1. ¿Kʼusi xuʼ jpʼel ta koʼontontik tspas li Jeovae?

LI Jeovae yakʼoj ta ilel ti skʼanoj tajek li yajtuneltake xchiʼuk jech-o tspas batel. Maʼuk noʼox, yuʼun jaʼ lek chil li kʼusitik tukʼe (Sal. 33:5). Jaʼ yuʼun, xuʼ jpʼel ta koʼontontik li chaʼtos liʼe: baʼyel, ti kʼux chaʼi kʼalal muʼyuk tukʼ kʼusi tspasbat li yajtuneltake. Xchibal, ti jaʼ chchapan li kʼusi muʼyuk tukʼ chichʼ pasele. Li ta baʼyel xchanobil ti xcholet ta jchantike, * te laj kalbetik skʼoplal ti ta kʼanelal laj yakʼbe Mantal j-israeletik li Jeovae xchiʼuk ti tukʼ kʼusi la spasbe yantik akʼo mi abol sbaike (Deut. 10:18). Li Mantal akʼbatike chakʼ ta ilel ti ep tajek sbalil chil Jeova li buchʼutik ch-ichʼat ta mukʼe.

2. ¿Kʼusi sjakʼobiltak ta jkʼelbetik skʼoplal?

² Li tsobobbail yuʼun yajtsʼaklomtak Kristoe ayan ta sjabilal 33 ta jkʼakʼaliltik xchiʼuk jaʼo te laj skʼoplal li Smantal Moisese. Pe taje maʼuk skʼan xal ti muʼyuk xa yuʼunik junuk mantal li yajtsʼaklomtak Kristo ti chakʼ ta ilel kʼanelal xchiʼuk tukʼilale. Yuʼun laj yichʼik akʼbel jun achʼ mantal. Li ta xchanobil liʼe baʼyel ta jkʼeltik kʼusi jaʼ li achʼ mantal taje xchiʼuk ta jkʼelbetik skʼoplal li sjakʼobiltak liʼe: ¿Kʼu yuʼun chkaltik ti ta kʼanelal laj yichʼ akʼel li mantal taje? ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti jaʼ sventa tukʼuk kʼusi xichʼ pasele? Li buchʼutik oy kʼusi sbainojik o ti staoj yabtelike, ¿kʼu yelan skʼan spas sbaik ta stojolal yantik kʼalal chchʼunik li mantal taje?

3. ¿Kʼusi smakojbe skʼoplal ‹li smantal Kristo› ti te chal ta Galatas 6:2?

³ (Kʼelo Galatas 6:2). Li yajtsʼaklomtak Kristoe jaʼ xa  chchʼunik «li smantal Kristoe». Li Jesuse muʼyuk la stsʼibabe epal mantaletik li yajchankʼoptake, pe laj onoʼox yakʼbe beiltaseletik, mantaletik xchiʼuk yan kʼusitik ti skʼan stsakik ta ventae. «Li smantal Kristoe» jaʼ skʼoplal skotol li kʼusi laj yakʼ ta chanele. Sventa xkaʼibetik lek smelolale, jkʼelbetik skʼoplal jayibuk sjakʼobiltak ta sventa taje.

4, 5. 1) ¿Kʼu yelan chanubtasvan li Jesuse? 2) ¿Bakʼin chanubtasvan li Jesuse?

⁴ ¿Kʼu yelan la xchanubtas krixchanoetik li Jesuse? Baʼyel, jaʼ li ta skʼopojele. Chkʼot ta oʼontonal li kʼusi chale yuʼun jaʼ laj yalbe skʼoplal li kʼusi melel ta sventa li Stote, li kʼusi mas lek xuʼ jpas ta jkuxlejaltike xchiʼuk ti jaʼ noʼox xuʼ slajes vokolil li Ajvalilal yuʼun Diose (Luk. 24:19). Li xchaʼtosale, jaʼ ti maʼuk noʼox chal mantale, yuʼun laj yakʼ ta ilel ta xkuxlejal li kʼusi skʼan spas li yajchankʼoptake (Juan 13:15).

