1-2. (a) Ano nga ehemplo an nagpapakita nga an tawo may natural nga panginahanglan nga liawon ngan may abilidad nga makaliaw ha iba? (b) Ha ano nga paagi nasasakitan an pipira nga kabataan?

AN MGA tawo may natural nga panginahanglan nga liawon ngan may makaruruyag nga abilidad nga makaliaw ha iba. Pananglitan, kon an usa nga bata mahipakulob ngan masamaran an tuhod samtang nag-uuyag, bangin nagtatangis nga dumalagan hiya pakadto ha iya mama o papa. Diri matatambal han mga kag-anak an samad, pero maliliaw nira an bata. Bangin pakianhan nira hiya kon ano an nahitabo, pahiron an iya luha, liawon hiya, ngan butangan hin tambal o bendahe an samad. Diri mag-iiha, maundang na an bata pagtinangis ngan bangin bumalik pa ngani pag-uyag. Paglabay han panahon, matatambal an samad.

² Pero usahay, nasasakitan an kabataan ha mas maraot nga paagi. May pipira nga biktima han seksuwal nga pag-abuso. An pag-abuso mahimo mahitabo hin usa la ka beses, o mahimo magpadayon ha sulod hin katuigan. Hain man hito, an pag-abuso mahimo magresulta hin nagpapadayon nga kasakit ha emosyon. Ha pipira nga kahimtang, an nan-abuso nadadakop ngan nasisirotan. Ha iba liwat nga kahimtang, an nan-abuso baga hin diri nasisirotan. Pero bisan pa kon maipadapat dayon an hustisya, an nakakadaot nga epekto han pag-abuso bangin magpadayon tubtob ha pagin adulto han biktima.

3. Sumala ha 2 Corinto 1:3, 4, ano an kaburut-on ni Jehova, ngan ano nga mga pakiana an aton hihisgotan?

³ Kon an usa nga adulto nga Kristiano nga gin-abuso han bata pa nakakaeksperyensya pa gihapon hin kasakit ha emosyon, paonan-o hiya mabubuligan? (Basaha an 2 Corinto 1:3, 4.) Matin-aw nga kaburut-on ni Jehova nga an iya mga karnero makakarawat han gugma ngan pagliaw nga ira ginkikinahanglan. Salit, hihisgotan naton inin tulo nga pakiana: (1) Kay ano nga bangin adton gin-abuso han  bata pa nagkikinahanglan hin pagliaw? (2) Hin-o an makakahatag han ginkikinahanglan nga pagliaw? (3) Paonan-o kita makakagtagana hin pagliaw ha epektibo nga paagi?

4-5. (a) Kay ano nga importante nga mahibaroan naton nga iba an kabataan kay ha mga adulto? (b) Paonan-o an pag-abuso mahimo makaapekto ha abilidad han bata ha pagtapod ha iba?

⁴ An pipira nga adulto nga biktima han pag-abuso han bata pa hira bangin magkinahanglan pa gihapon hin pagliaw bisan kon maiha na ito nga nahitabo. Kay ano? Basi masabtan naton ini, kinahanglan anay naton mahibaroan nga daku an kaibahan han kabataan kay ha mga adulto. Kasagaran nga iba gud an epekto ha bata han maraot nga pagtratar kon ikukompara ha epekto hito ha adulto. Kitaa an pipira nga ehemplo.

⁵ An kabataan kinahanglan magin duok ngan magkaada pagtapod ha mga nagpapadaku ngan nag-aataman ha ira. Kon may sugad nga relasyon an kabataan, naabat hira hin pagin talwas ngan natututdoan hira nga tumapod ha iba nga nahigugma ha ira. (Sal. 22:9) Makasurubo, an mga pag-abuso kasagaran nga nahitatabo ha panimalay, ngan an kasagaran nga nan-aabuso amo an ira duok nga kapamilya ngan sangkay han ira pamilya. Kon maguba an pagtapod han bata tungod han pag-abuso ha iya, magigin makuri na para ha iya nga tumapod ha iba, bisan kon lumabay an katuigan.

