1. Mɛni he je nɛ e sa nɛ waa bu Yesu kɔkɔ bɔmi ɔ tue ɔ?

BENƐ Yesu ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a he munyu tue ɔ, e de ke: “Nyɛɛ hyɛ nyɛ he nɔ saminya konɛ . . . si himi ɔ mi yeyeeye peemi nɛ ko ba he nyɛ tsui kɔkɔɔkɔ.” (Luka 21:34) E sa nɛ waa bu kɔkɔ bɔmi nɛ ɔ tue. Mɛni he je? Mwɔnɛ ɔ, haomihi nɛ nihi kɛ ngɛ kpee ɔ, lɔ ɔmɛ nɔuu nɛ wɔ hu waa kɛ ngɛ kpee.

2. Mɛni haomihi nɛ nyɛmimɛ kɛ ngɛ kpee?

² Be komɛ ɔ, waa kɛ haomihi fuu kpee ɔ ngɛ be kake mi. Mo susu nɔ hyɛmi ní nɛ ɔmɛ a he nɛ o hyɛ. Nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke John * nu hiɔ ko nɛ nuɔ nɔ juɛmi nɛ a tsɛɛ ke multiple sclerosis. Hiɔ nɛ ɔ ha we nɛ nɔmlɔ tso ɔ he ní komɛ nɛ tsu ní. E yo nɛ e kɛ lɛ hi si maa pee jeha 19 ɔ hu je e he. E bi yihi enyɔ ɔmɛ hu kpa Yehowa sɔmɔmi. Nyɛminyumu kpa ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Bob kɛ e yo Linda hu kɛ nyagba komɛ kpe. Mɛ tsuo a ní tsumi puɛ, nɛ akɛnɛ a nyɛ we nɛ a wo a tsu he hiɔ hu he je ɔ, e sa nɛ a hia kɛ je we ɔ mi. Jehanɛ hu ɔ, Linda ba nu tsui hiɔ ko nɛ ngɛ gbeye, nɛ hiɔ kpa ko hu ha nɛ e nɔmlɔ tso ɔ nyɛ we nɛ e hwu kɛ si hiɔhi.

3. Ngɛ Filipi Bi 4:6, 7 ɔ nya a, mɛni nɔ mi mami wa ma nyɛ ma ná?

³ Wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa nɛ ji wa Bɔlɔ kɛ wa Tsɛ nɛ e ngɛ suɔmi ɔ le bɔ nɛ haomihi nɛ baa wa nɔ ɔ peeɔ wɔ ha. Enɛ ɔ he ɔ, e suɔ kaa e maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa da wa haomi ɔmɛ a nya. (Kane Filipi Bi  4:6, 7.) Mawu Munyu ɔ tsɔɔ haomihi nɛ ba Mawu sɔmɔli fuu a nɔ kɛ bɔ nɛ Yehowa ye bua mɛ ha nɛ a nyɛ da nya. Nyɛ ha nɛ wa susu Mawu sɔmɔli nɛ ɔmɛ ekomɛ a he nɛ waa hyɛ.

4. Mɛni haomihi nɛ Eliya kɛ kpe, nɛ mɛni e na kaa Yehowa pee ha lɛ?

⁴ Eliya sɔmɔ Yehowa ngɛ behi nɛ a mi wa mi, nɛ e kɛ nyagbahi nɛ a mi wa fuu kpe. Israel matsɛmɛ nɛ a yi anɔkuale ɔ a ti nɔ kake nɛ a tsɛɛ lɛ ke Ahab ɔ ya ngɔ Yezebel nɛ e ji Baal jalɔ nɛ e yi mi wa saminya. A ha nɛ Israel bi fuu ya ja Baal, nɛ a gbe Yehowa gbali fuu. Se Eliya lɛɛ e je a dɛ. Pee se nɛ hwɔ ko nɛ nya wa ba a, Eliya yi ná wami ejakaa e ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ. (1 Ma. 17:2-4, 14-16) Jehanɛ hu ɔ, benɛ Eliya kɛ Baal gbali ɔmɛ kɛ Baal jali ɔmɛ ya kpe ɔ, e ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ. E wo Israel bi ɔmɛ he wami kaa a ja Yehowa. (1 Ma. 18:21-24, 36-38) Eliya na bɔ nɛ Yehowa ye bua lɛ ha ngɛ haomihi babauu a mi.

5-6. Kaa bɔ nɛ 1 Matsɛmɛ 19:1-4 ɔ tsɔɔ ɔ, kɛ Eliya nu he ha kɛɛ, nɛ mɛni Yehowa pee kɛ tsɔɔ kaa e suɔ lɛ?

