1. Éé ní ea náa vaá à dú bíi kọ é kpoogá dee ló nyòòmà bíígá ló kátogóí é?

KÀ LÈLÀ bílá dee besĩ́ à kálá dọ̀ deé e bà fẹ́ bẹẹ Tẹ̀ Íe ea dú Jíízọ̀s, a beè kọọ̀ bàé ọ́ví kọ̀láá gbò e bà bééláfùl ge duè pá ńlẹ́ẹ̀ gbò nyòòne nvée. (Jọ́ọ̀n 17:14) Lọl tṍóá dọ̀ nieí, gbò e bà náa ólò fã̀ Jìhóvà dì e bà gé bíìgè ló gbò nyòòne nvéè Kráìst. (2 Tím. 3:12) È ẹbmà dẽe kọọ̀ bé e bàlà booí gé dũuà iná kùbmà naaí, níà bé pá bẹẹ gbò ọ́b é kpáá palàge biigèi ló naa ẽ́.​—⁠Máát. 24:⁠9.

2-3. (a) Éé ní ea bọ́ló kọ é nyimá kilma ló gè siiá pọ̀ ẹ? (b) Éé ní eé nó nu ea kil ló mm̀ nakà kpò nònùí ẽ́?

² Mósĩ́ deè ní eé láá kpoogá dee ló nyòòmà bíígá ló é? Náa dú bíi kọ é tõòmà dẽe ló dénè pọ́lọ́ nu ea é láá naaáí ló. Be è náa vó, èé láá ié tã̀àgã̀ bùlà vaá siiá pọ̀. Ge bugi togó boo gbò pọ́lọ́ nu ea é láá naaí ló é láá siimài pọ̀ vaá naa kọ é gá si ná tóm nè Jìhóvà kabèè tṍó e gáà tení bá tã̀àgã̀. (Pró. 12:25; 17:22) Síìa pọ̀ dú nuù bé ea palàge ié kpóó e “Pọ́lọ́ Nyómá e a dú” neǹ ọ́bvá dì ea gé síímá tóm. (1 Pít. 5:​8, 9) Éé ní eé láá naa kọbé è kpóógá dee ló nyòòmà ge ĩ̀ìmà bíígá ló é?

³ Mm̀ nakà kpò nònùí, èé nó nu eé láá naa kọbé è agẹlẹ ló bẹẹ gbaa ló kilma ló Jìhóvà nè nú ea náa vaá à dì bíi kọ é naa vó kátogóí. Èé nó nágé nú eé láá naa kọbé è palàge ié àgẹló. Vaá dee deè nvée, èé nó nú eé láá naa tṍó e gbò nen ọ́bvíi.

4. Éé ní e kpá Híbrù 13:​5, 6 kọ́ nèi ẽ́, vaá éé ní ea náa èé íè ge àgala boo níí ẽ́?

⁴ Àgala boo kọ Jìhóvà vulè ni vaá náa é sãanà ni bá ló gbẹẹ́  kẽ tọ́ọ̀ dee. (Bugi Híbrù 13:​5, 6.) Gã́bug gbáá ea kil nvéeá, Kpá Tọ Kùdẽe Ló beè kọọ̀: “Nen ea palàge nyímá ló Bàrì ní ea é palàge dẹlẹ́ẹ nyíé boo é.” Níí palàge dú kà kà! Kọbé è láá ié ĩ̀ìmà kèbá bíígá ló, èé íè ge vùlè Jìhóvà vaá dẹlẹ́ẹ nyíé boo lọa mm̀ dénè bẹẹ nyíe, vaá née íè bàà-bàà bùlà boo kọ à vulèi.​—⁠Máát. 22:​36-38; Jém̀z 5:⁠11.

5. Éé ní ea é nveè bá nè ni kọ ó nyimá kọọ̀ Jìhóvà vulè ni ẽ́?

