Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 18

Ɛlɔlɛ Nee Pɛlepɛlelilɛ Wɔ Kilisiene Asafo Ne Anu

Ɛlɔlɛ Nee Pɛlepɛlelilɛ Wɔ Kilisiene Asafo Ne Anu

“Bɛhɔ zo bɛboa bɛ nwo ngoko wɔ ninyɛne mɔɔ anu yɛ ɛlomboɛ la anu, na ɔlua zo bɛali Kelaese mɛla ne azo.”​—GAL. 6:2.

EDWƐNE 12 Tumivolɛ Gyihova Nyamenle

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Edwɛkɛ nwiɔ boni mɔ a yɛbahola yɛanyia anwodozo wɔ nu a?

GYIHOVA NYAMENLE kulo ye azonvolɛ. Yeyɛ ɛhye ɔvi tete ne na ɔbahɔ zo yeayɛ zɔ. Eza ɔkulo pɛlepɛlelilɛ. (Edw. 33:5) Yemɔti yɛlɛ anwodozo wɔ edwɛkɛ nwiɔ ɛhye mɔ anu: (1) Saa bɛ nee Gyihova azonvolɛ anli ye boɛ a, ɔyɛ ye nyane. (2) Ɔbanlea kɛ pɛlepɛlelilɛ bayɛ gyima. Wɔ edwɛkɛ mɔɔ limoa foa ɛhye mɔɔ doɔdoa zo la anu, * yɛnwunle kɛ Mɛla mɔɔ Nyamenle luale Mosisi anwo zo vale maanle Yizilayɛma la gyi ɛlɔlɛ zo. Ɔmaanle pɛlepɛlelilɛ yɛle gyima​—bɛ nee awie biala, bɔbɔ ehyiavolɛma lile wɔ pɛlepɛlelilɛ nu. (Mɛla 10:18) Mɛla zɔhane maa yɛnwu kɛzi Gyihova dwenle ye azonvolɛ nwo kpalɛ la.

2. Kpuya boni mɔ a yɛbabua a?

2 Mosisi Mɛla ne rale awieleɛ wɔ ɛvolɛ 33 Y.M. wɔ mekɛ mɔɔ bɛdele Kilisiene asafo ne la. Asoo ɛnee Kilisienema ɛnrɛnyia mɛla mɔɔ gyi ɛlɔlɛ zo na ɔsi pɛlepɛlelilɛ adua la ɔ? Ɛnee bɛbanyia bie! Kilisienema nyianle mɛla fofolɛ. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbalimoa yɛazuzu mɛla fofolɛ ɛhye anwo. Akee yɛbabua kpuya ɛhye mɔ: Duzu ati a yɛkola yɛka kɛ mɛla ɛhye gyi ɛlɔlɛ zo ɛ? Duzu ati a yɛkola yɛka kɛ ɔsi pɛlepɛlelilɛ adua ɛ? Wɔ mɛla ɛhye abo, kɛzi ɔwɔ kɛ menli mɔɔ bɛlɛ tumi la nee awie mɔ di ɛ?

DUZU A LE “KELAESE MƐLA NE”?

3. Duzu a le “Kelaese mɛla” ne mɔɔ bɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ Galeehyeama 6:2 la?

3 Kenga Galeehyeama 6:2. Kilisienema wɔ “Kelaese mɛla” ne abo. Gyisɛse angɛlɛ mɛla ammaa ye ɛdoavolɛma, noko ɔmaanle bɛ adehilelɛ, mɛla yɛɛ ngyinlazo mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛfa bɛbɔ bɛ ɛbɛla a. Gyisɛse ngilehilelɛ ne amuala ka bɔ nu yɛ “Kelaese mɛla” ne. Amaa yɛade mɛla ɛhye abo kpalɛ la, suzu ɛhye anwo.

4-5. Ndenle boni mɔ azo a Gyisɛse hilehilele a, na mekɛ boni a ɔyɛle zɔ a?

