1. Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima lele adia ne Jesu rhie ne ima?

VBE Jesu ghi guan kaan okiekie ẹdẹ, ọ na wẹẹ: “Wa gha begbe! Wa ghẹ gie . . . osi ẹmwẹ agbọn na mu uwa.” (Luk 21:34) Ọ khẹke ne ima gha lele adia na, rhunmwuda, ai miẹn ọmwa ne ẹi werriẹ aro daa ọlọghọmwa ughughan vbe ẹghẹ ne ima ye na.

2. De ọlọghọmwa ughughan ne etẹn ima werriẹ aro daa?

² Ugbẹnso, ọlọghọmwa ughughan sẹtin wa de rre vbe uhukpa. Vbe igiemwi, ọ mwẹ ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre John * nọ ghaa khuọnmwi emianmwẹ nọ wegbe na tie ẹre multiple sclerosis. Vbuwe ẹghẹ na kha na, ọvbokhan rẹn ne iran gba gha rrọọ vbe ọwara ukpo 19, na kpa sẹrae. Asẹ na ẹre ivbi ẹre nikhuo eva vbe ya zẹ owẹ ihan, iran na sẹ e Jehova rae. Ọ mwẹ ọdọ vbe amwẹ ọvbehe na tie ẹre Bob kevbe Linda ni werriẹ aro daa ọlọghọmwa nọ lughaẹn ne ọghe Jọn. A keghi khu iran eva vbe iwinna, iran ma ghi miẹn igho ya gha hae osa owa. Ọ ma fo ye evba, emianmwẹ ẹkokoudu nọ gha sẹtin miẹn ọmwa uhunmwu na dekun e Linda. Yevbesọni, ọ na vbe gha mwẹ emianmwẹ ọvbehe na tie ẹre arthritis.

3. Zẹvbe nọ rre ebe Filipai 4:6, 7, de emwi nọ khẹke ne ima gha mwẹ vbe orhiọn?

³ Ọ khẹke ne ima gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, e Jehova nọ re Ayi ọghomwa nọ hoẹmwẹ ima, rẹn vbene emwi ye ima hẹ, vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa. Ọ vbe hoo nọ ru iyobọ ne ima ya sẹtin zinegbe ọlọghọmwa ne ima rhirhi werriẹ aro daa. (Tie Filipai 4:6, 7.) E Baibol guan kaẹn ọlọghọmwa nibun ne eguọmwadia  Osanobua werriẹ aro daa vbe ẹghẹ nẹdẹ. Ọ vbe ya ima rẹn vbene Jehova ya ru iyobọ ne iran. Gia ziro yan eso vbọ.

4. De isievẹn eso ne Ẹlaija werriẹ aro daa? De aro ne uwẹ roro ighẹ Ẹlaija ghi ya gha ghee Jehova rhunmwuda iyobọ nọ ru nẹẹn?

⁴ Ẹghẹ nọ wegbe ẹre Ẹlaija ya gha re akhasẹ, rhunmwuda ọni, ọ wa werriẹ aro daa isievẹn nibun. Ọba Ehab ẹre ọ ghaa kha yan otọ Izrẹl vbe ẹghẹ nii. Ọ kegha re ọkpa vbe usun ọba ni ma ya ẹkoata ga e Jehova. E Jezibẹl nọ mwẹ ekhọe atosi, nọ vbe gha ga e Bel, ẹre Ehab rhie rọnmwẹ. Iran keghi ya ugamwẹ e Bel vẹwae vbe otọ Izrẹl, iran na vbe gbele akhasẹ ọghe Jehova nibun rua. Ẹlaija keghi lẹẹ fua. Ẹlaija vbe miẹn uhunmwu vbe ẹghẹ ne ukhunmwu ya fi la ẹghẹ nọ taẹn vbe otọ Izrẹl, rhunmwuda, ọ mu ẹtin yan e Jehova. (1 Ọba 17:2-4, 14-16) Yevbesọni, e Jehova ẹre Ẹlaija vbe hẹnhẹn egbe yan vbe ẹghẹ nọ ya si avbe akhasẹ e Bel evẹn. Ọ keghi rhie igiọdu ne Ivbi Izrẹl ne iran gha ga e Jehova. (1 Ọba 18:21-24, 36-38) Ẹlaija wa bẹghe osẹ nibun ni rhiẹre ma wẹẹ, e Jehova wa gha rre irẹn iyeke.