6. Kay ano nga an seksuwal nga pag-abuso nagpapakita hin kawaray-kalooy ngan nakakadaot?

⁶ Diri kaya panalipdan han kabataan an ira kalugaringon, ngan an seksuwal nga pag-abuso nagpapakita hin kawaray-kalooy ngan nakakadaot. Mahimo gud makadaot ha mga bata an pagpirit ha ira nga maghimo hin seksuwal nga mga buhat antes pa hira magin hamtong ha pisikal, emosyonal, o antes pa nira bug-os nga masabtan an nahiuupod ha pag-asawa ngan pagkaada seksuwal nga relasyon. Tungod han pag-abuso, mahimo hira magkaada sayop nga panhunahuna may kalabotan ha sex, ha ira kalugaringon, o ha bisan hin-o nga naruruyag magin duok ha ira.

7. (a) Kay ano nga bangin masayon la para ha tuso nga nan-aabuso nga malimbongan an usa nga bata, ngan paonan-o niya ito mahimo buhaton? (b) Ano an mahimo magin resulta han sugad nga mga buwa?

⁷ Diri pa bug-os nga nakukultibar han kabataan an ira abilidad ha paghunahuna, pangatadongan, o paghibaro ngan paglikay han peligro. (1 Cor. 13:11) Salit masayon gud la para ha mga tuso nga nan-aabuso nga malimbongan an kabataan. Gintututdoan han mga nan-aabuso an kabataan hin nakakadaot nga mga buwa, sugad han ideya nga an bata an angay basulon, diri sadang isumat an pan-abuso, waray mamamati o matuod ha bata kon isumat niya an pan-abuso, o an seksuwal nga mga buhat butnga han usa nga adulto ngan bata normal la nga kapahayagan han sinsero nga gugma. Ito nga mga buwa makakadaot han abilidad ha paghunahuna han bata ngan ha sulod hin katuigan diri niya masasantop nga mga buwa ngay-an ito. Ito nga bata magdadaku nga ginhuhunahuna an iya kalugaringon sugad nga waray pulos, mahugaw, ngan diri takos higugmaon o liawon.

8. Kay ano nga makakasarig kita nga kaya ni Jehova magtagana hin pagliaw ha mga nasasakit?

⁸ Salit diri urusahon nga an seksuwal nga pag-abuso mahimo magresulta hin nagpapadayon nga kadaot. Maraot gud ito nga krimen! Inin kalyap nga pan-abuso matin-aw nga pamatuod nga nagkikinabuhi na kita ha kataposan nga mga adlaw diin damu an “waray gugma ha mga kapamilya” ngan “an magraot nga tawo ngan mga impostor mas magtitikaraot pa gud.” (2 Tim. 3:1-5, 13) Maraot gud an mga taktika ni Satanas, ngan makasurubo kon an mga tawo nagbubuhat han mga butang nga nakakapalipay ha Yawa. Pero, mas gamhanan hi Jehova kan Satanas o hadton nagbubuhat han kan Satanas karuyag. Maaram gud hi Jehova han mga taktika ni Satanas. Makakasarig kita nga maaram gud hi Jehova han aton kasakit, ngan kaya niya magtagana han pagliaw nga aton ginkikinahanglan. Bendisyon gud nga makag-alagad kita ha “Dios han ngatanan nga pagliaw, nga  nagliliaw ha aton ha ngatanan nga kasakitan, basi maliaw naton an iba ha bisan ano nga klase han kasakitan pinaagi han pagliaw nga nakakarawat naton tikang ha Dios.” (2 Cor. 1:3, 4) Kondi, hin-o an ginagamit ni Jehova ha paghatag hin pagliaw?

9. Sumala han ginsiring ni Hadi David ha Salmos 27:10, ano an bubuhaton ni Jehova hadton gin-abandona han ira pamilya?

⁹ Adton mga gin-abandona han ira mga kag-anak o gin-abuso hadton mga tawo nga duok ha ira bangin labi nga nanginginahanglan hin pagliaw. Hi salmista David maaram nga hi Jehova amo an pinakamasasarigan nga paratagana hin pagliaw. (Basaha an Salmos 27:10.) Kombinsido hi David nga hi Jehova magigin Amay hadton gin-abandona han ira mga hinigugma. Paonan-o ito ginbubuhat ni Jehova? Ginagamit niya an iya matinumanon nga mga surugoon. An aton mga igkasi-magsiringba kan Jehova amo an aton espirituwal nga pamilya. Pananglitan, gin-unabi ni Jesus adton mga inupod ha iya ha pagsingba kan Jehova sugad nga iya mga bugto nga lalaki, bugto nga babaye, ngan nanay.​—Mat. 12:48-50.

