1. I kitẹ botonge mangimang darua hal᷊ẹ̌ apa?

MAWU YEHUWA makěndagẹ̌ su umat’E. I Sie sěntiniạ makěndagẹ̌ dingangu sarung turusẹ̌ kuměndagẹ̌. I Sie lai puluang su kal᷊aadilẹ̌. (Mz. 33:5) Hakị u ene i kitẹ botonge mangimang darua hal᷊ẹ̌ ini: (1) Yehuwa masusah naung su tempong manga ělang’E nakahombang hal᷊ẹ̌ tawẹ adile. (2) I Sie nẹ̌diandi sarung mapakarěntang kal᷊aadilẹ̌. Su pěngangěndungang humotong bọu seri ini, * i kitẹ seng něngěndung Hukung nighělị u Mawu su tau Israel limiung Musa ene dasare kai kakěndagẹ̌. Ene lai něnodẹ kal᷊aadilẹ̌ gunang kěbị, sarang lai si sire apang tawe makakoạ apa-apa. (Ul. 10:18) Hukung ene něnodẹ Yehuwa sěbạe mapadul᷊i su umat’E.

2. Kakiwal᷊o apa sarung simbaheng i kitẹ?

² Hukung Musa seng tawe nipakẹ něnětạ taung 33 M su tempong sidang Kristen nararisị. Apa ene mangal᷊ene tau Kristen tawe niriagạu hukung dasare kakěndagě dingangu kal᷊aadilẹ̌? Tala! Tau Kristen nighělịkangu hukung buhu. Su pěngangěndungang ini, humotong i kitẹ sarung měngěndung apa hukung ene. Bọu ene, i kitẹ sarung sumimbahẹ̌ manga kakiwal᷊o ini: Kawe nụe i kitẹ mangimang hukung ini dasare kai kakěndagẹ̌? Kawe nụe i kitẹ mangimang ene něnodẹ kal᷊aadilẹ̌? Ual᷊ingu timol᷊e hukung ini, kerea i sire apang piạ wewenang měkoạ taumata wal᷊inẹ?

3. Apa mangal᷊ene ”hukung i Kristus” kere nilahẹ su Galatia 6:2?

³ Basa Galatia 6:2. Tau Kristen timuhụ ”hukung i Kristus”.  Yesus tawe někoạ daftaru hukung gunang tumatol᷊ene, katewe i sie něgělị laahạ, parenta, dingangu prinsipẹ̌ makaahạ si sire. Hakị u ene, ”hukung i Kristus” mangal᷊ene kěbị těntirong i Yesus. Gunang makaěna mapia hukung ene, pẹ̌tiněna manga hal᷊ẹ̌ ini.

4-5. Kerea Yesus něněntiro, kụ kange i sie něněntiro?

⁴ Kerea cara Yesus měněntiro? Humotong, i sie měněntiro taumata bọu bawerane. Manga bawerane piạ kawasane ual᷊ingu i sie nẹ̌bisara katěngadẹ̌ soal u Mawu, něněntiro apa timonang pěbawiahẹ̌, dingangu něnodẹ Kararatuangu Mawu sarung mapakailang kěbị kasasigěsạu taumata. (Luk. 24:19) Yesus lai něněntiro bọu kakanoạe. Bọu dal᷊engu wiahe, i sie něnodẹ kerea manga tumatol᷊ene harusẹ̌ měbiahẹ̌.​—Yoh. 13:15.

⁵ Kange Yesus něněntiro? I sie něněntiro su kanandụu pelayanan kẹ̌koatenge su dunia. (Mat. 4:23) I sie lai něněntiro tumatol᷊ene tawe nararěna bọu i sie saụ nipěbiahẹ̌. Contone, i sie nẹ̌těngkatodẹ su komol᷊angu murite, ěndịu nal᷊iu wọu 500 su kataune, kụ něgělị parenta si sire gunang ’pěkoạ muritẹ̌’. (Mat. 28:19, 20; 1 Kor. 15:6) Ual᷊ingu Yesus kai těmbonangu sidang, Yesus turusẹ̌ měnẹ̌něntiro manga murite su apang i sie seng naawị sarang sorga. Contone, ěndịu su taung 96 M, Kristus něngoro si Rasul Yohanes gunang pěgělị sasasa dingangu pěnoghasẹ̌ tau Kristen seng nilanisẹ̌.​—Kol. 1:18; Why. 1:1.

6-7. (a) Su apa těntirong i Yesus niwohẹ? (b) Kerea i kitẹ tumuhụ hukung i Kristus?

