1. ¿Achkë xuʼij qa Jesús chë xtbʼan kikʼë ri rutzeqelbʼëy, chqä achkë qayoʼen apü?

RI AQʼAʼ taq majanä tkamsäx, ri qajaw Jesús xuʼij chë ri xkeʼok rutzeqelbʼëy xketzeläx kimä ri winäq (Juan 17:14). Y kan ke riʼ wä xbʼanatäj. Kan pa ruqʼij qa Jesús kʼa komä, ri yetzelan kichë ri cristianos kiyaʼon pä kʼayewal pa kiwiʼ ri rusamajelaʼ Jehová (2 Tim. 3:12). Y rma ya nchup ruwäch ronojel ri itzelal, röj qayoʼen chë ri kʼayewal ri xtyaʼöx pa qawiʼ xa más xtnmatäj (Mat. 24:9).

2, 3. a) ¿Achkë kʼo chë ma nqamestaj ta chrij ri xbʼïn-ïl? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² ¿Achkë rubʼanik nqatjoj apü qiʼ rchë kuw xtqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal xtyaʼöx pa qawiʼ xa rma nqayaʼ ruqʼij Dios? Ma nkʼatzin ta nqachʼujirsaj qiʼ chuchʼobʼik ronojel ri kʼayewal ri rkʼë jbʼaʼ xtyaʼöx pa qawiʼ. Rma we kowan nqchʼobʼon chrij riʼ, rkʼë jbʼaʼ ri xbʼïn-ïl chqä ri quʼuj xa xtkiʼän chqë chë xtqayaʼ qa Jehová tapeʼ majajun ta na kʼayewal yaʼon pa qawiʼ (Prov. 12:25; 17:22). Satanás kan nqä chwäch nuksaj ri xbʼïn-ïl rchë nqrtzäq (1 Ped. 5:8, 9). Rma riʼ, ¿achkë kʼo chë nqaʼän komä rchë nqakowirsaj ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx?

³ Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë ütz nqaʼän rchë más junan xtuʼän qawäch rkʼë Jehová chqä achkë rma kan nkʼatzin nqaʼän yän riʼ. Chqä xtqatzʼët achkë rubʼanik kuw xtqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal y achkë kʼo chë nqaʼän taq ri winäq nkiʼän jun itzelal chqë rma itzel nkinaʼ chqë.

4. Achiʼel nuʼij chpan Hebreos 13:5 chqä 6, ¿achkë ütz nqayaʼ chwäch qan, chqä achkë rma janina ruqʼij riʼ?

⁴ Tqayaʼ chwäch qan chë Jehová janina nqrajoʼ chqä chë majun bʼëy xtqryaʼ ta qa (taskʼij ruwäch Hebreos 13:5, 6). Ojer qa, ri wuj  La Atalaya xuʼij: «Ri winäq ri kan retaman ruwäch Dios ya riʼ ri más xtukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij taq xtyaʼöx kʼayewal pa ruwiʼ». Y kantzij xuʼij ri wuj riʼ. Rchë xtqkowin xkeqaköchʼ ri kʼayewal xkeyaʼöx chqij, nkʼatzin rkʼë ronojel qan nqajoʼ Jehová chqä nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij, y majun bʼëy tqachʼöbʼ chë ma nqrajoʼ ta (Mat. 22:36-38; Sant. 5:11).

5. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqanaʼ rajowabʼäl Jehová?