10. Paonan-o iginhulagway ni apostol Pablo an iya toka sugad nga tigurang?

¹⁰ Kitaa an usa nga ehemplo kon paonan-o an Kristiano nga kongregasyon pariho hin pamilya. Hi apostol Pablo usa nga maduruto ngan matinumanon nga tigurang. Nagpakita hiya hin susbaranan, ngan gin-giyahan pa ngani hiya nga aghaton an iba nga subaron hiya sugad la nga iya ginsubad an Kristo. (1 Cor. 11:1) Tigamni kon paonan-o makausa iginhulagway ni Pablo an iya toka sugad nga tigurang: “Gintratar namon kamo ha malumo nga paagi, sugad hin nagpapasuso nga iroy nga mahigugmaon nga nagmamangno ha iya mga anak.” (1 Tes. 2:7) Yana, mahimo liwat gumamit an maunungon nga mga tigurang hin malumo nga mga pulong samtang nagtatagana hira hin Kasuratanhon nga pagliaw ha mga nanginginahanglan.

11. Ano an nagpapakita nga diri la mga tigurang an makakaghatag hin pagliaw?

¹¹ An mga tigurang la ba an makakaghatag hin pagliaw ha mga biktima han pag-abuso? Diri. Kita ngatanan may responsabilidad nga ‘padayon nga liawon an usa kag usa.’ (1 Tes. 4:18) An hamtong nga mga sister labi nga makakadasig ha mga sister nga nanginginahanglan hin pagliaw. Angayan la  nga iginpariho ni Jehova nga Dios an iya kalugaringon ha usa nga nanay nga nagliliaw ha iya anak. (Isa. 66:13) Mababasa ha Biblia an mga ehemplo hin kababayin-an nga naghatag hin pagliaw ha mga nasasakit. (Job 42:11) Nalilipay gud hi Jehova nga makita an Kristiano nga kababayin-an yana nga naghahatag hin pagliaw ha ira mga igkasi-sister nga nakakaeksperyensya hin kasakit ha emosyon! Ha pipira nga kahimtang, bangin sekreto nga maghangyo an usa o duha nga tigurang hin hamtong nga sister kon puydi ba niya buligan an usa nga sister nga nasasakit ha emosyon. *

12. Ano an diri naton sadang buhaton?

¹² Syempre, diri naton pipiriton an aton igkasi-Kristiano nga isumat an mga butang nga diri niya karuyag pag-istoryahan. (1 Tes. 4:11) Kon sugad, ano an aton bubuhaton para hadton nanginginahanglan hin bulig ngan pagliaw? Hisgotan naton an lima nga Kasuratanhon nga paagi kon paonan-o kita makakahatag hin pagliaw.

13. Sumala ha 1 Hadi 19:5-8, ano an ginbuhat han anghel ni Jehova kan Elias, ngan paonan-o naton masusubad an anghel?

¹³ Paghatag hin praktikal nga bulig. Han pinalagiw hi propeta Elias tikang ha mga nag-iikaparatay ha iya, nanluya gud hiya nga tungod hito karuyag na niya mamatay. Nagsugo hi Jehova hin gamhanan nga anghel basi bisitahon inin nanluluya nga tawo. An anghel nagtagana hin praktikal gud nga bulig. Gintagan niya hi Elias hin mapaso nga pagkaon ngan gin-aghat nga kumaon. (Basaha an 1 Hadi 19:5-8.) Ini nga asoy nagpapakita hin mapulsanon nga kamatuoran: Usahay, an simple nga pagpakita hin pagkabuotan ha iba daku an naibubulig. Bangin an paghatag hin pagkaon, simple nga regalo, o hin kard ha usa nga nasasakit nga bugto magpapasarig nga hinigugma naton hiya ngan importante hiya ha aton. Kon nakukurian kita ha pakig-istorya hin personal hinduro o masakit nga mga topiko, mahimo la gihapon naton ihatag an sugad nga praktikal nga mga bulig.