⁵ Bugi Kpá Káí buù dee boo béè ge íe kà lé gbaa ló kilma ló Jìhóvà. (Jém̀z. 4:⁠8) Tṍó eo gé bugi, ká dẽe gbẹẹ́ boo gbò lé-lé kpãà Jìhóvà. Gbĩ́ gè dã́tẽ́ ló bé ea vulè ni naa tṍó eo bugì nú ea kil ló gbò nú ea kọ́ nè gbò nú ea beè naa. (Ẹ́xọ. 34:⁠6) Àé láá tavala ló sìgà gbò ge zìgà kọọ̀ Bàrì vulèè va boo béè kọọ̀ tọ́ọ̀ nen gáà zogè kọ bà vulèè va. Be níà bé ea tõó ló olo naa ẽ́, pììga boo gè emí gbò lé nu e Jìhóvà ni náa nè ni nè bé ea íé vulè kìlmà ní ló naa buù dee. (Ps. 78:​38, 39; Róm̀ 8:32) Tṍó eo bugì togó boo gbò nú eo ni téní bá vaá ò bugi togó boo nú eo bugì lọl mm̀ Moǹ Bel Bàrì, òó gbóó láá nvèè kpíí ló gã́bug gbò nú e Jìhóvà ni náa nè ni. Ge ié lèèma kilma ló dénè gbò nú e Jìhóvà ni náa nè ni é náa kọ o gbaa ló kìlmàé ló á agaló.​—⁠Ps. 116:​1, 2.

6. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Psalm 94:​17-19, mósĩ́ deè ní e gè kọ́ dénè bẹẹ tã̀àgã̀ tṍó e gé tã̀àgã ló Bàrì é nveè bá nèi ẽ́?

⁶ Tã̀àgã ló Bàrì lee. Ni bugi togó boo ńkem̀ nvín págbálà ea tẹ̀ piilàẹ bá ló. Lóó nvíná tááá naa ní e pọ̀ náa sííe ló gè kọ́ nú ea kil ló gbò lé nè pọ́lọ́ nú ea beè naaá ẽ́ ló deeá nè a tẹ̀. Olo gé láá ié tẽ̀ènè íb gbaa lóá kilma ló Jìhóvà tṍó eo gé tãàgã ló Bàrì buù dee. (Bugi Psalm 94:​17-19.) Tṍó eo gé tãàgã ló Jìhóvà, “kọ́ dénè nú ea dì ní nyíe dì belí múú e bà eela kẽ” vaá ò kọ́ gbò nú ea síìmà ni pọ̀ nè gbò nú ea gé tãagẽ́ ni nè o Tẹ̀ ea vulè ni. (Làm. 2:19) Éé ní ea é silà aa m-mé? Òó gbóó ié nú e Kpá Káí kólíe “fẹ́ẹ́ fẹẹ̀ ló Bàrì, e gbò nen náa é láá dãá.” (Fíl. 4:​6, 7) Bé eo kilsĩ́ gè tã̀àgã ló Bàrì mm̀ na sĩ́deèí naa, níà bé eo é palàge tõo bã ló Jìhóvà naa ẽ́.​—⁠Róm̀ 8:​38, 39.

7. Éé ní ea náa vaá èé íè ge agala boo kọọ̀ gbò zìgànù Bàrì kilma ló a Boǹ Méné é beè naaá ẽ́?

⁷ Agala boo kọọ̀ gbò tã́áná dee bá eé íé mm̀ Boǹ Méné Bàrì é nááá. (Nóm. 23:19) Be o zìgà mm̀ gbò zìgànùí ọọ, àé válí ló Sétàn nè pá a gbò ge láá siimà ni pọ̀. (Pró. 24:10; Híb. 2:15) Mósĩ́ deè ní eo é láá agẹlẹ ló o zìgà kilma ló Boǹ Méné Bàrì kátogóí é? Noo gè olòó nó gbò nú e Bàrì zigà ea kil ló a Boǹ Méné nè nú ea náa vaá òó láá àgala boo kọ àé nááá. Mósĩ́ deè ní e níá é nveè bá nè ni ẽ́? Ni bugi togó boo nu dòòmà bá Stanley Jones, e ba beè siíe nvee tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ mm àlàbà gbáá boo béè a zìgà. * Éé ní ea beè nvèè bá nèe kọ á ĩ̀ìmà  mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo é? Ẹlẹ beè kọọ̀: “Nà zìgà beè agaló boo béè kọọ̀ m beè nyimá nú ea kil ló Boǹ Méné Bàrì, nè gbò nú ea é beè naa, vaá ním beè ié bàà-bàà bùlà boo. Vaá boo béè vó, tọ́ọ̀ nen náa é láá naa kọ ḿ aa ló gè fã̀ Jìhóvà.” Be ò íè àgẹ zìgà mm̀ gbò zìgànù Bàrì, òó palàge tõo bã ló Jìhóvà vaá pọ̀ náa é oomà ni lọl ló gè sí tóm nèe.​—⁠Pró. 3:​25, 26.