⁵ ¿Bakʼin chanubtasvan li Jesuse? Jaʼo kʼalal ay xchol mantal ta balumile (Mat. 4:23). Jech xtok, laj to xchanubtas yajtsʼaklomtak kʼalal jaʼtik toʼox laj yichʼ chaʼkuxesele. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal te tsobolik te van voʼob sien yajtsʼaklomtake, te laj yakʼ sba ta ilel li Jesuse xchiʼuk laj yalanbe ti akʼo spasik ta jchankʼop li krixchanoetike (Mat. 28:19, 20; 1 Kor. 15:6). Kʼalal sut batel ta vinajel li Jesuse, jech-o la xchanubtas li yajchankʼoptak ta skoj ti jaʼ li mero Jolil ta tsobobbaile. ¿Kʼuxi jnaʼojtik taje? Yuʼun li ta sjabilaltik 96 ta jkʼakʼaliltike, la stunes jtakbol Juan yoʼ spatbe yoʼonton xchiʼuk ti xakʼbe tojobtasel li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele (Kol. 1:18; Apok. 1:1).

6, 7. 1) ¿Bu tsʼibabil kom li kʼusitik laj yakʼ ta chanel li Jesuse? 2) ¿Kʼusi skʼan jpastik yoʼ xkakʼ ta jkuxlejaltik li smantal Kristoe?

⁶ ¿Bu tsʼibabil kom li kʼusitik laj yakʼ ta chanel li Jesuse? Li chanib Evanjelioetik ta Vivliae te chalbe skʼoplal li kʼusitik la spase xchiʼuk li kʼusitik laj yal kʼalal ay ta balumil li Jesuse. Pe li Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti chalbe skʼoplal Kristoe xuʼ skoltautik ek ta yaʼibel smelolal li kʼusi tsnop Jesuse, yuʼun jnaʼojtik ti ventainatik yuʼun chʼul espiritu li buchʼutik la stsʼibaike xchiʼuk laj yichʼbeik «li snopben Kristoe» (1 Kor. 2:16).

⁷ ¿Kʼusi chakʼ jchantik? Jaʼ ti toj tunel  kuʼuntik li kʼusitik laj yakʼ ta chanel li Jesuse. Yuʼun li smantal Kristoe xuʼ skoltautik ta jnatik, ta kabteltik, ta chanun xchiʼuk li ta tsobobbaile. Sventa xkojtikintik lek li mantal taje, skʼan jchantik li Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti chalbe skʼoplal Kristoe xchiʼuk ti jnopbetik skʼoplale. Pe sventa xkakʼ ta jkuxlejaltik li smantal Kristoe, skʼan jchʼuntik li beiltaseletike, li mantaletike xchiʼuk li kʼusi chal akʼo jpastik li Tsʼibetik ta Griego Kʼope. Mi jech ta jpastike, yakal me ta jchʼunbetik smantal li Jdiostik Jeovae ti jaʼ te likem ta stojolal skotol li kʼusi laj yakʼ ta chanel li Jesuse (Juan 8:28).

8. ¿Bu lokʼem talel li smantal Kristoe?

⁸ Li buchʼutik nakalik ta jpʼej na ti lek meltsanbile xchiʼuk ti lek tsots snakleb o yibele jun noʼox yoʼontonik. Jaʼ jech chkaʼi jbatik ek kʼalal ta jchʼuntik jun mantal ti oy lek slikebe. Li smantal Kristoe lek tajek li snakleb o ti bu lokʼem tale, yuʼun jaʼ li ta kʼanelale. ¿Kʼu yuʼun ti jech chkaltike?

9, 10. 1) ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti jaʼ tijbat yoʼonton Jesus li kʼanelal kʼalal oy kʼusi la spase? 2) ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal?

⁹ Baʼyel, skotol li kʼusi la spas Jesuse jaʼ ta skoj ti snaʼ xkʼanvane. Li Jesuse kʼuxubaj ta yoʼonton krixchanoetik ta skoj ti skʼanojane, jaʼ yuʼun la xchanubtasan, la xpoxtaan li buchʼutik ipike, la smakʼlin li buchʼutik chviʼnajike xchiʼuk la xchaʼkuxes li animaetike (Mat. 14:14; 15:32-38; Mar. 6:34; Luk. 7:11-15). Sventa spas yuʼun taje, ep la xchʼak skʼakʼal xchiʼuk lub tajek. Pe ta sjunul yoʼonton la spas yuʼun jaʼ mas tsots skʼoplal chil li kʼusitik chtun yuʼun yantike. Pe ti kʼuxi mas to labal sba laj yakʼ ta ilel ti skʼanojutike, jaʼ ti laj yakʼ xkuxlejal ta jtojolaltike (Juan 15:13).