14. Ano nga leksyon an aton mahibabaroan tikang ha asoy mahitungod kan Elias?

¹⁴ Ipaabat ha mga nasasakit an pagin talwas ngan pagin komportable. May mahibabaroan pa kita nga leksyon tikang ha asoy mahitungod kan Elias. Milagroso nga iginhatag ni Jehova an bulig nga ginkikinahanglan han propeta basi makakadto ha Bukid Horeb. Posible nga umabat hi Elias hin pagin talwas didto hiton interyor nga lugar, diin gin-establisar ni Jehova an iya kasabotan ha iya katawohan mga siglo na an naglabay. Bangin inabat ni Elias nga hirayo na gud hiya ha mga nag-iikaparatay ha iya. Ano an aton mahibabaroan nga leksyon tikang hini? Kon karuyag naton maghatag hin pagliaw ha mga biktima han pag-abuso, bangin kinahanglan anay naton buligan hira nga umabat hin pagin talwas. Pananglitan, sadang hinumdoman han mga tigurang nga an usa nga sister nga nasasakit bangin umabat nga mas talwas hiya ngan mas komportable makig-istorya ha ira balay samtang relaks nga nainom hin tsaa imbes nga ha conference room han Kingdom Hall. An iba bangin mas karuyag nga makig-istorya ha Kingdom Hall.

15-16. Ano an nahiuupod han pagin maopay nga parapamati?

¹⁵ Magin maopay nga parapamati. An Biblia matin-aw nga nagsasagdon: “An tagsa kinahanglan andam mamati, diri magdali-dali pagyakan.” (San. 1:19) Maopay ba kita nga parapamati? Bangin hunahunaon naton nga basi magin maopay nga parapamati aton la pagkikinitaon an aton kaistorya nga waray man la kita isisiring. Pero labaw pa hito an nahiuupod han pagin maopay nga parapamati. Pananglitan, ha urhi, iginsumat ni Elias kan Jehova an iya duro nga kasakit, ngan ginpamatian gud hiya ni Jehova. Nasabtan ni Jehova nga nahahadlok hi Elias, naabat nga nag-uusahan, ngan naghuhunahuna nga waray pulos an iya mga ginhimo. Mahigugmaon nga ginbuligan  hiya ni Jehova nga malamposan ito nga mga pag-abat. Iginpakita ni Jehova nga namati gud hiya kan Elias.​—1 Hadi 19:9-11, 15-18.

¹⁶ Paonan-o kita makakagpakita hin simpatiya ngan malumo nga pagpaid​—nga kapahayagan han gugma—​kon namamati kita? Usahay, an pipira nga mataktika ngan mahigugmaon nga mga pulong mahimo magpakita han aton inaabat. Puydi ka sumiring: “Nasusubo gud ako nga nahitabo ito ha imo! Diri gud ito sadang buhaton ha kabataan!” Mahimo ka magbangon hin usa o duha nga pakiana basi masiguro nga naiintindihan mo an ginsisiring han imo nasasakit nga sangkay. Puydi mo hiya pakianhan, “Puydi mo ba isaysay ha akon an imo karuyag sidngon?” o “Han ginsiring mo ito, sugad hini an akon pagsabot . . . Husto ba ako?” Ito nga mahigugmaon nga mga pulong mahimo magpasarig nga namamati ka gud ha nasasakit ngan karuyag mo nga masabtan hiya.​—1 Cor. 13:4, 7.

