1. Tera bwaai aika uoua ake ti kona ni koaua raoi iai?

E TANGIRIIA Iehova ae te Atua naake a taromauria. E a kaman tangiriia ao e na teimatoa n tangiriia. E tangira naba te kaetitaeka ae riai. (TaiAre. 33:5) Ngaia are ti kona ni koaua raoi ni baika uoua aikai: (1) E maraki Iehova ngkana e karaoaki te ribuaka nakoia ana toro. (2) E na taraia raoi bwa e na karaoaki te kaetitaeka ae riai. Ti reiakinna ni mwakoro teuana n te kaongora ae rereitaki aei, * bwa e aanaki n te tangira te Tua are e anga te Atua nakoia tibun Iteraera rinanoni Mote. E boutokaaki iai te kaetitaeka ae riai, nakoia aomata ni kabane ao nakoia naba naake a aki kona ni kamanoia i bon irouia. (TuaKau. 10:18) E kaotaki n te Tua anne aron Iehova n tabeakinia raoi taan taromauria.

2. Baikara titiraki ake ti na kaekai?

² E toki te Tua Rinanoni Mote n 33 C.E. ngke e a tei te ekaretia ni Kristian. A aikoa ngkanne kamanoaki Kristian n te tua ae aanaki n te tangira ao ae boutokaa te kaetitaeka ae riai? Tiaki ngaia anne! A a mena ngkai Kristian i aan te tua ae boou. N te kaongora aei, ti na noria moa bwa tera te tua aei. Ao ti na kaekai titiraki aikai: E aera ngkai ti kona n taekinna bwa e aanaki te tua aei n te tangira? E aera ngkai ti kona n taekinna bwa e boutokaa te kaetitaeka ae riai? I aan te tua aei, tera aroia ae riai naake iai mwaakaia ni kairiri?

3. Ni kaineti ma I-Karatia 6:​2, tera kanoan naba “ana tua te Kristo”?

³ Wareka I-Karatia 6:2. A mena Kristian i aan “ana tua te  Kristo.” E aki korei tuua Iesu ibukia taan rimwina, ma e angania kaetieti, tuua, ao booto n reirei, ake a na maiuakin. Kanoan naba “ana tua te Kristo” boni baike e angareirei iai. Ngkana ti na ataa raoi te tua aei, ti na rinanoi barakirabe aika imwina.

4-5. Tera aron Iesu n angareirei, ao e karaoia n ningai?

⁴ Tera aron Iesu n angareirei? Te moan, e reireinia aomata ni baike e taekin. A rotaki aomata n ana taeka ibukina bwa e taekina te koaua ibukin te Atua, e reireinia te kantaninga ni koaua ibukin te maiu, ao Ana Tautaeka n Uea te Atua ae e na katoki rawawataia aomata. (Ruka 24:19) E angareirei naba Iesu man ana katoto. Man aroni maiuna, e a kaota nakoia taan rimwina aroia ae a riai ni maiuakinna.​—Ioa. 13:15.

⁵ N ningai ae e angareirei iai Iesu? Ngke e karaoa ana mwakuri ni minita i aon te aba. (Mat. 4:23) E angareirei naba nakoia taan rimwina tabeua te tai imwini kautana man te mate. N te katoto, e kaoti nakoia taan rimwina ae tao e raka i aon 500 mwaitiia, ao e angania te tua bwa a na ‘reireinia aomata bwa a na riki bwa taan rimwina.’ (Mat. 28:​19, 20; 1Kor. 15:6) Ngkai atun te ekaretia Iesu, e teimatoa n reireinia taan rimwina imwin okina nako karawa. N te katoto, tao n 96 C.E., e tua Kristo nakon te abotoro Ioane bwa e na anga te kaungaunga ao te reirei ni kairiri nakoia Kristian aika kabiraki.​—IKoro. 1:18; TeKao. 1:1.

6-7. (a) A koreaki ia taekan ana angareirei Iesu? (b) Ti na kangaa n ongeaba n ana tua te Kristo?

⁶ A koreaki ia taekan ana angareirei Iesu? A koreaki n Euangkerio aika aua baika bati ake e taekin Iesu ao ni karaoi i aon te aba. A buokira booki riki ake tabeua n te Koroboki ni Kristian ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti bwa ti na ataa aron Iesu n iaiangoi bwaai, ibukina bwa a kairaki n te taamnei ae raoiroi naake a korei ao iai irouia “ana iango Kristo.”​—1Kor. 2:16.

