1. Byuma muka bibali bitunapande kuzibuka?

YEHOVA Njambi wazema bangamba bendi. Wazema lalo kwakula banu bendi mwamubwa. (Myaso 33:5) Tunapande kuzibuka byuma ebi bibali: (1) Yehova akazibi kubabala ku mbunge nga bangamba bendi babalinga mwamubi. (2) Nakulahesa ngwendi akakula mwamubwa bangamba bendi na kunyongesa baje bali na kubalinga mwamubi. Mu cilongesa ca kulibanga, * twalilongesele ngwetu mashiko anene Njambi kuli Baisalele emanene ha cizemo. Aje mashiko ashongangeyeye banu balinge bakwabo mwamubwa, maneneni baje kubakele nou wa kubakwasa. (Kwitu 10:18) Co lalo amwesele ngwawo Yehova waka manene mbunge bangamba bendi.

2. Bihula muka bitukumbulula?

² Mashiko a Mosesa ahwile mu 33 C.E. mubashimbikile cikungulukilo ca baka-Kilisitu. Lishiko lyaliha lyemanene ha cizemo, co lalo lyashongangeyeye banu bakule mwamubwa. Eli Lishiko lya Kilisitu nalyo lyanyungililile baka-Kilisitu. Muno mu cilongesa tusimutwiya tahi bililumbununa eli lishiko lya Kilisitu. Asinoni tukumbulula bino bihula bitatu: Bika bitwendekela ngwetu lishiko lya Kilisitu linemana ha cizemo? Co bika bitwendekela ngwetu litukwasa twakule mwamubwa? Eli lishiko likwasa bati baje batwamenena mangana balinge bakwabo mwamubwa?

3. Kwesekesa na Ngalatiya 6:2, “lishiko lya Kilisitu” linambateselela byuma muka?

³ Tandeni Ngalatiya 6:2. Baka-Kilisitu bali mwisi ya “Lishiko lya Kilisitu.” Yesu kasonekelele bandongesi bendi mukana wa mashiko, oloni wabanene binangulo mangana bibatwamenene. “Lishiko lya Kilisitu” linambateselela byuma byoshe byalongesele Yesu. Mu mapalagilafu anatako tulilongesa byeli lishiko.

4-5. Yesu walongesele bati? Wakele kuli mwalongesele banu?

⁴ Yesu walongesele bati? Ca kulibanga, Yesu walongesele banu kwitila mu byuma byakele na kwendeka. Majwi endi akele na nzili mwafwa walongesele busunga hali Njambi na byuma bituli na kuyoyela. Walongesele lalo ngwendi Bumwene bwa Njambi lika bukebwo bukamanesa tuyando twa banu. (Luka 24:19) Yesu walongesele lalo banu kwitila mu yoyesi yendi. Yoyesi yendi yamwesele mubanapande kuyoyela baka-kumukabangeya.—Yowa 13:15.

⁵ Yesu wakele kuli mwalongesele banu? Wakele hano hasi. (Mateo 4:23) Yesu watwaleleleleho kulongesa bandongesi bendi nameme hanima ya kusanguka. Cakumwenako, walisholwele ku bandongesi ba kutubakana 500, baje bashikile ngwendi balongese banu kupwa bandongesi. (Mateo 28:19, 20; 1 Koli 15:6) Yesu mwelukile mwilu watwaleleleleho kutwamenena cikungulukilo mwafwa ikeye mutwe wa cikungulukilo. Cakumwenako, mu 96 C.E., Kilisitu walekele kapositolo Yowano ngwendi atakamese baka-Kilisitu ba kubwabesa na kubanangula.—Kolo 1:18; Kujo 1:1.

6-7. (a) Kuli kutuwana bilongesa bya Yesu? (b) Twononoka bati lishiko lya Kilisitu?

⁶ Kuli kutuwana bilongesa bya Yesu? Tubiwana mu mikanda iwana ya Biñanda Byabibwa. Bisoneka bikwabo bya Cingiliki bya baka-Kilisitu nabyo bitukwasa tuzibuke mwamubwa “biyongola bya Kilisitu.” Ebi Bisoneka babisonekele ku banalume babahwiminine na sipilitu ya kujela, co lalo bakele na biyongola bya Kilisitu.—1 Koli 2:16.

