1-2. (a) Nzikozyanyo nzi zitondezya kuti bantu balazyalwa abube bwakuyanda kuumbulizyigwa alimwi akuumbulizya bamwi? (b) Ino mbuti bana bamwi mbobalimvwa kutyompwa?

BANTU boonse balazyalwa kabayanda kuumbulizyigwa alimwi balijisi bube bubotu bwakuyanda kuumbulizya bamwi. Mucikozyanyo, ikuti mwana musyoonto wawa akulicisa agondo naali kusobana, ulakonzya kubalikila kuli bausyi naa banyina, kumwi kalila. Bazyali tabakonzyi kupa kuti cilonda cipone, pele balakonzya kumuumbulizya mwana. Balakonzya kumubuzya capa kuti alicise, kumupukuta misozi, kumoongelezya alimwi ambweni akumubikka musamu naa kubikka bbandeji alincico. Kalitanalampa, mwana ulaleka kulila alimwi buya ulakonzya kujokela kukusobana. Mukuya kwaciindi, cilonda cilapona.

² Nokuba boobo, zimwi ziindi bana balatyompwa akaambo kakucitikilwa zintu zimwi zibi kapati. Bamwi balatundululwa mumakani aakoonana. Mwana ulakonzya kutundululwa ciindi comwe naa ziindi zinji kwamyaka minji. Kufwumbwa mbocikonzya kuba, kutundululwa kulabatyompya kapati alimwi kupenga mumizeezo ikuboola akaambo kakutundululwa kulazumanana. Zimwi ziindi, sikutundulula ulajatwa akusubulwa. Pele zimwi ziindi, kulakonzya kulibonya kuti sikutundulula kunyina naasubulwa. Nokuba kuti sikutundulula ulakonzya kusubulwa mpoonya-mpoonya, mwana iwatundululwa ulakonzya kuzumanana kupenga nociba ciindi naakomena.

3. Kweelana alugwalo lwa 2 Bakorinto 1:3, 4, ino ncinzi ncayanda Jehova alimwi tulalanga-langa mibuzyo nzi?

³ Ikuti naa Munakristo iwakatundululwa kacili mwana ucizumanana kupenga mumoyo noliba leelyo naakomena, ino ndugwasyo nzi ndwakonzya kupegwa? (Amubale 2 Bakorinto 1:3, 4.) Cilisalede kuti, nkuyanda kwa Jehova kuti mbelele zyakwe kazitambula  luyando alimwi aluumbulizyo ndoziyandika. Aboobo atulange-lange mibuzyo yotatwe: (1) Nkaambo nzi aabo ibakatundululwa kubwana ncobayandika luumbulizyo? (2) Ino mbaani ibakonzya kupa luumbulizyo luyandika? (3) Mbuti mbotukonzya kubaumbulizya munzila iigwasya kapati?

4-5. (a) Nkaambo nzi ncociyandika kuzyiba kuti bana baliindene abapati? (b) Mbuti kutundululwa mbokukonzya kulujatikizya lusyomo ndwajisi mwana kuli bamwi?

⁴ Bapati bamwi ibakatundululwa kubwana baciyandika luumbulizyo nokuba kuti kwainda myaka minji. Nkaambo nzi? Kutegwa tumvwisye, tweelede kusaanguna kuzyiba kuti bana baliindene kapati abapati. Kanji-kanji mwana ulajatikizyigwa munzila ziindene abapati mbobakonzya kujatikizyigwa ciindi nobateendelezyegwi kabotu. Atulange-lange zikozyanyo zimwi.

⁵ Bana bayandika kuba acilongwe ciyumu akubasyoma aabo ibabalela alimwi akubalanganya. Cilongwe cili boobo cipa bana kulimvwa kukwabililwa alimwi cibayiisya kubasyoma bamwi ibabayanda. (Int. 22:9) Pele cuusisya ncakuti, kutundululwa kanji-kanji kutalikila aŋanda alimwi banamukwasyi abalongwe ziindi zinji mbambabo ibatundulula bana. Ciindi mwana natundululwa amuntu umwi ngwasyoma, cipa kuti cimuyumine kubasyoma bamwi nomuba mumyaka iili kumbele.