⁵ Kane 1 Matsɛmɛ 19:1-4. Benɛ Manyɛ Yezebel de Eliya kaa e maa gbe lɛ ɔ, Eliya ye gbeye nɛ e tu fo kɛ ho Beersheba ya. E kɔni mi jɔ̃, nɛ “e ná nɛ e gbo.” Mɛni ha nɛ e nu he jã a? Eliya yi mluku, nɛ “e ngɛ he numihi kaa wɔ nɔuu.” (Yak. 5:17) Eko ɔ, e hao wawɛɛ, nɛ pɔ hu tɔ e he. Eko ɔ, e susu kaa mɔde nɛ e ngɛ bɔe  kaa e maa ye bua nihi konɛ a ja Mawu ɔ pee yaka. E nɛ́ tsakemi ko ngɛ Israel, nɛ jehanɛ hu ɔ, e pee lɛ kaa lɛ pɛ nɛ e ngɛ Yehowa sɔmɔe. (1 Ma. 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Eko ɔ, bɔ nɛ gbalɔ anɔkualetsɛ nɛ ɔ pee e ní ha a maa pee wɔ nyakpɛ. Se Yehowa lɛɛ e nu lɛ sisi.

⁶ Yehowa kã we Eliya hɛ mi ngɛ munyuhi nɛ e tu ɔ he. Mohu ɔ, e ye bua lɛ, nɛ e wo lɛ he wami. (1 Ma. 19:5-7) Pee se ɔ, Yehowa to e tsui si, nɛ e dla Eliya susumi kɛ gu e he wami kpetekpleenyɛ ɔ nɛ e je kpo kɛ tsɔɔ lɛ ɔ nɔ. Yehowa de Eliya kaa loloolo ɔ, nihi 7,000 ngɛ Israel nɛ a ja we Baal. (1 Ma. 19:11-18) Yehowa gu blɔ slɔɔtohi a nɔ kɛ tsɔɔ Eliya kaa e suɔ lɛ.

7. Kɛ bɔ nɛ Yehowa ye bua Eliya ha a woɔ wɔ he wami ha kɛɛ?

⁷ Anɛ o kɛ haomi ko ngɛ kpee lo? Lemi nɛ wa le kaa Yehowa nu Eliya sisi ɔ woɔ wa bua! Enɛ ɔ haa nɛ wa náa nɔ mi mami kaa wɔ hu Yehowa nuɔ wɔ sisi ke wa ngɛ haoe. E le wa nyɛmi, wa susumi kɛ bɔ nɛ e peeɔ wɔ ha. (La 103:14; 139:3, 4) Ke wa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kaa bɔ nɛ Eliya pee ɔ, Yehowa maa ye bua wɔ kɛ da níhi nɛ haa nɛ wa hao ɔmɛ a nya.​—La 55:22.

8. Mɛni blɔ nɔ Yehowa maa gu kɛ ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o da o haomi ɔmɛ a nya?

⁸ Haomi ma nyɛ ma ha nɛ o ná susumi nɛ dɛ, nɛ o kɔni mi ma nyɛ ma jɔ̃. Ke e ba jã a, mo kai kaa Yehowa maa ye bua mo kɛ da haomi ɔ nya. Mɛni blɔ nɔ e maa gu kɛ ye bua mo? E suɔ nɛ o de lɛ níhi nɛ ngɛ mo haoe ɔ, nɛ e pee klaalo kaa e maa ye bua mo. (La 5:3; 1 Pet. 5:7) Lɔ ɔ he ɔ, ko kpa sɔlemi ngɛ o haomi ɔmɛ a he. Yehowa kɛ mo be munyu tue tɛɛ kaa bɔ nɛ e kɛ Eliya tu munyu ɔ, mohu ɔ, e kɛ mo maa tu munyu kɛ gu Baiblo ɔ kɛ e we asafo ɔ nɔ. Níhi nɛ o maa kane ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ maa wo o bua, nɛ e ma ha nɛ o ná hɛ nɔ kami. Jehanɛ hu ɔ, nyɛmimɛ nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ maa wo mo he wami.​—Rom. 15:4; Heb. 10:24, 25.

9. Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ wa huɛ ko nɛ wa he lɛ ye ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ?

⁹ Yehowa de Eliya ke é ngɔ e ní tsumi ɔ eko kɛ wo Elisha dɛ. Yehowa gu lɔ ɔ nɔ kɛ ha Eliya huɛ kpakpa, nɛ atsinyɛ jemi ko be he kaa Elisha ye bua lɛ benɛ e kɔni mi jɔ̃ ɔ. Jã nɔuu nɛ ke wa de wa huɛ ko nɛ wa he lɛ ye wa haomi ɔ, e ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa da nya. (2 Ma. 2:2; Abɛ 17:17) Ke e peeɔ mo kaa o be nɔ ko nɛ maa ye bua mo ɔ, moo sɔle ha Yehowa nɛ e ye bua mo konɛ o na nyɛmi ko nɛ e nane pi si nɛ e ma nyɛ maa wo mo he wami.

