1. Nĩ maũndũ meva elĩ twaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo namo vyũ?

YEOVA NGAI nĩwendete athũkũmi make. Ambĩĩie kũmenda tene, na vai ĩndĩ ũkaeka kũmenda. O na ĩngĩ nĩwendete ũsili wa katĩ. (Sav. 33:5) Kwoou ve maũndũ elĩ tũtaĩle kwĩthĩwa na nzika namo: (1) Yeova nũũmĩaa yĩla athũkũmi make meekwa maũndũ mataĩle. (2) Akaĩkĩĩthya kana nĩmakwata ũsili wa katĩ. Ĩsomo ya mbee katĩ wa masomo aa maatĩanĩe * nĩyonanĩtye kana mũsingi wa Mĩao ĩla Ngai watũmie Mose anenge Aisilaeli nĩ wendo. Mĩao ĩsu nĩyakindĩlĩĩle vata wa ũsili wa katĩ kwa andũ onthe, o na ala matetonya. (Kũt. 10:18) Mĩao ĩsu yonanĩtye kana Yeova nũthĩnĩkĩaa athũkũmi make mũno.

2. Twĩsũngĩa makũlyo meva?

² Ĩla Mĩao ya Mose yaekie kũtũmĩka mwaka wa 33, yĩla kĩkundi kya Kĩklĩsto kyambĩĩiw’e. Mũsingi wa Mĩao ĩsu waĩ wendo, na nĩyakindĩlĩĩle vata wa kũatĩĩa ũsili wa katĩ. O na kau nĩyavetiwe, mo Aklĩsto matiiwe mate na mĩao ĩmatethya ũndũ ĩsu yamatethasya? Aiee! Aklĩsto nĩmanengiwe mwĩao mweũ. Ĩsomonĩ yĩĩ twĩamba kũmanya mwĩao ũsu nĩ wĩva. Kuma vu, twĩsyoka tũmanthe mosũngĩo ma makũlyo aa: Nĩkĩ tũtonya kwasya kana mũsingi wa mwĩao ũsu nĩ wendo? Nĩkĩ tũtonya kwasya kana mwĩao ũsu nĩwĩkĩaa andũ vinya methĩwe na ũsili wa katĩ? Na mwĩao ũsu wĩkĩaa vinya ala me na ũkũmũ makue ala angĩ ata?

3. “Mwĩao wa Klĩsto” ũla ũwetetwe ĩandĩkonĩ ya Akalatia 6:2 nĩ wĩva?

³ Soma Akalatia 6:2. Aklĩsto matongoeaw’a nĩ “mwĩao wa Klĩsto.” Yesũ ndaatalanĩlya aatĩĩi make mĩao mingĩ maĩlĩte kũatĩĩa. Eekie kũmatavya kĩla maĩle kwĩka, ameaĩa, na amanenga  myolooto ĩla maaĩle kũatĩĩa. “Mwĩao wa Klĩsto” nĩ maũndũ onthe ala Yesũ wamanyĩisye. Ekai twĩmanyĩsye mũnango ĩũlũ wa mwĩao ũsu tũlungunĩ tũla tũatĩĩe.

4-5. Yesũ atũmĩie nzĩa syĩva kũmanyĩsya, na amanyĩisye ĩndĩĩ?

⁴ Yesũ atũmĩaa nzĩa syĩva kũmanyĩsya? Mbee, nĩwamanyĩasya kwa ndeto. Ndeto syake syaĩ na ũtonyi nũndũ nĩwamanyĩisye ũw’o ĩũlũ wa Ngai, nĩwamanyĩisye nesa kĩla kyatumie tũmbwa, na amanyĩsya kana Ũsumbĩ wa Ngai nĩw’o ũkaminĩa andũ mathĩna onthe. (Luka 24:19) Kelĩ, nĩwamanyĩasya kwĩsĩla ngelekany’o yake mwene. We mwene ekalaa ũndũ wendaa aatĩĩi make mekale.—Yoa. 13:15.

