1. Ewe n̄kpọ iba ke inen̄ede inịm?

JEHOVAH ABASI ama mbon emi ẹtuakde ibuot ẹnọ enye. Idịghe mfịn ke enye ọkọtọn̄ọ ndima mmọ, enye idinyụn̄ itreke ndima mmọ ke nsinsi. Enye ama unenikpe n̄ko. (Ps. 33:5) Ntre imenen̄ede inịm n̄kpọ iba emi: (1) Esibiak Jehovah ndikụt ẹfịkde ikọt esie. (2) Enye ọn̄wọn̄ọ ke owo idifịkke ikọt imọ ke nsinsi, oyonyụn̄ ọnọ mbon oro ẹfịkde mmọ utịp oro ekemde ye mmọ. Ke akpa ibuotikọ ke otu ibuotikọ ikpehe inan̄ emi, * ima ikpep ke ima akanam Jehovah ọnọ nditọ Israel Ibet emi enye akadade Moses ọnọ mmọ. Ibet oro ama anam ẹkpe edinen ikpe ẹnọ kpukpru owo, akpan akpan mbon emi mînyeneke owo. (Deut. 10:18) Ibet oro ama anam ẹkụt ke Jehovah enen̄ede ama ikọt esie.

2. Mme mbụme ewe ke idibọrọ?

² Ibet Moses ama etre ke isua 33 eyo mme apostle, ini ẹketọn̄ọde esop Christian. Ndi oro ọkọwọrọ ke mme Christian idinyeneke aba ibet emi ẹnọde ke ntak ima, emi onyụn̄ anamde ẹkûfịk owo? Ikọwọrọke ntre! Mme Christian ẹma ẹnyene obufa ibet, oro edi, ibet Christ. Ke ibuotikọ emi, iyebem iso ineme se obufa ibet oro edide, ekem iyọbọrọ mme mbụme emi: Nso inam idọhọ ke ima anam ẹnọ ibet emi? Nso inam idọhọ ke ibet emi anam ẹkpe unenikpe? Ibet emi owụt ke mbon emi ẹdade usụn̄ ẹkpenam n̄kpọ didie ye mbon emi ẹdude ke idak mmọ?

3. “Ibet Christ” emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke Galatia 6:2 esịne nso?

³ Kot Galatia 6:2. “Ibet Christ” ọbọp mme Christian. Jesus  ikewetke udịm udịm ibet inọ mme mbet esie, edi enye ama ọdọhọ mmọ nte ẹkpenamde n̄kpọ, onyụn̄ ọnọ mmọ ewụhọ ye item man mmọ ẹfiọk se ẹkpenamde. “Ibet Christ” esịne kpukpru se Jesus ekekpepde. Yak ineme se ibet emi enen̄erede edi.

4-5. Didie ke Jesus ekekpep mme owo n̄kpọ? Ini ewe ke enye ekekpep mmọ?

⁴ Didie ke Jesus ekesikpep mme owo n̄kpọ? Akpa, enye ekesida se enye etịn̄de ekpep. Ikọ esie ama esinyene odudu sia enye ekesitịn̄ akpanikọ emi aban̄ade Abasi, ekpep mme owo akpan ntak emi idude uwem, onyụn̄ owụt ke Obio Ubọn̄ Abasi kpọt edinam kpukpru mfịna ubonowo ẹtre. (Luke 24:19) En̄wen edi ke Jesus ama esida uwụtn̄kpọ emi enye enịmde ekpep n̄kpọ. Enye ama ada nte enye okodude uwem ekpep mme mbet esie nte mmọ ẹkpedude uwem.—John 13:15.

⁵ Ini ewe ke Jesus ekekpep mme owo n̄kpọ? Ekedi ini enye okodude ke isọn̄ ọkwọrọ ikọ. (Matt. 4:23) Enye ama onyụn̄ ekpep mme mbet esie n̄kpọ esisịt ini ke enye ama ekeset. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama owụt se ibede mbet 500 idem onyụn̄ owụk mmọ ete ‘ẹnam mme owo ẹdi mbet’ imọ. (Matt. 28:19, 20; 1 Cor. 15:6) Sia Jesus edide ibuot esop, enye ama aka iso nditeme mme mbet esie se ẹkpenamde ke enye ama akafiak ọnyọn̄ heaven. Ke uwụtn̄kpọ, ke n̄kpọ nte isua 96 eyo mme apostle, Christ ama anam apostle John ọsọn̄ọ mme Christian emi ẹyetde aran idem onyụn̄ ọnọ mmọ item.—Col. 1:18; Edi. 1:1.