⁷ Reireiara: A ibuobuoki n iterani maiura nako ana angareirei Iesu. Ngaia are ana tua te Kristo, e rotii iterani maiura ni mwengara, n ara tabo ni mwakuri ke n ara tabo n reirei, ao n te ekaretia. Ti reiakina te tua aei mani wawarekan te Koroboki ni Kristian ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti ao kananoan ara iango iai. Ti ongeaba iai ngkana ti kaboraoi  maiura ma kaetieti, tuua, ao booto n reirei, ake ni bokin te Baibara akana kairaki koreaia akanne. Ngkana ti ongeaba n ana tua te Kristo, ti a ongeaba iai nakon Atuara ae tatangira ae Iehova, are ngaia Nibwan ana angareirei Iesu.​—Ioa. 8:28.

8. Tera ae e aana ana tua te Kristo?

⁸ A namakina te mano ao te mweraoi naake a maeka n te auti ae kateaki raoi ao e nene aana. N aron naba anne, a namakina te mano ao te mweraoi naake a maiuakina te tua ae raoiroi ae nene aana. Aan ana tua te Kristo ae moan te nene, bon te tangira. E aera bwa ti kona n taekina anne?

9-10. Taekini katoto aika e oti iai bwa e kairaki Iesu n te tangira, ao ti na kangaa ni kakairi irouna?

⁹ Te moan, e kairaki Iesu n te tangira n ana mwakuri ni kabane. Te nanoanga ke te atataiaomata boni kaotiotan te tangira. E kairaki Iesu n te nanoanga ao e reireinia aomata aika uanao, e kamarurungia aoraki, e kaamwarakeia aika baki, ao e kautiia maate. (Mat. 14:14; 15:​32-38; Mareko 6:34; Ruka 7:​11-15) E ngae ngke karaoani baikanne a kainnanoa te tai ae bati ao te kakorakora, ma e kukurei ni moanibwai kainnanoia aomata nakoni kainnanona. Ma ae kakawaki riki, e kaota ana tangira ae korakora ngke e anga maiuna ibukia.​—Ioa. 15:13.

¹⁰ Reireiara: Ti kona ni kakairi iroun Iesu n arora ni moanibwai kainnanoia tabemwaang nakoni kainnanora. Ti kona ni kakairi naba irouna ngkana ti karikirakea nanoangaaia kaain ara aono. Ngkana ti kairaki n ara nanoanga bwa ti na tataekina te rongorongo ae raoiroi ao n angareirei iai, ti a ongeaba ngkanne n ana tua te Kristo.

11-12. (a) E kangaa ni kaotaki tabeakinara raoi iroun Iehova? (b) Ti na kangaa ni kakairi n ana tangira Iehova?

¹¹ Te kauoua, e kaotiota Iesu ana tangira Tamana. N ana mwakuri ni minita, e kaota aron Iehova n tabeakinia raoi taan taromauria. Aikai naba baike e angareirei iai Iesu: Ti manena ao ni kakawaki n tatabemanira nako iroun Tamara are i karawa. (Mat. 10:31) E ingainga Iehova ni butimwaea ana tiibu ae bua ae raira nanona ao e okira te ekaretia. (Ruka 15:​7, 10) E kaota tangirara Iehova ngke e anga Natina bwa te kaboomwi ibukira.​—Ioa. 3:16.

¹² Reireiara: Ti na kangaa ni kakairi n ana tangira Iehova? (IEbe. 5:​1, 2) Ti taraiia tarira n te onimaki n tatabemania nako bwa a manena ao a kakawaki, ao ti kukurei ni butimwaea “te tiibu ae bua” ae okira Iehova. (TaiAre. 119:176) Ti kaota tangiraia tarira n te onimaki n arora n anga ngaira ni buokiia n taai ake a kainnano iai. (1Ioa. 3:17) Ngkana ti kaotiota tangiraia tabemwaang, ti a ongeaba iai n ana tua te Kristo.

13-14. (a) Ni kaineti ma Ioane 13:​34, 35, tera are e tua Iesu nakoia taan rimwina bwa a na kaotiotia, ao e aera bwa e boou te tua aei? (b) Ti na kangaa n ongeaba n te tua ae boou aei?

¹³ Te katenua, e tua Iesu nakoia taan rimwina bwa a na kaotiota te tangira are a anga ngaiia iai. (Wareka Ioane 13:​34, 35.) E boou ana tua Iesu ibukina bwa e kainnanoaki iai kaotiotan te aeka n tangira ae aki mena i aan te Tua are e anga te Atua nakoia tibun Iteraera: Tangiriia tarim n te onimaki n aron tangiram iroun Iesu. E kainnanoaki te tangira are ko kukurei n anga boni ngkoe iai. * Ti na tangiriia riki tarira n te onimaki nakon tangirara i bon iroura. Ti riai n tangiriia n te aro are ti kukurei naba n anga maiura ibukia, n aron are e karaoia Iesu ibukira.