6. Nkaambo nzi kutundulula bana mumakani aakoonana ncoluli lunya alimwi ncocitali kabotu?

⁶ Bana tabakonzyi kulikwabilila. Kutundululwa mumakani aakoonana ndunya alimwi tacili kabotu. Kusinikizya bana kucita micito yakoonana kabatanakomena, kulakonzya kuleta mapenzi mapati. Kutundululwa kulakonzya kubapa kukubona munzila iitali kabotu koonana, kulibona kubula mpindu, naa kumubona munzila iitali kabotu muntu uuli woonse uuyanda kuba mulongwe wabo.

7. (a) Nkaambo nzi ncocili cuuba-uba kumuntu umwi kucenga akutundulula mwana alimwi mbuti sikutundulula mbwakonzya kucita oobo? (b) Nzintu nzi zikonzya kucitika akaambo kabubeji buli boobo?

⁷ Bana inga tabanazyiba kabotu kulanga-langa twaambo, kusala zyakucita alimwi akweeleba ntenda. (1Kor. 13:11) Aboobo ncuuba-uba kapati kumuntu umwi kubacenga alimwi akubatundulula. Basikutundulula baambila bana zintu zyakubeja. Mucikozyanyo, baamba kuti mwana ooyo nguujisi mulandu, kuti makani aayo ayelede kuba maseseke, akuti kunyina uyooswiilila naa kubikkila maano ikuti akaambe cakacitika naa kuti koonana kwamuntu mupati alimwi amwana ninzila iili buyo kabotu yakutondezya luyando. Bubeji buli boobu bulakonzya kunyonganya mizeezo yamwana alimwi akumupa kwaalilwa kumvwisya kasimpe kujatikizya makani aaya kwamyaka minji. Mwana uuli boobo ulakonzya kukomena kayeeya kuti wakanyongana, wakasofwaala alimwi akuti takonzyi kuyandwa akuumbulizyigwa a Leza.

8. Nkaambo nzi ncotujisi lusyomo lwakuti Jehova ulakonzya kubapa luumbulizyo aabo batyompedwe?

⁸ Aboobo, tacigambyi kuti kutundululwa mumakani aakoonana kulakonzya kuleta mapenzi kwamyaka minji. Ooyu mulandu mupati! Kutundulula kuli boobu, ikucitika munyika yoonse kutondezya kuti tupona kumazuba aamamanino ciindi bantu banji ‘nobatajisi luyando lwakuzyalwa andulo’ alimwi iciindi ‘bantu babyaabi abasilweeno nobabija akubijila limwi.’ (2Tim. 3:1-5, 13) Nzila nzyabelesya Saatani nzibi ncobeni alimwi cilausisya ciindi bantu nobacita zintu munzila iikkomanisya Diabolosi. Nokuba boobo, Jehova ulijisi nguzu zinji kapati kwiinda Saatani naa bantu bakwe. Ulizibwene zintu nzyacita Saatani. Tulaalusyomo lwakuti Jehova ulikuzyi kupenga kwesu, alimwi ulakonzya kutupa luumbulizyo ndotuyandika. Tulilelekedwe kubelekela “Leza siluumbulizyo loonse, uutuumbulizya mumapenzi eesu oonse, ikutegwa tukonzye kuumbulizya bamwi ibali mumapenzi aali oonse  aluumbulizyo ndotujana kuli Leza.” (2Kor. 1:3, 4) Pele ino mbaani Jehova mbabelesya kupa luumbulizyo?

9. Kweelana amajwi aa Mwami Davida aajanika kulugwalo lwa Intembauzyo 27:10, ncinzi Jehova ncayoobacitila aabo ibakapenzyegwa abanamukwasyi?

⁹ Aabo ibatakakwabililwa abazyali babo kukutundululwa naa aabo ibakatundululwa abanamukwasyi inga bayandika kapati kuumbulizyigwa. Sintembauzyo Davida wakalizyi kuti Jehova ngonguwe wiinda kupa luumbulizyo. (Amubale Intembauzyo 27:10.) Davida wakalisinizyide kuti Jehova uyooba Usyi wabaabo boonse ibakapenzyegwa abanamukwasyi. Mbuti Jehova mbwacita oobo? Ubelesya babelesi bakwe ibasyomeka. Bakwesu abacizyi mumbungano bali mbuli banamukwasyi. Mucikozyanyo, Jesu wakaamba kuti aabo ibakali kukomba Jehova antoomwe anguwe bakali banabokwabo, bacizyi bakwe alimwi abanyina.—Mt. 12:48-50.