10. Kɛ Eliya níhi a si kpami ɔ woɔ wɔ he wami ha kɛɛ, nɛ kɛ si womi nɛ ngɛ Yesaya 40:28, 29 ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ ha kɛɛ?

¹⁰ Yehowa ye bua Eliya kɛ da e haomi ɔmɛ a nya, nɛ e nyɛ nɛ e kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ Yehowa jehahi babauu. Eliya níhi a si kpami ɔ woɔ wɔ he wami. Be komɛ ɔ, waa kɛ haomihi nɛ a mi wa kpeɔ, nɛ wa he wami tsuo taa. Se kɛ̃ ɔ, ke wa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ ɔ, e ma ha wɔ he wami nɛ wa hia a konɛ waa ya nɔ nɛ wa sɔmɔ lɛ.​—Kane Yesaya 40:28, 29.

11-13. Kɛ haomihi nɛ Mawu sɔmɔli etɛ komɛ nɛ a hi si blema a kɛ kpe ɔ ha nɛ a pee a ní ha kɛɛ?

¹¹ Mawu sɔmɔli kpa komɛ nɛ a hi si blema a hu kɛ haomihi nɛ a mi wa kpe. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Hana yeɔ aywilɛho wawɛɛ ngɛ fɔmi nɛ e fɔ we ɔ he je, nɛ e hunoyo ɔ  hu yeɔ e he fɛu. (1 Sam. 1:2, 6) Haomi nɛ Hana kɛ kpe ɔ ha nɛ e haoɔ, e foɔ ya, nɛ e nyɛ we ní yemi po.​—1 Sam. 1:7, 10.

¹² Matsɛ David hu kɛ haomihi kpe be komɛ. Mo susu nyagba komɛ nɛ e kɛ kpe ɔmɛ a he nɛ o hyɛ. Tɔmihi babauu nɛ e tɔ̃ ɔ ha nɛ e he nile hao lɛ. (La 40:12) E bi Absalom nɛ e suɔ lɛ ɔ te si kɛ wo lɛ, nɛ Absalom gu mi kɛ gbo. (2 Sam. 15:13, 14; 18:33) Jehanɛ hu ɔ, David huɛ ko nɛ nyu bi ngɛ e kɛ lɛ a kpɛti ɔ je e se. (2 Sam. 16:23–17:2; La 55:12-14) Lahi babauu nɛ David ngma a tsɔɔ bɔ nɛ nyagbahi nɛ e kɛ kpe ɔ ha nɛ e kɔni mi jɔ̃ ha. Jehanɛ hu ɔ, e la amɛ haa nɛ wa naa bɔ nɛ e ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ ha.​—La 38:5-10; 94:17-19.

¹³ Pee se ɔ, la polɔ ko hu hɛ ya kɔ yiwutsotsɛmɛ a nɔ. Eko ɔ, la polɔ nɛ ɔ ji Levi no nɛ a tsɛɛ lɛ Asaf nɛ e sɔmɔ ngɛ ‘Mawu we klɔuklɔu ɔ’ nina. La polɔ nɛ ɔ hao wawɛɛ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ e bua jɔmi tsuo ta. E bɔni susumi po kaa jɔɔmi tsɔ ko be Mawu nɛ e ngɛ sɔmɔe ɔ mi.​—La 73:2-5, 7, 12-14, 16, 17, 21.

14-15. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Mawu sɔmɔli etɛ ɔmɛ a he ngɛ wa hɛ nɛ waa kɛ maa fɔ Yehowa nɔ ɔ mi?

¹⁴ Mawu sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ etɛ ɔmɛ nɛ wa susu a he ɔ tsuo ngɔ a hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ konɛ e ye bua mɛ. A je a tsui mi kɛ sɔle, nɛ a de Yehowa a nyagba amɛ kɛ nɔ́ he je nɛ a hao ɔ. A haomi ɔmɛ tsuo se ɔ, a nane pui ngɛ Yehowa we ɔ.​—1 Sam. 1:9, 10; La 55:22; 73:17; 122:1.