⁵ We Yesũ amanyĩisye ĩndĩĩ? Nĩwamanyĩisye yĩla wekalaa vaa ĩũlũ wa nthĩ. (Mt. 4:23) O na ĩngĩ, amina kũthayũũkw’a nĩwamanyĩisye aatĩĩi make. Kwa ngelekany’o, nĩwaumĩlĩile amanyĩw’a make me kĩkundi kĩtonya kwĩthĩwa kyaĩ na andũ mbee wa 500, na ameaĩa ‘makatw’ĩkĩthye andũ amanyĩw’a.’ (Mt. 28:19, 20; 1 Ako. 15:6) Na nũndũ nĩwe mũtwe wa kĩkundi, o na ambata ĩtunĩ no waendeeie kũmanyĩsya amanyĩw’a make. Kwa ngelekany’o, mwakanĩ wa 96 ũu, Klĩsto nĩwamwĩaĩe mũtũmwa Yoana ekĩe vinya Aklĩsto etĩkĩw’a mauta na aimanenga motao.—Ako. 1:18; Ũvu. 1:1.

6-7. (a) Momanyĩsyo ma Yesũ maandĩkiwe va? (b) Tũkwataa mwĩao wa Klĩsto kwa kwĩka ata?

⁶ Momanyĩsyo ma Yesũ maandĩkiwe va? Ala Mavuku ma Ũvoo Mũseo ana nĩmawetete maũndũ ala Yesũ weekie na aneena e vaa ĩũlũ wa nthĩ. Namo mavuku ala angĩ me nthĩnĩ wa Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto nĩmatũtetheeasya kũelewa ũndũ Yesũ woonaa maũndũ. Mavuku asu maandĩkiwe nĩ aũme matongoew’e nĩ veva mũtheu na maĩ na “kĩlĩko kya Klĩsto.”—1 Ako. 2:16.

⁷ Maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya: Momanyĩsyo ma Yesũ nĩmatũtetheeasya maũndũnĩ onthe ala twĩkaa. Kwoou mwĩao wa Klĩsto nũtũtongoeasya maũndũnĩ onthe, twĩthĩwe twĩ mũsyĩ, twĩ wĩanĩ, twĩ sukulu, kana twĩ kĩkundinĩ. Twĩmanyĩasya ĩũlũ wa mwĩao ũsu kwa kũsoma na kũvindĩĩsya Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto. Tũkwataa mwĩao ũsu kwa kũatĩĩa maũndũ ala tũtavĩtw’e twĩke vamwe na ala twĩaĩwe, na kwa kũatĩĩa myolooto ĩla tũnengetwe maandĩkonĩ asu me Mbivilianĩ. Yĩla twakwata mwĩao wa Klĩsto, twĩthĩawa tũimwĩw’a Ngai  waitũ wĩ wendo, Yeova, ũla nĩwe wamanyĩisye Yesũ maũndũ onthe ala watũmanyĩisye.—Yoa. 8:28.

8. Mũsingi wa mwĩao wa Klĩsto nĩ wĩva?

⁸ Mũndũ nĩwĩw’aa e mwĩanĩe na ate mũisyonĩ ayĩkala nyũmbanĩ yakĩtwe nesa ĩũlũ wa mũsingi mũlũmu. O ta ũu, mwĩao mũseo na wĩ na mũsingi mũlũmu ũtumaa ala mekalaa kwosana naw’o mew’a me eanĩe na me asũvĩe. Mũsingi wa mwĩao wa Klĩsto nĩ wendo, na ũsu nĩw’o mũsingi ũla mũlũmu vyũ. Twĩasya ũu nĩkĩ?

9-10. Nĩ maũndũ meva meũtwony’a kana Yesũ eekaa maũndũ nũndũ nĩwendete andũ? Tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o yake ata?

⁹ Mbee, wendo nĩw’o watongoeasya Yesũ maũndũnĩ onthe ala weekaa. Mũndũ wĩ wendo ethĩawa na tei, kana ĩnee yingĩ. Nũndũ Yesũ aĩ na tei, nĩwamanyĩisye andũ, avosya ala awau, aĩthya ala me na nzaa, na athayũũkya ala akw’ũ. (Mt. 14:14; 15:32-38; Mko. 6:34; Luka 7:11-15) O na kau kwĩka ũu nĩkwaĩe ĩvinda yingĩ ya Yesũ na vinya wake, we nĩweeyumasya na ngenda athĩnĩkĩe mavata ma ala angĩ mbee wa ala make. Ĩndĩ ũndũ ũla mũnene Yesũ weekie atwony’a nũtwendete nĩ kumya thayũ wake kwondũ witũ.—Yoa. 15:13.