10. Mbuti mwaapostolo Paulo mbwaakaupandulula mulimo wakwe kali mwaalu?

¹⁰ Atulange cikozyanyo cili boobu icitondezya mbungano ya Bunakristo mboili mbuli mukwasyi. Mwaapostolo Paulo wakali mwaalu uusyomeka alimwi uubeleka canguzu. Wakatondezya cikozyanyo cibotu alimwi buya wakasololelwa amuuya kwaambila bamwi kwiiya nguwe mbubonya walo mbwaakali kwiiya Kristo. (1Kor. 11:1) Lino amubone Paulo mbwaakaupandulula mulimo wakwe kali mwaalu: “Twakaba batete myoyo akati kanu, mbubonya mbuli mutumbu uunyonsya mbwabalanganya kabotu bana bakwe.” (1Tes. 2:7) Mbubwenya buyo amazuba aano, baalu basyomeka balakonzya kubelesya majwi aaluzyalo ciindi nobapa luumbulizyo lwamu Magwalo kuli baabo ibayandika lugwasyo.

11. Ncinzi citondezya kuti tabali baalu balikke ibakonzya kupa luumbulizyo?

¹¹ Sena mbaalu balikke ibakonzya kupa luumbulizyo kuli baabo ibakatundululwa? Peepe. Toonse tulijisi mukuli ‘wakuzumanana kuumbulizyanya.’ (1Tes. 4:18) Ikapati bacizyi Banakristo ibasimide balakonzya kubakulwaizya bacizyi ibayandika luumbulizyo. Cakweelela, Jehova  Leza wakalikozyanisya kumutumbu iwuumbulizya mwanaakwe. (Is. 66:13) Bbaibbele lilijisi zikozyanyo zyabamakaintu ibakapa luumbulizyo kuli baabo ibakali mumapenzi. (Job. 42:11) Eelo kaka cilamukkomanisya Jehova kubona bamakaintu Banakristo mazuba aano kabaumbulizya bacizyinyina aabo ibalwana mapenzi aamumizeezo! Mubukkale bumwi, cabupampu baalu balakonzya kulomba mucizyi uusimide kumuuya ikuti naa inga wamugwasya mucizyi uupengede munzila eeyo. *

12. Ncinzi ncotuteelede kucita?

¹² Ciindi notusola kugwasya mukwesu naa mucizyi, tatweelede kubuzya kujatikizya zintu nzyatayandi kwaambila bamwi. (1Tes. 4:11) Nokuba boobo, ino ncinzi ncotukonzya kucita kuli baabo ibayandika lugwasyo aluumbulizyo? Atulange-lange nzila zyosanwe zyamu Magwalo zijatikizya mbotukonzya kupa luumbulizyo.

13. Kweelana alugwalo lwa 1 Bami 19:5-8, ncinzi mungelo wa Jehova ncaakamucitila Elija alimwi mbuti mbotukonzya kumwiiya mungelo?

¹³ Amupe lugwasyo luyandika. Ciindi musinsimi Elija naakali kutija baabo ibakali kuyanda kumujaya, wakatyompwa kapati cakuti wakali kulombozya kufwa. Jehova wakatuma mungelo singuzu kutegwa amuswaye mwaalumi ooyo iwakatyompedwe. Mungelo ooyo wakamupa lugwasyo luyandika kapati. Wakapa Elija cakulya icakali kupya alimwi akumukulwaizya kuti alye. (Amubale 1 Bami 19:5-8.) Cibalo eeco citondezya kaambo aaka ikayandika kapati: Zimwi ziindi kantu kasyoonto nkotukonzya kumucitila umwi kalakonzya kugwasya kapati. Ambweni cakulya, cipego citaduli naa kkaadi iijisi majwi aakulwaizya zilakonzya kumutondezya mukwesu naa mucizyi uutyompedwe mbotumuyanda alimwi ambotumubikkila maano. Ikuti naa catuyumina kubandika amuntu umwi kujatikizya mbwalimvwide, tulakonzya kutondezya kuti tulamubikkila maano kwiinda mukucita zimwi akati kazintu eezyi izigwasya.

