1. Ngimba fundo sibili siliku isi tubaghile ukusubila?

YEHOVA KYALA abaghanile ababombi bake. Umwene akabalilo kosa ikubatula. Kangi abughanile ubwanaloli. (Sal. 33:5) Yonongwa yake tukusubila ifundo sibili isi: (1) Sikumbaba fiyo Yehova linga ikuketa ababombi bake bikubabombela ifindu ifya nkhaza. (2) Umwene afingile ukuti abandu bake batikuya pakukindilila ukubombeliwa ifindu ifya nkhaza. Inkhani yakwanda mu nkhani isi, * twamanyile ukuti indaghilo isi Kyala abapele Abaisraeli ukwendela mwa Mose syaghonile palughano. Sikukusya ubwanaloli—ku bandu bosa, na aba bakabaghila ukwifighilila bene. (Kukum. 10:18) Indaghilo isi sikunangisya muno Yehova ikubafighilila ababombi bake.

2. Ngimba malalusyo ghaliku agha tukuya pakwamula?

² Indaghilo isi Yehova abapele Abaisraeli ukwendela mwa Mose syamalike mu 33 C.E. pakabalilo aka ikipanga kya Bukristu kyalyandile. Ngimba Abakristu balondiwagha ukwikala kisita ndaghilo isi sighonile palughano kangi sikukusya ubwanaloli? Hayi! Panongwa yakuti Abakristu bali nindaghilo imbya. Mu nkhani iyi, ikyakwanda tukuya pakuyobesania isi indaghilo imbya sikusanusya. Ukufuma apo tukuya pakwamula amalalusyo agha: Nongwa yafiki tubaghile ukuyoba ukuti indaghilo isi sighonile palughano? Nongwa yafiki tubaghile ukuyoba ukuti sikukusya ubwanaloli? Pasi pandaghilo isi, ngimba aba bali na mabudindo mu boma bikulondiwa ukubabombela bulebule abangi?

3. Ukufwana na isi sili pilemba lya Bagalatia 6:2, ngimba “indaghilo sya Kristu” sikongelelapo ifindu fiki?

³ Belenga Bagalatiya 6:2. Abakristu bali pasi “pandaghilo sya  Kristu.” Yesu akalembile imbatiko sya ndaghilo ukuti abamanyili bake basikongeghe, loli umwene abapele ubulongosi, ululaghilo, kangi nifundo ukuti abalongosye. “Indaghilo sya Kristu” sikongelelapo ifindu fyosa ifi Yesu amanyisyagha. Ukuti tupilikisye kanunu indaghilo isi, isagha tukete amapalagilafu aghakukongapo.

4-5. Ngimba mo munjila siliku isi Yesu abombelagha pakumanyisya, kangi po pakabalilo kaliku aka umwene amanyisyagha?

⁴ Ngimba mo munjila siliku isi Yesu abombelagha pakumanyisya? Iyakwanda, umwene abamanyisyagha abandu ukufwana na isi ayobagha. Amasyu ghake ghali ghamaka panongwa yakuti ayobagha ubwanaloli ubwakuyoba isya Kyala, amanyisyagha isya bwighane ubwakuya nubumi kangi anangisye ukuti Ubunyafyale bwa Kyala bo bukwisa kusosyapo indamyo syosa isi abandu bikwaghana nasyo. (Luka 24:19) Yesu amanyisyagha kangi mwakubombela ififwanikisyo. Muno umwene ikalilagha, abanangisye abamanyili bake ikifwanikisyo ikinunu ikya muno bope balondiwagha ukwikalila.—Yoh. 13:15.

⁵ Ngimba po pakabalilo kaliku aka Yesu amanyisyagha? Umwene amanyisyagha pakabalilo aka afumusyagha pa kisu kya pasi. (Mat. 4:23) Abamanyisye kangi abamanyili bake bo asyukile itolo. Mwakifwanikisyo, umwene abonekile ku gulu lya bafundiwa—abakukinda 500—kangi abapele ululaghilo ulwakuti “bakabapeleghe abafundiwa.” (Mat. 28:19, 20) Pakuya mutu wa kipanga, Yesu akindilile ukubapa ubulongosi abafundiwa bake bo aghomokile kumwanya. Mwakifwanikisyo, mu 96 C.E., Kristu alindongwisye untumiwa Yohani ukuti abakasye nukubapa ubulongosi Abakristu abapakiwa.—Kolos. 1:18; Ubuset. 1:1.