6-7. (a) M̀mọ̀n̄ ke ẹwet se Jesus ekekpepde? (b) Didie ke idiwụt ke imenịm ibet Christ?

⁶ Ẹwet se Jesus ekekpepde ke m̀mọ̀n̄? Ẹwet ediwak se Jesus eketịn̄de onyụn̄ anamde ini enye odude ke isọn̄ ke Matthew esịm John. Mme n̄wed Bible eken ke N̄wed Abasi Christian Usem Greek ẹtiene ẹn̄wam nnyịn ifiọk se Jesus oyomde nnyịn inam, sia edisana spirit akada mbon emi ẹkewetde mmọ usụn̄, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ‘ẹnyene ekikere Christ.’—1 Cor. 2:16.

⁷ Se ikpepde: Se Jesus ekekpepde an̄wam owo ke se ededi emi owo akpanamde. Ntre ibet Christ ke isida ibiere nte inamde n̄kpọ ke ufọk, ke itieutom m̀mê ke ufọkn̄wed, ye ke esop. Idifiọk ibet Christ  ke ini ikotde N̄wed Abasi Christian Usem Greek inyụn̄ itiede ikere se ikotde. Idiwụt ke imenịm ibet emi edieke inamde mme ewụhọ ye item emi ẹdude ke mme n̄wed Bible emi, inyụn̄ inamde n̄kpọ nte ẹdọhọde ẹnam do. Ima inịm ibet Christ, ọwọrọ imokop uyo Jehovah emi edide edima Abasi nnyịn, sia kpukpru se Jesus ekekpepde okoto Jehovah.—John 8:28.

8. Nso ikanam ẹnọ ibet Christ?

⁸ Idem idinyekke mbon emi ẹdụn̄de ke eti ufọk emi itiat idakisọn̄ ọsọn̄de idem, esịt oyonyụn̄ ana mmọ sụn̄. Ukem ntre n̄ko, ibet emi enyenede eti ntak emi anamde ẹnọ esinam esịt ana mbon emi ẹnịmde ibet oro sụn̄, idem inyụn̄ inyekke mmọ. Ima edi ata eti ntak emi akanamde ẹnọ ibet Christ. Idụhe ntak emi ọfọnde akan oro. Nso inam idọhọ ntre?

9-10. Nso ye nso iwụt ke ima akanam Jesus anam se enye ekesinamde, ndien didie ke ikeme ndikpebe enye?

⁹ Akpa, ima akanam Jesus anam kpukpru se enye ekesinamde. Ima esinam owo atua owo mbọm. Mbọm akanam Jesus ekpep otuowo n̄kpọ, ọkọk mme owo udọn̄ọ, ọnọ mme owo udia, onyụn̄ anam mme owo ẹset. (Matt. 14:14; 15:32-38; Mark 6:34; Luke 7:11-15) Okposụkedi ndinam mme n̄kpọ emi ekesidade ini esie, okonyụn̄ anade enye ada odudu esie anam mmọ, Jesus ekesibem iso oyom ufọn mbon en̄wen. N̄kponn̄kan usụn̄ emi enye okowụtde ke imama mme owo ekedi enye ndikpa ke ibuot mmọ.—John 15:13.

¹⁰ Se ikpepde: Imekeme ndikpebe Jesus ke ndibem iso nyom ufọn mbon en̄wen. Imekeme ndikpebe enye n̄ko ke ndisiyak mbọm mme owo ke efakutom nnyịn anam nnyịn. Edieke mbọm anamde ikwọrọ eti mbụk inọ mme owo inyụn̄ ikpep mmọ n̄kpọ, ọwọrọ imenịm ibet Christ.

11-12. (a) Nso iwụt ke Jehovah enen̄ede ekere aban̄a nnyịn? (b) Didie ke ikeme ndima mme owo nte Jehovah amade?

¹¹ Ọyọhọ iba, Jesus ama anam ikụt ke Ete esie ama nnyịn. Ini Jesus ọkọkwọrọde ikọ ke isọn̄, enye ama anam ikụt ke Jehovah enen̄ede ama ikọt esie. Se enye ekekpepde mme owo ama esịne ke Ete nnyịn ke heaven abat owo nnyịn kiet kiet ke ọsọn̄urua (Matt. 10:31); ke Jehovah etetie ebet ndidara mme erọn̄ emi ẹkesopde usụn̄, emi ẹkabarede esịt ẹnyụn̄ ẹnyọn̄de ẹdi esop esie (Luke 15:7, 10); ye ke Jehovah okowụt adan̄a nte imade nnyịn ke ndinọ Eyen esie edikpa afak nnyịn.—John 3:16.

