, katewe i sire makahiborẹ̌ anạ ene. Aramanung i sire mẹ̌kiwal᷊o apa nariadi, měngěmụ ěllo matane, měhiborẹ̌, kụ ěndịu měmuha undang arau měmikung lesẹe. Tawe nararěna bọu ene, anạ ene seng měngědo kumiạ kụ aramanung seng saụ měnalang. Kakạrěngụe, lesẹ u anạ ene mapia.

² Maning kerene, pẹ̌sěnsul᷊ẹ manga rariọ nisigěsạkeng dingangu cara sěbạe dal᷊akị. Pirang katau nakahombang pelecehan seksual. Pelecehan ene aramanung nariadi kětạeng sěnsul᷊ẹ, arau ene turusẹ̌ nariadi su kanandụu pira taung. Pelecehan ene sěbạe nakasigěsạ si sire kụ lesẹ su naung ene turusẹ̌ kẹ̌kapěndangeng. Su piram baụ kasus, tau seng někoạ pelecehan ene nisamẹ kụ nihukung. Su kasus bal᷊inẹ, tau někoạ pelecehan aramanung tawe nakaěbạ hukumang. Katewe, maning tau někoạ pelecehan langsung nakaěbạ hukumang, tětal᷊ẹ̌ dal᷊akị ual᷊ingu pelecehan ene bědang kapěndangeng sarang anạ ene matělang.

3. Kere nilahẹ su 2 Korintus 1:3, 4, apa kapulung Yehuwa, kụ kakiwal᷊o apa tiněnang i kitẹ?

³ Mạeng piạ anạu sěmbaụ nakahombang pelecehan su tempong bědang kadodọ kụ turusẹ̌ nakapěndang susah naung sarang natělang, apa wotonge makatul᷊ung si sire? (Basa 2 Korintus 1:3, 4.) Nal᷊ahẹ, Yehuwa mapulu domba-Ne makatarimạ  kakěndagẹ̌ dingangu pělahiborẹ̌. Hakị u ene, mahịe mẹ̌tiněna tatělu kakiwal᷊o ini: (1) Aramanung kawe nụe i sire apang nakahombang pelecehan su tempong bědang kadodọ harusẹ̌ makaěbạ pělahiborẹ̌? (2) I sai botonge měhiborẹ̌? (3) Kerea i kitẹ měhiborẹ̌ si sire?

4-5. (a) Kawe nụe penting mẹ̌tahěndung anạ kadodọ nẹ̌tatěntang bọu taumata matělang? (b) Su tempong anạ kadodọ nakahombang pelecehan, aramanung apa mariadi si sie?

⁴ Taumata matělang apang nakahombang pelecehan su tempong bědang kadodọ, aramanung bědang harusẹ̌ makaěbạ pělahiborẹ̌ maning seng taunge nal᷊iu. Kawe nụe? Tadeạu makaěna, humotong i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌tahěndung anạ kadodọ sěbạe nẹ̌tatěntang dingangu taumata matělang. Pengaruh kakanoạ dal᷊akị su anạ kadodọ, ene sěbạe nẹ̌tatěntang sul᷊ungu su taumata matělang. Pẹ̌tiněna piram baụ contone.

⁵ Manga rariọ marani lai mangimang su taumata apang něhiking dingangu mapadul᷊i si sire. Ikatan kerene makakoạ manga rariọ makapěndang aman, kụ ene něněntiro si sire gunang mangimang su tau seng kiměndagẹ̌ si sire. (Mz. 22:9) Katewe, sěbạe nakasusah naung ute pelecehan kasauange mariadi su wal᷊eng anạ ene, kụ kěluargane arau hapị u kěluargane někoạ pelecehan ene. Su tempong anạ nakahombang pelecehan bọu taumata pẹ̌pangimangenge, ene makakoạ si sie masigěsạ mangimang su taumata wal᷊inẹ, sarang taunge bọu ene.

6. Kawe nụe pelecehan seksual ene matingkaị dingangu makawahaya?

⁶ Manga rariọ tawe makariagạ watangeng i sire hala, kụ pelecehan seksual ene sěbạe matingkaị dingangu makawahaya. Memaksa anạ kadodọ gunang měkoạ hubungan seksual taunge těntal᷊ang i sie bědang tawe nakoạ taumata matělang, ene makawahaya si sie. Pelecehan makakoạ ana ene piạ tiněna nẹ̌sal᷊a soal u seks. Ene lai makakoạ anạ ene mẹ̌pěndang seng tawẹ arěgane dingangu seng tawe mangimang su taumata wal᷊inẹ.