6-7. (a) Ngimba isi Yesu amanyisyagha syalembiwe kughu? (b) Ngimba tukupilikila bulebule indaghilo sya Kristu?

⁶ Ngimba isi Yesu amanyisyagha syalembiwe kughu? Amabuku 4 aghamasyu amanunu ghikuyoba ifindu fingi ifi Yesu ayobile nukubomba bo ali pa kisu. Amalemba mingi agha mu Chigiriki—ghalembiwe na bandu aba balongosiwagha na mbepo mwikemo kangi aba bali “naminong’ono gha Kristu”—isi sikututula ukuti tupilikisyeghe kanunu aminong’ono gha Yesu pa nkhani isyakukindanakindana.—1 Kor. 2:16.

⁷ Ifi tukumanyilapo: Isi Yesu amanyisyagha sikututula fiyo pa bumi bwitu. Yonongwa yake indaghilo syake sikutumanyisya ukuti tuyeghe na kayilo akanunu ukufwana na isi tukubomba pakaya, kumbombo, kusukulu kangi na nkipanga. Tukumanyila indaghilo isi mwakubelenga  amalemba gha Chigiriki nukukonga isi tukumanyila. Tukupilikila indaghilo isi pabumi bwitu linga tukubomba ifindu mwakukolelana nubulongosi, indaghilo kangi ni fundo isi sikwaghiwa mu malemba amatuyiliwa. Linga tukupilikila indaghilo sya Kristu, kokuti tukumpilikila Kyala witu uwalughano Yehova, panongwa yakuti syosa isi Yesu amanyisyagha syafumagha kumyake.—Yoh. 8:28.

8. Ngimba faundeshoni wa ndaghilo sya Kristu findu fiki?

⁸ Inyumba iyi yiyengiwe ni faundeshoni yamaka yikupangisya aba bakwikalamo ukuti bipilikeghe ukuti bafighililiwe. Mwakufwana itolo, ululaghilo ulununu ulu luyengiwe ni faundeshoni yamaka lukupangisya aba bikulukonga ukuti bipilikeghe ukuti bafighililiwe. Indaghilo sya Kristu siyengiwe ni faundeshoni yamaka ulu lo lughano. Nongwa yafiki tukuyoba bo ulu?

9-10. Ngimba fifwanikisyo filiku ifi fikunangisya ukuti Yesu anangisyagha ulughano, kangi tubaghile ukunkonga bulebule?

⁹ Ikyakwanda, Yesu anangisyagha ulughano mu fyosa ifi abombagha. Ikisa pamo ukupasikisania masyu agha ghikuyoba isya ulughano. Panongwa yakisa, Yesu abamanyisyagha abandu, ababumbulusyagha ababine kangi abasyusyagha abafwe. (Mat. 14:14; 15:32-38; Mar. 6:34; Luka 7:11-15) Nalinga ukuti amalilagha akabalilo namaka pakubomba syosa isi, umwene abikagha ifyakulondiwa fya bangi pamalo aghakwanda ukukinda ifyake. Ukukinda fyosa, umwene anangisye ulughano lwake mwakutagha ubumi bwake panongwa ya bamanyani bake.—Yoh. 15:13.

¹⁰ Ifi tukumanyilapo: Tubaghile ukunkonga Yesu linga tukubika ifyakulondiwa fya bangi pamalo aghakwanda ukukinda ifyitu. Tubaghile ukunkonga kangi linga tukunangisya ukuti tukubapasikisya abandu aba nkighaba kyitu. Linga ikisa bo iki kikutupangisya ukuti tufumusyeghe nukumanyisya amasyu amanunu, kokuti tukupilikila indaghilo sya Kristu.

11-12. (a) Ngimba findu fiki ifi fikunangisya ukuti Yehova ikutupasikisya? (b) Ngimba tubaghile ukukonga bulebule ulughano lwa Yehova?

