1. Nĩ maũndũ marĩkũ merĩ tũrĩ na ma namo?

JEHOVA NGAI nĩ endete athathaiya ake. Atũire amendete, na egũtũũra amendete. Ningĩ nĩ endete kĩhooto. (Thab. 33:5) Kwoguo no tũkorũo na ma na maũndũ maya merĩ: (1) Jehova nĩ aiguaga ũũru rĩrĩa ndungata ciake irekwo maũndũ matarĩ ma kĩhooto. (2) Nĩ agaatigĩrĩra atĩ andũ ake nĩ mona kĩhooto. Gĩcunjĩ-inĩ kĩa mbere gĩa kĩrũmanĩrĩrio gĩkĩ, * nĩ twerutire atĩ Watho ũrĩa Ngai aaheire Isiraeli kũgerera Musa wehocetie harĩ wendo. Watho ũcio nĩ wekagĩra andũ ngoro kuonania kĩhooto harĩ andũ othe na makĩria arĩa matangĩahotire kwĩgitĩra o ene. (Gũcok. 10:18) Watho ũcio nĩ wonanagia ũrĩa Jehova arũmbũyagia athathaiya ake na njĩra nene.

2. Tũgũcokia ciũria irĩkũ?

² Watho wa Musa watigire kũruta wĩra mwaka wa 33 Mahinda Maitũ (M.M.) rĩrĩa kĩũngano gĩa Gĩkristiano kĩambĩrĩirie. Hihi Akristiano mangĩaikarire matarĩ na watho wĩhocetie harĩ wendo na kĩhooto? Aca! Akristiano maarĩ na watho ũngĩ mwerũ. Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ, tũkwamba kwarĩrĩria watho ũcio nĩ ũrĩkũ. Tũcoke tũcokie ciũria ici: Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ watho ũcio wĩhocetie harĩ wendo? Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ nĩ wĩkagĩra andũ ngoro gũkorũo na kĩhooto? Kũringana na watho ũcio-rĩ, arĩa matongoragia maũndũ magĩrĩirũo gwĩkĩra arĩa angĩ atĩa?

3. “Watho wa Kristo” ũrĩa ũgwetetwo thĩinĩ wa Agalatia 6:2 ũhutĩtie maũndũ marĩkũ?

³ Thoma Agalatia 6:2. Akristiano makoragwo rungu rwa  “watho wa Kristo.” Jesu ndaandĩkĩire arũmĩrĩri ake mawatho ma kũrũmagĩrĩra, no nĩ aamaheire motaaro na ithimi cia kũmatongoragia. “Watho wa Kristo” ũhutĩtie maũndũ mothe marĩa Jesu aarutanire. Nĩgetha tũtaũkĩrũo nĩ watho ũcio wega, rekei twĩcirie maũndũ matiganĩte.

4-5. Jesu aarutanaga kũgerera njĩra irĩkũ, na aarutanire rĩ?

⁴ Jesu aarutanaga akĩhũthĩra njĩra irĩkũ? Wa mbere, aarutanaga kũgerera ciugo. Ciugo ciake ciarĩ na ũhoti mũnene tondũ aaragia ma ĩgiĩ Ngai, akarutana muoroto wa ũtũũro nĩ ũrĩkũ, na akonania atĩ Ũthamaki wa Ngai noguo tu kĩhonia kĩa mĩnyamaro yothe ya andũ. (Luk. 24:19) Ningĩ Jesu nĩ aarutanaga kũgerera kĩonereria gĩake. Kũgerera mũtũũrĩre wake, nĩ oonirie arũmĩrĩri ake ũrĩa magĩrĩirũo nĩ gũikara.—Joh. 13:15.