¹⁰ Maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya: No tũatĩĩe ngelekany’o ya Yesũ kwa kũthĩnĩkĩa mavata ma ala angĩ mbee wa ala maitũ. O na ĩngĩ, no twĩke take kwa kwĩmanyĩsya ũndũ tũtonya kwonany’a nesanga kana nĩtũkwĩw’ĩa andũ ala me kĩsionĩ kitũ ĩnee yingĩ. Yĩla tweetĩkĩla kũthi kũtavya andũ ũvoo mũseo na kũmamanyĩsya nũndũ nĩtũũmew’ĩa ĩnee, twĩthĩawa tũiatĩĩa ũla mwĩao wa Klĩsto.

11-12. (a) Nĩ kyaũ kyonanasya kana Yeova nũtũthĩnĩkĩaa mũno? (b) Tũtonya ata kwĩthĩwa na wendo ta Yeova?

¹¹ Kelĩ, Yesũ nĩwoonanisye ũndũ Ĩthe wake ũtwendete. Yĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ, nĩwoonanisye kana Yeova nĩwendete athaithi make mũno vyũ. Katĩ wa maũndũ ala Yesũ wamanyĩisye, ũndũ ũmwe nĩ kana Ĩthe waitũ wa ĩtunĩ nĩwonaa kĩla ũmwe witũ e wa vata mũno. (Mt. 10:31) Yeova ethĩawa na wendi mwingĩ mũno wa kũthokya mũndũ ũla ũilye ta ĩlondu yau eelila na asyoka kĩkundinĩ. (Luka 15:7, 10) Yeova nĩwoonanisye nũtwendete yĩla waumisye Mwana wake ethĩwe nthembo ya wovosyo kwondũ witũ.—Yoa. 3:16.

¹² Maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya: Tũtonya kwonany’a ata twĩ na wendo ta Yeova? (Aev. 5:1, 2) Twonaa kĩla ũmwe wa ana-a-asa na eĩtu-a-asa e wa vata mũno na nĩtũtanĩaa mũno kũthokya ũla ũilye ta “ĩlondu yau” yĩla wamũsyokea Yeova. (Sav. 119:176) Twonanasya kana nĩtwendete ana-a-asa na eĩtu-a-asa kwa kwĩyumya kwondũ woo. Kwa ngelekany’o, nĩtũmatetheeasya yĩla me na thĩna. (1 Yoa. 3:17) Yĩla twoony’a ala angĩ kana nĩtũmendete, twĩthĩawa tũiatĩĩa mwĩao wa Klĩsto.

13-14. (a) Kwosana na Yoana 13:34, 35, Yesũ eeaĩe amanyĩw’a make meke ata, na nĩkĩ ũsu waĩ mwĩao mweũ? (b) Twonanasya ata kana nĩtũkwataa ũla mwĩao mweũ?

¹³ Katatũ, Yesũ eeaĩe aatĩĩi make meyumye vyũ mende ala angĩ na ngoo yonthe. (Soma Yoana 13:34, 35.) Mwĩao ũsu Yesũ wanenganie waĩ mweũ nũndũ woonanasya kana Aklĩsto maĩle kwĩthĩwa na wendo ũvĩtũkĩte ũla wawetetwe nthĩnĩ wa Mĩao ĩla Ngai wanengie Aisilaeli. Aklĩsto maĩle kwenda ala angĩ o tondũ Yesũ wamendie. Ũu nĩ kwasya kana mũndũ aĩle kwĩyĩima vyũ nĩ kana ende ũla ũngĩ. * Twaĩle kwenda ana-a-asa na eĩtu-a-asa maitũ o na kwĩ ũndũ twĩyendete.  Twaĩle kũmenda ũkethĩa no tũkw’e kwondũ woo o tondũ Yesũ wakwie kwondũ witũ.