4 Ndenle boni mɔ a Gyisɛse luale zo hilehilele a? Mɔɔ limoa, ɔluale ye edwɛkɛ ɛhanlɛ zo. Ɛnee tumi wɔ ye edwɛkɛ ne anu, ɔluakɛ, ɔhanle nɔhalɛ ne mɔɔ vi Nyamenle ɛkɛ la, ɔmaanle bɛnyianle ɛbɛlabɔlɛ mɔɔ gyi bodane zo yɛɛ ɔmaanle bɛnwunle kɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne ala a bahola ali alesama ngyegyelɛ nwo gyima a. (Luku 24:19) Eza Gyisɛse luale ye neazo zo hilehilele. Ɔluale ye ɛbɛlabɔlɛ zo ɔmaanle ye ɛdoavolɛma nwunle kɛzi ɔwɔ kɛ bɛyɛ bɛ ninyɛne la.​—Dwɔn 13:15.

5 Mekɛ boni a Gyisɛse hilehilele a? Ɔyɛle zɔ wɔ mekɛ mɔɔ ɔyɛ ye ɛzonlenlɛ gyima ne wɔ azɛlɛ ye azo la. (Mat. 4:23) Eza noko ɔhilehilele ye ɛdoavolɛma wɔ ye ewudwazo ne anzi. Kɛ neazo la, ɔyele ɔ nwo ɔhilele ɛdoavolɛma ekpunli bie mɔɔ bie a bɛ dodo bo 500 la na ɔmaanle bɛ mɛla kɛ bɛyɛ menli kɔsɔɔti ye “ɛdoavolɛma.” (Mat. 28:19, 20; 1 Kɔl. 15:6) Kɛ asafo ne ati la, Gyisɛse hɔle zo maanle ye ɛdoavolɛma ne adehilelɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɔhɔle anwuma la. Kɛ neazo la, wɔ ɛvolɛ 96 Y.M., Kelaese zele ɛzoanvolɛ Dwɔn kɛ ɔmaa Kilisienema mɔɔ bɛkpokpa bɛ la anwosesebɛ nee folɛdulɛ.​—Kɔl. 1:18; Yek. 1:1.

6-7. (a) Nienwu a yɛbanwu Gyisɛse ngilehilelɛ ne mɔ a? (b) Kɛzi yɛdi Kelaese mɛla ne azo ɛ?

6 Nienwu a yɛbanwu Gyisɛse ngilehilelɛ ne a? Edwɛkpa nna ne ka ninyɛne ngakyile mɔɔ Gyisɛse yɛle nee mɔɔ ɔhanle wɔ mekɛ mɔɔ ɔwɔ azɛlɛ ye azo la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo. Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera ne anu edwɛkɛ mɔɔ ɛha mɔɔ mrenyia mɔɔ bɛva sunsum nwuanzanwuanza ne bɛkpokpa bɛ na bɛlɛ “Kelaese adwenle” hɛlɛle la boa yɛ maa yɛnyia Gyisɛse adwenle wɔ ninyɛne nwo.​—1 Kɔl. 2:16.

7 Ɛzukoalɛdeɛ: Gyisɛse ngilehilelɛ ne ka ɛbɛlabɔlɛ afoa ngakyile nwo edwɛkɛ. Yemɔti, Kelaese mɛla ne fale mɔɔ yɛyɛ wɔ sua nu, gyima nu anzɛɛ sukulu nu yɛɛ asafo ne anu la anwo. Saa yɛkenga Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera ne na yɛdwenledwenle nwo a, ɛnee yɛlɛsukoa mɛla ɛhye. Saa yɛfa adehilelɛ nee ngyinlazo mɔɔ wɔ ngɛlɛlera ne foa zɔhane anu la yɛbɔ yɛ ɛbɛla a, ɛnee yɛlɛdi mɛla ne azo. Saa yɛdi Kelaese mɛla ne azo a, ɛnee yɛlɛtie yɛ ɛlɔlɛ Nyamenle Gyihova mɔɔ le debie biala mɔɔ Gyisɛse hilehilele Ɛvileka la.​—Dwɔn 8:28.

MƐLA MƆƆ GYI ƐLƆLƐ ZO

8. Adiabo boni a Kelaese mɛla ne gyi zo a?

8 Saa menli de sua kɛnlɛma mɔɔ ye adiabo ne le kpalɛ la anu a, bɛnzulo yɛɛ bɛte nganeɛ kɛ bɛlɛ banebɔlɛ. Zɔhane ala a menli mɔɔ bɛfa mɛla mɔɔ gyi adiabo kpalɛ zo bɛbɔ bɛ ɛbɛla la ahonle ɛndu yɛɛ bɛ nye die a. Kelaese mɛla ne gyi adiabo kpalɛ zo​—ɛlɔlɛ. Duzu ati a yɛkola yɛka ye zɔ a?