¹¹ Ikyabubili, Yesu afumusyagha isya lughano lwa Tata wake. Pakabalilo ka bufumusi bwake pa kisu, Yesu anangisyagha muno Yehova abapasikisyilagha ababombi bake. Fimo mwa findu ifi Yesu amanyisyagha fyo ifi: Twesa tuli bakulondiwa kangi bapamwanya fiyo kwa Tata witu Yehova. (Mat. 10:31) Yehova ikumwambilila unsobi uyu alapile nukughomokela nkipanga. (Luka 15:7, 10) Yehova anangisye ulughano lwake kumyitu mwakutupa umwanake unganiwa ukuya ikemo lyakututabula.—Yoh. 3:16.

¹² Ifi tukumanyilapo: Ngimba tubaghile ukukonga bulebule ulughano lwa Yehova? (Ef. 5:1, 2) Tukubaketa abakamu na balumbu bitu ukuya bakulondiwa kangi bapamwanya fiyo kangi tukumwambilila mwalughano “umundu uyu asobile” linga aghomokile kwa Yehova. (Sal. 119:176) Tukunangisya ukuti tubaghanile abakamu na balumbu bitu mwakubombela amaka na kabalilo kitu ukuti tubatule. (1 Yoh. 3:17) Linga tukubabombela abangi munjila ya lughano, kokuti tukunangisya ukuti tukupilikila indaghilo sya Kristu.

13-14. (a) Ukufwana na Yohani 13:34, 35, ngimba Yesu abakasisye abamanyili bake ukuti banangisyeghe ifindu fiki, kangi nongwa yafiki ulu lulaghilo lupya? (b) Ngimba tukulupilikila bulebule ululaghilo ulupya?

¹³ Ikyabutatu, Yesu abakasisye abamanyili bake ukuti banangisyeghe ulughano ulwakufumila pasi pandumbula. (Belenga Yohani 13:34, 35.) Ululaghilo lwa Yesu ulu lupya, panongwa yakuti lukutupangisya ukuti tunangisyeghe ulughano ulu lukali pasi pandaghilo isi Kyala abapele Abaisraeli: Tukulondiwa ukubaghana Abakristu abinitu bo muno Yesu atughanile. Ukuti tubombe isi tukulondiwa ukuya nulughano ulwakufumila pasi pandumbula. * Tubaghanile fiyo abakamu na balumbu bitu ukukinda muno twighanile twibene. Tunangisyeghe  ulughano ulwakufumila pasi pandumbula, ukufwana namuno Yesu abombile kumyitu.

¹⁴ Ifi tukumanyilapo: Ngimba tukulupilikila bulebule ululaghilo ulupya? Mwakubika ifyakulondiwa fya bakamu na balumbu bitu pamalo aghakwanda. Tukubatula mwakubapa ifindu ifi tubaghile ukufwanisya. Mwakifwanikisyo, linga akabalilo kosa tukwiyipa ukwakumwegha unkamu pamo umulumbu unkangale ukuti afike kungomano, pamo tukwiyipa mwakubapako ifindu fimo abakamu bitu ukuti bope bahobokeghe, pamo tukwegha holide ku mbombo ukuti tutule pangozi isya kipeliwa, kokuti tukupilikila ululaghilo lwa Kristu. Tukutula kangi nkipanga ukuti umundu aliwesa ipilikeghe ukuti afighililiwe.

15-17. (a) Ngimba ifyakubomba fya Yesu fyanangisye bulebule ukuti abughanile ubwanaloli? (b) Ngimba tubaghile ukunkonga bulebule Yesu?

¹⁵ Ukufwana namuno babombile mu Baibolo amasyu aghakuti “Ubwanaloli,” fiyofiyo ghikusanusya ukubomba isi Kyala ikuketa ukuti nunu kangi ukubomba kisita kusala. Nongwa yafiki tubaghile ukuyoba ukuti ululaghilo lwa Yesu lukukasya ubwanaloli?

¹⁶ Ikyakwanda, inong’onela muno ifyakubomba fya Yesu fyanangisyile ukuti umwene abughanile ubwanaloli. M’masiku ghake, abalongosi ba Chiyuda bababengile abandu aba bakali Bayuda, babatukagha kangi bakabaghindikagha abakikulu. Loli Yesu, akabalilo kosa ambombelagha umundu aliwesa munjila inunu kisita kusala. Umwene alintulile umundu yumo uyu akali Muyuda uyu ali nulwitiko. (Mat. 8:5-10, 13) Yesu afumusyagha kisita kusala, ku bakabi na balondo. (Mat. 11:5; Luka 19:2, 9) Umwene akali nkali kangi akayobagha amasyu amabibi linga ikubabumbulusya abakikulu. Ukuyoba ubwanaloli, Yesu ali nulughindiko kangi nikisa ku bakikulu, ukongelelapo bosa aba babaketagha ukuti bakali bakulondiwa.—Luka 7:37-39, 44-50.