⁵ Jesu aarutanire rĩ? Nĩ aarutanire hĩndĩ ya ũtungata wake gũkũ thĩ. (Mat. 4:23) Ningĩ nĩ aarutire arũmĩrĩri ake kahinda kanini thutha wake kũriũkio. Kwa ngerekano, nĩ ooimĩrĩire gĩkundi kĩa arutwo maarĩ ta makĩria ma 500, na akĩmeera mathiĩ ‘magatue andũ arutwo.’ (Mat. 28:19, 20; 1 Kor. 15:6) Arĩ we mũtwe wa kĩũngano, Jesu no aathiire na mbere gũtongoria arutwo ake thutha wa gũcoka igũrũ. Kwa ngerekano, kĩndũ mwaka wa 96 M.M., Kristo nĩ aaheire mũtũmwo Johana motaaro ma kũũmĩrĩria na gũtaara Akristiano aitĩrĩrie maguta.—Kol. 1:18; Kũg. 1:1.

6-7. (a) Morutani ma Jesu mandĩkĩtwo kũ? (b) Twathĩkagĩra watho wa Kristo na njĩra ĩrĩkũ?

⁶ Morutani ma Jesu mandĩkĩtwo kũ? Mabuku marĩa mana ma Injiri nĩ marĩrĩirie maũndũ maingĩ marĩa Jesu ooigire na agĩka arĩ gũkũ thĩ. Maandĩko macio mangĩ ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki, nĩ matũteithagia gũtaũkĩrũo makĩria nĩ mwĩcirĩrie wa Kristo wĩgiĩ maũndũ, tondũ arĩa maandĩkire maatongoririo nĩ roho mũtheru na maarĩ na “meciria ma Kristo.”—1 Kor. 2:16.

⁷ Ũrĩa tũreruta: Morutani ma Jesu matũteithagia maũndũ-inĩ mothe ma ũtũũro witũ. Kwoguo watho wa Kristo nĩ ũhutagia maũndũ marĩa twĩkaga tũrĩ mũciĩ, wĩra-inĩ kana cukuru, o na thĩinĩ wa kĩũngano. Twĩrutaga watho ũcio kũgerera gũthoma Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki na gwĩcũrania  ũhoro wamo. Twathĩkagĩra watho ũcio na njĩra ya gũtũũra kũringana na motaaro na ithimi iria irĩ mabuku-inĩ macio. Rĩrĩa twathĩkĩra watho wa Kristo, tũkoragwo tũgĩathĩkĩra Jehova Ngai witũ ũrĩ wendo, ũrĩa arĩ we Kĩhumo kĩa maũndũ mothe marĩa Jesu aarutanire.—Joh. 8:28.

8. Watho wa Kristo wĩhocetie harĩ kĩĩ?

⁸ Nyũmba yakĩtwo wega igũrũ rĩa mũthingi mũrũmu nĩ ĩtũmaga arĩa maraikara thĩinĩ wayo maigue marĩ na ũgitĩri. O ũndũ ũmwe na ũcio, watho mwega wĩhocetie harĩ mũthingi mũrũmu nĩ ũtũmaga arĩa marawathĩkĩra maigue marĩ na ũgitĩri. Watho wa Kristo wĩhocetie harĩ mũthingi ũrĩa mwega biũ wa wendo. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge ũguo?

9-10. Nĩ ngerekano irĩkũ ironania atĩ Jesu aatindĩkagwo nĩ wendo, na tũngĩĩgerekania nake atĩa?

⁹ Wa mbere, Jesu aatindĩkagwo nĩ wendo maũndũ-inĩ marĩa mothe eekaga. Tha kana ũcayanĩri nĩ njĩra ya kuonania wendo. Jesu agĩtongorio nĩ tha ta icio nĩ aarutaga andũ, akahonia arwaru, akahe arĩa ahũtu gĩa kũrĩa, na akariũkia akuũ. (Mat. 14:14; 15:32-38; Mar. 6:34; Luk. 7:11-15) O na gũtuĩka maũndũ macio nĩ mooyaga mahinda make maingĩ na hinya, Jesu eyendeire aaigaga mabataro ma arĩa angĩ mbere ya make. Na njĩra ĩrĩa nene mũno Jesu oonanirie wendo wake nayo nĩ kũruta muoyo wake nĩ ũndũ wa andũ arĩa angĩ.—Joh. 15:13.