¹⁴ Maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya: Tũkwataa mwĩao ũsu mweũ ata? Kwa ũkuvĩ, nĩ kwa kwĩyĩima maũndũ mana nĩ kana tũune ana-a-asa na eĩtu-a-asa. Nĩtwĩthĩawa twĩyũmbanĩtye kũkw’a kwondũ woo. O na nĩtwĩthĩawa twĩyũmbanĩtye kwĩyumya tũmeke maũndũ angĩ, o na ethĩwa ti manene mũno. Kwa ngelekany’o, nĩtũtonya kwĩthĩwa twĩyumasya kũthi kwosa mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa mũkũũ tũmũtwae maũmbanonĩ. Kana nĩtũtonya kwĩthĩwa twĩvataa maũndũ amwe twendete nĩ kana twendeesye mũndũ ũngĩ. O na nĩtũtonya kwĩthĩwa tũtiaa wĩa witũ tũkatetheesye ala makwatwa nĩ mĩisyo. Yĩla tũkwĩka maũndũ asu onthe, twĩthĩawa tũikwata mwĩao wa Klĩsto. Ũndũ ũngĩ nĩ kana yĩla tweeka ũu, kĩla ũmwe kĩkundinĩ nĩwĩw’aa e mwĩanĩe na e mũsũvĩe.

15-17. (a) Meko ma Yesũ moonanisye ata kana we nĩwaatĩĩaa ũsili wa katĩ? (b) Tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Yesũ ata?

¹⁵ Kwosana na Mbivilia, “ũsili wa katĩ” nĩ kwĩka kĩla Ngai wonaa kyaĩle, na ũikĩka ũtekwendeesya. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana mwĩao wa Klĩsto nũthangaasya andũ maatĩĩe ũsili wa katĩ?

¹⁶ Mbee, ekai tũsũanĩe ũndũ meko ma Yesũ moonanisye kana e ũsili wa katĩ. Ĩvinda yĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ, atongoi ma ndĩni ya Kĩyuti nĩmamenete andũ mate Ayuti, na makavũthya Ayuti ala angĩ. O na mayanengete aka ndaĩa. Ĩndĩ Yesũ akuaa kĩla ũmwe nesa na ndendeeasya. Ndaalea andũ mate Ayuti ala mamũĩkĩĩaa. (Mt. 8:5-10, 13) Atavasya andũ onthe ũvoo mũseo ateũvathũla, methĩwe nĩ ngya kana nĩ athwii. (Mt. 11:5; Luka 19:2, 9) Nde ĩmwe waathĩny’a aka kana akamakua naĩ. Vandũ va ũu, nĩwamekaa nesa, na nĩwamanengete ndaĩa, o na ethĩwa nĩ ala mavũthĩtw’e nĩ andũ ala angĩ.—Luka 7:37-39, 44-50.

¹⁷ Maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya: No twĩke ta Yesũ kwa kwĩthĩwa tũtekwendeesya mũndũ o na ũmwe, na kũtavya onthe ala mekwenda kwĩthukĩĩsya ũvoo mũseo, tũteũkũlya nĩ ma ndĩni yĩva, nĩ ngya kana nĩ athwii. Aũme Aklĩsto maatĩĩaa ngelekany’o yake kwa kũnenga aka ndaĩa. Yĩla tweeka maũndũ asu, twĩthĩawa tũiatĩĩa mwĩao wa Klĩsto.

18-19. Nĩ maũndũ meva Yesũ wamanyĩisye ĩũlũ wa ũsili wa katĩ, na nĩ masomo meva tũkwĩmanyĩsya maũndũnĩ asu?