5-6. Zẹvbe nọ rre ebe 1 Ọba 19:1-4, de iziro ne Ẹlaija ghaa mwẹ? De vbene Jehova ya rhiẹre ma wẹẹ irẹn hoẹmwẹ Ẹlaija?

⁵ Tie 1 Ọba 19:1-4. Vbọrhirhighayehẹ, ohan keghi suẹn gha mu Ẹlaija vbe ẹghẹ ne Jezibẹl ya kha wẹẹ irẹn gha gbe ẹre rua. Rhunmwuda ọni, ọ keghi lẹẹ gha rrie Biẹsiẹba. Iro keghi han Ẹlaija sẹrriọ wẹẹ, ọ na wẹẹ irẹn wu ẹre ọ maan sẹ. Vbọ ya Ẹlaija gha mwẹ egbe iziro vbenian?  Rhunmwuda, ọmwa nọ ma gba “vbene ima ye, ọre Ẹlaija vbe gha khin.” (Jems 5:17) Ọ gha kẹ, ọlọghọmwa nọ ghaa la gberra ẹre ọ ya egbe wọọ re. Ọ gha kẹ, te Ẹlaija ghaa roro ẹre wẹẹ, te iwinna hia ne irẹn ru vbe egbe Ivbi Izrẹl wa dihoi rua rhunmwuda iran ma kue fi werriẹ; ughaghe te ọ vbe gha roro ẹre wẹẹ, irẹn ọkpa kẹkan ẹre ọ ghi wa kẹ vbe otọ Izrẹl nọ ga e Jehova. (1 Ọba 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Ọna sẹtin kpa ima odin, rhunmwuda akhasẹ nọ mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe ẹre Ẹlaija ghaa khin. Vbọrhirhighayehẹ, e Jehova rẹn vbene emwi ghaa ye Ẹlaija hẹ.

⁶ E Jehova ma gu Ẹlaija gui ye iziro nọ ma gba nọ ghaa mwẹ. Nọghayayerriọ, ọ keghi rhie igiọdu ne Ẹlaija. (1 Ọba 19:5-7) Ọ ghi sẹ ẹghẹ, e Jehova keghi ya ẹtin ẹnrẹn ru emwi ọyunnuan eso. Erriọ ẹre ọ ya dia iziro ọghe Ẹlaija. E Jehova keghi gi ẹre rẹn wẹẹ, orhunmwu 7,000 wa ye rre otọ Izrẹl, ni ya ẹkoata ga irẹn. (1 Ọba 19:11-18) Odẹ ọghe uzaromiẹn vbenian ẹre Jehova ya rhiẹre ma wẹẹ, irẹn gele hoẹmwẹ Ẹlaija.

7. De ilẹkẹtin ne ima mwẹ rhunmwuda vbene Jehova ya ru iyobọ ne Ẹlaija?

⁷ Ọ mwẹ ọlọghọmwa nọ wegbe ne u werriẹ aro daa ra? U miẹn vbene ọ fu ima ẹko rre hẹ ne ima na rẹn wẹẹ, e Jehova rẹn vbene emwi ghaa ye Ẹlaija hẹ! Ọna vbe ya ima rẹn wẹẹ, e Jehova vbe rẹn ọlọghọmwa ughughan ne ima la gberra. Ọ rẹn ako ne ima na vburriẹ, ọ vbe rẹn iziro ekhọe ima kevbe vbene emwi ye ima hẹ. (Psm 103:14; 139:3, 4) Ma gha hẹnhẹn egbe yan e Jehova vbene Ẹlaija ru ẹre, ọ gha ru iyobọ ne ima ya zin egbe ọlọghọmwa ne ima rhirhi gha werriẹ aro daa.—Psm 55:22.