8. Éé ní e bẹẹ láb kilma ló gè sí nònù zógè kìlmàí ló é? Baatẽ́.

⁸ Olòó sí nònù lee. Ge sí nònù ólò naa kọ é tõo bã ló Jìhóvà. Ge sí nònù ólò noòmài bé eé láá ĩ̀ìmà gbò bíígá ló ea é dú dì deèsĩ́ naa. (Híb. 10:​24, 25) Éé ní ea náa vaá è kọ́ vó é? Be è lọẹ nònù boo béè gbò ńkem̀ ẹ̀bmà ea élaí sĩ́ kátogóí, àé meà naa vàẹ lóói dì deèsĩ́ be à gá náa vaá à bĩiná kọ é tú bẹẹ dùm nvee kèbá gẹẹ-gẹẹ ló kọbé è láá zọ̀ pá vígà sí nònù ẽ? Boo dõòna bá, be è bééláfùl ge olòó sí nònù, lóói náa é ọọ tṍó e gbò nàà uú boo gbĩ́ gè òòmài lọl ló gè sí nònù. À bọ́ló kọ á ọ̀ọ̀lài ló gè olòó sí nònù domá kátogóí. Tṍó e vulè ge olòó sí nònù, tọ́ọ̀ kà nàà uú boo, kabèè tṍó e bà nveè log kọ́ é gá sí nònù, náa é oomài lọl ló gè gbàntṍ ló Bàrì èlmà gbò nen.​—⁠Tóm 5:⁠29.

9. Éé ní ea náa vaá gè kẽ̀èa boo gbò dọ̀ Kpá Káí à dú kà lé sĩ́deè ge kpoogá dee ló nyòòmà bíígá ló é?

⁹ Kẽ̀èa boo gbò dọ̀ Kpá Káí ea ólò palàge leemá ni. (Máát. 13:52) Be à sẹlẹ nu ólò vàlẹ̀ bá tá ní nyíe, sõò Jìhóvà é láá naa kọ a nyómá káí á nvèè bá nè ni kọ ó láá kẽ̀èa boo gbò dọ̀ Kpá Káíá. (Jọ́ọ̀n 14:26) Nvèè kpíí ló nú e ene kà vígà págbálà e ba beè siíe nvee tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ gbẹá East Germany vaá káẹ gbẹẹ́ tọ kiẽ́e áá ẹ̀ẹ̀ dì beè kọ́ kọọ̀: “Nyíè nda beè palàge ẹẹ kọọ̀ m beè láá olòó kẽ̀èa boo gã́bug dọ̀ Kpá Káí tṍóá! Náa kal ló béè kọọ̀ aẹ̀ beè áá m̀m̀, m beè olòó bugi togó boo gbò dọ̀ Kpá Káí ea kọ́ nú ea kil ló gã́bug togó bel ea di mm̀ Kpá Káí.” Gbò dọ̀ Kpá Káíá beè nvèè bá nè bẹẹ vígàí kọ á láá tõo bã kpàn Jìhóvà​—⁠nè ge ĩ̀ìmà mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo.

10. Éé ní ea náa vaá èé kẽèagĩ boo gbò sọ́l ẹ́?