17. Kay ano nga sadang kita magin mapailubon ngan “diri magdali-dali pagyakan”?

¹⁷ Pero siguroha nga “diri [ka] magdali-dali pagyakan.” Ayaw pagsagbang dayon basi sagdonan o tadungon an panhunahuna han usa nga nasasakit. Ngan magin mapailubon! Han iginsumat na ni Elias kan Jehova an iya inaabat, nagyakan hiya hin mabug-at nga mga pulong ha pagpahayag han iya duro nga kasakit. Ha urhi, katapos parig-unon ni Jehova an pagtoo ni Elias, iginsumat utro han propeta an iya inaabat gamit an amo gihapon nga mga pulong. (1 Hadi 19:9, 10, 13, 14) Ano an igintututdo hini ha aton? Usahay, diri la makausa ka beses nga kinahanglan isumat han mga nasasakit an ira inaabat. Pariho kan Jehova, karuyag naton mapailubon nga mamati. Imbes nga maningkamot paghatag hin solusyon, iginpapakita naton ha hira an simpatiya ngan malumo nga pagpaid.​—1 Ped. 3:8.

18. Paonan-o an aton mga pag-ampo makakaliaw ha mga nasasakit?

¹⁸ Sinsero nga mag-ampo kaupod han usa nga nasasakit. An mga nadidepres bangin umabat nga diri nira kaya mag-ampo. Bangin abaton han usa nga diri hiya takos dumaop kan Jehova. Kon karuyag naton hiya liawon, mahimo kita mag-ampo  kaupod niya, nga gin-uunabi an iya ngaran. Mahimo naton ipahayag kan Jehova nga hinigugma gud naton ngan han kongregasyon an bugto nga nadidepres. Mahimo naton hangyoon hi Jehova nga pakalmahon ngan liawon ito nga iya presyoso nga karnero. Ito nga klase hin pag-ampo mahimo gud makaliaw.​—San. 5:16.

19. Ano an mabulig ha aton basi magin andam ha pagliaw ha usa nga indibiduwal?

¹⁹ Pilia an mga pulong nga nakakatambal ngan nakakaliaw. Paghunahuna anay antes ka magyakan. An mga pulong nga diri ginhuhunahuna nakakasakit. An mahigugmaon nga mga pulong nakakatambal. (Prob. 12:18) Salit pangaro hin bulig kan Jehova basi makabiling hin mahigugmaon, nakakaliaw, ngan nakakarepresko nga mga pulong. Hinumdumi nga an mga pulong ni Jehova nga aada ha Biblia amo an may-ada mas daku nga naibubulig.​—Heb. 4:12.

20. Ano an inaabat han pipira nga biktima han pag-abuso, ngan ano an karuyag naton nga ipahinumdom ha ira?

²⁰ An pipira nga biktima han pag-abuso bangin umabat nga mahugaw hira, waray pulos, o diri hinigugma​—diri ngani takos higugmaon. Buwa gud ito! Salit gamita an Kasuratan basi pahinumduman hira nga hinigugma gud hira ni Jehova. (Kitaa an kahon nga “ Pagliaw Tikang ha Kasuratan.”) Hinumdumi kon paonan-o mahigugmaon nga ginparig-on han usa nga anghel hi propeta Daniel han nanluluya hiya ngan nasusubo gud. Karuyag ni Jehova nga hibaroan hiton hinigugma nga propeta nga presyoso hiya. (Dan. 10:2, 11, 19) Sugad man, an aton kabugtoan nga duro nga nasasakit presyoso kan Jehova!

21. Ano an mahitatabo ha ngatanan nga diri mabinasulon nga nagbubuhat hin sala, pero samtang waray pa ito, determinado kita nga buhaton an ano?

²¹ Kon ginliliaw naton an iba, ginpapahinumdoman naton hira nga hinigugma hira ni Jehova. Ngan diri gud naton sadang hingalimtan nga hi Jehova Dios liwat han hustisya. Waray pag-abuso nga naitatago ha iya. Nakikita ni Jehova an ngatanan, ngan diri niya tutugotan nga diri masirotan an diri mabinasulon nga nagbubuhat hin sala. (Num. 14:18) Samtang diri pa ito nahitatabo, buhaton naton an ngatanan nga maipakita an aton gugma ha mga biktima han pag-abuso. Dugang pa, nakakaliaw gud an paghibaro nga permanente nga tatambalon ni Jehova an kasakit hadton mga biktima han pag-abuso ni Satanas ngan han iya kalibotan! Diri na maiha, inin masakit nga mga butang diri na gud mahinunumdoman o diri na masulod ha kasingkasing.​—Isa. 65:17.