¹⁸ Kelĩ, sũanĩa kĩla Yesũ wamanyĩisye ĩũlũ wa ũsili wa katĩ. Nĩwamanyĩisye aatĩĩi make myolooto yaĩ ĩtonya kũmatetheesya maatĩĩe ũsili wa katĩ. Kwatwose ngelekany’o ya ũla mwolooto wĩ nguma. (Mt. 7:12) Vai mũndũ wendete kwĩkwa ũndũ ũtaĩle. Kwoou twaĩle kwĩkaa andũ ala angĩ onthe nesa. Twameka ũu, o namo nĩmatonya kwĩsa kũtwĩka nesa. Ĩndĩ nata tũkethĩwa twĩkĩtwe ũndũ ũte mũseo? Ũndũ ũngĩ Yesũ wamanyĩisye nĩ kana aatĩĩi make nĩmaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo vyũ kana Yeova akesa “kũĩkĩĩthya kana [onthe] ala mamwĩkaĩlaa ũtukũ na mũthenya nĩmakwata ũsili wa katĩ.” (Luka 18:6, 7) Ũsu nĩ watho tũnengetwe. No ta tũkwĩwa atĩĩ: Ngai waitũ ũla ũatĩĩaa ũsili wa katĩ nĩwĩsĩ mathĩna ala matũkwataa mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo, na akaĩkĩĩthya kana nĩtwakwata ũsili wa katĩ ĩvinda yĩla yaĩle.—2 Ath. 1:6.

¹⁹ Maũndũ ala tũkwĩmanyĩsya: Twaatĩĩa myolooto ĩla Yesũ watũmanyĩisye, tũikendeesya mũndũ o na ũmwe. Na ethĩwa twaaĩsa kwĩkwa ũndũ mũthũku, kũlilikana kana Yeova akaĩkĩĩthya nĩtwakwata ũsili wa katĩ, nĩkwaĩle kũtũkiakisya.

20-21. (a) Ala me na ũkũmũ maĩle kũkuaa ala angĩ ata? (b) Mũndũũme atonya kwĩyumya vyũ ende mũka ata, na aĩle kũkua syana syake ata?

²⁰ Ala maatĩĩaa mwĩao wa Klĩsto maĩle kũtũmĩa ũkũmũ ũla manengetwe ata? Nĩkwĩthĩwa wendo nĩw’o mũsingi wa mwĩao ũsu, ala me na ũkũmũ nĩmaĩle kũnenga ndaĩa ala me ungu woo, na maimakuaa nesa kwa nzĩa ya wendo. Nĩmaĩle kũlilikana kana Klĩsto endaa twĩke maũndũ onthe tũtongoew’e nĩ wendo.

²¹ Nthĩnĩ wa mũsyĩ. Aũme maĩle kwenda iveti syoo “o tondũ Klĩsto wendete kĩkundi.” (Aev. 5:25, 28, 29) Mũndũũme atonya kwenda mũka ata eyumĩtye vyũ o tondũ Klĩsto wendete kĩkundi? Aĩle kũsũanĩa mavata ma mũka mbee wa ala make. Aũme amwe nĩmatonya kũemwa nĩ kwony’a aka moo wendo ta ũsu. Kĩtumi nũndũ nĩmatonya kwĩthĩwa meanĩe kũndũ andũ matonaa wĩ ũndũ wa vata kũkua ala angĩ nesa na kũmenda. Nũtonya kwĩthĩwa ũte ũndũ wĩ laisi kwoo kũekana na mĩtuo ĩsu, ĩndĩ ethĩwa nĩmekwenda kũatĩĩa mwĩao wa Klĩsto, no nginya maalyũke. Mũndũũme ũla wĩyumĩtye vyũ ende mũka nũtumaa mũka amũnenga ndaĩa. Mũndũũme wendete syana syake ndaĩle kwĩsa kũsiũmĩsya na ndeto syake kana meko make. (Aev. 4:31) Vandũ va ũu, nũsyonasya kana nũsyendete na nimũtanĩthasya. Na kĩu nĩkĩtumaa syĩw’a syĩanĩwe na syĩ nzũvĩĩku. Mũndũũme ta ũsu nĩwĩthĩawa endetwe nĩ syana syake na nimũnengae ndaĩa.