¹⁵ Yehowa mi mi sã lɛ ngɛ a he, nɛ e ye bua a ti nɔ fɛɛ nɔ. Hana ná tue mi jɔmi. (1 Sam. 1:18) David ngma ke: ‘Nɔ nɛ peeɔ nɔ́ nɛ da a, haomi babauu baa e nɔ;  se Yehowa jeɔ lɛ kɛ jeɔ lɛ tsuo mi.’ (La 34:19) Pee se ɔ, la polɔ ɔ hu nu he kaa Yehowa “pɛtɛ [e hiɔ nine] he,” nɛ e je suɔmi mi kɛ wo lɛ ga. E la ke: ‘Se imi lɛɛ e hi kaa ma hɛ kɛ su Mawu he. Ma ya sa we ngɛ Nyɔmtsɛ Yehowa ngɔ.’ (La 73:23, 24, 28) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Mawu sɔmɔli etɛ nɛ ɔmɛ a he? Waa kɛ nyagbahi nɛ a mi wa maa kpe be komɛ, nɛ wa maa hao. Se ke wa pue wa yi mi tɛ ngɛ bɔ nɛ Yehowa ye bua ni kpahi ha a he, nɛ wa sɔle ha lɛ, nɛ wa pee e suɔmi nya ní ɔ, wa ma nyɛ maa da wa haomi ɔmɛ a nya.​—La 143:1, 4-8.

16-17. (a) Mɛni he je nɛ e sɛ nɛ wa tsɔ wa he ɔ? (b) Kɛ wa ma plɛ kɛ ná he wami ekohu kɛɛ?

¹⁶ Nɔ́ kpa ko hu nɛ e he hia wawɛɛ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ Mawu sɔmɔli etɛ ɔmɛ a he ji kaa, e sɛ nɛ wa tsɔ wa he kɛ je Yehowa kɛ e we bi a he. (Abɛ 18:1) Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Nancy nɛ e hao wawɛɛ benɛ e huno je e he ɔ de ke: “Be komɛ ngɛ nɛ i sume nɛ ma na nɔ ko hɛ mi aloo i kɛ nɔ ko maa sɛɛ ní. Se i yɔse kaa ye he nɛ i tsɔ ɔ haa nɛ i yeɔ aywilɛho mohu.” Benɛ Nancy bɔni ni kpahi nɛ a kɛ  nyagbahi ngɛ kpee ɔ ye buami ɔ, níhi tsake. E de ke: “Ke nihi ngɛ mi a nyagbahi dee ɔ, i buɔ mɛ tue saminya. I ba yɔse kaa ke i ngɔ ye juɛmi kɛ ma a nyagba amɛ a nɔ ɔ, lɔ ɔ ha we nɛ ma susu ye nyagba amɛ a he tsɔ.”

¹⁷ Asafo mi kpehi nɛ wa maa ya a maa wo wɔ he wami. Ke wa ya asafo mi kpe ɔ, wa ma ha nɛ Yehowa ma ná he blɔhi fuu kɛ ye bua wɔ; e maa “piɛɛ [wa] he” nɛ e maa “jɔɔ [wa] bua.” (La 86:17) Ke wa ya asafo mi kpe ɔ, Yehowa guɔ e mumi klɔuklɔu ɔ, e Munyu ɔ, kɛ e sɔmɔli a nɔ kɛ woɔ wɔ he wami. Jehanɛ hu ɔ, wa náa he blɔ ngɛ lejɛ ɔ kɛ woɔ “wa sibi he wami.” (Rom. 1:11, 12) Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Sophia de ke: “Yehowa kɛ nyɛmimɛ ɔmɛ ye bua mi nɛ i nyɛ fĩ si. Nɔ́ nɛ ye bua mi titli ji asafo mi kpe ɔmɛ. I yɔse kaa fiɛɛmi ní tsumi ɔ kɛ asafo ɔ mi ní tsumihi nɛ i kɛ ye he wo mi ɔ ye bua mi nɛ i nyɛ da ye haomi ɔ nya.”

18. Ke wa kɔni mi jɔ̃ ɔ, mɛni Yehowa maa pee ha wɔ?

¹⁸ Ke wa kɔni mi jɔ̃ ɔ, e sa nɛ wa kai kaa Yehowa wo si kaa hwɔɔ se ɔ, e ma je wa nyagba amɛ kɛ je kulaa. Se amlɔ nɛ ɔ po ɔ, e yeɔ bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa da nya. Ke wa kɔni mi jɔ̃ aloo wa hɛ kɛ nɔ fɔmi tsuo ta a, Yehowa haa wɔ “suɔmi ɔ kɛ he wami ɔ” konɛ wa kɛ da nya.​—Filip. 2:13.

19. Mɛni nɔ mi mami nɛ Roma Bi 8:37-39 ɔ haa nɛ wa náa?

¹⁹ Kane Roma Bi 8:37-39. Bɔfo Paulo ha nɛ wa le kaa nɔ́ ko nɔ́ ko be nyɛe ma je wɔ kɛ je Mawu suɔmi ɔ he. Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ ye bua wa nyɛmimɛ nɛ a kɛ haomihi ngɛ kpee ɔ? Ní kasemi nɛ nyɛɛ se ɔ maa tsɔɔ wɔ bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ je mi mi sami kpo nɛ waa ye bua nyɛmimɛ nɛ a kɛ haomihi ngɛ kpee ɔ kɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yehowa kasee.