¹² Se ikpepde: Didie ke ikeme ndima mme owo nte Jehovah amade? (Eph. 5:1, 2) Edi ndida nditọete nnyịn kiet kiet ke ọsọn̄urua, nnyụn̄ ndara ‘erọn̄ emi okosopde,’ emi afiakde ọnyọn̄ ebịne Jehovah. (Ps. 119:176) Iwụt ke imama nditọete nnyịn edieke idade ini ye odudu nnyịn in̄wam mmọ, akpan akpan ke ini mmọ ẹyomde un̄wam. (1 John 3:17) Ima iwụt ke imama nditọete nnyịn, ọwọrọ imenịm ibet Christ.

13-14. (a) Nso ke Jesus okowụk mme mbet esie ẹnam ke John 13:34, 35, ndien nso inam emi edi obufa ewụhọ? (b) Didie ke idinịm obufa ewụhọ emi?

¹³ Ọyọhọ ita, Jesus okowụk mme mbet esie ete ẹwa idem ẹma nditọete mmọ. (Kot John 13:34, 35.) Se inamde ewụhọ Jesus emi edi obufa edi ke ewụhọ emi oyom nnyịn ima nditọete nnyịn utọ ima emi Ibet oro Abasi ọkọnọde nditọ Israel mîkọdọhọke mmọ ẹma mme owo. Ibet Christ ọdọhọ ke ana ima nditọete nnyịn nte Jesus akamade nnyịn. Emi ọwọrọ ke ana iwa idem ima mmọ m̀mê iyak n̄kpọ atak nnyịn ke  ntak emi imade mmọ. * Ana ima nditọete nnyịn ikan nte imade idem nnyịn. Ana ima mmọ tutu inyịme ndikpa nnọ mmọ ukem nte Jesus akakpade ọnọ nnyịn.

¹⁴ Se ikpepde: Didie ke idinịm obufa ewụhọ emi? Edi ndiyak n̄kpọ atak nnyịn ke ufọn nditọete nnyịn. Imenyịme ndinam utọ akamba n̄kpọ nte ndikpa nnọ mmọ. Edi imonyụn̄ inyịme n̄kpri n̄kpri n̄kpọ ẹtak nnyịn n̄ko. Ke uwụtn̄kpọ, edieke isisịnde ukeme ikemen eyenete emi ama ọkọsọn̄ ika mbono esop, inyịmede ndisana n̄kpọ emi imade nyak man esịt enem eyenete, mîdịghe ibọde nduọkodudu ke itieutom man ikan̄wam nditọete emi afanikọn̄ esịmde, ọwọrọ ke inịm ibet Christ. Ndinam mme n̄kpọ emi eyetiene anam esịt ana owo kiet kiet ke esop nnyịn sụn̄, idem inyụn̄ inyekke mmọ.

15-17. (a) Didie ke se Jesus ekesinamde okowụt ke enye ama unenikpe? (b) Didie ke ikeme ndikpebe Jesus?

¹⁵ Ke ini Bible ọdọhọde ke owo ekpe “unenikpe,” ọwọrọ ke owo anam se Abasi ọdọhọde ke enen, inyụn̄ inamke asari inamke n̄kpọ m̀mê ebehe anie. Nso inam idọhọ ke ibet Christ anam ẹkpe unenikpe?

¹⁶ Akpa, kere nte se Jesus ekesinamde okowụtde ke enye ama unenikpe. Ini Jesus odude ke isọn̄, mme adaiso ido ukpono mme Jew ẹkesisasua mbon emi mîdịghe mme Jew, ibatke mme Jew emi mîkakaha ufọkn̄wed mme rabbi ke n̄kpọ, inyụn̄ ikponoke iban. Edi Jesus okokpokpono kpukpru owo inyụn̄ isarike owo ndomokiet. Enye ikesịnke mbon emi mîkedịghe mme Jew, edi emi ẹkebuọtde idem ye enye. (Matt. 8:5-10, 13) Enye ama ọkwọrọ ikọ ọnọ kpukpru owo, imọ ye ubuene, isarike owo ndomokiet. (Matt. 11:5; Luke 19:2, 9) Enye ikọsọn̄ke ido ye iban m̀mê ndisụn̄i mmọ. Enye okokpokpono iban onyụn̄ ọfọn uwem ye mmọ, esịnede iban emi mme owo ẹkesisede ke ndek.—Luke 7:37-39, 44-50.