Saa yɛ nee awie mɔ di wɔ ɛlɔlɛ nu a, ɛnee yɛlɛdi “Kelaese mɛla ne” azo (Nea ɛdendɛkpunli 9-14) *

9-10. Neazo boni mɔ a kile kɛ Gyisɛse lale ɛlɔlɛ ali a, na kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa ye ɛ?

9 Mɔɔ limoa, ɛlɔlɛ a hanle Gyisɛse maanle ɔyɛle debie biala a. Saa awie se anwunvɔne anzɛɛ ɔ kunlu yelɛyela ye maa awie mɔ a, ɔkile kɛ ɔlɛ ɛlɔlɛ. Anwunvɔnezelɛ ɛhye bie hanle Gyisɛse maanle ɔhilehilele menli ne, ɔyɛle mɔɔ ɛnde kpɔkɛ la ayile na ɔdwazole mowuamra. (Mat. 14:14; 15:32-38; Maake 6:34; Luku 7:11-15) Ninyɛne ɛhye mɔ mɔɔ Gyisɛse yɛle la liele ye mekɛ nee ye anwosesebɛ, noko ɔvile ye ahonle nu ɔvale awie mɔ ngyianlɛ ɔlimoale ye ɛdeɛ nyunlu. Mɔɔ tɛla biala la, ɔvale ye ngoane ɔbɔle afɔle ɔmaanle awie mɔ ɔvale ɔlale ɛlɔlɛ kpole ali.​—Dwɔn 15:13.

10 Ɛzukoalɛdeɛ: Yɛbahola yɛazukoa Gyisɛse ɔlua awie mɔ ngyianlɛ mɔɔ yɛbava yɛalimoa yɛ ɛdeɛ nyunlu la azo. Eza saa yɛ kunlu yelɛyela yɛ maa yɛ azɛlɛsinli ne anu amra a, ɛnee yɛlɛsukoa Gyisɛse. Saa anwunvɔnezelɛ maa yɛbɔ edwɛkpa ne nolo na yɛkilehile menli a, ɛnee yɛlɛdi Kelaese mɛla ne azo.

11-12. (a) Duzu a kile kɛ Gyihova dwenle yɛ nwo kpalɛ a? (b) Kɛzi yɛbazukoa Gyihova ɛlɔlɛ ne ɛ?

11 Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, Gyisɛse maanle yɛnwunle ɔ Ze ɛlɔlɛ ne. Mɔɔ Gyisɛse yɛ ye ɛzonlenlɛ gyima ne la, ɔhilele kɛzi Gyihova dwenle ye azonvolɛ nwo kpalɛ la. Ninyɛne mɔɔ Gyisɛse hilehilele la bie mɔ ɛne: Yɛ nuhua ko biala sonle bolɛ maa yɛ anwuma Selɛ ne. (Mat. 10:31) Gyihova anye la ɛsesebɛ kɛ, ɔbazia yealie awie mɔɔ ɛminli mɔɔ ɔbanlu ɔ nwo yeazia yeara asafo ne anu bieko la. (Luku 15:7, 10) Gyihova maanle yɛnwunle kɛ ɔkulo yɛ ɔlua ɔ Ra ne mɔɔ ɔvale ɔmaanle yɛ kɛ ɛkpɔnedeɛ la azo.​—Dwɔn 3:16.

12 Ɛzukoalɛdeɛ: Kɛzi yɛbazukoa Gyihova ɛlɔlɛ ne ɛ? (Ɛfɛ. 5:1, 2) Yɛbu yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ kɛ bɛ nwo hyia yɛɛ bɛsonle bolɛ, na yɛfa anyelielɛ yɛyɛ bɛ nuhua ne mɔɔ kɛminli la akoaba kɛ yezia yera Gyihova ɛkɛ bieko la. (Edw. 119:176) Yɛkile kɛ yɛkulo yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ ɔlua yɛ nwo mɔɔ yɛbadu yɛamaa yɛaboa bɛ wɔ ngyegyelɛ mekɛ nu la azo. (1 Dwɔn 3:17) Saa yɛ nee awie mɔ di ye wɔ ɛlɔlɛ adenle zo a, ɔkile kɛ yɛlɛdi Kelaese mɛla ne azo.