¹⁰ ¿Kʼusi chakʼ jchantik? Xuʼ me jchanbetik stalelal Jesus mi jaʼ mas tsots skʼoplal chkiltik li kʼusi chtun yuʼun yantike xchiʼuk mi oy xkʼuxul koʼontontik ta stojolal li krixchanoetik ti ta jcholbetik mantale. Mi jaʼ tstij koʼontontik li xkʼuxul oʼontonal yoʼ jcholbetik mantal xchiʼuk ti jchanubtastik li krixchanoetike, jaʼ me jech yakal ta jchʼunbetik li smantal Kristoe.

11, 12. 1) ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti oyutik tajek ta yoʼonton li Jeovae? 2) ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti jnaʼ xijkʼanvan jech kʼuchaʼal li Jeovae?

¹¹ Xchibal, li Jesuse laj yakʼ ta ilel ti snaʼ xkʼanvan li Stote. Ti kʼu sjalil la xchol mantale laj yakʼ ta ilel ti oy tajek ta yoʼonton yajtuneltak li Jeovae. Yuʼun chanubtasvan ti ep jbaliltik chilutik ta jujuntal li Jtotik ta vinajele (Mat. 10:31). Laj yal xtok ti oy ta yoʼonton Jeova ti sutes yoʼontonik li buchʼutik namajemik ta stojolale xchiʼuk ti lek chichʼik chʼamel yan velta mi sutik tal ta tsobobbaile (Luk. 15:7, 10). Jech xtok, li Diose laj yakʼ ta ilel ti skʼanojutik tajek kʼalal laj yakʼ xkuxlejal ta jtojolaltik li Xnichʼon yoʼ spojutike (Juan 3:16).

¹² ¿Kʼusi chakʼ jchantik? ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti jnaʼ xijkʼanvan jech kʼuchaʼal li Jeovae? (Efes. 5:1, 2). Jaʼ ti epuk sbalil xkiltik li kermanotaktike xchiʼuk ti lekuk jchʼamtik li buchʼutik tsutik tal ta stojolal Jeova ti namajemik toʼoxe (Sal. 119:176). Xuʼ me xkakʼtik ta ilel ti jkʼanoj kermanotik mi oy kʼusi ta jpastik ta stojolalike, jech kʼuchaʼal ti jkoltatik kʼalal oy kʼusi chtun yuʼunike (1 Juan 3:17). Mi chkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtik li yantike, jaʼ me jech yakal ta jchʼunbetik li smantal Kristoe.

13, 14. 1) ¿Kʼusi mantal laj yal Jesus li ta Juan 13:34 xchiʼuk 35, xchiʼuk kʼu yuʼun chkaltik ti achʼ toe? 2) ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltik li achʼ mantal taje?

¹³ Yoxibal, li Jesuse laj yalbe yajtsʼaklomtak ti akʼo skʼanik yantik jech kʼuchaʼal la spas li stuke (kʼelo Juan 13:34, 35). Li mantal liʼe achʼ to, yuʼun muʼyuk toʼox te li ta Mantal laj yakʼbe j-israeletik li Jeovae. Li Jesuse laj yal ti skʼan akʼo jkʼan li kermanotaktik jech kʼuchaʼal la spase. Skʼan masuk to jkʼan li kermanotaktik ti jaʼ mu sta ti kʼu yepal jkʼanoj jba  jtuktike xchiʼuk ti xkakʼ jkuxlejaltik ta stojolalik eke. Pe sventa spas kuʼuntik taje, skʼan jechuk xijkʼanvan kʼuchaʼal la spas li Jesuse.