14. Nciiyo nzi ncotukonzya kwiiya kucibalo cijatikizya Elija?

¹⁴ Amupe kuti batyompedwe balimvwe kukwabililwa alimwi akwaanguluka. Tulakonzya kwiiya ciiyo acimbi kuzwa kucibalo cijatikizya Elija. Munzila yamaleele Jehova wakapa musinsimi lugwasyo ndwaakali kuyandika kutegwa aunke ku Cilundu ca Horebu. Ambweni abusena oobo, alo Jehova mpaakapangila cizuminano abantu bakwe myaka yamusyule, Elija wakalimvwa kukwabililwa. Kweelede kuti wakalimvwa kuti, lino uli kulamfwu abantu aabo ibakali kuyanda kumujaya. Ino twiiya nzi kucikozyanyo eeci? Ikuti katuyanda kupa luumbulizyo kuli baabo ibakatundululwa, tweelede kusaanguna kubagwasya kulimvwa kukwabililwa. Mucikozyanyo, baalu beelede kuyeeya kuti mucizyi uutyompedwe ulakonzya kulimvwa kukwabililwa alimwi akwaanguluka kapati ikuti kali kuŋanda kakkede cakuliiba ikwiinda ciindi nali ku Ŋanda ya Bwami. Umwi ulakonzya kulimvwa kukwabililwa akwaanguluka ciindi nali ku Ŋanda ya Bwami.

15-16. Ino nzinzi zibikkilizyidwe mukuba muswiilizi mubotu?

¹⁵ Amube muswiilizi mubotu. Bbaibbele lipa lulayo oolu cakutainda mumbali: “Muntu woonse weelede kufwambaana kuswiilila, kumuka kwaambaula.” (Jak. 1:19) Sena tuli baswiilizi babotu? Ambweni inga twayeeya kuti kuba muswiilizi mubotu caamba kuti tweelede buyo kumulanga muntu ooyo waambaula kakunyina kwaamba cili coonse. Pele kuba muswiilizi mubotu kubikkilizya zinji. Mucikozyanyo, Elija wakamwaambila Jehova mbwaakauside alimwi Jehova wakaswiilila cakubikkila maano. Jehova wakabona kuti Elija wakaliyoowede, wakalilendeledwe alimwi wakali kuyeeya kuti milimo yakwe yoonse yakali yabuyo. Caluyando, Jehova wakamugwasya kuzunda kulibilika ooko. Wakatondezya kuti  wakamuswiilila cakubikkila maano Elija.—1Bam. 19:9-11, 15-18.

¹⁶ Mbuti mbotukonzya kutondezya lweetelelo alimwi alubomba ciindi notuswiilila? Zimwi ziindi, majwi masyoonto aambwa cabupampu alimwi munzila iikulwaizya alakonzya kutondezya mbotulimvwide. Mulakonzya kwaamba kuti: “Ndausa kapati kuti eeci ncicakamucitikila! Kunyina mwana iweelede kucitikilwa cili boobu!” Ambweni mulakonzya kubuzya mubuzyo omwe naa yobilo ikutegwa musinizye kuti mwacimvwisya ncasola kwaamba mulongwe wanu uutyompedwe. Mulakonzya kubuzya kuti, “Ino mupandulula nzi?” naa “Ciindi nomwaamba kaambo aako, mebo ndali kuyeeya kuti mwaamba kuti . . . Sena mbombubo?” Majwi aali boobu aambwa munzila yaluyando alakonzya kupa muntu ooyo kubona kuti mulamuswiilila ncobeni alimwi akubona kuti mwacimvwisya ncali mukwaamba.—1Kor. 13:4, 7.