¹⁰ Ũrĩa tũreruta: No twĩgerekanie na Jesu na njĩra ya kũiga mabataro ma arĩa angĩ mbere ya maitũ. Ningĩ no twĩgerekanie nake na njĩra ya kwĩruta kuonia andũ ũcayanĩri ũtungata-inĩ. Rĩrĩa twatindĩkwo nĩ ũcayanĩri ta ũcio kũhunjia na kũrutana ũhoro mwega, tũkoragwo tũgĩathĩkĩra watho wa Kristo.

11-12. (a) Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ Jehova nĩ atũrũmbũyagia na njĩra nene? (b) Tũngĩĩgerekania atĩa na wendo wa Jehova?

¹¹ Wa kerĩ, Jesu nĩ oonanirie wendo wa Ithe. Hĩndĩ ya ũtungata wake, Jesu nĩ oonanirie ũrĩa Jehova arũmbũyagia athathaiya ake na njĩra nene. Mamwe ma maũndũ marĩa Jesu aarutanire nĩ: O ũmwe witũ nĩ wa bata harĩ Ithe witũ wa igũrũ. (Mat. 10:31) Jehova nĩ akoragwo ehaarĩirie kũnyita ũgeni ng’ondu yake yũrĩte ĩngĩĩrira na ĩcoke kĩũngano-inĩ. (Luk. 15:7, 10) Jehova oonanirie wendo wake gũtwerekera na njĩra ya kũruta Mũrũ wake arĩ ũkũũri nĩ ũndũ witũ.—Joh. 3:16.

¹² Ũrĩa tũreruta: Tũngĩĩgerekania atĩa na wendo wa Jehova? (Ef. 5:1, 2) Tuonaga mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ o wothe arĩ wa bata, na nĩ tũkenaga kũnyita ũgeni “ng’ondu yũrĩte” ĩrĩa yacokerera Jehova. (Thab. 119:176) Tuonanagia atĩ nĩ twendete aarĩ na ariũ a Ithe witũ na njĩra ya kwĩheana kũmateithia hĩndĩ ĩrĩa kwabatarania. (1 Joh. 3:17) Rĩrĩa tuonia arĩa angĩ wendo, tũkoragwo tũgĩathĩkĩra watho wa Kristo.

13-14. (a) Ta ũrĩa Johana 13:34, 35 yonanĩtie-rĩ, Jesu aathire arũmĩrĩri ake monanagie kĩ? Watho ũcio nĩ mwerũ na njĩra ĩrĩkũ? (b) Twathĩkagĩra watho ũcio mwerũ na njĩra irĩkũ?

¹³ Wa gatatũ, Jesu aathire arũmĩrĩri ake monanagie wendo wa kwĩima. (Thoma Johana 13:34, 35.) Watho ũcio Jesu aaheanire, nĩ mwerũ tondũ twĩrĩgagĩrĩrũo tuonanie wendo na njĩra ngũrani na ĩrĩa yarĩ ho rungu rwa Watho ũrĩa Ngai aaheire Aisiraeli, atĩ no mũhaka twendage aarĩ na ariũ a Ithe witũ ta ũrĩa Jesu aatwendire. Nĩguo tũhote gwĩka ũguo, tũkũbatara gũkorũo na wendo wa kwĩima. * Twagĩrĩiũo kwenda aarĩ na ariũ a Ithe witũ o na  gũkĩra ũrĩa twĩyendete ithuĩ ene. Twagĩrĩirũo kũmenda ũũ atĩ no tũrute muoyo witũ nĩ ũndũ wao ta ũrĩa Jesu eekire nĩ ũndũ witũ.