¹⁴ ¿Kʼusi chakʼ jchantik? ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltik li achʼ mantale? Ta jpʼelchaʼpʼel noʼoxe, jaʼ ti jlokʼes koʼontontik ta skoltael li kermanotaktike. Mu baluk noʼox ti jpastik li kʼusi mas ep sbalile, jaʼ xkaltik, ti chkakʼ jkuxlejaltik ta stojolalike. Yuʼun skʼan jpastik xtok li kʼusitik muʼyuk tsots skʼoplal yileluke. Jech kʼuchaʼal liʼe, ti xbat kikʼtik tal junuk ermano ti yij xa sventa xbat ta tsobajele, ti jkomtsantik li kʼusi lek chkaʼitik spasel sventa jmuyubtabetik yoʼonton junuk ermanoe o ti jkʼantik permiso ta kabteltik yoʼ jkolta li kermanotaktik ti chil svokolike. Mi jech ta jpastike, yakal me ta jchʼuntik li smantal Kristoe xchiʼuk ta jkolta jbatik sventa chabibiluk xaʼi sbaik li buchʼutik chkʼotik ta tsobobbaile.

15-17. 1) ¿Kʼusitik la spas Jesus ti te vinaj ti tukʼ kʼusi snaʼ spase? 2) ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik li kʼusi la spase?

¹⁵ Kʼalal chalbe skʼoplal tukʼilal li Vivliae, jaʼ skʼan xal ti jaʼuk jpastik li kʼusi lek chil Diose xchiʼuk ti mu tʼujbiluk yajval jpasbetike. ¿Kʼu yuʼun chkaltik ti jaʼ sventa tukʼuk kʼusi xichʼ pasel li smantal Kristoe?

¹⁶ Baʼyel, kalbetik skʼoplal li kʼusitik la spas Jesus ti te vinaj ti tukʼ kʼusi snaʼ spase. Li vaʼ orae, li bankilaletik ta relijion yuʼun judaetike spʼajojik tajek li krixchanoetik ti yan-o slumalike, chopol chilik li buchʼutik mu masuk tsots skʼoplalike xchiʼuk muʼyuk tstsakik ta mukʼ li antsetike. Jaʼuk li Jesuse tukʼ kʼusitik la spasbe li krixchanoetike xchiʼuk muʼyuk la stʼujanan. La stsakanan ta mukʼ li buchʼutik laj yakʼ xchʼunel yoʼonton ta stojolale akʼo mi yan-o slumalik (Mat. 8:5-10, 13). Muʼyuk la stʼuj li krixchanoetike yuʼun parejo la xcholbe mantal akʼo mi jkʼulej o mi povreik (Mat. 11:5; Luk. 19:2, 9). Muʼyuk la spʼaj li antsetike mi jaʼuk ti tsots xa la skʼoponane, moʼoj, laj yichʼanan ta mukʼ xchiʼuk laj yakʼbe ta ilel slekil yoʼonton akʼo mi muʼyuk lek ilbilik yuʼun li yantike (Luk. 7:37-39, 44-50).

¹⁷ ¿Kʼusi chakʼ jchantik? Xuʼ jchanbetik stalelal Jesus mi muʼyuk chijtʼujvane xchiʼuk mi ta jcholbetik mantal skotol li buchʼutik chchikintaike, mu ventauk kʼu toʼox yelan xkuxlejalik o srelijionik. Li viniketik ti jaʼik yajtsʼaklomtak Kristoe xuʼ xchanbeik stalelal Jesus kʼalal tstsakik ta mukʼ li antsetike. Mi jech ta jpastike, yakal me ta jchʼunbetik li smantal Kristoe.

18, 19. ¿Kʼusitik laj yalbe skʼoplal Jesus ta sventa li tukʼilale, xchiʼuk kʼusi chakʼ jchantik?