22. O tondũ ĩandĩko ya 1 Vetelo 5:1-3 yonanĩtye, “malondu” ala me kĩkundinĩ nĩ ma ũũ, na maĩle kũkuwa ata?

²² Kĩkundinĩ. Atumĩa nĩmaĩle kũlilikana kana “malondu” ala me kĩkundinĩ ti moo. (Yoa. 10:16; soma 1 Vetelo 5:1-3.) Ndeto “ĩĩthya ya Ngai,” “methonĩ ma Ngai,” na “ũtiĩwa wake,” ililikanasya atumĩa kana malondu  nĩ ma Yeova. Endaa malondu make mendwe na maikuwa nesa vyũ. (1 Ath. 2:7, 8) Atumĩa ala meanĩasya kĩanda kyoo nesa me aĩthi nĩmamwendeeasya Yeova. Kwĩka ũu nĩkũtumaa ana-a-asa na eĩtu-a-asa mamenda na mamanenga ndaĩa.

23-24. (a) Atumĩa mekaa ata yĩla mũndũ kĩkundinĩ weeka naĩ ngito? (b) Atumĩa maĩle kũlilikana kyaũ yĩla meũsũanĩa ĩũlũ wa naĩ yĩkĩtwe kĩkundinĩ?

²³ Yĩla veekwa naĩ ngito kĩkundinĩ, atumĩa maĩle kwĩka ata? Maitethasya wĩa ta ũla watethaw’a nĩ atumĩa na asili ma Isilaeli yĩla maĩ ungu wa ĩla Mĩao Ngai wamanengete. Kwosana na Mĩao ĩsu, naĩ yeekwa atumĩa na asili nĩmasianasya na maũndũ ala makonetye ũthaithi wa Yeova. O na kwosana na Mĩao ĩsu, nĩmasianasya na maũndũ ala makonetye mĩao ya nthĩ, na ũndũ andũ maĩle kwĩkalany’a. Ĩndĩ kwosana na mwĩao wa Klĩsto, naĩ yeekwa atumĩa maĩle o kũsiany’a na maũndũ ala makonetye ũthaithi wa Yeova. Nĩmethĩawa mesĩ kana silikalĩ ninengetwe ũkũmũ nĩ Ngai wa kũsiany’a na mathĩna ala angĩ matakonetye ũthaithi. Asu nĩ maũndũ ta kumya andũ vainĩ, kũmosea matambya angĩ ma kĩ-mĩao, kana kũmatw’ĩĩa kyovo.—Alo. 13:1-4.

²⁴ Atumĩa mekaa ata yĩla mũndũ kĩkundinĩ weeka naĩ ngito? Matũmĩaa Maandĩko kũosya ũndũ ũsu na ĩndĩ mayĩka ũtwi. Kĩla ĩvinda malilikanaa kana Klĩsto endaa twĩke maũndũ onthe tũtongoew’e nĩ wendo. Wendo nĩwaĩle kũtuma atumĩa mekũlya atĩĩ: ‘Tũtonya kwĩka ata tũtetheesye mũndũ wĩ kĩkundinĩ wĩthĩwa aũmĩiw’e nĩ naĩ ĩsu yĩkiwe?’ O na ĩngĩ, wendo nĩwaĩle kũtuma atumĩa mekũlya-ĩ: ‘Ũsu wĩkĩte naĩ nĩwĩlilĩte? No tũmũtetheesye akatũngĩĩa ngwatanĩo yake na Yeova?’

25. Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe yĩneeneete ũndũ wĩva?

²⁵ Tũtanaa mũno kwĩthĩwa twĩ ungu wa mwĩao wa Klĩsto. Yĩla ithyonthe tweekĩa kĩthito tũatĩĩe mwĩao ũsu, kĩla ũmwe kĩkundinĩ nĩwĩw’aa endetwe, e mũsũvĩĩku, na e wa vata. Ĩndĩ tũtwĩe ĩvinda “andũ athũku” maendeee “kũthũkĩĩa.” (2 Tim. 3:13) Kwoou tũyaĩle kwĩsa kũleela o na vanini. Ala me kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto matonya kwonany’a ata kana nĩmaatĩĩaa ũsili wa katĩ ta Ngai, yĩla makwata livoti ya mwana watũmĩwa maũndũnĩ makonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ? Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩũsũngĩa ĩkũlyo yĩu.