¹⁷ Ifi tukumanyilapo: Tubaghile ukunkonga Yesu mwakuleka ukusala kangi mwakufumusya ku bosa aba bikulonda ukumanya nyingi—kisita kwinong’onela muno ifindu fiyilile pabumi bwabo. Abakristu abanyambala bikukonga ikifwanikisyo kya Yesu mwakubabombela abakikulu munjila yalughindiko. Linga tukubomba bo isi, kokuti tukupilikila ululaghilo lwa Kristu.

18-19. Ngimba Yesu amanyisye isyafiki isyakufwana nu bwanaloli, kangi ngimba tukumanyilapo ifindu fiki?

¹⁸ Ikyabubili, inong’onela isi Yesu amanyisyagha isyakufwana nu bwanaloli. Umwene abamanyisye abamanyili bake ifundo isi syabatulile ukuti bababombeleghe abangi munjila inunu. Mwakifwanikisyo, inong’onela isya Lulaghilo ulu lukwaghiwa pilemba lya Mat. 7:12. Twesa tukulonda ukuti abandu batubombeleghe munjila inunu. Yonongwa yake nanuswe tukulondiwa ukuti tubabombeleghe abangi munjila inunu. Linga tukubomba isi, bope babaghile ukutubombela munjila inunu. Loli bule linga bakatubombela munjila inunu? Yesu abamanyisye kangi abamanyili bake ukuti basubileghe ukuti Yehova “isakubalongela aba bikulila kumyake pamusi na pakilo.” (Luka 18:6, 7) Amasyu agha, ghakusubisya fiyo: Kyala witu asimenye indamyo isi tukwaghana nasyo m’masiku aghabumalikisyo agha kangi umwene isakupangisya ukuti ubwanaloli bubombiwe kumyitu nkabalilo kake.—2 Tes. 1:6.

¹⁹ Ifi tukumanyilapo: Linga tukukonga ifundo sya Yesu isi amanyisye, tukuya pakubabombela abangi munjila inunu. Kangi linga tukutamiwa panongwa yakuti abangi batubombile munjila iyi yikaya nunu nkisu kya Setano iki, tubaghile ukusubisiwa mwakumanya ukuti ubwighane bwa Yehova bukwisa pakupangisya ukuti ubwanaloli bubombiwe kumyitu.

20-21. (a) Ngimba bosa aba bali nubudindo bikulondiwa ukubomba bulebule ifindu na bangi? (b) Ngimba unnyambala abaghile ukunangisya bulebule ulughano ulwakufumila pasi pandumbula, kangi ngimba tata ikulondiwa ukubabombela bulebule abanake?

²⁰ Pasi pandaghilo sya Kristu, ngimba bosa aba bali nubudindo bikulondiwa ukubabombela  bulebule ifindu abangi? Pakuti ulughano yo faundeshoni wa lulaghilo, bosa aba bali nubudindo bikulondiwa ukubaghindika aba bikubapwelelela nukubabombela ifindu munjila iya lughano. Abene bikulondiwa ukukumbukila ukuti Kristu ikulonda ukuti banangisyeghe ulughano mu fyosa ifi bikubomba.

²¹ Mumbumba. Unnyambala ikulondiwa ukungana unkasi wake “bo apa yope Kristu akighanile ikipanga.” (Ef. 5:25, 28, 29) Unnyambala ikulondiwa ukukonga ulughano ulwakufumila pasi pandumbula ulwa Kristu mwakubika ifyakulondiwa fya nkasi wake pamalo ghakwanda. Abanyambala bamo bikuketa ukuti kukafu fiyo ukunangisya ulughano bo ulu, lumo panongwa yakuti abene bakulile ku malo kuno abandu batikubabombela abangi munjila inunu kangi ni ya lughano. Kubaghile ukuya kukafu kumyabo ukuti bachenje utuyilo utubibi, loli bikulondiwa ukughelaghela ukuti bachenje nukwanda ukupilikila ululaghilo lwa Kristu. Unnyambala uyu ikunangisya ulughano ulwakufumila pasi pandumbula ikupangisya ukuti unkasi wake angindikeghe. Tata uyu abaghanile abanake akabaghila ukubakalalisya m’masyu na mfyakubomba. (Ef. 4:31) M’malo mwake, umwene ikunangisya ulughano ku banake kangi ikubomba isi munjila iyakuti abana bipilikeghe kanunu kangi ukuti bafighililiwe. Tata bo uyu ikupangisya ukuti abana banganeghe nukunsubila fiyo.