¹⁸ Xchibal, jkʼelbetik skʼoplal kʼusi laj yal Jesus ta sventa li tukʼilale. Laj yakʼbe beiltaseletik li yajchankʼoptak sventa tukʼuk kʼusi spasbeik li yantike. Jun skʼelobile jaʼ kʼalal laj yalbe skʼoplal li Mukʼul Lekil Mantale (Mat. 7:12). Jaʼ xkaltik, ti jechuk jpasbetik yantik li kʼusi ta jkʼan akʼo xkichʼtik pasbel eke. ¿Kʼusi sbalil ta jtatik mi tukʼ kʼusi ta jpasbetik li yantike? Jaʼ ti chtijbat yoʼontonik yoʼ tukʼuk kʼusi spasbutike. Pe ¿kʼusi xuʼ jpastik mi oy kʼusi muʼyuk tukʼ kichʼojtik pasbele? Li Jesuse laj yalbe yajtsʼaklomtak ti akʼo spat yoʼontonik ta stojolal Jeova yuʼun jaʼ chchapanbe svokol li buchʼutik ta «kʼakʼal-akʼobal tskʼanik vokol ta stojolale» (Luk. 18:6, 7). Taje jaʼ me li kʼusi jamal yaloj tspas Jeovae, yuʼun yiloj li vokoliletik ta jnuptantik avie xchiʼuk snaʼoj stuk bakʼin chchapan li kʼusi muʼyuk tukʼ kichʼojtik pasbele (2 Tes. 1:6).

¹⁹ ¿Kʼusi chakʼ jchantik? Mi ta jchʼuntik li beiltaseletik laj yalbe skʼoplal Jesuse, tukʼ me kʼusi ta jpasbetik li yantike. Jech xtok, mi oy kʼusi muʼyuk tukʼ kichʼojtik pasbel li ta sbalumil Satanase, xuʼ spat koʼontontik kʼalal chkaʼitik ti jaʼ chchapan stuk Jeova li kʼusi jnuptanojtike.

20, 21. 1) ¿Kʼu yelan skʼan spas sbaik ta stojolal yantik li buchʼutik oy kʼusi sbainojike? 2) Li malaliletike, ¿kʼuxi xuʼ xakʼik ta ilel li kʼanelal laj yakʼ ta ilel Kristoe? 3) ¿Kʼu yelan skʼan spas sbaik ta stojolal yalab xnichʼnabik li totil meʼiletike?

²⁰ Laj xa jchantik talel ti ta kʼanelal lokʼem tal li smantal Kristoe. Jech oxal, sventa xichʼ chʼunel li mantal taje, li buchʼutik oy kʼusi sbainojik o staoj yabtelike skʼan xichʼik ta mukʼ li yantike xchiʼuk skʼan oyuk xkʼuxul yoʼontonik. Skʼan teuk ta sjolik ti oy ta yoʼonton Jesus ti xkakʼtik ta ilel kʼanelal ta kʼusiuk noʼox ta jpastike.

²¹ Ta utsʼ alalil. Li malaliletike skʼan ti jechuk skʼan yajnilik «jech kʼuchaʼal la skʼan tsobobbail li [Kristoe]» (Efes. 5:25, 28, 29). Xuʼ xchanbeik stalelal Jesus mi jaʼ baʼyel tskʼel li kʼusi chtun yuʼun yajnilik o li kʼusi oy ta yoʼontonike. Junantik viniketike vokol chaʼiik ti jechuk skʼan yajnilik kʼuchaʼal la skʼan tsobobbail li Kristoe, jaʼ van ta skoj ti mu toʼox snaʼ xkʼuxubinvan li yutsʼ yalalike xchiʼuk ti muʼyuk tukʼ kʼusi tspasbeik li yantike. Pe skʼan me sjel snopbenik sventa xchʼunbeik smantal Kristo akʼo mi mu jechuk nopemik spasele. Li malaliletik ti chakʼik ta ilel li kʼanelal laj yakʼ ta ilel Jesuse, ch-ichʼatik ta mukʼ yuʼun li yajnilike. Mi skʼanoj ta melel yalab xnichʼnabik li totil meʼiletike, muʼyuk me kʼusi kʼux chalbeik xchiʼuk muʼyuk kʼusi chopol tspasbeik (Efes. 4:31). Sventa jun yoʼonton xaʼi sbaik li yalab xnichʼnabike, skʼan me xakʼik ta ilel xkʼuxul yoʼontonik xchiʼuk ti xkʼanvanik li totil meʼiletike, vaʼun chkʼanatik yuʼun yalab xnichʼnabik xchiʼuk tspat yoʼonton ta stojolalik.