7. (a) Aramanung kawe nụe tau někoạ pelecehan gampang měngakal᷊ẹ̌ anạ kadodọ, kụ aramanung apa koatenge? (b) Apa tětal᷊u konti ene?

⁷ Manga rariọ bědang tawe makapẹ̌tiněna mapia soal u piram baụ hal᷊ẹ̌ arau makaěna dingangu mẹ̌těngkarau bọu bahaya. (1 Kor. 13:11) Hakị u ene taumata gampang měngakal᷊ẹ̌ dingangu měkoạ pelecehan si sire. Tau někoạ pelecehan něněntiro konti makawahaya su anạ ene, kere maul᷊ị pelecehan ene nariadi ual᷊ingu sal᷊ang anạ ene, pelecehan ene tawe wotonge běkeng su taumata wal᷊inẹ, tawẹ apa taumata mangimang mạeng anạ ene mělaporẹ̌, arau kakanoạ seksual taumata matělang dingangu anạ kadodọ ene normal gunang měnodẹ kakěndagẹ̌. Hědo taunge bọu ene buhudeng anạ ene makaěna kěbị ene kai konti. Su tempong kakạtělange, anạ ene aramanung mẹ̌tiněna i sie seng kotorẹ̌ dingangu tawe layak makatarimạ kakěndagẹ̌ dingangu pělahiborẹ̌.

8. Kawe nụe i kitẹ mangimang Yehuwa botonge měhiborẹ̌ si sire apang nasigěsạ?

⁸ Hakị u ene i kitẹ tawe huměkosẹ̌ makasingkạ pelecehan seksual taunge nakasigěsạ taumata apang nakoạ korban. Karal᷊akisẹ̌ ini kai sěbạe matingkaị! Ual᷊ingu pelecehan seng nakoạ kere sakị mědẹ̌darěkẹ su patikụ dunia, ini něnodẹ i kitẹ měbẹ̌biahẹ̌ su ěllo pěngěnsuenge. Taumata seng ”tawẹ apa kakěndage” kụ ”taumata ral᷊akị dingangu tahapěngakal᷊ẹ̌ sauneng kakạdal᷊akịe”. (2 Tim. 3:1-5, 13) Rěncanang Setang sěbạe dal᷊akị, kụ sěbạe nakasusah naung mạeng taumata měkoạ barang ikẹ̌kapulung Setang. Katewe, Yehuwa limembong matoghasẹ̌ sul᷊ungu Setang dingangu taumata  apang měkẹ̌koạ kapulung Setang. Yehuwa sěntiniạ měmẹ̌manda apa kẹ̌koatengu Setang. I kitẹ lai mangimang Yehuwa sěbạe mapadul᷊i su kasasigěsạ nikapěndangeng i kitẹ, kụ i Sie sarung měnadia pělahiborẹ̌ si kitẹ. I kitẹ sěbạe mal᷊uasẹ̌ ual᷊ingu mětẹ̌tahamawu ”Mawung pělahiborẹ̌. I Sie měhiborẹ̌ si kitẹ su kěbị sasal᷊ukạ i kitẹ, hakị u ene i kitẹ botonge měhiborẹ̌ taumata wal᷊inẹ apang nakahombang haghing sasal᷊ukạ dingangu pělahiborẹ̌ seng nitarimạ i kitẹ bọu i Sie”. (2 Kor. 1:3, 4) Katewe, i sai nipakẹ i Yehuwa gunang měgělị pělahiborẹ̌?

9. Tumuhụ bawerang i Datu Daud su Mazmur 27:10, apa sarung koateng i Yehuwa si sire apang tawe kẹ̌kěndageng kěluargang i sire?

⁹ I sire apang tawe niriagạu matimade bọu pelecehan arau nakaěbạ pelecehan bọu taumata marani dingangi sire harusẹ̌ kahumotongange makaěbạ pělahiborẹ̌. Datu Daud masingkạ Yehuwa sarung sěntiniạ měhiborẹ̌ si kitẹ. (Basa Mazmur 27:10.) Daud mangimang Yehuwa sarung makoạ Papạ gunang i sire apang nasigěsạ ual᷊ingu kěluargang i sire. Kerea Yehuwa měkoạ ene? I sie něpakẹ manga ělang’E masatia. Anạ u sěmbaụ i kitẹ kai kěluargang i kitẹ. Contone, Yesus naul᷊ị i sire apang něněmbah si Yehuwa sěngkasio dingange kai tuhange, tuarine, dingangu mamạe.​—Mat. 12:48-50.