⁵ Tqaskʼij ruwäch le Biblia ronojel qʼij, y tqabʼanaʼ riʼ rchë nqjelun apü más rkʼë Jehová (Sant. 4:8). Taq xtqaskʼij ruwäch le Biblia, tqayaʼ qan chrij ri utziläj taq naʼoj ye kʼo rkʼë Jehová. Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik nukʼüt ajowabʼäl rkʼë ri yeruʼij chqä ri yeruʼän (Éx. 34:6). Rkʼë jbʼaʼ ye kʼo jojun winäq kʼayewal nuʼän chkiwäch nkinmaj chë Dios yerajoʼ rma majun ta jun kʼutuyun ajowabʼäl chkiwäch. We ke riʼ nqanaʼ röj, ütz ronojel qʼij tqatzʼibʼaj achkë rubʼanik rukʼutun Jehová utzil chqä joyowanïk chqawäch (Sal. 78:38, 39; Rom. 8:32). Rkʼë jbʼaʼ kʼïy xtqkowin xtqatzʼibʼaj we nqchʼobʼon chrij ri qaqʼaxan pä pa qakʼaslemal chqä ri qaskʼin pä chwäch le Biblia. We más xtqayaʼ ruqʼij ri nuʼän Jehová pa qawiʼ, más xtkowïr ri qachbʼilanïk rkʼë (Sal. 116:1, 2).

6. Achiʼel nuʼij chpan Salmo 94:17 kʼa 19, ¿achkë rubʼanik nqrtoʼ ri chʼonïk we kan pa qan ntel wä ri nqaʼij che rä Dios?

⁶ Chaq taqïl qchʼö rkʼë Jehová. Qchʼobʼon chrij jun akʼal ri kan rkʼë ajowabʼäl nqʼetëx rma rutataʼ. Rma nunaʼ chë najowäx, ryä ma nuxiʼij ta riʼ nutzjoj che rä ronojel ri ütz chqä ri ma ütz ta ri xqʼaxaj jun qʼij. Ke riʼ chqä xtbʼanatäj qkʼë röj we rkʼë ronojel qan xtqchʼö rkʼë Jehová ronojel qʼij (taskʼij ruwäch Salmo 94:17-19 *). Tqaʼij che rä ronojel ri kʼo pa qan, achiʼel ri achkë nyaʼö xbʼïn-ïl chqë o ri yebʼanö chë nqachʼujirsaj qiʼ (Lam. 2:19). We xtqaʼän riʼ, le Biblia nuʼij chë xtqanaʼ «ri uxlanen ri kʼo rkʼë Dios, ri kʼo más ruchqʼaʼ chwäch xa bʼa achkë chʼobʼonïk» (Filip. 4:6, 7). We ke riʼ xtqaʼän chkë ri qachʼonïk, más xtqjelun apü rkʼë Jehová (Rom. 8:38, 39).

7. ¿Achkë rma janina ruqʼij nqayaʼ chwäch qan chë ronojel ri utzil ri rutzujun qa Jehová kantzij xkebʼanatäj?

⁷ Tqayaʼ chwäch qan chë ri utzil xtkʼän pä ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios kantzij xkebʼanatäj (Núm. 23:19). We ma kan ta nqanmaj chë xkebʼanatäj ronojel ri rutzujun qa Jehová, Satanás chqä ri ruwinaq más ma kʼayewal ta xtuʼän chkiwäch xtkiʼän chqë chë xtanaʼ xbʼïn-ïl (Prov. 24:10; Heb. 2:15). ¿Achkë ütz nqaʼän rchë nqakowirsaj ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chrij ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios? Tqajamaʼ qawäch rchë yeqanukʼuj ronojel ri utzil xtkʼän pä ri Ruqʼatbʼäl Tzij Jehová chqä achkë rma ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë jontir riʼ xkebʼanatäj. Rchë nqʼax chqawäch achkë rma janina rejqalen nqaʼän riʼ, tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Stanley Jones, ri xjeʼ wuquʼ junaʼ pacheʼ rma xyaʼ ruqʼij Dios. * Ryä xuʼij reʼ rchë xkʼüt achkë xtoʼö rchë chë ma xyaʼ ta qa Jehová: «Ronojel ri ntaman chrij ri Ruqʼatbʼäl Tzij Dios, ri kan nkʼuqbʼan nkʼuʼx chrij, xyaʼ wuchqʼaʼ. Rma riʼ majun achkë xkowin xbʼanö chë xinyaʼ qa Jehová». We  kantzij qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij ronojel ri rutzujun qa Jehová, más xtqjelun apü rkʼë chqä ri xbʼïn-ïl ma xtchʼakon ta chqij (Prov. 3:25, 26).