⁷ Bitulilongesaho: Bilongesa bya Yesu bitukwasa mu kuyoya kwetu kwoshe. Lishiko lya Kilisitu litukwasa mu naanga, ku bipangi, ku sikola na mu cikungulukilo. Nga tutanda na kusinganyekesesa ha Bisoneka bya  Cingiliki bya baka-Kilisitu, co tuzibuka mwamubwa eli lishiko. Nga tukabangeya mashiko na binangulo bije bili mu mikanda iwana ya Biñanda Byabibwa, co twononoka lishiko lya Kilisitu. Nga twononoka lishiko lya Kilisitu, twononoka Yehova Njambi, mwafwa byoshe byalongesele Kilisitu byatundile kuli Yehova.—Yowa 8:28.

8. Lishiko lya Kilisitu lyemana haka?

⁸ Nga njubo banaitungu ha lubula lwa kukola, co baje bakalamo baliziba ngwabo inabanyungilila. Mu ngila imo lika, lishiko lije lyemana ha cizemo lilingisa baje balyononoka balizibe ngwabo linabanyungilila. Lishiko lya Kilisitu lyemana ha cizemo. Bika bitwendekela ngoco?

9-10. Bika twendekela ngwetu Yesu wakele na cizemo? Co twasa kumutembwinina bati?

⁹ Ca kulibanga, byoshe byalingile Yesu byemanene ha cizemo. Cakumwenako, cizemo cikeco cilingisa munu akale na ngozi na mema ku mbunge. Ngozi ikeyo yalingisile Yesu alongese banu, akangwise babezi, ane banu byakulya na kwindula batsi. (Mateo 14:14; 15:32-38; Mako 6:34; Luka 7:11-15) Yesu washakele kukwasa bakwabo nameme kulinga ngoco kwatondekele simbu yaingi na nzili yendi. Yesu wamwesele ngwendi wazema manene banu mwafwa wabatsililile.—Yowa 15:13.

¹⁰ Bitulilongesaho: Nga tubanga tahi kukwasa bakwetu, co tumwesa ngwetu tuli na kutembwinina Yesu. Tutembwinina lalo Yesu nga tuzibila mema ku mbunge banu batwatunga nabo. Nga tuzibila banu mema ku mbunge, tubambulwila muzimbu waubwa na kubalongesa. Co tumwesa ngwetu tuli na kwononoka lishiko lya Kilisitu.

11-12. (a) Bika twendekela ngwetu Yehova watwaka mbunge? (b) Twasa kutembwinina bati cizemo ca Yehova?

¹¹ Ca mu cibali, Yesu washolwele cizemo ca Ishe. Yesu mwakele hano hasi, wamwesele ngwendi Yehova waka mbunge bangamba bendi. Yesu walongesele lalo ngwendi Yehova wamona umo na umo wetu kupwa wa seho. (Mateo 10:31) Yehova asa kutambula manga uje atenguluka na kwiluka mu cikungulukilo. (Luka 15:7, 10) Yehova washolwele cizemo cendi ha kutwana munendi kupwa ndando ya kupatula.—Yowa 3:16.

¹² Bitulilongesaho: Twasa kutembwinina bati cizemo ca Yehova? (Efeso 5:1, 2) Tutembwinina cizemo cendi nga tumona bandolome na bandokazi betu kupwa ba seho na kutambula “manga wa kuzimbala” uje elukila kuli Yehova. (Myaso 119:176) Tumutembwinina lalo nga tupangesa simbu na nzili yetu mu kukwasa bakwetu, maneneni ha simbu ibali mu bukalu. (1 Yowa 3:17) Nga tumwesa bakwetu cizemo, co tuli na kwononoka lishiko lya Kilisitu.

13-14. (a) Ku Yowano 13:34, 35 Yesu washikile bika bandongesi bendi? Co eli lishiko linapwila bika lyaliha? (b) Twasa kwononoka bati eli lishiko lyaliha?

¹³ Yesu washikile bandongesi bendi bamwese cizemo ca kutundilila kwisi ya mbunge. (Tandeni Yowano 13:34, 35.) Lishiko lya Yesu lyapwile lyaliha mwafwa lyamwesele ngwalyo tunapande kuzema bakwetu baka-Kilisitu ngwe mwatuzemena Yesu. Eci cizemo cinapu ca kutundilila kwisi ya mbunge. * Tunapande kuzema bandolome na bandokazi betu kutubakana mutwalizemena yetu babenya. Tunapande kubazema manene kweta na ha seteko ya kubatsila ngwe mwalingile Yesu.