22. Ukufwana na 1 Peteri 5:1-3, ngimba “ing’osi” sya nani, kangi ngimba ikulonda ukuti basipasikisyeghe bulebule?

²² Nkipanga. Abakulumba bikulondiwa ukukumbukila ukuti “ing’osi” sikaya syabo. (Yoh. 10:16; belenga 1 Peteri 5:1-3.) Amasyu aghakuti “untimo wa Kyala,” “pamaso gha Kyala,” kangi “ikilingo kya Kyala” ghikubakumbusya abakulumba ukuti ing’osi isi bikutima sya Yehova. Umwene ikulonda ukuti ing’osi syake basipasikisyeghe mwalughano kangi mwakisa. (1 Tes. 2:7, 8) Abakulumba aba bikufwanisya kanunu ubudindo bwabo ukuya batimi Yehova ikuhoboka nabo. Abakulumba bo aba bikughaniwa nukughindikiwa fiyo na bakamu na balumbu.

23-24. (a) Ngimba abakulumba nkipanga bali nubudindo buliku linga yumo nkipanga atulile inongwa? (b) Linga abakulumba bikulonga inongwa bo isi, ngimba bikulondiwa ukukumbukila isyafiki?

 ²³ Ngimba abakulumba nkipanga bali nubudindo buliku linga yumo nkipanga atulile inongwa? Ubudindo bwabo bukindene na balongi kangi na bakulumba aba bali pasi pandaghilo isi Kyala abapele Abaisraeli. Pasi pandaghilo isi Yehova abapele, abanyambala aba basaliwe bakalongagha inongwa syene isya mwambepo loli balongagha ni sya bandu aba batulile inongwa inywamu. Loli pasi pandaghilo sya Kristu, ubudindo bwa bakulumba nkipanga ko kulonga inongwa syene isya mundu uyu atulile inongwa nkipanga. Abene bikumanya ukuti ababoma bo bapeliwe ubudindo na Kyala ubwakuti balongeghe inongwa isya bandu aba batulile inongwa inywamu. Isi sikongelelapo ukubafunda bo ukubahombesya pamo ukubapinya mu jele abandu aba batulile inongwa inywamu.—Rom. 13:1-4.

²⁴ Ngimba abakulumba bikubombela bulebule ifundo sya m’malemba linga umundu atulile inongwa nkipanga? Abene bikukonga ifundo sya m’malemba linga bikulonga inongwa. Kangi bikukumbuka ukuti ulughano yo faundeshoni wa lulaghilo lwa Kristu. Ulughano lukubatula abakulumba ba kipanga ukuti binong’oneleghe isi: Ngimba tukulondiwa ukubomba isyafiki ukuti tuntule umundu aliwesa uyu atulile inongwa nkipanga? Linga yumo atulile inongwa, mwalughano abakulumba bikwinong’onelapo isi: Ngimba alapile? Ngimba tubaghile ukuntula ukuti aye pabumanyani kangi na Yehova?

25. Ngimba mu nkhani iyakukongapo tukuya pakuyobesania isyafiki?

²⁵ Tukundaghisya fiyo panongwa yakuya pasi pandaghilo sya Kristu! Linga twesa tukughelaghela ukupilikila indaghilo isi, sikutula ukuti aliwesa nkipanga ipilikeghe ukuti aghaniwe, wakulondiwa fiyo kangi afighililiwe. Tukali tukwikala nkisu iki “abandu ababibi” bikukindilila “ukonanga.” (2 Tim. 3:13) Tukulondiwa ukuya maso akabalilo kosa. Ngimba ikipanga kya Bukristu kibaghile ukunangisya bulebule ubwanaloli bwa Kyala linga kikulimbana nifindu ifibibi bo ukubabombela abana ifya nkhaza? Inkhani iyakukongapo yikuya pakwamula ilalusyo ili.