8. Taqʼalajsaj achkë nukʼüt ri rubʼanik yeqatzʼët ri moloj.

⁸ Ma tqayaʼ ta qa ri qamoloj. Ri moloj yojkitoʼ rchë más nqjelun apü rkʼë Jehová. Ri rubʼanik yeqatzʼët ri moloj xtkʼüt we xtqkowin o manä xkeqaqʼaxaj ri kʼayewal xkeyaʼöx pa qawiʼ chqawäch apü (Heb. 10:24, 25). ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? We komä ma nqbʼä ta pa qamoloj xa rma jun ri ma kan ta kʼo rejqalen, ¿achkë komä xtbʼanatäj taq ma xtyaʼöx ta chik qʼij chqë rchë xtqamöl qiʼ? Ye kʼa, we nqayaʼ chwäch qan chë ronojel mul nqbʼä pa qamoloj, ri winäq ri itzel nkinaʼ chqë ma xkekowin ta xkojkiqʼät rchë nqaʼän riʼ. Rma riʼ, janina ruqʼij chë kan komä nqaloqʼoqʼej ri qamoloj. We xtqaʼän riʼ, taq ri winäq o ri qʼatbʼäl tzij ma xtkiyaʼ ta chik qʼij chqë rchë xtqamöl qiʼ, röj xtqkowin xtqanmaj rutzij Dios y ma kitzij ta ri winäq (Hech. 5:29).

9. ¿Achkë rma ütz chë kan komä yeqayaʼ textos bíblicos pa qajolon?

⁹ Keqayaʼ pa qajolon ri textos ri más yeqä chqawäch (Mat. 13:52). Tapeʼ ma kan ta yekanaj pa qajolon jontir ri textos ri nqajoʼ, Jehová xtksaj ri loqʼoläj ruchqʼaʼ ri xtqrtoʼ rchë xkenatäj pä ri textos riʼ chqë (Juan 14:26). Jun qachʼalal achï ri ruyonïl xjeʼ pacheʼ pa Alemania oriental xuʼij: «Kan janina xirutoʼ ri nyaʼon más doscientos textos pa nujolon, rma pa taq qʼij riʼ xikowin xichʼobʼon chkij kʼïy naʼoj ye kʼo chpan le Biblia». Ri textos riʼ xkitoʼ ri qachʼalal rchë naqaj xjeʼ wä rkʼë Jehová chqä rchë ma xyaʼ ta qa.

10. ¿Achkë rma ütz yeqayaʼ pa qajolon ri bʼix rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová?

¹⁰ Keqatamaj chqä keqayaʼ pa qajolon ri bʼix ri ruyaʼon pä rutinamit Jehová chqë, chqä keqabʼixaj. Taq Pablo chqä Silas ye kʼo wä pacheʼ pa Filipos, xkibʼixaj che rä Jehová ri bʼix ri kiyaʼon wä pa kijolon (Hech. 16:25). Ri qachʼalal ri ye kʼo wä pa Unión Soviética, ri xeʼukʼwäx kʼa Siberia, ke riʼ chqä xkiʼän rchë xkikowirsaj ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx. Ri qachʼalal Mariya Fedun xuʼij: «Xeqabʼixaj bʼix ri ye kʼo wä pa qajolon, ronojel riʼ ye kʼo wä chpan ri qawuj rchë bʼix». Ri qachʼalal riʼ xuʼij chë ri bʼix riʼ xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chqä xerutoʼ rchë más naqaj xejeʼ wä rkʼë Jehová. ¿Nkikʼuqbʼaʼ chqä qakʼuʼx röj ri utziläj taq bʼix ri ye kʼo chpan qawuj rchë bʼix chqä ri ye kʼo pa Internet? We ke riʼ, keqayaʼ pa qajolon ri bʼix riʼ (tatzʼetaʼ ri recuadro « Por ti seré valiente»).