¹⁴ Ũrĩa tũreruta: Twathĩkagĩra watho ũcio mwerũ na njĩra ĩrĩkũ? Na njĩra ya kwĩimaga maũndũ nĩ ũndũ wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ. O na gũtuĩka nĩ tũkoragwo twĩhaarĩirie kwĩima maũndũ manene, ta kũruta muoyo witũ nĩ ũndũ wao, nĩ tũbatiĩ gũkoragwo twĩhaarĩirie kwĩima nginya tũmaũndũ tũrĩa tũnini. Kwa ngerekano, rĩrĩa twerutĩra kaingĩ gũteithia mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ mũkũrũ akinye mĩcemanio-inĩ, rĩrĩa tweima ũndũ mũna nĩgetha tũkenie mũndũ twendete, kana twahoya rũtha wĩra-inĩ nĩgetha tũgateithie hĩndĩ ya gĩcanjama, tũkoragwo tũgĩathĩkĩra watho wa Kristo. Ningĩ tũkoragwo tũgĩteithĩrĩria gũtua kĩũngano gitũ kũndũ mũndũ wothe arĩiguaga arĩ na ũgitĩri.

15-17. (a) Ciĩko cia Jesu cioonanagia kĩhooto gĩake na njĩra ĩrĩkũ? (b) Tũngĩĩgerekania na Jesu atĩa?

¹⁵ Kiugo “kĩhooto” ta ũrĩa kĩhũthĩrĩtwo Bibilia-inĩ, kĩonanagia mũndũ gwĩka ũrĩa Ngai onaga arĩ wega na ageka ũguo atarĩ na mũthutũkanio. Nĩkĩ no tuuge atĩ watho wa Kristo nĩ ũtĩtĩrithagia kĩhooto?

¹⁶ Wa mbere, ta wĩcirie ũrĩa ciĩko cia Jesu cioonanagia kĩhooto gĩake. Mahinda marĩa aarĩ gũkũ thĩ, atongoria a ndini ya Kĩyahudi nĩ maathũire andũ matarĩ Ayahudi, makanyarara Ayahudi arĩa mataarĩ athomu, na makaagĩra atumia gĩtĩo. O na kũrĩ ũguo, Jesu aarĩ na kĩhooto na ndaathutũkanagia mũndũ o na ũrĩkũ. Nĩ aamũkagĩra andũ matarĩ Ayahudi arĩa moonanagia wĩtĩkio harĩ we na makamũrũmĩrĩra. (Mat. 8:5-10, 13) Aahunjagĩria andũ othe ategũthutũkania, itonga na athĩni. (Mat. 11:5; Luk. 19:2, 9) Ndaakũũmaga atumia kana akamekĩra maũndũ na njĩra njũru. Ngũrani na ũguo, aaheaga atumia gĩtĩo na akamonia ũcayanĩri, nginya arĩa moonagwo matarĩ kĩene.—Luk. 7:37-39, 44-50.

¹⁷ Ũrĩa tũreruta: No twĩgerekanie na Jesu na njĩra ya gũkorũo tũtarĩ na mũthutũkanio na kũhunjĩria arĩa othe marĩ na wendi wa gũtũthikĩrĩria, gũtekũmakania nĩ atongu kana nĩ athĩni kana nĩ a ndini ĩrĩkũ. Arũme Akristiano marũmagĩrĩra kĩonereria kĩa Jesu na njĩra ya kũhe atumia gĩtĩo. Rĩrĩa tweka maũndũ ta macio, tũkoragwo tũgĩathĩkĩra watho wa Kristo.

18-19. Jesu aarutanire ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ kĩhooto, na tũreruta atĩa kuumana na ũrutani ũcio wake?

¹⁸ Wa kerĩ, ta wĩcirie ũrĩa Jesu aarutanire igũrũ rĩgiĩ kĩhooto. Aarutanire motaaro marĩa mangĩateithirie arũmĩrĩri ake gwĩkĩra arĩa angĩ maũndũ na njĩra ya kĩhooto. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũhoro wa ũtaaro ũrĩa aarutanire wa gwĩkĩra andũ ta ũrĩa tũngĩenda matwĩkagĩre. (Mat. 7:12) O ũmwe witũ endaga gwĩkĩrũo maũndũ na njĩra ya kĩhooto. Nĩ ũndũ ũcio, twagĩrĩirũo gwĩkĩra arĩa angĩ maũndũ na njĩra ya kĩhooto. Tweka ũguo, o nao nĩ marĩĩrutanagĩria gũtwĩkĩra maũndũ na njĩra ya kĩhooto. No rĩrĩ, ĩ tũngĩkwo ũndũ ũtarĩ wa kĩhooto? Ningĩ Jesu nĩ aarutire arũmĩrĩri ake kwĩhokaga atĩ Jehova nĩ arĩtigagĩrĩra atĩ “arĩa mamũkayagĩra mũthenya na ũtukũ nĩ mona kĩhooto.” (Luk. 18:6, 7) Ciugo icio nĩ kĩĩranĩro atĩ, Ngai witũ ũrĩ kĩhooto nĩ amenyaga moritũ marĩa tũragerera matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria, na nĩ akaarehe kĩhooto ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire.—2 Thes. 1:6.