⁶ Su apa těntirong i Yesus niwohẹ? Bawera dingangu kakanoạ i Yesus kal᷊awokange niwohẹ su ěpạ Injilẹ̌. Bukẹ̌ bal᷊inẹ su Manga Bukẹ̌ Yunani Kristen lai makatul᷊ung si kitẹ makaěna cara i Kristus mẹ̌tiněna soal u sěmbaụ hal᷊ẹ̌, ual᷊ingu měmamohẹe niahạu rohkẹ̌ masusi dingangu piạ ”tiněnang Kristus”.​—1 Kor. 2:16.

⁷ Těntirone: Těntirong Yesus makatul᷊ung si kitẹ su kěbị bageangu pěbawiahẹ̌. Hakị u ene, hukung i Kristus makaatorẹ̌ kakanoạ i kitẹ su wal᷊e, su sikol᷊ah arau su pělahal᷊ẹ̌kang, dingangu su sidang. I kitẹ měngěndung hukung ini su tempong mẹ̌basa Manga Bukẹ̌ Yunani Kristen dingangu mẹ̌tiněna ene. I kitẹ tumuhụ hukung ene mạeng měkoạ kěbị laahạ, parenta, dingangu  manga prinsipẹ̌ su manga bukẹ̌ ene. Su tempong i kitẹ tumuhụ hukung i Kristus, i kitẹ timuhụ su Mawung i kitẹ makěndagẹ̌, Yehuwa, Simbul᷊u kěbị těntirong i Yesus.​—Yoh. 8:28.

8. Apa fondasi arau dasaru hukung i Kristus?

⁸ Bal᷊e nirarisị su wowong fondasi matoghasẹ̌ sarung makakoạ taumata apang mẹ̌tanạ sene makapěndang aman. Kerene lai, hukung mapaelẹ̌ kụ nirarisị su wowong fondasi matoghasẹ̌, makatul᷊ung taumata apang tumuhụ hukung ene makapěndang aman. Hukung i Kristus nirarisị su wowong fondasi kapaelange, ene kai kakěndagẹ̌. Kawe nụe i kitẹ botonge mẹ̌bera kerene?

9-10. Contoh apa něnodẹ Yesus někoạ kěbị haghi ual᷊ingu kakěndagẹ̌, kụ kerea i kitẹ botonge mẹ̌těno si sie?

⁹ Humotong, Yesus někoạ kěbị haghi ual᷊ingu kakěndagẹ̌. Pěndang kasiang, arau tatal᷊ěntụ, ene nělahẹ kakěndagẹ̌. Ual᷊ingu matal᷊ěntụ, Yesus něněntiro taumata lawọ, napakapia taumata masakị, něgělị kaěng su taumata nahutung, dingangu saụ napakawiahẹ̌ taumata nate. (Mat. 14:14; 15:32-38; Mrk. 6:34; Luk. 7:11-15) Maning měkoạ manga hal᷊ẹ̌ ene nakapakẹ lawọ tempo dingangu katatoghase, Yesus rela něngal᷊imona kebutuhan taumata wal᷊inẹ sul᷊ungu kebutuhan i sie hala. Bọu kěbị ene, i sie něnodẹ kakěndage sěbạe gěguwạ su tempong i sie něnarakang pěbawiahe gunang taumata wal᷊inẹ.​—Yoh. 15:13.

¹⁰ Těntirone: I kitẹ botonge mẹ̌těno si Yesus su tempong měngal᷊imona kebutuhan taumata wal᷊ine sul᷊ungu kebutuhan i kitẹ hala. I kitẹ lai mẹ̌těno si sie su tempong měnodẹ tatal᷊ěntu su taumata su tampạ i kitẹ. Su tempong tatal᷊ěntụ nakakoạ si kitẹ měnginjilẹ̌ dingangu měněntiro habarẹ̌ mapia, i kitẹ timuhụ hukung i Kristus.

11-12. (a) Apa buktine Yehuwa sěbạe mapadul᷊i si kitẹ? (b) Kerea i kitẹ botonge mẹ̌těno kakěndagi Yehuwa?

¹¹ Karuane, Yesus něnodẹ kakěndagi Amange. Su pelayanan kẹ̌koatenge, Yesus něnodẹ Yehuwa sěbạe mapadul᷊i su umat’E. Sěmbaụ contone, Yesus něněntiro hal᷊ẹ̌ ini: I kitẹ sěngkatau-sěngkatau kai maarěga su těngong i Amang i kitẹ su sorga. (Mat. 10:31) Mạeng domba nailang nẹ̌tobatẹ̌ kụ nẹ̌bal᷊ị sarang sidang, Yehuwa sěbạe mal᷊uasẹ̌ měnarimạ si sire. (Luk. 15:7, 10) Yehuwa něnodẹ kakěndag’E si kitẹ su tempong něgělị Ahuse nakoạ tatěbusẹ̌ gunang i kitẹ.