22. Jech kʼuchaʼal chal 1 Pedro 5:1 kʼalal ta 3, ¿buchʼu yuʼun li chijetike xchiʼuk kʼu yelan skʼan xichʼ chabiel?

²² Ta tsobobbail. Li moletik ta tsobobbaile skʼan teuk ta sjolik ti maʼuk yuʼunik li chijetik o li ermanoetike (Juan 10:16; kʼelo 1 Pedro 5:1-3). Kʼalal chal Vivlia li «jtsop xchij Dios» xchiʼuk «li buchʼutik jaʼ yuʼuntak  Diose», chvulesbat ta sjol li moletik ti jaʼ yuʼuntak Jeova li chijetike xchiʼuk ti skʼan xkʼuxubinike (1 Tes. 2:7, 8). Li moletik ta tsobobbail ti jech tspasike lek ch-ilatik yuʼun Jeova, chkʼanatik yuʼun li ermanoetike xchiʼuk ch-ichʼatik ta mukʼ.

23, 24. 1) ¿Kʼusi tspasik li moletik kʼalal oy buchʼu tsaʼ smul li ta tsobobbaile? 2) ¿Kʼusi tskʼelik li moletik kʼalal jech chkʼot ta pasele?

²³ Kʼalal laj yakʼbe Mantaletik Jeova li j-israeletike, ep toʼox kʼusi chchapanik li bankilaletik xchiʼuk li jchapanvanejetik ta jteklume, jech kʼuchaʼal li kʼusitik sventa mantale, kʼalal chlik skʼopike xchiʼuk mi oy buchʼu tsots la saʼ smule. Pe taje jel kʼalal laj yichʼ akʼel li smantal Kristoe. Yuʼun li moletik avie jaʼ xa noʼox chchapanik li kʼusitik sventa mantal kʼalal oy buchʼu tsaʼ smul li ta tsobobbaile, ¿kʼu yuʼun? Yuʼun snaʼojik ti jaʼ xa yakʼojbe ta skʼob Jeova li j-abteletik sventa xchapanik li buchʼu tstikʼ sba ta kʼop o ti tsaʼ smule. Vaʼun jaʼ xa tsnopik li j-abteletik mi tstikʼik ta chukel o mi oy yan kʼuxi chakʼbeik stoj smule (Rom. 13:1-4).

²⁴ Pe ¿kʼusi tspasik li moletik ta tsobobbail kʼalal oy buchʼu tsots tsaʼ smule? Kʼalal jech chkʼot ta pasele, skʼan stunesik li Vivlia yoʼ skʼelbeik lek skʼoplal xchiʼuk ti lekuk kʼusi xkʼot ta nopel yuʼunike. Te ta sjolik xtok ti ta kʼanelal laj yichʼ akʼel li smantal Kristoe. Jaʼ yuʼun, li moletik eke jaʼ chtijbat yoʼontonik li kʼanelal sventa skʼelik kʼuxi xuʼ skoltaik li buchʼu te ta tsobobbail ti chopol kʼusi laj yichʼ pasbele. Jech xtok, li moletike skʼan jaʼuk xtijbat yoʼontonik li kʼanelal yoʼ skʼelik mi ta melel sutesoj yoʼonton li jpas mulile xchiʼuk mi stakʼ to koltael sventa lekuk xil sba yan velta xchiʼuk li Jeovae.

25. ¿Kʼusi ta jkʼeltik li ta yan xchanobile?

²⁵ Ta jtojtik tajek ta vokol ti jaʼ xa ta jchʼuntik li smantal Kristoe. ¿Kʼusi lek chkʼot ta pasel mi chkakʼ kipaltik ta xchʼunel li smantal Kristoe? Jaʼ ti jun noʼox yoʼonton chaʼi sbaik li buchʼutik chkʼotik ta tsobobbaile, oy sbalil chaʼi sbaik xchiʼuk chabibil chaʼi sbaik. Pe avie, «yantik sok batel li viniketik ti toj chopolike» (2 Tim. 3:13). Jaʼ yuʼun, skʼan xkichʼ jpʼijiltik. Pe ¿kʼuxi chvinaj ta tsobobbail li stukʼilal Jeova kʼalal chichʼ kʼelbel skʼoplal li ololetik ti chlajik ta ilbajinele? Taje jaʼ ta jkʼelbetik skʼoplal li ta yan xchanobile.