11, 12. a) Achiʼel nuʼij 1 Samuel 17:37 chqä 45 kʼa 47, ¿achkë rma David ma xuxiʼij ta riʼ? b) ¿Achkë naʼoj ri kan kʼo rejqalen nqatamaj qa chrij ri xuʼän David?

¹¹ Taq xkeyaʼöx kʼayewal pa qawiʼ rma nqayaʼ ruqʼij  Dios xtkʼatzin kuw xtqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch. Ye kʼa, ¿achkë ütz nqaʼän we nqanaʼ chë ri xbʼïn-ïl achiʼel ta nchʼakon chqij? Ma tqamestaj chë ma yë ta ri qapalen, ri qachqʼaʼ o ri qanaʼoj xtbʼanö chqë chë ma xtqaxiʼij ta qiʼ. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë David. Taq ryä kʼa kʼajol na, xchʼeyon rkʼë Goliat, jun achï ri kan nüm raqän. We nqajnamaj David rkʼë Goliat, David chöj majun ta wä ruchqʼaʼ, xa koʼöl raqän chqä majun ta wä rusamajbʼal rchë chʼaʼoj. Ye kʼa ma xuxiʼij ta riʼ chqä kuw xpabʼaʼ riʼ chwäch Goliat.

¹² ¿Achkë rma David chöj ma xuxiʼij ta riʼ? Rma rukʼuqbʼan wä rukʼuʼx chë xttoʼöx rma Jehová (taskʼij ruwäch 1 Samuel 17:37, 45-47 *). David ma xchʼöbʼ ta: «Goliat chöj mamaʼ nüm chi nwäch rïn». Pa rukʼexel riʼ, ryä xchʼöbʼ: «Goliat chöj majun ta ruqʼij chwäch Jehová». ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri tzʼetbʼäl xyaʼ qa chqawäch? Chë xtqkowin xtqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal we qakʼuqbʼan qakʼuʼx chë Jehová kʼo qkʼë rchë nqrtoʼ. Chqä xtqaʼän riʼ we kʼo pa qajolon chë ri winäq ri itzel nkinaʼ chqë chöj majun kiqʼij ta chwäch Jehová, ri kʼo ronojel uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ (2 Crón. 20:15; Sal. 16:8). Ye kʼa, ¿achkë ütz nqaʼän komä rchë ma xtqaxiʼij ta qiʼ taq xkeyaʼöx kʼayewal pa qawiʼ?

13. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë nkʼis ri xbʼïn-ïl chqë? Taqʼalajsaj.

¹³ Ri nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq xtqrtoʼ chqä rchë ma kan ta xtqaxiʼij qiʼ taq xkeyaʼöx kʼayewal pa qawiʼ. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma ri samaj riʼ nqrtoʼ rchë nqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chrij Jehová chqä rchë ma nqaxiʼij ta chik qiʼ chkiwäch ri winäq (Prov. 29:25). Achiʼel wä ri qachʼakul nkowïr taq nqaʼän ejercicio, ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx más xtkowïr we xtqatzjoj le Biblia chiʼ taq jay, ri akuchï yeqʼax wä ye kʼïy winäq, pa taq kʼayij o xa bʼa akuchï yoj kʼo wä. We ma nqaxiʼij ta qiʼ nqatzjoj le Biblia komä, ma xtqaxiʼij ta qiʼ chqä taq ma xtyaʼöx ta chik qʼij chqë rchë xtqaʼän riʼ (1 Tes. 2:1, 2).

14, 15. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri qachʼalal Nancy Yuen chqä ri qachʼalal Valentina Garnovskaya?