¹² Těntirone: Kerea i kitẹ botonge mẹ̌těno kakěndagi Yehuwa? (Ef. 5:1, 2) I kitẹ měmanda anạu sěmbaụ i kitẹ maarěga, kụ mal᷊uasẹ̌ měnarimạ ”domba nailang” apang saụ nẹ̌bal᷊ị sarang i Yehuwa. (Mz. 119:176) I kitẹ měnodẹ kakěndagẹ̌ su anạu sěmbaụ su tempong měgělị watangeng i kitẹ, kere mẹ̌tul᷊ung si sire su tempong i sire harusẹ̌ itul᷊ung. (1 Yoh. 3:17) Mạeng i kitẹ mapia měkoạ anạu sěmbaụ, i kitẹ timuhụ hukung i Kristus.

13-14. (a) Kere nilahẹ su Yohanes 13:34, 35, apa parenta nighělị i Yesus su manga tumatol᷊ene, kụ kawe nụe ene parenta wuhu? (b) Kerea i kitẹ tumuhụ parenta wuhu ene?

¹³ Katělune, Yesus něngoro tumatol᷊ene gunang měnodẹ kakěndagẹ̌ rela berkorban. (Basa Yohanes 13:34, 35.) Ini kai parenta wuhu nighělị i Yesus, ual᷊ingu kakěndagẹ̌ kere ini tawẹ apa su Hukung nighělị u Mawu su tau Israel. Ini kai kuměndagẹ̌ anạu sěmbaụ kere i Yesus kiměndagẹ̌ si kitẹ, arau mangal᷊ene kakěndagẹ̌ rela berkorban. * I kitẹ kuměndagẹ̌ anạu sěmbaụ něngělembo wọu kuměndagẹ̌ watangeng i kitẹ hala. I kitẹ  harusẹ̌ sěbạe kuměndagẹ̌ si sire hakị u rela mate gunang i sire, kere seng nikoạ i Yesus gunang i kitẹ.

¹⁴ Těntirone: Kerea i kitẹ tumuhụ parenta wuhu? Carane ute měkoạ pengorbanan gunang anạu sěmbaụ. I kitẹ rela měkoạ pengorbanan bal᷊inẹ kětạeng soal u hal᷊ẹ̌ gěguwạ, kere měnarakang pěbawiahi kitẹ, katewe lai měkoạ pengorbanan dararodọ. Contone, i kitẹ aramanung mẹ̌tawakal᷊i měngal᷊ạ anạu sěmbaụ apang seng maghurang gunang měngibadah. Arau tawe měkoạ apa ikẹ̌kapulung i kitẹ gunang makal᷊uasẹ̌ taumata ikẹ̌kěndagẹ̌. Arau lai měpakẹ tempong liburẹ̌ i kitẹ gunang mẹ̌tul᷊ung si sire apang nakahombang bencana alam. Mạeng měkoạ ene, i kitẹ timuhụ hukung i Kristus. I kitẹ lai mẹ̌tul᷊ung tadeạu sidang makoạ tampạ aman gunang anạu sěmbaụ.

15-17. (a) Kerea kakanoạ i Yesus něnodẹ i sie puluang su kal᷊aadilẹ̌? (b) Kerea i kitẹ mẹ̌těno si Yesus?

¹⁵ Su Alkitapẹ̌, ”kal᷊aadilẹ̌” mangal᷊ene měkoạ barang mapia su těngong Mawu kụ tawe mawěhạ sěmběka su tempong měkoạ ene. Kawe nụe i kitẹ mangimang hukung i Kristus něnodẹ kal᷊aadilẹ̌?

¹⁶ Humotong, pẹ̌tiněna kerea kakanoạ i Yesus něnodẹ i sie puluang su kal᷊aadilẹ̌. Su zaman i Yesus, těmbonangu agama Yahudi mawěnsing su taumata bal᷊inẹ Yahudi, tawe měngẹ̌ngarěga tau Yahudi apang tawe nasikol᷊ah, dingangu tawe měngẹ̌ngarěga manga wawine. Katewe, Yesus maadilẹ̌ dingangu tawe mawěhạ sěmběka. I sie něnarimạ taumata bal᷊inẹ Yahudi apang mangimang si sie. (Mat. 8:5-10, 13) I sie něnginjilẹ̌ su kěbị taumata, makalạ dingangu masusah. (Mat. 11:5; Luk. 19:2, 9) I sie tawe makasarẹ̌ arau matingkaị su manga wawine. Katewe, i sie měngẹ̌ngadatẹ̌ dingangu mapia si sire, sarang lai su wawine tawe lẹ̌arěgangu taumata.​—Luk. 7:37-39, 44-50.