10. Kerea Rasul Paulus nělahẹ hal᷊ẹ̌e nakoạ penatua?

¹⁰ Pẹ̌tiněna sěmbaụ contoh kerea sidang nakoạ kere keluarga. Rasul Paulus kai penatua masatia dingangu mělẹ̌hal᷊ẹ̌ masěghadẹ̌. I sie nakoạ pẹ̌tatěnoěng mapaelẹ̌. Mawu něngahạ si sie gunang pěhabarẹ̌ su taumata wal᷊inẹ tadeạu mẹ̌těno si sie kere i sie seng nẹ̌těno si Kristus. (1 Kor. 11:1) Pěmanda kerea i Paulus nělahẹ hal᷊ẹ̌e nakoạ penatua: ”I kami masikome su tal᷊oarang i kamene, kere sěngkatau matimadẹ̌ wawine napěnusu lai masikome něngurusẹ̌ anạe.” (1 Tes. 2:7) Manga penatua masatia orasẹ̌ ini lai botonge měpakẹ bawera makahiborẹ̌ su tempong měpakẹ Alkitapẹ̌ gunang měnoghasẹ̌ taumata apang nakoạ korban pelecehan.

11. Apa něnodẹ bal᷊inẹ kětạeng penatua botonge měgělị pělahiborẹ̌?

¹¹ Apa kětạeng penatua botonge měhiborẹ̌  si sire apang nakoạ korban pelecehan? Tala. I kitẹ kěbị piạ tanggung jawab gunang ’měhiborẹ̌ sěmbaụ su wal᷊inẹ’. (1 Tes. 4:18) Saudari matělang su rohani botonge lai měhiborẹ̌ saudari seng nakahombang pelecehan. Kụ limembong penting, Mawu Yehuwa napẹ̌sul᷊ungu watangeng’E dingangu sěngkatau matimadẹ̌ wawine mělẹ̌hiborẹ̌ anạe esẹ. (Yes. 66:13) Su Alkitapẹ̌, piạ contoh wawine něhiborẹ̌ si sire apang nasusah naung. (Ayb. 42:11) Yehuwa tantu sěbạe mal᷊uasẹ̌ nakasilo saudari Kristen něhiborẹ̌ saudari wal᷊inẹ apang nasusah naung! Su piram baụ kasus, penatua aramanung mẹ̌dorong sěngkatau saudari matělang su rohani gunang mẹ̌tul᷊ung saudari seng nasigěsạ ene. *

12. I kitẹ harusẹ̌ maingatẹ̌ tadeạu tawe měkoạ apa?

¹² Su tempong mẹ̌tul᷊ung anạu sěmbaụ, i kitẹ harusẹ̌ maingatẹ̌ tadeạu tawe mẹ̌kiwal᷊o barang madiri běkeng i sire. (1 Tes. 4:11) Mạeng kerene, apa wotonge koateng i kitẹ gunang měhiborẹ̌ dingangu mẹ̌tul᷊ung si sire? Mahịe měngěndung piram baụ cara kere nilahẹ su Alkitapẹ̌, kụ botonge makatul᷊ung taumata wal᷊inẹ.

13. Kere nilahẹ su 1 Raja-Raja 19:5-8, apa nikoạ u malaekatẹ̌ i Yehuwa gunang Elia, kụ kerea i kitẹ mẹ̌těno su malaekatẹ̌ ene?

¹³ Pěkoạ barang makatul᷊ung si sire. Su tempong Nabi Elia timal᷊ang bọu taumata mapulu měmate si sie, i sie sěbạe nakadodọ naung kụ mapulu mate. Yehuwa něndolohẹ̌ malaekatẹ̌ matoghasẹ̌ sarang i Elia. Malaekatẹ̌ ene něgělị kebutuhan i Elia su tempo ene. I sie něnadia kaěng gunang Elia kụ něngoro si sie pakaěng. (Basa 1 Raja-Raja 19:5-8.) Běke ini nělahẹ sěmbaụ katěngadẹ̌: Sěmbaụ hal᷊ẹ̌ sederhana nikoạ i kitẹ gunang taumata wal᷊inẹ ene sěbạe gěguwạ gunane. Aramanung kaěng, hadiah sederhana, arau měmohẹ kartu lohone bawera makatoghasẹ̌, ene makakoạ anạu sěmbaụ apang nasusah naung sarung makapěndang i kitẹ makěndagẹ̌ dingangu mapadul᷊i si sire. Maning i kitẹ masigěsạ mẹ̌bawěke soal u pěndang i sire, i kitẹ botonge měnodẹ i kitẹ mapadul᷊i, carane utẹ měkoạ barang piạ gunane si sire.