17. Nkaambo nzi ncotweelede kukkazika moyo alimwi ‘akumuka kwaambaula’?

¹⁷ Nokuba boobo, mweelede kucenjela “kumuka kwaambaula.” Tamweelede kufwambaana kupa lulayo naa kululamika mbwayeeya muntu ooyo. Alimwi mweelede kukkazika moyo! Ciindi Elija naakaambila Jehova mbwaakalimvwide, wakalityompedwe kapati alimwi wakaambaula cakuusa. Mpoonya, Jehova naakamana kuyumya lusyomo lwa Elija, mwaalumi ooyu wakainduluka kwaamba mbwaakalimvwide, ikubelesya majwi ngoonya. (1Bam. 19:9, 10, 13, 14) Ino ncinzi ncotwiiya kuli ceeci? Zimwi ziindi aabo ibatyompedwe balakonzya kwaamba mbobalimvwa ziindi zinji. Mbubwenya mbuli Jehova, tweelede kuswiilila cakukkazika moyo. Muciindi cakusola kubaambila ncobeelede kucita, tweelede kutondezya lweetelelo alimwi alubomba.—1Pet. 3:8.

18. Mbuti mipailo yesu mboikonzya kubaumbulizya aabo ibatyompedwe?

¹⁸ Amupaile camoyo woonse amuntu ooyo uutyompedwe. Bantu ibatyompedwe kapati balakonzya kwaalilwa kupaila. Muntu ulakonzya kulimvwa kuti teeleli kupaila kuli Jehova. Ikuti katuyanda kumuumbulizya muntu ooyo,  inga twapaila anguwe akulyaamba zina lyakwe mumupailo. Tulakonzya kumwaambila Jehova kujatikizya mbotumuyanda muntu ooyo uutyompedwe swebo lwesu kutugama alimwi abakwesu abacizyi mumbungano. Tulakonzya kulomba Jehova kuti ayuumbulizye mbelele yakwe eeyo iiyandika kapati. Mipailo iili boobo ilaumbulizya kapati.—Jak. 5:16.

19. Ncinzi cikonzya kutugwasya kutegwa tulibambile kuumbulizya umwi?

¹⁹ Amubelesye majwi aaponya alimwi aawumbulizya. Amuyeeye kamutanaambaula. Majwi aambwa cakutayeeya alakonzya kubacisa bamwi. Majwi aaluzyalo alakonzya kuponya. (Tus. 12:18) Aboobo amupaile kuli Jehova kutegwa amugwasye kujana majwi aaluzyalo, aawumbulizya alimwi aayaka. Amuyeeye kuti kunyina majwi aali aanguzu kapati kwiinda majwi aa Jehova aajanika mu Bbaibbele.—Heb. 4:12.

20. Ino zintu zibyaabi zyakabacitikila kaindi zibapa kulimvwa buti bamwi alimwi ncinzi ncotuyanda kubayeezya?

²⁰ Bakwesu naa bacizyi bamwi ibakatundululwa kaindi balimvwa kuti tabasalali, tabeeleli naa kuti tabakonzyi kuyandwa amuntu uuli woonse. Ooku nkubeja kupati! Aboobo amubelesye Magwalo kubayeezya kuti Jehova ulabayanda kapati. (Amubone kabbokesi kakuti “ Luumbulizyo Lwamu Magwalo.”) Amuyeeye kujatikizya mungelo mbwaakamuyumya caluzyalo musinsimi Daniele ciindi naakatyompedwe. Jehova wakali kuyanda kuti mwaalumi uuyandwa ooyu azyibe kuti wakali kuyandika kapati. (Dan. 10:2, 11, 19) Mbubwenya buyo, bakwesu abacizyi batyompedwe balayandika kapati kuli Jehova!

21. Ncinzi ciyoocitika kuli baabo boonse ibacita zintu zibyaabi alimwi ibateempwi, pele calino, ino makanze nzi ngotweelede kuba angawo?

²¹ Ciindi notuumbulizya bamwi, tulabagwasya kuyeeya kuti Jehova ulabayanda. Alimwi lyoonse tweelede kuyeeya kuti Jehova ngu Leza wabululami. Kunyina makani mabyaabi aali woonse aajatikizya kutundulula ngatazyi Jehova. Ulabona zintu zyoonse alimwi uyoobasubula bantu bacita zibi ibateempwi. (My. 14:18) Calino, atucite kufwumbwa ncotukonzya kutegwa tutondezye luyando kuli baabo ibakatundululwa. Eelo kaka cilaumbulizya kuzyiba kuti Jehova uyoobapa lukkomano lutamani boonse aabo ibatundululwa a Saatani alimwi anyika yakwe! Ino-ino, zintu zibyaabi zyoonse eezyi kunyina noziya kuyeeyegwa limbi.—Is. 65:17.