¹⁴ Kan kʼïy nqatamaj qa chkij ye kaʼiʼ qachʼalal ri kan xkikʼüt chë ma xkixiʼij ta kiʼ chkiwäch ri kʼayewal. Jun chkë riʼ, ya riʼ ri qachʼalal Nancy Yuen.  Tapeʼ achiʼel ta xa xuʼ jun metro rkʼë nkʼaj raqän, ryä kan ma nuxiʼij ta wä riʼ. * Rma ma xnmaj ta kitzij ri qʼatöy taq tzij taq xkiʼij che rä chë ma ttzjoj ta chik le Biblia, ryä xjeʼ jun 20 junaʼ pacheʼ pa tinamït China. Ri qʼatöy taq tzij ri xebʼanö jalajöj taq kʼutunïk che rä, xkiʼij chë ryä ya riʼ «ri winäq ri más tïx» ri kʼo pa tinamït.

¹⁵ Ri jun chik qachʼalal ya riʼ ya Valentina Garnovskaya. Ryä oxiʼ mul xyaʼöx pacheʼ pa Unión Soviética chqä 21 junaʼ xjeʼ pacheʼ. * Ryä ruyaʼon wä chwäch ran chë ma xtyaʼ ta qa rutzjoxik le Biblia, y rma riʼ ri qʼatöy taq tzij xkiʼij chë ryä ya riʼ jun «itzel winäq ri nxiʼin yajeʼ rkʼë». ¿Achkë rma ri kaʼiʼ qachʼalal riʼ chöj ma xkixiʼij ta kiʼ? Rma kikʼuqbʼan wä kikʼuʼx chë Jehová najin yerutoʼ.

16. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtqaxiʼij ta qiʼ?

¹⁶ Achiʼel xqatzʼët pä, ma yë ta ri qachqʼaʼ o ri nqkowin nqaʼän ri xtbʼanö chqë rchë xtqkowin xtqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal xkeyaʼöx pa qawiʼ. Xa xuʼ xtqkowin xkeqaköchʼ ri kʼayewal we qakʼuqbʼan qakʼuʼx chë Jehová xtqrtoʼ chqä xtchʼeyon pa qawiʼ (Deut. 1:29, 30; Zac. 4:6). Ya riʼ xtbʼanö chqë chë ma xtqaxiʼij ta qiʼ.

17, 18. Achiʼel nuʼij chpan Juan 15:18 kʼa 21, ¿achkë xuʼij qa Jesús chë xtbʼanatäj qkʼë, chqä achkë rma?

¹⁷ Kantzij na wä chë jontir röj nqajoʼ njeʼ qaqʼij chkiwäch ri winäq, ye kʼa ma tqachʼöbʼ ta chë xa rma ma tamatäl ta qawäch ya riʼ nbʼanö chë majun qaqʼij ta. Jesús xuʼij: «Kiʼ ikʼuʼx tibʼanaʼ taq ri winäq itzel xtkinaʼ chiwä, taq majun iqʼij chkiwäch, taq xkixkiyöqʼ chqä taq xtkiʼij chë kan itzel ibʼiʼ xa rma ri Rukʼajol ri achï» (Luc. 6:22). ¿Achkë ntel chë tzij re tzij reʼ?

¹⁸ Jesús ma xuʼij ta chë röj, ri rutzeqelbʼëy, jaʼäl xtqanaʼ chë ri winäq itzel xtkinaʼ chqë, ye kʼa kʼo chwäch qan chë xtbʼanatäj riʼ. Ri winäq itzel nkinaʼ chqë rma ma junan ta qanaʼoj kikʼë, rma yeqasmajij ri xkʼüt qa Jesús chqä rma nqatzjoj le Biblia chkë (taskʼij ruwäch Juan 15:18-21). Röj nqajoʼ chë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë. We ri winäq itzel nkinaʼ chqë rma nqayaʼ ruqʼij Dios, ya riʼ ma qamak ta chik röj.