14. Apa kaěndungang i kitẹ bọu běke soal i Elia?

¹⁴ Tul᷊ungko i sire apang nasusah naung tadeạu makapěndang aman dingangu nyaman. I kitẹ botonge makaěndung barang bal᷊inẹ bọu běke soal i Elia. Yehuwa někoạ mukjizat gunang mẹ̌tul᷊ung si Elia su ral᷊eng sarang Wul᷊udu Horeb. Aramanung, su tampạ marau ini, i Elia nakapěndang aman, ual᷊ingu ene kai tampạ Yehuwa někoạ diandi dingangu manga ělang’E hasụe su taunge kal᷊imona. Ěndịu i sie nakapěndang kerene ual᷊ingu seng marau bọu taumata mapulu měnilakạ si sie. Bọu contoh ini, apa kaěndungang i kitẹ? Mạeng i kitẹ mapulu měhiborẹ̌ korban pelecehan, humotong i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌tul᷊ung si sire tadeạu makapěndang aman. Contone, manga penatua harusẹ̌ mẹ̌tahěndung sěngkatau saudari nakapěndang susah naung aramanung limembong aman dingangu nyaman mẹ̌bawěke masalane su wal᷊e apidu měnginung tẹ sul᷊ungu mẹ̌bisara su ruang dua su Banalang Kararatuang. Sěnggạe wue limembong mapulu mẹ̌bisara su Banalang Kararatuang.

15-16. Apa mangal᷊ene makoạ dumararingihẹ̌ mapia?

¹⁵ Kakoạe dumararingihẹ̌ mapia. Alkitapẹ̌ něgělị sasasa mal᷊ahẹ ini: ”Kěbị taumata harusẹ̌ masahawụ dumaringihẹ̌, tawe masahawụ mẹ̌bisara.” (Yak. 1:19) Apa i kitẹ dumararingihẹ̌ mapia? Aramanung i kitẹ nẹ̌tiněna dumararingihẹ̌ mapia ene kai kětạeng měmanda tau ene kụ tawe mẹ̌bisara apa-apa. Katewe dumararingihẹ̌ mapia bal᷊inẹ kětạeng kerene. Contone, su  tempong i Elia samurine nẹ̌běke katatakụe si Yehuwa, Yehuwa kahěngang-hěngang dimaringihẹ̌. Yehuwa nakaěna Elia natakụ, nakapěndang kětạeng sẹ̌sane, dingangu nẹ̌tiněna apa nikoạe kai sia-sia. Yehuwa dingangu kakěndagẹ̌ nẹ̌tul᷊ung si sie limawang pěndang ene. Yehuwa něnodẹ i Sie kahěngang-hěngang dụdaringihẹ̌ si Elia.​—1 Raj. 19:9-11, 15-18.

¹⁶ Su tempong i kitẹ dumaringihẹ̌ su anạu sěmbaụ, kerea i kitẹ měnodẹ tatal᷊ěntụ si sie? Pẹ̌sěnsul᷊ẹ, bawera mahimumu dingangu matahuěna botonge makal᷊ahẹ pěndang i kitẹ. Aramanung i kau botonge maul᷊ị, ”Iạ sěbạe nasusah naung ene nariadi si kau! Tawẹ apa manga rariọ botonge tingkaitang kerene!” Aramanung i kau botonge mẹ̌kiwal᷊o sěmbaụ arau darua kakiwal᷊o tadeạu makaěna apa niwerane. Bawera mahimumu kerene makakoạ si sie mangimang i kau kahěngang-hěngang dimaringihẹ̌ dingangu nẹ̌tawakal᷊i makaěna pěndange.​—1 Kor. 13:4, 7.

17. Kawe nụe i kitẹ harusẹ̌ masabarẹ̌ dingangu ”tawe masahawụ mẹ̌bisara”?

¹⁷ Maning kerene, pakaingatẹ̌, tatapẹ̌e ”tawe masahawụ mẹ̌bisara”. Abe pěmotọ bisarane gunang měgělị sasasa arau měnul᷊idẹ̌ tiněnane. Kụ pakasabarẹ̌! Su tempong Elia samurine nẹ̌běke pěndange si Yehuwa, i sie nẹ̌bisara dingangu pěndang sěbạe nasusah naung. Bọu ene, su apang Yehuwa bọu něnoghasẹ̌ pangangimang i Elia, Elia saụ nẹ̌běke pěndange něpakẹ bawera mẹ̌sul᷊ung. (1 Raj. 19:9, 10, 13, 14) Těntirone, pẹ̌sěnsul᷊e tau nasusah naung harusẹ̌ mẹ̌běke pěndange pirang sul᷊ẹ. Kere i Yehuwa, i kitẹ masabarẹ̌ dumaringihẹ̌. Sul᷊ungu měgělị solusi, i kitẹ měnodẹ tatal᷊ěntụ si sire.​—1 Ptr. 3:8.