¹⁹ Ũrĩa tũreruta: Twarũmĩrĩra motaaro marĩa Jesu aarutanire, nĩ tũrĩkagĩra arĩa angĩ maũndũ na njĩra ya kĩhooto. Na angĩkorũo twanekwo ũndũ ũtarĩ wa kĩhooto thĩinĩ wa thĩ ĩno ya Shaitani, no tũhoorerio nĩ kũmenya atĩ Jehova nĩ agaatigĩrĩra atĩ nĩ tuona kĩhooto.

20-21. (a) Arĩa mehokeirũo maũndũ mabatiĩ gwĩkĩra arĩa angĩ maũndũ atĩa? (b) Mũthuri angĩonia mũtumia wake wendo wa kwĩima atĩa? Na agĩrĩirũo gwĩkĩra ciana ciake maũndũ na njĩra ĩrĩkũ?

²⁰ Rungu rwa watho wa Kristo-rĩ, arĩa mehokeirũo maũndũ mabatiĩ gwĩkĩra arĩa angĩ maũndũ atĩa? Tondũ watho ũcio wĩhocetie harĩ wendo, no mũhaka arĩa mehokeirũo maũndũ maheage gĩtĩo arĩa marĩ rungu rwao na mamonagie wendo. No mũhaka maririkanage atĩ Kristo endaga tuonanagie wendo maũndũ-inĩ mothe marĩa twĩkaga.

²¹ Thĩinĩ wa famĩlĩ. Mũthuri agĩrĩirũo kwenda mũtumia wake ‘o ta ũrĩa Kristo endete kĩũngano.’ (Ef. 5:25, 28, 29) Mũthuri agĩrĩirũo kwĩgerekania na Kristo harĩ kuonania wendo wa kwĩima na njĩra ya kũiga wendi na mabataro ma mũtumia wake mbere ya make. Athuri amwe no mone arĩ ũndũ mũritũ kuonania wendo ta ũcio, hihi nĩ ũndũ wa gũkorũo matarereirũo kũndũ andũ mekagĩra arĩa angĩ maũndũ na njĩra ya kĩhooto na wendo. No maritũhĩrũo kweheria mwĩcirĩrie ũcio ũtagĩrĩire, ĩndĩ no mũhaka meke mogarũrũku macio nĩguo mathĩkĩre watho wa Kristo. Mũthuri ũrĩa wonagia mũtumia wake wendo wa kwĩima nĩ atũmaga mũtumia wake amũhe gĩtĩo. Mũthuri wendete ciana ciake biũ ndangĩcituurithia kũgerera ciugo kana ciĩko. (Ef. 4:31) Ithenya rĩa ũguo, acionagia wendo na agatũma cigue ciĩtĩkĩrĩkĩte na irĩ na ũgitĩri. Mũthuri ta ũcio nĩ endagwo na akehokwo nĩ ciana ciake.