¹⁷ Se ikpepde: Imekeme ndikpebe Jesus ke ndinam n̄kpọ ye kpukpru owo ukem ukem nnyụn̄ n̄kwọrọ ikọ nnọ kpukpru mbon emi ẹmade ndikop, inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹnyene n̄kpọ m̀mê inyeneke, m̀mê ẹnyụn̄ ẹka ewe ido ukpono. Nditọete nnyịn irenowo n̄ko ẹkpenyene ndikpono iban ukem nte Jesus. Ima inam emi, ibet Christ ke inịm oro.

18-19. Nso ke Jesus ekekpep aban̄a unenikpe? Nso ke ikpep ito se enye ekekpepde oro?

¹⁸ Ọyọhọ iba, kere se Jesus ekekpepde aban̄a unenikpe. Enye ama ekpep mme mbet esie se idin̄wamde mmọ ẹkûfịk owo. Kiet edi enye emi enye ọkọdọhọde mmọ ẹnam n̄kpọ ye mme owo nte mmọ ẹkpemade ẹnam ye mmọ. (Matt. 7:12) Idụhe eke oyomde ẹfịk imọ. Oro akpana anam nnyịn ikûsufịk mme owo. Emi ekeme ndinam mmọ ẹkûfịk nnyịn n̄ko. Edi nso ke ikpanam ekpedi ẹfịk nnyịn? Jesus ama onyụn̄ ekpep mme mbet esie ete ẹnịm ke Jehovah ayanam “ẹbiere edinen ikpe ẹnọ [mbon] emi ẹsemede ẹnọ enye uwemeyo ye okoneyo.” (Luke 18:6, 7) Ikọ Jesus emi edi un̄wọn̄ọ, ke Abasi nnyịn emi esikpede unenikpe ọfiọk se iwọrọde nnyịn ke mme akpatre usen emi, ke enye oyonyụn̄ anam ẹbiere edinen ikpe ẹnọ nnyịn ke edikem ini.—2 Thess. 1:6.

¹⁹ Se ikpepde: Ima inam se Jesus ekekpepde, nnyịn idifịkke mme owo. Ndien  ekpedi ẹfịk nnyịn ke ererimbot Satan emi, esịt ọyọsọn̄ nnyịn sia imọfiọk ke Jehovah ayanam ẹkpe unenikpe ẹnọ nnyịn.

20-21. (a) Mbon emi ẹdade usụn̄ ẹkpenam n̄kpọ didie ye mbon emi ẹdude ke idak mmọ? (b) Didie ke ebe ekeme ndima n̄wan esie utọ ima emi Christ akamade esop? Ete akpanam n̄kpọ didie ye nditọ esie?

²⁰ Ibet Christ oyom mbon emi ẹdade usụn̄ ẹnam n̄kpọ didie ye mbon emi ẹdude ke idak mmọ? Sia edide ima akanam ẹnọ ibet emi, akpana mbon emi ẹdade usụn̄ ẹkpokpono mbon emi ẹdude ke idak mmọ ẹnyụn̄ ẹma mmọ. Akpana mmọ ẹti ke Christ oyom nnyịn inam kpukpru n̄kpọ ke ima.

²¹ Ke ubon. Ebe enyene ndima n̄wan esie ‘kpa nte Christ akamade esop.’ (Eph. 5:25, 28, 29) Ana ebe ekpebe utọ ima emi Christ ekenyenede ke enye ndibem iso n̄kere se idifọnde ye n̄wan esie utu ke eke esie. Ekeme ndisọn̄ ndusụk mme ebe ndima iban mmọ utọ ima emi ekpedi mbon n̄kan̄ emi enye okokponde isinamke n̄kpọ ima ima, ẹsinyụn̄ ẹfịk owo. Ekeme ndisọn̄ mmọ nditre utọ ido oro, edi ana mmọ ẹtre man ẹkeme ndinịm ibet Christ. N̄wan esikpono ebe emi amade enye utọ ima emi. Ete emi enen̄erede ama nditọ esie iditịn̄ke, idinyụn̄ inamke n̄kpọ emi ekemede ndinam esịt ọduọ nditọ esie. (Eph. 4:31) Utu ke oro, enye esinam nditọ esie ẹdiọn̄ọ ke imama mmọ, emi esinam esịt ana nditọ esie sụn̄, idem inyụn̄ inyekke mmọ. Emi ayanam nditọ esie ẹma enye ẹnyụn̄ ẹberi edem ke enye.