8. De vbene u gha ya sẹtin miẹn iyobọ vbe obọ e Jehova vbe u ghaa rre ibavbaro?

⁸ Ma ghaa rre uwu ibavbaro, ma sẹtin do gha mwẹ iziro nọ ma gba, ẹghẹ nii, iro ghi do han ima. Ọ ghaa yerriọ, ghẹ mianmian wẹẹ e Jehova gha ru iyobọ nuẹn. Vbọ khian ya ru iyobọ nuẹn hẹ? E Jehova hoo ne u ta enegbe ruẹ hia ma irẹn vbe erhunmwu. U gha ru vberriọ, ọ gha wa họn erhunmwu ruẹ. (Psm 5:3; 1 Pit 5:7) Nọnaghiyerriọ, gha tama e Jehova vbe ẹghẹ hia, ọlọghọmwa ne u rhirhi gha la gberra. E Jehova i khian wa gu ruẹ guan vbene ọ ya gu Ẹlaija guan, sokpan, ọ gha ya Ẹmwẹ ọnrẹn kevbe otu ọghẹe rhie adia nọ khẹke nuẹn. U ghaa tie okha ọghe eguọmwadia e Jehova ni rre Baibol, u gha miẹn ifuẹko kevbe igiọdu. Etẹn nikpia kevbe etẹn nikhuo gha vbe sẹtin rhie igiọdu nuẹn.—Rom 15:4; Hib 10:24, 25.

9. De vbene ọse ne ima gba ẹko ẹre gha ya sẹtin ru iyobọ ne ima?

⁹ Ọ mwẹ ẹghẹ ne Jehova ya tama Ẹlaija nọ mu iwinna eso ne Ẹlaisia. Ọna ọre odẹ ọvbehe ne Jehova ya ru iyobọ ne Ẹlaija. E Jehova rẹnrẹn wẹẹ, Ẹlaisia gha sẹtin rhie igiọdu ne Ẹlaija vbe ẹghẹ ke ẹghẹ ne iro ya han rẹn. Ma gha vbe fannọ otọ ẹko ima, ma ọse ne ima gba ẹko ẹre, ọ gha vbe rhie igiọdu ne ima, ne ima mieke na sẹtin zinegbe ọlọghọmwa ne ima werriẹ aro daa. (2 Ọba 2:2; Itan 17:17) Deghẹ ọmwa rhọkpa i rrọọ ne u gha sẹtin fannọ otọ ẹko ruẹ ma, rinmwian e Jehova nọ ru iyobọ nuẹn, ya miẹn ọtẹn nọ deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn, nọ gha sẹtin rhie igiọdu nuẹn.

10. De vbene okha ọghe Ẹlaija ya rhie igiọdu ne ima? De igiọdu ne ima miẹn vbe ẹmwẹ nọ rre ebe Aizaia 40:28, 29?

¹⁰ E Jehova keghi ru iyobọ ne Ẹlaija ya zinegbe ọlọghọmwa, ọ na vbe ru iyobọ nẹẹn ya da imudiase ọghẹe yi ya sẹ ẹdẹ nọ wu. Okha ọghe Ẹlaija keghi rhie igiọdu ne ima. Ma sẹtin gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa eso nọ wa wiẹn ima egbua kevbe nọ ya iro han ọmwa. Sokpan, ma gha hẹnhẹn egbe yan e Jehova, ọ gha rhie ẹrhiọn ye ima iwu, ne ima mieke na sẹtin gae sẹ ufomwẹ.—Tie Aizaia 40:28, 29.

11-13. De ọlọghọmwa ughughan ne eguọmwadia Osanobua eha ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nẹdẹ werriẹ aro daa?