¹⁴ Reireiara: Ti na kangaa n ongeaba n te  tua ae boou? Boni man arora ni kakeaira ibukia tarira n te onimaki. Ti aki tii kukurei ni kakeaira ni baika bubura n arora n anga maiura ibukia, ma ni baika uarereke naba. N te katoto, ti ongeaba n ana tua te Kristo ngkana ti katoatai n anaa te tari ae e a kara nakon te bobotaki, ke ti taon nanora nakoni baika ti tangiri ibukini kakukureian ae tangiraki iroura, ke ti anaa ara motirawa man ara mwakuri ni kareketianti ao n ibuobuoki n tain te kabuanibwai. Ti buoka naba iai ara ekaretia ni karikia bwa te tabo ae a na mano ao ni mweraoi iai kaaina.

15-17. (a) E kangaa ni kaotaki n ana mwakuri Iesu bwa e kaetitaeka n te riai? (b) Ti na kangaa ni katotonga Iesu?

¹⁵ “Te kaetitaeka ae riai,” ae kabonganaaki n te Baibara e nanonaki iai karaoan te bwai ae eti i matan te Atua n akea te inanonano. E aera bwa ti kona n taekinna bwa ana tua te Kristo e boutokaa te kaetitaeka ae riai?

¹⁶ Te moan, iangoi ana mwakuri Iesu ake a kaotaki iai bwa e kaetitaeka n te riai. N ana tai Iesu, a riribaiia aomata ake tiaki I-Iutaia mataniwi n te Aro n I-Iutaia, a kamangoriia I-Iutaia ake a aki reirei n aia Aro, ao a aki karineia aine. Ma e aki kakeai bongaia aomata Iesu ao e aki inanonano. E butimwaeiia aika tiaki I-Iutaia ake a kawaria bwa a onimakinna. (Mat. 8:​5-10, 13) E uarongorongo nakoia aeka n aomata nako, aika kaubwai ao aika maiu ni kainnano. (Mat. 11:5; Ruka 19:​2, 9) E aki iowawa ke n ribuaka nakoia aine. Ma e karineia ao n akoiia, n ikotaki naba ma naake a iangoaki bwa akea bongaia.​—Ruka 7:​37-39, 44-50.

¹⁷ Reireiara: Ti kona ni katotonga Iesu n arora n aki inanonano nakoia aomata ao n uarongorongo nakoia ake a kan ongora, n aki ongeia bwa tera aia Aro, ao a kaubwai ke a aki. A kakairi mwaane aika Kristian n ana katoto Iesu n aroia ni karineia aine. Ngkana ti karaoi baikai, ti ongeaba iai n ana tua te Kristo.

18-19. Tera ana reirei Iesu ibukin te kaetitaeka ae riai, ao tera reireiara iai?

¹⁸ Te kauoua, iangoa ana reirei Iesu i aon te kaetitaeka ae riai. E taekini booto n reirei ake a na buokaki iai taan rimwina ni kaineti ma aroia ae riai nakoia aomata. N te katoto, iangoa te Kibu ni Koora. (Mat. 7:12) Ti bane n tangiria bwa e na karaoaki ae riai nakoira. Ngaia are ti riai naba ni karaoa ae riai nakoia aomata. Ni karaoan aei, a na kairaki iai bwa a na manga karaoa ae riai nakoira. Ma tera arora ngkana e karaoaki ae aki riai nakoira? E reireinia naba Iesu taan rimwina bwa a na onimakina Iehova bwa e na ‘karaoa te kaetitaeka ae riai nakoia ake a tang nakoina ni ngaina ao ni bong.’ (Ruka 18:​6, 7) Taeka akanne ai aron te berita nakoira bwa e atai ara kangaanga aika ti rinanoi Atuara ni kabaneani boong aikai, ao e na taraia raoi bwa e na karaoaki te kaetitaeka ae riai ibukira n ana tai ae e baireia.​—2Tet. 1:6.

¹⁹ Reireiara: Ngkana ti maiuakini booto n reirei ake e taekin Iesu, ti na karaoa ae riai nakoia aomata. Ao ngkana e karaoaki te ribuaka nakoira n ana aonnaba Tatan aei, ti kona ni kabebeteaki n ataakin ae Iehova e na taraia raoi bwa e na karaoaki te kaetitaeka ae riai ibukira.

20-21. (a) Tera aroia ae riai naake iai mwaakaia ni kairiri? (b) E na kangaa te buu te mwaane ni kaotiota te tangira are e anga boni ngaia iai, ao tera arona ae riai nakoia natina?

²⁰ I aan ana tua te Kristo, tera aroia ae riai naake iai mwaakaia ni kairiri? Kioina ngkai e aanaki te tua anne n te tangira, a riai taani kairiri ni karineia naake a tararuaiia ao ni  kaotiota tangiraia. A riai n uringnga ae e tangirira Kristo bwa ti na kaotiota te tangira ni bwaai nako ake ti karaoi.