 ¹⁴ Bitulilongesaho: Twasa kwononoka bati lishiko lyaliha? Twasa kwononoka eli lishiko nga tukwasa bandolome na bandokazi betu. Tumwesa ngwetu twabazema nga tubalingila byuma byakama bya kufwa ngwe kubatsila. Tumwesa lalo ngwetu twabazema nga tubalingila byuma byabindondo. Cakumwenako, kutwala ndolome nambe ndokazi wa kakulukazi ku biwano, kulikela kulinga byuma bimo mangana tuzibise munu itwazema kubwaha, nambe kuwanako simbu mangana tukakwase kuje kuli bukalu bwa cishitukila. Kulinga ngoco kunapu kwononoka lishiko lya Kilisitu. Co lalo tukwasa munu na munu mu cikungulukilo alizibe kushubuluka.

15-17. (a) Bika twendekela ngwetu Yesu kakele na kaangu? (b) Twasa kutembwinina bati Yesu?

¹⁵ Mu Mbimbiliya lijwi lya kwakula mwamubwa lilumbununa kulinga byuma byabibwa ku mesho a Njambi kwa kujeneka kaangu. Bika bitwendekela ngwetu lishiko lya Kilisitu litukwasa twakule mwamubwa?

¹⁶ Ca kulibanga, tumoneni byalingile Yesu bije bimwesa ngwabyo wakwile mwamubwa. Mu simbu ya Yesu, bantwama ba bulombelo bwa Bayunda bazindile baje kubapwile Bayunda. Bayengwile bayunda baje kubalilongesele, co lalo kubasingimikile banakazi. Oloni Yesu kayengwile munu. Watabesele na baje kubapwile Bayunda bapwe bandongesi bendi. (Mateo 8:5-10, 13) Wambulwilile baka-kufuka na tuhutu. (Mateo 11:5; Luka 19:2, 9) Yesu katenukilile banakazi nambe kubendeka mwamubi embwe, oloni wabasingimikile na kubazibila ngozi. Walingile ngoco na kuli boshe baje babamwene banu ngwabo bangoco.—Luka 7:37-39, 44-50.

¹⁷ Bitulilongesaho: Tutembwinina Yesu nga kutukala na kaangu. Tumutembwinina lalo nga twambulwila boshe baje bashaka kuziba muzimbu waubwa kwa kujeneka kutala ha bufuko bwabo, buhutu bwabo nambe bulombelo bwabo. Bandolome banapande kutembwinina Yesu ha kusingimika banakazi. Nga balinga ngoco, co bononoka lishiko lya Kilisitu.

18-19. Bika byalongesele Yesu ha kwakula mwamubwa, co bika bitulilongesa ku bilongesa byendi?

¹⁸ Ca mu cibali, tusimutwiyeni byalongesele Yesu ha kwakula mwamubwa. Yesu walongesele baka-kumukabangeya binangulo bije byabakwasele balinge bakwabo mwamubwa. Cakumwenako, wabalongesele ngwendi byoshe bimushaka ngweni bakweni bamilingile neni balingilenibyo. (Mateo 7:12) Tubaboshe twashaka kutulinga mwamubwa. Ngeci, netu tunapande kulinga bakwetu mwamubwa, co nabo batulinga mwamubwa. Batico nga banatulingi mwamubi? Yesu walongesele baka-kumukabangeya bakulahele ngwabo Yehova ‘akakula mu busunga banu bendi baje balilila kuli ikeye butsiki na mutanya.’ (Luka 18:6, 7) Awa majwi amwesa ngwawo Njambi azibuka byeseko bituli na kuliwana nabyo muno mu matangwa a kukotoka, co akakula mwamubwa ha simbu inapande.—2 Tesa 1:6.

¹⁹ Bitulilongesaho: Nga tupangesa binangulo byalongesele Yesu, co tulinga bakwetu mwamubwa. Oloni nga banatulingi mwamubi muno mu kaye ka Satana, co kuzibuka ngwetu Yehova akakula mwamubwa kutuzembeleka.

20-21. (a) Baje batwamenena banapande kuyoya bati na bakwabo? (b) Munalume asa kumwesa bati cizemo, co napande kulela bati bana bendi?