¹¹ Eguọmwadia e Jehova ọvbehe nẹdẹ ne Baibol guan kaẹn wa vbe werriẹ aro daa ọlọghọmwa ni wegbe. Vbe igiemwi, agan ẹre Hanna ghaa khin vbe ọwara ukpo nibun, ọrue ọre na vbe gha ya ẹmwẹ ọmọ kpe ẹre ofi. (1 Sam 1:2, 6) Ọ ghaa mwẹ asẹ ọkpa ne Hanna ya gha rre uwu orriara ọghe ọhanabe, sẹrriọ wẹẹ, ọ ma sẹtin rri evbare.—1 Sam 1:7, 10.

¹² Ọba e Devid wa vbe werriẹ aro daa ọlọghọmwa eso. Ọ ghaa mwẹ ẹghẹ ne ekhọe re ya gha bu abe gbe ẹre rhunmwuda orukhọ nọ ru. (Psm 40:12) Ovbi ẹre ighẹ Absalọm keghi sọtẹ daa re, uyinmwẹ isọtẹ nii ẹre ọ si uwu nọ gbe Absalọm. (2 Sam 15:13, 14; 18:33) Ọsie Devid kankankan keghi yae dẹ. (2 Sam 16:23–17:2; Psm 55:12-14) Ihuan nibun ne Devid gbẹnnẹ keghi ya ima rẹn obalọ nọ ghaa ye kevbe amuẹtinyan nọ wegbe ne Devid ghaa mwẹ dae Jehova.—Psm 38:5-10; 94:17-19.

¹³ Ọ vbe gha mwẹ ọsian ọkpa nọ ghaa gbọvo emwa dan. Ọ khọ wẹẹ, uniẹn ọghe Asaf ne ovbi e Livai nọ ghaa winna vbe “Ọgua Osa” ẹre ọsian na ke rre. Ọ mwẹ ẹghẹ ne iro ya han ọsian na, ọ ma ghi gha ghọghọ rhunmwuda iziro nọ ma gba nọ ghi do gha mwẹ. Ọ na gha roro ẹre wẹẹ, afiangbe ne irẹn miẹn vbe ugamwẹ Osanobua ma sẹ emwi rhọkpa.—Psm 73:2-5, 7, 12-14, 16, 17, 21.

14-15. Vbe ima miẹn ruẹ vbe okha ọghe Hanna, ọsian kevbe Devid?

¹⁴ Te iran eha na guan kaẹn na wa hẹnhẹn egbe yan e Jehova. Iran keghi ta enegbe iran hia ma rẹn vbe erhunmwu, iran na gi ẹre rẹn isievẹn ne iran la gberra. Iran ma vbe si ghee iyeke vbe ugamwẹ ọghe Jehova.—1 Sam 1:9, 10; Psm 55:22; 73:17; 122:1.

 ¹⁵ E Jehova keghi tohan iran, ọ na họn erhunmwu ọghe dọmwadẹ iran. Orhiọn e Hanna keghi do sotọ. (1 Sam 1:18) E Devid keghi kha wẹẹ: “Ọlọghọmwa nibun, ẹre ọmwata miẹn, sokpan, e Nọyaẹnmwa ghi miẹn rẹn fan vbe uwu ehia fẹẹrẹ.” (Psm 34:19) Ọsian nii keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova ma sẹ irẹn rae, te ọ “da [irẹn] obọ yi,” ọ na vbe gha ya igiodẹ ọghẹe su irẹn. Ọ na ghi kha wẹẹ: ‘Zẹvbe ọghomwẹ, u miẹn vbe ọ rhiẹnrhiẹn hẹ ne a sikẹ Osanobua! Osanobua ne Udazi ọre ọmwa ne I lẹ gbinna.’ (Psm 73:23, 24, 28) Vbe ima miẹn ruẹ vbe igiemwi eha na? Ugbẹnso, ọlọghọmwa ne ima ye sẹtin ya osi gha si ima. Sokpan ma gha sẹtin zinegbe deghẹ ima na gha ru erria yan vbene Jehova he ya ru iyobọ ne eguọmwadia re hẹ, deghẹ ima na gha na erhunmwu vbe ẹghẹ hia, kevbe deghẹ ima na gha họn ẹmwẹ nẹẹn.—Psm 143:1, 4-8.