13-14. (a) Kɛ mɔɔ Dwɔn 13:34, 35 kile la, duzu a Gyisɛse zele ye ɛdoavolɛma kɛ bɛyɛ a, na duzu ati a ɛhye le mɛla fofolɛ a? (b) Kɛzi yɛdi mɛla fofolɛ ne azo ɛ?

13 Mɔɔ tɔ zo nsa, Gyisɛse zele ye ɛdoavolɛma kɛ, bɛla tunwomaa ɛlɔlɛ ali. (Kenga Dwɔn 13:34, 35.) Mɛla ɛhye mɔɔ Gyisɛse vale maanle la le fofolɛ ɔluakɛ, ɛnee ɔhyia ɛlɔlɛ titili bie mɔɔ bɛanga nwolɛ edwɛkɛ wɔ Mɛla mɔɔ bɛvale bɛmaanle Yizilayɛma anu la anu: Kulo ɛ gɔnwo mɔ diedima kɛ mɔɔ Gyisɛse hulole wɔ la. Ɛhye hyia tunwomaa ɛlɔlɛ. Ɔwɔ kɛ yɛkulo yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ yɛtɛla kɛzi yɛkulo yɛ nwo bɔbɔ la. Ɔwɔ kɛ yɛnyia ɛlɔlɛ kpole mɔɔ ɔbahola yeamaa yɛawu yɛamaa bɛ, kɛ mɔɔ Gyisɛse yɛle maanle yɛ la. *

14 Ɛzukoalɛdeɛ: Kɛzi yɛdi mɛla fofolɛ ne azo ɛ? Ye sikalɛ nu, ɔwɔ kɛ yɛfa ninyɛne yɛbɔ afɔle yɛmaa yɛ mediema. Tɛ ninyɛne mgbole le kɛ yɛ ngoane ala a yɛkulo kɛ yɛfa yɛbɔ afɔle a, emomu ninyɛne ngyikyi ngyikyi noko. Kɛ neazo la, saa yɛkɔfa adiema bie mɔɔ ɛyɛ kpanyinli la yɛkɔ debiezukoalɛ dahuu anzɛɛ saa yɛlɛ ɛhulolɛ kɛ yɛbava debie mɔɔ yɛ nye die nwo la yɛabɔ afɔle amaa yɛ kulovolɛ bie anye alie anzɛɛ saa yɛdie mekɛ yɛfi gyima nu yɛkɔboa wɔ esiane mekɛ nu a, ɛnee yɛlɛdi Kelaese mɛla ne azo. Eza ɛnee yɛlɛmaa asafo ne ayɛ ɛleka mɔɔ awie biala te nganeɛ kɛ ɔlɛ banebɔlɛ la.

MƐLA MƆƆ SI PƐLEPƐLELILƐ ADUA

15-17. (a) Kɛzi Gyisɛse nyɛleɛ hilele kɛ ɔkulo pɛlepɛlelilɛ ɛ? (b) Kɛzi yɛbahola yɛazukoa Gyisɛse ɛ?

15 Kɛ mɔɔ bɛva bɛli gyima wɔ Baebolo ne anu la, “pɛlepɛlelilɛ” kile debie mɔɔ tenrɛ wɔ Nyamenle anye zo mɔɔ yɛbayɛ, mɔɔ yɛnyɛ nyeyenu biala a. Duzu ati a yɛkola yɛka kɛ Kelaese mɛla ne si pɛlepɛlelilɛ adua ɛ?

Ɛnee Gyisɛse bu mraalɛ, na ɔ nee bɛ lile wɔ atiakunlukɛnlɛma nu, bɛdabɛ mɔɔ bɛtendɛ bɛtia bɛ bɔbɔ la boka nwo (Nea ɛdendɛkpunli 16) *

16 Mɔɔ limoa, nea kɛzi Gyisɛse vale ye nyɛleɛ hilele kɛ ɔkulo pɛlepɛlelilɛ la. Wɔ ye mekɛ zo, ɛnee Dwuu ɛzonlenlɛ nu mgbanyima kpɔ menli mɔɔ bɛnle Dwuuma la, yɛɛ ɛnee bɛtoto Dwuuma mɔɔ bɛle koahweabanema la anwo nyɛlɛ yɛɛ bɛmbu mraalɛ. Noko, Gyisɛse anyɛ nyeyenu, na ɔbule bɛ muala kɛ bɛsɛ. Ɔliele menli mɔɔ bɛnle Dwuuma mɔɔ vale diedi rale ye ɛkɛ ne la. (Mat. 8:5-10, 13) Ɔhanle edwɛkɛ ne ɔhilele awie biala, sukoavolɛma yɛɛ ehyianvolɛma. (Mat. 11:5; Luku 19:2, 9) Yeandendɛ ɛtane yeangile mraalɛ yɛɛ yeandeɛdea bɛ nu. Emomu, ɔ nee mraalɛ, bɔbɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛmbu bɛ la lile wɔ ɛbulɛ nee enililɛ nu.​—Luku 7:37-39, 44-50.