19. ¿Achkë rubʼanik xtqakʼän qanaʼoj chkij ri apóstoles?

¹⁹ Majun bʼëy qkʼïx ta tqaʼij chë yoj testigos de  Jehová xa rma ri nkiʼij o nkiʼän ri winäq (Miq. 4:5). Jun ri xtqtoʼö chwäch ri xbʼïn-ïl chkiwäch ri winäq, ya riʼ nqanukʼuj rij ri tzʼetbʼäl xkiyaʼ qa ri apóstoles pa Jerusalén taq jbʼaʼ ma tkamsäx Jesús. Ryeʼ kitaman wä chë ri ukʼwäy taq bʼey judíos chöj itzel wä nkinaʼ chkë (Hech. 5:17, 18, 27, 28). Tapeʼ ke riʼ, ronojel qʼij xebʼä pa templo chqä xkiʼij chkë ri winäq chë ryeʼ yë rutzeqelbʼëy Jesús (Hech. 5:42). Ma xkiyaʼ ta qʼij chë ri xbʼïn-ïl xuʼän ta chkë chë ma ta xkiyaʼ chik ruqʼij Dios. Röj chqä xtqkowin kuw xtqapabʼaʼ qiʼ we ronojel mul xtqaʼij chë yoj testigos de Jehová pa qasamaj, pa tijobʼäl o kikʼë ri qa-vecinos (Hech. 4:29; Rom. 1:16).

20. ¿Achkë rma ri apóstoles kan kiʼ kikʼuʼx xkiʼän tapeʼ xetzeläx wä kimä ri winäq?

²⁰ Ri apóstoles kan kiʼ wä kikʼuʼx rma kitaman achkë rma najin yetzeläx kimä ri winäq. Ryeʼ kan janina rejqalen chkiwäch ri xyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ xa rma xkiyaʼ ruqʼij Dios (Luc. 6:23; Hech. 5:41). Kʼïy junaʼ chrij riʼ, ri apóstol Pedro xuʼij: «We rïx nitäj ta poqän xa rma ikʼwan jun chöj kʼaslemal, kan kiʼ ikʼuʼx xtiʼän» (1 Ped. 2:19-21; 3:14). Taq nqʼax chqawäch chë ri winäq itzel nkinaʼ chqë xa rma nqaʼän ri ütz, ri kinaʼoj ma xtkiʼän ta chqë rchë ma xtqayaʼ ta chik ruqʼij Dios.

21, 22. a) ¿Achkë ayaʼon chwäch awan naʼän rït komä rchë kuw xkapaʼeʼ chkiwäch ri kʼayewal chqawäch apü? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan ri jun chik tjonïk?

²¹ Ma qataman ta ajän ri winäq o ri qʼatbʼäl taq tzij ma xtkiyaʼ ta chik qʼij chqë rchë xtqayaʼ ruqʼij Dios. Ye kʼa ri ütz nqaʼän komä, ya riʼ nqakowirsaj qachbʼilanïk rkʼë Jehová, nqatjoj apü qiʼ rchë kuw xtqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal chqä nqatamaj achkë ütz nqaʼän we ri winäq itzel nkinaʼ chqë. We xtqatjoj qiʼ komä, xtqrtoʼ rchë kuw xtqpaʼeʼ chkiwäch ri kʼayewal xtyaʼöx pa qawiʼ chqawäch apü.

²² Ye kʼa, ¿achkë xtqaʼän we jun qʼij ri qʼatöy taq tzij ma xtkiyaʼ ta chik qʼij chqë rchë nqayaʼ ruqʼij Dios? Chpan ri jun chik tjonïk xkeqatzʼët achkë naʼoj xtqtoʼö rchë xtqayaʼ na ruqʼij Dios tapeʼ kʼo kʼayewal xtkiyaʼ ri qʼatöy taq tzij pa qawiʼ.