18. Kerea daroa botonge makahiborẹ̌ si sire apang nasusah naung?

¹⁸ Pẹ̌doạe dingangu kaguwạu naung dingangi sire apang nasusah naung. Taumata apang sěbạe nasusah naung aramanung tawe makakoạ mědoa. Ěndịu i sie nẹ̌pěndang tawe layak mẹ̌bisara dingangi Yehuwa. Mạeng měhiborẹ̌ taumata kerene, i  kitẹ botonge mẹ̌doa dingange, kụ mẹ̌sěbạ arenge. I kitẹ botonge maul᷊ị si Yehuwa i kitẹ dingangu anạu sěmbaụ su sidang sěbạe makěndagẹ̌ su tau seng nasusah naung ene. I kitẹ mẹ̌dorong Yehuwa měhiborẹ̌ dingangu mapakatěnang domba-Ne maarěga ene. Daroa kerene sěbạe makahiborẹ̌.​—Yak. 5:16.

19. Apa makatul᷊ung si kitẹ su tempong mẹ̌sasadia měhiborẹ̌ taumata?

¹⁹ Pile bawera makapia dingangu makahiborẹ̌. Pẹ̌tiněna těntal᷊ang bědang tawe nẹ̌bisara. Bisara tawe tẹ̌tiněnang kal᷊imona ene makatědụ naung. Bawera mapia botonge makapia. (Amsal 12:18) Hakị u ene, pẹ̌doa si Yehuwa gunang mẹ̌tul᷊ung si kau měmile bawera mapia, makahiborẹ̌, dingangu makatěnang. Pẹ̌tahěndung, bawera sěbạe makahiborẹ̌ ene kai bawerang Yehuwa su Alkitapẹ̌.​—Ibr. 4:12.

20. Aramanung apa tẹ̌tiněnangu anạu sěmbaụ apang nakoạ korban pelecehan, kụ i kitẹ mapulu i sire mẹ̌tahěndung apa?

²⁰ Anạu sěmbaụ apang nakoạ korban pelecehan aramanung nẹ̌tiněna i sire seng kotorẹ̌, tawẹ arěgane, dingangu tawe kẹ̌kěndageng, arau lai tawe layak kěndageng. Ini konti sěbạe ral᷊akị! Hakị u ene pakẹe Alkitapẹ̌ gunang makakoạ i sire mẹ̌tahěndung Yehuwa sěbạe makěndagẹ̌ si sire. (Pěmanda kotak ” Pělahiborẹ̌ bọu Alkitapẹ̌.”) Pẹ̌tahěndung kerea malaekatẹ̌ dingangu kapia naung něnoghasẹ̌ si Nabi Daniel su tempong Daniel nělome dingangu nasusah naung. Yehuwa mapulu tau ikẹ̌kěndagẹ̌ ene masingkạ i sie kai maarěga. (Dan. 10:2, 11, 19) Kerene lai, anạu sěmbaụ i kitẹ apang natakụ kai maarěgạ si Yehuwa!

21. Apa sarung mariadi si sire apang madiri mẹ̌tobatẹ̌, katewe kạpěngampal᷊e tempo ene, apa botonge koateng i kitẹ?

²¹ Su tempong měhiborẹ̌ taumata wal᷊inẹ, i kitẹ mẹ̌tul᷊ung si sire mẹ̌tahěndung Yehuwa makěndagẹ̌ si sire. Kụ i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌tahěndung Yehuwa kai Mawung kal᷊aadilẹ̌. Tawẹ apa pelecehan mạbawuni bọu mata-Ne. Yehuwa makasilo kěbị, kụ i Sie sarung měhukung taumata apang tawe mẹ̌tobatẹ̌. (Bil. 14:18) Kạpěngampal᷊e tempone, mahịe i kitẹ kěbị měnodẹ kakěndagẹ̌ si sire apang nakahombang pelecehan. Bọu ene lai, i kitẹ sěbạe nahiborẹ̌ nakasingkạ Yehuwa sarung mapakapia si sire apang nakoạ korban pelecehan bọu Setang dingangu duniane! Seng mal᷊ighạ tempone, kěbị hal᷊ẹ̌ nakasigěsạ si kitẹ mailang bọu naung dingangu tiněnang i kitẹ.​—Yes. 65:17.