17 Ɛzukoalɛdeɛ: Yɛbahola yɛazukoa Gyisɛse ɔlua nyeyenu mɔɔ yɛnrɛyɛ na yɛaha edwɛkɛ ne yɛahile awie biala mɔɔ badie la azo​—ɔnva nwo ɛleka mɔɔ bɛvi anzɛɛ ɛzonlenlɛ mɔɔ bɛwɔ nu la. Kilisiene mrenyia sukoa ye neazo ne ɔlua mraalɛ mɔɔ bɛdi bɛ eni la azo. Saa yɛyɛ ɛhye mɔ a, ɛnee yɛlɛdi Kelaese mɛla ne azo.

18-19. Duzu a Gyisɛse hilehilele wɔ pɛlepɛlelilɛ nwo a, na ɛzukoalɛdeɛ boni mɔ a wɔ ye ngilehilelɛ ne anu a?

18 Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, suzu mɔɔ Gyisɛse hilehilele wɔ pɛlepɛlelilɛ nwo la anwo nea. Ɔhilehilele ye ɛdoavolɛma ngyinlazo mɔɔ bamaa bɛ nee awie mɔ ali ye boɛ la. Fa Mɛla Kpalɛ ne kɛ neazo. (Mat. 7:12) Yɛ muala yɛkulo kɛ bɛ nee yɛ di ye boɛ. Yemɔti ɔwɔ kɛ yɛ nee awie mɔ noko di ye boɛ. Saa yɛyɛ zɔ a, bɛ nee yɛ bali ye boɛ. Noko saa bɛsisi yɛ noko ɛ? Eza Gyisɛse hilehilele ye ɛdoavolɛma kɛ bɛnyia anwodozo wɔ Gyihova anu kɛ ‘ɔbali pɛlepɛle yeamaa bɛdabɛ mɔɔ yekpa bɛ mɔɔ bɛsu bɛfɛlɛ ye alehyenlɛ nee aledwolɛ la.’ (Luku 18:6, 7) Edwɛkɛ zɔhane le ɛwɔkɛ: Yɛ Nyamenle ne mɔɔ di pɛlepɛle la ze sɔnea mɔɔ yɛlɛkɔ nu wɔ awieleɛ mekɛ ɛhye anu la, na ɔbamaa pɛlepɛlelilɛ ayɛ gyima wɔ ye mekɛ kpalɛ nu.​—2 Tɛs. 1:6.

19 Ɛzukoalɛdeɛ: Saa yɛdi ngyinlazo mɔɔ Gyisɛse hilehilele la azo a, yɛ nee awie mɔ bali wɔ pɛlepɛle nu. Saa bɛ nee yɛ anli ye boɛ wɔ Seetan ewiade ɛhye anu a, yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ, Gyihova bamaa pɛlepɛlelilɛ ayɛ gyima wɔ yɛ nwo zo.

KƐZI ƆWƆ KƐ MENLI MƆƆ LƐ TUMI LA NEE AWIE MƆ DI Ɛ?

20-21. (a) Kɛzi ɔwɔ kɛ menli mɔɔ lɛ tumi la nee awie mɔ di ɛ? (b) Kɛzi kunli bahola ala tunwomaa ɛlɔlɛ ali ɛ, na kɛzi ɔwɔ kɛ selɛ nee ɔ mra di ɛ?

20 Wɔ Kelaese mɛla ne abo, kɛzi ɔwɔ kɛ menli mɔɔ bɛlɛ tumi la nee awie mɔ di ɛ? Kɛmɔ mɛla ne gyi ɛlɔlɛ zo la ati, ɔwɔ kɛ menli mɔɔ lɛ tumi la nee menli mɔɔ wɔ bɛ bo la di ye wɔ ɛlɔlɛ nee enililɛ adenle zo. Ɔwɔ kɛ bɛkakye kɛ, Kelaese kulo kɛ yɛda ɛlɔlɛ ali wɔ debie biala mɔɔ yɛyɛ la anu.