22. Akpa Peter 5:1-3 ọdọhọ ke anie enyene “mme erọn̄”? Ẹkpenam n̄kpọ didie ye mmọ?

²² Ke esop. Ana mbiowo ẹti ke idịghe mmọ ẹnyene “mme erọn̄.” (John 10:16; kot 1 Peter 5:1-3.) Mme ikọ emi, “otuerọn̄ Abasi” ye “inyene Abasi” ẹti mbiowo  ke Jehovah enyene mme erọn̄ emi. Enye oyom ẹmama mme erọn̄ imọ ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ye mmọ sụn̄sụn̄. (1 Thess. 2:7, 8) Jehovah ama mbiowo emi ẹnamde utom mmọ nte mme ekpemerọn̄ ima ima. Nditọete n̄ko ẹsima ẹnyụn̄ ẹkpono utọ mbiowo oro.

23-24. (a) Nso ke mbiowo ẹsinam ke ini owo anamde akwa idiọkn̄kpọ? (b) Nso ke mbiowo ẹsibụp idemmọ?

²³ Nso ke mbiowo ẹsinam ke ini owo anamde akwa idiọkn̄kpọ? Se mmọ ẹsinamde okpụhọde ye se Ibet emi Abasi ọkọnọde nditọ Israel ọkọdọhọde mme ebiereikpe ye mbiowo ẹnam. Idịghe n̄kpọ emi aban̄ade utuakibuot kpọt ke Ibet Moses ọkọdọhọ mmọ ẹse ẹban̄a, mmọ ẹma ẹsise ẹban̄a mme n̄kpọ emi mîsan̄ake n̄kpọ ye utuakibuot mmọ. Edi ke ini owo anamde idiọkn̄kpọ idahaemi, ibet Christ oyom mbiowo ẹse ẹban̄a se inamde owo oro okûdot aba ndidi ufan Abasi nnyụn̄ n̄ka iso ndu ke esop. Mbiowo ẹfiọk ke Abasi enyịme ukara ẹkpe ikpe ẹnọ mbon emi ẹbiatde ibet ukara, m̀mê emi mînamke se ukara ẹdọhọde. Ukara ẹnyene unen ndidia owo isop m̀mê ndikọbi owo.—Rome 13:1-4.

²⁴ Nso ke mbiowo ẹsinam ke ini owo anamde akwa idiọkn̄kpọ? Mmọ ẹsidụn̄ọde se Bible etịn̄de aban̄a n̄kpọ oro ẹnyụn̄ ẹda oro ẹbiere se ẹkpenamde. Edi mmọ isifreke ke ima akanam ẹnọ ibet Christ. Ima esinam mbiowo ẹbụp idemmọ: Nso ke ẹkpenam man ẹn̄wam owo ekededi ke esop emi ẹnamde idiọkn̄kpọ oro ẹdian, m̀mê emi idiọkn̄kpọ oro adade mfịna ọsọk? Man ẹn̄wam eyenete emi akanamde idiọkn̄kpọ do, ima esinam mbiowo ẹbụp idemmọ: Ndi enye akabade esịt? Ndi imekeme ndin̄wam enye afiak ekpere Jehovah?

25. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi etienede?

²⁵ Enem nnyịn ata etieti ndinyene ibet Christ! Edieke kpukpru nnyịn idomode ukeme inịm ibet emi, iyetiene inam esịt ana kpukpru owo sụn̄ ke esop nnyịn, kpukpru owo ẹyenyụn̄ ẹkụt ke ẹma mmimọ, ke ẹnyụn̄ ẹda mmimọ ke n̄kpọ. Edi, idụn̄ ke ererimbot emi ‘ndiọi owo ẹdiọn̄de-diọn̄ ẹdiọk ẹka iso.’ (2 Tim. 3:13) Inaha itie ke ndueidem. Didie ke esop Abasi ẹsikpe unenikpe nte Jehovah ke ini ẹsabade eyenọwọn̄? Iyọbọrọ mbụme emi ke ibuotikọ emi etienede.