²¹ N te utu. E na tangira buuna te buu te mwaane “n aron naba te Kristo ngkai e tangira te ekaretia.” (IEbe. 5:​25, 28, 29) E riai te buu te mwaane ni kakairi n ana tangira Kristo are anga ngaia ibukina, n arona ni moanibwai baike e kainnanoi buuna nakoni kainnanona. E kangaanga irouia mwaane tabeman bwa a na kaotiota te tangira, tao ibukina bwa a aki kaikawaaki n te utu ae kakawaki iai bwainan te riai ao te tangira. E kona ni kangaanga irouia bwa a na bitii aroia aika aki raraoi, ma a bon riai ni karaoia ngkana a na ongeaba n ana tua te Kristo. E na karineaki irouni buuna te buu te mwaane ae kaotiota te tangira are e anga boni ngaia iai. E aki kona te karo ae tangiriia raoi natina ni kammarakiia n ana taeka ke n ana mwakuri. (IEbe. 4:31) Ma e kaota tangiraia ao akoaia natina n aanga ake a na namakinna bwa a mano ao ni mweraoi iai. E na tangiraki ao n onimakinaki te karo anne irouia natina.

22. Ni kaineti ma 1 Betero 5:​1-3, antai ana bwai “tiibu,” ao tera te aroaro ae riai ni kaotaki nakoia?

²² N te ekaretia. A riai n uringnga unimwaane bwa tiaki aia bwai “tiibu.” (Ioa. 10:16; wareka 1 Betero 5:​1-3.) Taeka aika “ana nanai te Atua,” “i matan te Atua,” ao “ana bwai te Atua,” a kauringaki iai unimwaane bwa tiibu bon ana bwai Iehova. E tangiriia ana tiibu bwa a na tangiraki ao ni mwannanoaki. (1Tet. 2:​7, 8) A karekea akoaia iroun Iehova unimwaane aika karaoa tabeia ma te tangira ngkai taani kawakintiibu ngaiia. A na tangiraki ao ni karineaki naba unimwaane akanne irouia taari.

23-24. (a) Tera tabeia unimwaane ni kaineti ma rinanoani buure aika kakaiaki? (b) Tera ae a riai n ururingnga unimwaane ngkana a rinanoi buure?

²³ Tera tabeia unimwaane ni kaineti ma buure aika kakaiaki? E kaokoro tabeia ma  taani moti ao unimwaane ake a mena i aan te Tua are e anga te Atua nakoia tibun Iteraera. I aan te Tua anne, a aki tii tabeakin unimwaane kangaanga ni kaineti ma te onimaki, ma kangaanga naba aika akea irekerekeia ma taromaurian Iehova. Ma i aan ana tua te Kristo, tabeia unimwaane rinanoani buure ake iai irekerekeia ma taromaurian Iehova. A ataia ae a mwiokoaki iroun te Atua taani kairiri n te tautaeka bwa a na rinanoi buure aika irekereke ma uruan tuan te aba ao mwakuri ni kakeru. E irekereke naba anne ma katuuaaeaia taani bure n te mwane ke kabureakia.​—IRom 13:​1-4.

²⁴ Tera ae a karaoia unimwaane ngkana iai ae e karaoa te bure ae kakaiaki n te ekaretia? A kabongana te Baibara n rinanoa iai taekan te bure ao ni karaoi iai aia babaire. A ururinga are e aanaki ana tua te Kristo n te tangira. A kairaki unimwaane n te tangira bwa a na iangoa aei: Tera ae riai ni karaoaki ibukini buokaia kaain te ekaretia ake e karaoaki ae bure nakoia? Ngkana iai ae e karaoa te bure, a kairaki unimwaane n te tangira bwa a na iangoa aei: E raira nanona? Ti kona ni buokia bwa e na okira marurungina n te onimaki?

25. Tera ae e na rinanoaki n te kaongora are imwina?

²⁵ Ai kakaitaura ngaira ngkai ti mena i aan ana tua te Kristo! Ngkana ti kakorakoraira n ongeaba iai, ti na karika te ekaretia bwa te tabo ae a kona n namakinna kaaina bwa a tangiraki, a mwannanoaki, ao a mano iai. Ma ti a maeka n te aonnaba ae a a “ririkirake riki ni buakaka [iai] aomata aika buakaka.” (2Tim. 3:13) Ngaia are ti riai n teimatoa n tantani. E na kangaa te ekaretia ni Kristian ni kaotiota ana kaetitaeka ae riai te Atua, ngkana e karaoi babaire ibukin te mwakuri n tautau nakoia ataei? E na rinanoaki aei n te kaongora are imwina.