21 Wɔ abusua ne anu. Ɔwɔ kɛ kunli kulo ɔ ye “kɛ mɔɔ Kelaese hulole asafo ne” la. (Ɛfɛ. 5:25, 28, 29) Ɔwɔ kɛ kunlima sukoa tunwomaa ɛlɔlɛ mɔɔ Kelaese lale ye ali la na bɛfa bɛ ye mɔ ngyianlɛ bɛdimoa bɛ ɛdeɛ nyunlu. Ɔyɛ se ɔmaa mrenyia bie mɔ kɛ bɛbala ɛlɔlɛ zɛhae ali, bie a ɔluakɛ bɛtetele bɛ wɔ abusua mɔɔ ɛlɔlɛ ɛnle nu la ati. Bie a ɔbayɛ se kɛ bɛbahakyi subane ɛtane bie, noko amaa bɛali Kelaese mɛla ne azo la, ɔwɔ kɛ bɛyɛ nzenzaleɛ. Kunli mɔɔ da tunwomaa ɛlɔlɛ ali la nyia ɛbulɛ fi ɔ ye ɛkɛ. Selɛ mɔɔ kulo ɔ mra kpalɛ la ɛnrɛva ye ɛdendɛlɛ nee ye nyɛleɛ ɛnrɛyɛ bɛ basabasa. (Ɛfɛ. 4:31) Emomu, ɔda ɛlɔlɛ nee nganeɛdelɛ ali ɔkile ɔ mra ne mɔ ɔmaa bɛnwu kɛ bɛlɛ banebɔlɛ. Selɛ zɛhae amra kulo ye yɛɛ bɛnyia ye nu anwodozo.

22. Kɛ mɔɔ 1 Pita 5:1-3 kile la, nwane a “mboane” ne le ye ɛdeɛ a, na kɛzi ɔwɔ kɛ bɛ nee bɛ di ɛ?

22 Wɔ asafo ne anu. Ɔwɔ kɛ asafo nu mgbanyima kakye kɛ, “mboane” ne ɛnle bɛ ɛdeɛ. (Dwɔn 10:16; kenga 1 Pita 5:1-3.) Edwɛkɛ “Nyamenle mboane,” “wɔ Nyamenle anyunlu” yɛɛ “Nyamenle agyapadeɛ” kakye mgbanyima kɛ, mboane ne le Gyihova ɛdeɛ. Ɔkulo kɛ bɛda ɛlɔlɛ ali bɛkile bɛ na bɛyɛ bɛ bɛtɛbɛtɛ. (1 Tɛs. 2:7, 8) Gyihova anye die asafo nu mgbanyima mɔɔ fi ɛlɔlɛ nu di bɛ ɛzonlelilɛ nwo gyima la anwo. Mediema ne mɔ noko anye die mgbanyima ɛhye mɔ anwo kpalɛ na bɛbu bɛ.

23-24. (a) Saa awie yɛ ɛtane mɔɔ anyebolo wɔ nu la a, kɛzi mgbanyima ne mɔ di nwolɛ gyima ɛ? (b) Saa bɛlɛdi edwɛkɛ ɛhye mɔ a, duzu a bɛsuzu nwo a?

23 Saa awie yɛ ɛtane kpole bie a, kɛzi mgbanyima ne mɔ di nwolɛ gyima ɛ? Asafo nu mgbanyima ne mɔ gyima nee mgbanyima mɔɔ ɛnee wɔ Mɛla ne mɔɔ Nyamenle vale maanle Yizilayɛma abo la ɛdeɛ ne ɛnle ko. Wɔ Mɛla zɔhane abo, ɛnee tɛ sunsum nu ngyegyelɛ nwo gyima ala a mrenyia ɛhye mɔ di nwolɛ gyima a, ɛnee eza bɛdi ngyegyelɛ gyɛne nwo gyima. Noko wɔ Kelaese mɛla ne abo, saa awie yɛ ɛtane a, mgbanyima ne mɔ gyima a le kɛ bɛbaboa ye wɔ sunsum nu. Bɛze kɛ, Nyamenle ɛmaa maanle mgbanyima tumi kɛ bɛli ngyegyelɛ gyɛne nwo gyima. Ɛhye bie a le kɛ, bɛbado awie efiade anzɛɛ ɔbadua ezukoa bie.​—Wlo. 13:1-4.