22. O ta ũrĩa 1 Petero 5:1-3 yonanagia-rĩ, ng’ondu nĩ cia ũ? Na ciagĩrĩirũo gwĩkĩrũo maũndũ na njĩra ĩrĩkũ?

²² Thĩinĩ wa kĩũngano. Athuri a kĩũngano nĩ magĩrĩirũo kũririkanaga atĩ “ng’ondu” ti ciao. (Joh. 10:16; thoma 1 Petero 5:1-3.) Ciugo “rũũru rwa Ngai,” “mbere ya Ngai,” na “igai rĩa Ngai,” iririkanagia athuri atĩ ng’ondu nĩ cia Jehova. Endaga ng’ondu ciake ciĩkĩrũo maũndũ na njĩra ya wendo na wororo. (1 Thes.  2:7, 8) Athuri arĩa mahingagia mawĩra mao marĩ arĩithi na njĩra ya wendo nĩ metĩkĩrĩkaga nĩ Jehova. Ningĩ athuri ta acio nĩ monagio wendo na makaheo gĩtĩo nĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ.

23-24. (a) Itemi rĩa athuri nĩ rĩrĩkũ rĩrĩa mũndũ kĩũngano-inĩ eka rĩhia iritũ? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ athuri marabatara kũririkana rĩrĩa marahiũrania na maciira ta macio?

²³ Itemi rĩa athuri a kĩũngano nĩ rĩrĩkũ rĩrĩa marahiũrania na mũndũ wĩkĩte mehia maritũ? Itemi rĩao rĩkoragwo rĩrĩ ngũrani na rĩa atiirĩrĩri bũrũri na athuri arĩa maarĩ rungu rwa watho ũrĩa Ngai aaheete Aisiraeli. Rungu rwa watho ũcio, athuri arĩa meehokeirũo maũndũ matiatuithanagia o maciira marĩa maahutanĩtie na maũndũ ma kĩĩroho tu, no nĩ nginya maciira marĩa mataahutanĩtie na ũthathaiya wa Jehova. No rungu rwa watho wa Kristo, itemi rĩa athuri nĩ kũrũmbũiya maũndũ marĩa makonainie tu na ũthathaiya wa Jehova. Nĩ moĩ atĩ thirikari iheetwo ũigĩrĩrĩki nĩ Ngai wa kũrũmbũiya maciira marĩa matahutanĩtie na ũthathaiya wa Jehova. Ũguo nĩ kuuga atĩ thirikari nĩcio ibatiĩ gũtua kana mũndũ nĩ ekũhũũrũo baĩni kana nĩ ekuohwo.—Rom. 13:1-4.

²⁴ Itemi rĩa athuri nĩ rĩrĩkũ rĩrĩa mũndũ kĩũngano-inĩ eka rĩhia iritũ? Mahũthagĩra Maandĩko gũthuthuria maũndũ na gũtua matua. Nĩ maririkanaga atĩ watho wa Kristo ũkoragwo wĩhocetie harĩ wendo. Wendo nĩ ũtindĩkaga athuri kwĩyũria: Hihi andũ arĩa mahutĩtio nĩ rĩhia rĩu thĩinĩ wa kĩũngano marabatara kũrũmbũiyo na njĩra ĩrĩkũ? Ũhoro-inĩ wĩgiĩ ũrĩa wĩhĩtie, wendo ũtindĩkaga athuri kwĩyũria ũũ: Hihi nĩ erirĩte? Hihi no ateithio gũcokia ũrata wake na Jehova?

25. Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire kĩarĩrĩirie kĩũria kĩrĩkũ?

²⁵ Na githĩ ti ũndũ mwega gũkorũo tũrĩ rungu rwa watho wa Kristo? Rĩrĩa ithuothe twerutanĩria gwathĩkĩra watho ũcio, nĩ tũrĩteithagĩrĩria gũtua kĩũngano gitũ kũndũ mũndũ wothe arĩiguaga endetwo, arĩ wa bata, na arĩ na ũgitĩri. O na kũrĩ ũguo, tũratũũra thĩinĩ wa thĩ “andũ aganu” marakĩrĩrĩria “o kũũruha.” (2 Tim. 3:13) No mũhaka tũikarage twĩiguĩte. Hihi kĩũngano gĩa Gĩkristiano kĩngĩonania kĩhooto ta kĩa Ngai na njĩra ĩrĩkũ gĩkĩhiũrania na ũhoro wĩgiĩ ciana kũnyitwo kĩa hinya? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ kĩarĩrĩirie kĩũria kĩu.