¹⁷ Těntirone: Cara i kitẹ mẹ̌těno si Yesus ute tawe mawěhạ sěmběka dingangu měnginjilẹ̌ su kěbị apang mapulu dumaringihẹ̌, tawẹ soale agama arau latarbelakang i sire. Esẹ Kristen mẹ̌těno si Yesus su tempong i sire mapia su manga wawine. Mạeng měkoạ manga hal᷊ẹ̌ ene, i kitẹ timuhụ hukung i Kristus.

18-19. Yesus něněntiro apa soal u kal᷊aadilẹ̌, kụ apa kaěndungang i kitẹ bọu těntirone ene?

¹⁸ Karuane, pẹ̌tiněna těntirong i Yesus soal u kal᷊aadilẹ̌. I sie něněntiro prinsipẹ̌ makatul᷊ung tumatol᷊ene gunang maadilẹ̌ měkoạ taumata wal᷊inẹ. Contone ute Atorang Bul᷊aeng. (Mat. 7:12) I kitẹ kěbị mapulu taumata maadilẹ̌ měkoạ si kitẹ. Hakị u ene i kitẹ harusẹ̌ maadilẹ̌ měkoạ taumata wal᷊inẹ. Mạeng měkoạ ene, taumata wal᷊inẹ sarung maadilẹ̌ měkoạ si kitẹ. Katewe, kerea mạeng i kitẹ nakahombang barang tawẹ adile? Yesus lai něněntiro tumatol᷊ene gunang mangimang Yehuwa sarung ”měgělị kal᷊aadilẹ̌ su taumata apang . . . ěllo hěbi měkẹ̌kui si Sie”. (Luk. 18:6, 7) Bawera ene kai diandi: Mawu měmẹ̌manda su tempong i kitẹ nakahombang sasal᷊ukạ su ěllo pěngěnsuenge ini, kụ i Sie sarung mapakarěntang kal᷊aadilẹ̌ su tempone.​—2 Tes. 1:6.

¹⁹ Těntirone: Mạeng tumol᷊e prinsipẹ̌ nitěntirong i Yesus, i kitẹ sarung maadilẹ̌ měkoạ taumata wal᷊inẹ. Kụ mạeng i kitẹ nakoạ korban barang tawẹ adile su duniang Setang, i kitẹ sarung mahiborẹ̌ ual᷊ingu nakasingkạ Yehuwa sarung mapakarěntang kal᷊aadilẹ̌.

20-21. (a) Kerea i sire apang piạ wewenang měkoạ taumata wal᷊inẹ? (b) Kerea kawing esẹ měnodẹ kakěndagẹ̌ rela berkorban su kawinge, kụ kerea matimadẹ̌ esẹ měkoạ manga anạe?

²⁰ Tumuhụ hukung i Kristus, kerea taumata apang piạ wewenang měkoạ taumata  wal᷊inẹ? Ual᷊ingu kakěndagẹ̌ kai fondasi hukung ene, i sire apang piạ wewenang harusẹ̌ mapadul᷊i dingangu mapia měkoạ taumata wal᷊inẹ. I sire harusẹ̌ mẹ̌tahěndung Kristus mapulu i kitẹ měnodẹ kakěndagẹ̌ su kěbị kakanoạ i kitẹ.

²¹ Su keluarga. Kawing esẹ kuměndagẹ̌ kawinge ”kere i Kristus kiměndagẹ̌ sidang jamaatẹ̌”. (Ef. 5:25, 28, 29) Kawing esẹ harusẹ̌ mẹ̌těno kakěndagẹ̌ rela berkorban i Kristus, carane ute měngal᷊imona kebutuhan kawinge sul᷊ungu kebutuhan i sie hala. Pirang katau esẹ aramanung masigěsạ měnodẹ kakěndagẹ̌ kerene, ual᷊ingu naguwạ su tampạ tawe měngẹ̌ngarěgạ sipatẹ̌ maadilẹ̌ dingangu mapia. Aramanung i sire masigěsạ měmal᷊ui kebiasaaan dal᷊akị, katewe i sire harusẹ̌ měkoạ pẹ̌bawal᷊ui tadeạu botonge tumuhụ hukung i Kristus. Esẹ měnẹ̌nodẹ kakěndagẹ̌ rela berkorban sarung makaěbạ laadatẹ̌ bọu kawinge. Matimadẹ̌ esẹ kahěngang-hěngang makěndagẹ̌ su manga anạe tawe makatědụ si sire bọu bawera arau lai kakanoạ. (Ef. 4:31) Katewe, i sie měnodẹ kakěndagẹ̌ dingangu cara makakoạ manga anạe makapěndang aman. Manga anạe sarung kuměndagẹ̌ dingangu mangimang si sie.