²⁰ Kwesekesa na lishiko lya Kilisitu, baje batwamenena banapande kuyoya bati na  bakwabo? Eli lishiko lyemana ha cizemo. Ngeci, baje batwamenena banapande kusingimika bakwabo na kubatwamenena mwamubwa. Yesu washaka ngwendi tulinge byuma byoshe mu cizemo.

²¹ Mu naanga. Munalume napande kuzema munakazi wendi ngwe “Kilisitu bene mwakalingi ku cikungulukilo.” (Efeso 5:25, 28, 29) Munalume napande kutembwinina cizemo ca Kilisitu ha kwaka biyongola bya munakazi wendi kulutwe. Banalume bamo kukabakaluwila kumwesa eci cizemo. Hamo mu cisemwa cabo kubesi kulinga bakwabo mwamubwa na kubamwesa cizemo. Kunasa kubakaluwila kwecela bilinga byabo byabibi. Oloni banapande kupangesa binangulo bya mu Mbimbiliya mangana bononoke lishiko lya Kilisitu. Munalume uje azema munakazi wendi bamusingimika kuli munakazi wendi. Munalume uje wazema bana bendi kasa kubayandesa. (Efeso 4:31) Oloni endeka nabo mwamubwa mangana bana bendi balizibe kushubuluka na kubwahelela. Nga munalume alinga ngoco, co bana bendi bamukulahela na kumuzema.

22. Kwesekesa na 1 Petulu 5:1-3 babenya bimanga iya? Co banapande kubanyunga bati?

²² Mu cikungulukilo. Bakulunu banapande kuzibuka ngwabo “bimanga” keti babo. (Yowa 10:16; tandeni 1 Petulu 5:1-3.) Majwi a kwendeka ngwawo ‘butanga bwa Njambi,’ “mwanashaka Njambi” na “kuswana baje banamyana,” anukisa bakulunu bamone ngwabo bimanga bapwa ba Yehova. Ashaka ngwendi bimanga bendi babanyunge mwamubwa. (1 Tesa 2:7, 8) Yehova wazema bakulunu baje banyunga mwamubwa bimanga bendi. Aba bakulunu lalo babasingimika na kubazema kuli bandolome na bandokazi babo.

23-24. (a) Cipangi muka cibali naco bakulunu ha kutala milonga yakama? (b) Bika bibanapande kuzibuka bakulunu nga batala eyi milonga?

 ²³ Cipangi muka cibali naco bakulunu ha kutala milonga yakama? Cipangi cabo cinaliseze na cipangi ca maako na bakulunu baje bakele mwisi ya lishiko lyanene Njambi kuli Baisalele. Bakebo kubatalele lika milonga ije yakundamene ku kulemesa Njambi, oloni batalele na milonga ya kutsiya munu na milonga yeka lalo. Oloni bakulunu baje bali mwisi ya lishiko lya Kilisitu bakatala lika milonga ya kukundama kukulemesa Yehova. Bazibuka ngwabo Njambi nana moko kuli baka-kuyula mangana batale milonga ya bukenya ya kufwa ngwe kutsiya munu. Eyi moko inambateselela na kufwetesa munu nambe kumwaka mu kamenga.—Loma 13:1-4.

²⁴ Cipangi muka cibali naco bakulunu nga munu nalingi mulonga wakama mu cikungulukilo? Bakapangesa Bisoneka mu kutondesesa biñanda na mu kwangula byakulinga. Bazibuka ngwabo ha cizemo hakeho hemana lishiko lya Kilisitu. Cizemo cilingisa bakulunu bayongole mwakukwasela uje nalingi bubi. Nga munu nalingi bubi, cizemo cilingisa bakulunu bamone indi owo munu natenguluka. Bashakezeka bingila byakumukwaselamo mangana alikute lalo busamba na Yehova.

25. Cihula muka citukumbulula mu cilongesa cinatako?

²⁵ Twabezika kukala mwisi ya lishiko lya Kilisitu. Nga tubaboshe twononoka eli lishiko, tulizema umo na mukwabo, tupwa ba kushubuluka, co kutulizibi kupwa bangoco. Oloni mu simbu ino, tuli na kuyoya mu kaye muje muli ‘baka-bubi baje bali na kutwalelelaho kulinga manene bubi.’ (2 Tima 3:13) Ngeci, tunapande kunyanyama. Yehova akakula mwamubwa milonga. Ngeci, bakulunu basa kutembwinina bati Yehova omwo bakula milonga ya kulinga bukwizi na banike? Eci cihula tucikumbulula mu cilongesa cinatako.