16-17. (a) Vbọzẹe nọ ma na khẹke ne ima gha zẹ egbe ima hin usun rre? (b) De emwi nọ rhie ẹtin ye ima iwu?

¹⁶ Emwi ọvbehe ne ima miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe iran eha nii ọre wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha gu e Jehova kevbe emwa rẹn muobọ. (Itan 18:1) E Nancy, ne iro han rẹn vbe ọdọ re kpa sẹrae keghi kha wẹẹ: “Ugbẹnso, I i zẹdẹ hoo ne I ya aro miẹn ọmwa rhọkpa, ra ne I gu ọmwa rhọkpa guan. Sokpan, vbene I ya zẹ egbe  mwẹ hin usun rre, erriọ orriara ne I ye ya gha tua sayọ.” Emwi keghi fiwerriẹ vbe Nancy ghi hia nọ gha ru iyobọ ne emwa ọvbehe ni rre ọlọghọmwa. Ọ na do gha sọyẹnmwẹ. Ọ keghi kha wẹẹ: “I gha miẹn ọmwa nọ rre ọlọghọmwa, I ghi wa rhie ehọ nẹẹn ta yi. I na do bẹghe ẹre wẹẹ, I ma ghi gha gbe ọsumẹ segbe rhunmwuda ne I na gha mwẹ itohan daa emwa ọvbehe.”

¹⁷ Ma gha miẹn igiọdu vbe ima ghaa yo iko vbe ẹghẹ hia. Ma ghaa rre iko, ẹkpotọ keghi kie ne Jehova ya “rhie egberọkhọmwẹ kevbe iyobọ” ne ima. (Psm 86:17) Ma gha yo iko, e Jehova ghi ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe, Ẹmwẹ ọghẹe kevbe etẹn ne ima gba ga rhie orhiọn ye ima iwu. Ẹkpotọ ghi vbe kie ne ima ya ‘rhie igiọdu ne egbe.’ (Rom 1:11, 12) Ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Sophia keghi kha wẹẹ: “E Jehova kevbe etẹn ne ima gba ga ẹre ọ zẹe vbe egbe mwẹ. Emwi nọ wa kakabọ ru iyobọ mẹ ọre ne I na gha yo iko vbe ẹghẹ hia. I na do bẹghe ẹre wẹẹ, vbene I ya rhiegbe ye iwinna ugamwẹ sayọ, erriọ orhiọn vbe ya gha la mwẹ iwu sayọ. Ọna ẹre ọ ghi zẹe ighẹ I sẹtin zinegbe ọlọghọmwa ne I ye.”

18. De iyobọ ne ima gha miẹn vbe obọ e Jehova vbe iro gha han ima?

¹⁸ Iro gha han ima, ọ khẹke ne ima gha yerre wẹẹ, e Jehova yan rẹn wẹẹ irẹn gha sọfurre ye ọlọghọmwa hia ne ima werriẹ aro daa vbe agbọn ọgbọn nọ dee. Yevbesọni, ọ gha ru iyobọ ne ima ya zinegbe ọlọghọmwa ne ima rhirhi gha werriẹ aro daa nia. Ọ gha rhie ẹtin kevbe ẹwaẹn ne ima, ne ima mieke na sẹtin la ọlọghọmwa ne ima ye gberra.—Fil 2:13.

19. De ilẹkẹtin ne ebe Rom 8:37-39 rhie ne ima?

¹⁹ Tie Rom 8:37-39. Ukọ e Pọl keghi rhie ilẹkẹtin ne ima wẹẹ, emwi rhọkpa i khian sẹtin wannọ ima hin ahoẹmwọmwa ọghe Osanobua rre. De vbene ima khian ya sẹtin ru iyobọ ne etẹn ima ni rre uwu ibavbaro hẹ? Vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna, ma gha guan kaẹn vbene ima khian ya sẹtin gha ya egbe tae Jehova hẹ, vbe nọ dekaẹn agiẹngiẹn na mwẹ daa etẹn ni rre uwu ibavbaro kevbe iyobọ nọ khẹke ne ima gha ru ne iran.