24 Saa awie yɛ ɛtane kpole wɔ asafo ne anu a, kɛzi mgbanyima ne mɔ di nwolɛ gyima ɛ? Bɛfa Ngɛlɛlera ne bɛsuzu nwolɛ na bɛsi nwolɛ kpɔkɛ. Bɛkakye kɛ, ɛlɔlɛ a le Kelaese mɛla ne adiabo a. Ɛlɔlɛ ka mgbanyima ne mɔ ɔmaa bɛsuzu ɛhye mɔ anwo: Duzu a ɔwɔ kɛ bɛyɛ bɛboa menli mɔɔ ɛtane ne ɛha bɛ wɔ asafo ne anu la ɛ? Ɛtanevolɛ ne anwo ɛlɔlɛ ka mgbanyima ne mɔ ɔmaa bɛbiza bɛ nwo kɛ: Asoo yenlu ɔ nwo ɔ? Yɛbahola yɛaboa ye yɛamaa yeagyinla ɔ gyakɛ azo wɔ sunsum nu bieko ɔ?

25. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu a?

25 Nea kɛzi ɔyɛ anyelielɛ kɛ yɛwɔ Kelaese mɛla ne abo a! Saa yɛ muala yɛbɔ mɔdenle yɛdi zo a, yɛmaa asafo ne yɛ ɛleka mɔɔ awie biala te nganeɛ kɛ bɛkulo ye, ɔ nwo hyia na ɔlɛ banebɔlɛ a. Noko akee, yɛde ewiade mɔɔ “amumuyɛma” ɛbu zo yɛɛ menli ɛhɔ bɛ “nyunlu wɔ ɛtaneyɛlɛ nu” la anu. (2 Tim. 3:13) Ɔwɔ kɛ yɛkɔ zo yɛmaa yɛ nye da ɛkɛ. Saa awie to kakula bie bɔna a, kɛzi Kilisiene asafo ne da Nyamenle pɛlepɛlelilɛ ne ali ɛ? Edwɛkɛ mɔɔ doa zo la babua kpuya ɛhye.

EDWƐNE 15 Kanvo Gyihova Belamunli Ralɛ Ne!

^ ɛden. 5 Edwɛkɛ ɛhye nee nwiɔ mɔɔ doa zo la bamaa yɛanwu deɛmɔti yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ Gyihova le Nyamenle mɔɔ le ɛlɔlɛ yɛɛ ɔdi pɛlepɛle la. Ɔkulo kɛ bɛ nee ye menli di wɔ pɛlepɛle nu yɛɛ ɔkyekye bɛdabɛ mɔɔ bɛ nee bɛ ɛnli ye boɛ wɔ ɛtane ewiade ɛhye anu la arɛle.

^ ɛden. 1 Nea edwɛkɛ “Ɛlɔlɛ Nee Pɛlepɛlelilɛ Wɔ Tete Yizilayɛ” mɔɔ wɔ February 2019 Ɛzinzalɛ Arane ne anu la.

^ ɛden. 13 EDWƐKƐ MƆƆ BƐHILEHILE NU: Tunwomaa ɛlɔlɛ ka yɛ maa yɛfa awie mɔ ngyianlɛ nee bɛ boɛyɛlɛ yɛdimoa yɛ ɛdeɛ nyunlu. Yɛlɛ ɛhulolɛ kɛ yɛbava ninyɛne yɛabɔ afɔle amaa yɛahola yɛaboa awie mɔ.

^ ɛden. 61 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Gyisɛse ɛlɛnea kunlavolɛ raalɛ ne mɔɔ ɔ ra kokye ne ɛwu la. Anwunvɔnezelɛ maanle Gyisɛse dwazole kakula nrenyia ne.

^ ɛden. 63 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Gyisɛse ɛlɛdi aleɛ wɔ Falasiinli bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Saemɔn la sua nu. Raalɛ bie mɔɔ bie a ɔle tuutuunli la ɛva ɔ nye monle ɛwowo Gyisɛse agyakɛ anwo, yeva ɔ ti enrinli yekyikyi na yewola nwole yegua nwolɛ. Saemɔn ɛlɛtendɛ atia ye, noko Gyisɛse ɛlɛka bie amaa raalɛ ne.