22. Kere nilahẹ su 1 Petrus 5:1-3, manga ”domba” kai tataghuaneng i sai, kụ kerea manga penatua harusẹ̌ měkoạ si sire?

²² Su sidang. Penatua harusẹ̌ mẹ̌tahěndung manga ”domba” bal᷊inẹbe tataghuaneng i sire. (Yoh. 10:16; basa 1 Petrus 5:1-3.) Bawera ”komol᷊angu dombang Mawu”, ”su těngong Mawu”, dingangu ”pusakạ u Mawu” něgělị laingatẹ̌ su penatua, manga domba ene kai tataghuaneng i Yehuwa. I Sie mapulu manga penatua makěndagẹ̌ dingangu mapia su manga domba. (1 Tes. 2:7, 8) Yehuwa mal᷊uasẹ̌ su manga penatua apang nakoạ gembala mapia. Anạu sěmbaụe lai sarung kuměndagẹ̌ dingangu měngadatẹ̌ si sie.

23-24. (a) Apa tanggung jawab manga penatua su tempong piạ anggota sidang někoạ pẹ̌sasal᷊a gěguwạ? (b) Mạeng měngurusẹ̌ masalah kerene, manga penatua harusẹ̌ mẹ̌tahěndung apa?

 ²³ Apa tugasu manga penatua mạeng piạ u někoạ pẹ̌sasal᷊a gěguwạ? Tugasi sire nẹ̌tatěntang dingangu tugasu manga hakim dingangu těmbonang su Israel kangerẹ. Su Hukung nighělị u Mawu su tau Israel, manga esẹ seng nipile tawe kětạeng měngurusẹ̌ masalah rohani katewe lai masalah tawẹ apa sěmpụe dingangu ibadah si Yehuwa. Katewe, su hukung i Kristus, tugasu manga penatua ute měngurusẹ̌ pẹ̌sasal᷊a piạ sěmpụe dingangu ibadah si Yehuwa. I sire masingkạ Mawu seng něgělị tanggung jawab su pěměrenta gunang měngurusẹ̌ masalah tawẹ apa sěmpụe dingangu ibadah si Yehuwa. Ene lai wewenang měgělị hukumang kere denda arau suẹ̌kang su selẹ̌.​—Rm. 13:1-4.

²⁴ Apa tanggung jawab manga penatua mạeng piạ u někoạ pẹ̌sasal᷊a gěguwạ su sidang? I sire měpakẹ Alkitapẹ̌ gunang měmarikěsa masalane dingangu měkoạ putusang. I sire turusẹ̌ mětẹ̌tahěndung kakěndagẹ̌ kai dasaru hukung i Kristus. Kakěndagẹ̌ makakoạ manga penatua mẹ̌tiněna: Apa harusẹ̌ koateng gunang mẹ̌tul᷊ung taumata su sidang apang nakoạ korban? Kakěndagẹ̌ makakoạ manga penatua mẹ̌tiněna manga hal᷊ẹ̌ ini soal u tau seng někoạ pẹ̌sasal᷊a: Apa i sie nẹ̌tobatẹ̌? Apa wotonge koateng i kami gunang mẹ̌tul᷊ung si sie saụ mědal᷊ahapị dingangi Yehuwa?

25. Apa sarung ěndungang i kitẹ su pěngangěndungang tuhụe?

²⁵ I kitẹ tantu sěbạe makitarimakasẹ ual᷊ingu ene su al᷊ungu hukung i Kristus! Mạeng i kitẹ kěbị mẹ̌tawakal᷊i tumuhụ hukung ene, i kitẹ nẹ̌tul᷊ung sidang nakoạ tampạ napenẹu kakěndagẹ̌, pěngangarěga, dingangu tampạ aman gunang kěbị taumata. Katewe, i kitẹ měbẹ̌biahẹ̌ su tal᷊oarang ”taumata dal᷊aki . . . sauneng kakạdal᷊akịe”. (2 Tim. 3:13) I kitẹ harusẹ̌ tatapẹ̌ mẹ̌dariagạ. Kerea sidangu tau Kristen měnodẹ kal᷊aadilu Mawu su tempong piạ u někoạ pelecehan seksual su manga rariọ? Pěngangěndungang tuhụe sarung sumimbahẹ̌ kakiwal᷊o ini.