¹⁰ Kẽ̀èa boo vaá ò ọ́lí gbò sọ́l ea leelà Jìhóvà. Tṍó e ba beè sii Pọ́ọ̀l nè Sáílàs nvee tọọ̀ kpọ́gọ́ló gbẹá Fílipaì, ba beè ọlí sọ́l lèèlà e ba beè kẽea boo nè Jìhóvà. (Tóm 16:25) Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, tṍó e ba beè sii pá bẹẹ gbò vígà e bà di kiẽ́e e ba beè olòó kolíe Soviet Union kilma Siberia, mósĩ́ deè ní e ba beè siè kpóó ló ba zìgà ẹ? Vígà pábià Mariya Fedun beè kẽ̀èa boo kọọ̀:  “Ba beè ọlí kọ̀láá kà gbò sọ́l e bà nyímá ea di mm̀ kpá sọ́l.” A beè kọọ̀ gbò sọ́lá síèè kpóó ló dénè ọ̀và vaá nveenìè bá neè va kọ bàá láá palàge tõonìè bã kpàn Jìhóvà. É kọọ̀ ge ọlí gbò sọ́l lèèlà ea ólò leemá ni ólò siè kpóó ló olo? Beè vó, ò kẽea boo gbò sọ́lá kátogóí!​—⁠Ẹ̀b ńkpó ea kọlà “ Nèm Agẹló.”

11-12. (a) Dẹ̀ẹ̀a boo 1 Sámuẹ̀l 17:​37, 45-47, éé ní ea náa vaá Dévìd beè ié agẹló é? (b) Mókà lé nu dòòmà bá ní e nóò lọl ló Dévìd e?

¹¹ Ò íè bíi ló agẹló kọbé ò láá ĩ̀ìmà kèbá bíígá ló. Be à tõó ní ló kọ nóo ólò ièè agẹló, éé ní eo é láá naa ẽ́? Kẽ̀èa boo kọọ̀ kà kà agẹló náa dẹẹ̀a boo bé e bọọ̀ kà, ié kói, àbèè gbò nú e ólò láá naa. Bugi togó boo nu dòòmà bá nvín ãa gbálà Dévìd tṍó ea géè bé Gòláíàta. Dévìd beè palàge dú ńkem, neǹ ọ́ọ́-ọọ, vaá náa beè ié nuù bé tṍó ea dú gè túe doolé ló kpã̀àmà gbálàá. Dévìd náa beè ié gẹ̀ bé. Sõò, a beè palàge ié àgẹló. Dévìd beè teá sì gé bé kpã̀àmà gbálàá mm̀ àgẹló.

¹² Éé ní ea beè nè agẹló Dévìd e? A beè palàge àgala boo kọọ̀ Jìhóvà dièé ló. (Bugi 1 Sámuẹ̀l 17:​37, 45-47.) Dévìd náa beè bugi togó boo bé e Gòláíàt beè bọọ́ gbálà elìè ẹlẹ naa. Tãa vó, a beè bugi togó boo bé e Gòláíàt beè dú ńkem̀ ló Jìhóvà naa. Éé ní e nòòtẽ́í nóòmài ẽ́? Èé íe agẹló be è dẹlẹ nyíé boo kọọ̀ Jìhóvà dìí ló nè be è agàla boo kọọ̀ gbò e bà gé náa uúí boo palàge dú ńkem̀ tṍó e túù va doolé ló Bàrì Ea Bọọ Lọ̀l Vaá À Leeá. (2 Kró. 20:15; Ps. 16:⁠8) Mósĩ́ deè ní eé láá ié agẹló kátogóí​—⁠besĩ́ bíígá ló kálá dù e?

13. Mósĩ́ deè ní eé láá ié agẹló é? Baatẽ́.

¹³ Èé láá kpáá palàge ié àgẹló kátogóí tení dú ló gè vee lé kpẹ̀a ea kil ló Boǹ Méné Bàrì nè dõòna gbò. Ló éé? Boo béè kọọ̀ ge vee lé kpẹ̀aí ólò noòmài kọ é dẹlẹ nyíé boo Jìhóvà vaá é gá siiá pọ̀ ló gbò nen. (Pró. 29:25) Dì belí bé e kpá lói ólò agaló tṍó e ganè ló naaá, níà bé e ólò ié agẹló tṍó e vee lé kpẹ̀aí aa tọ dọ tọ, gbẹá kiẽ́e gbò nen bọọ, tṍó e bè née beè noo, nè gbẹá kiẽ́e gbò nen gé ulà ki naaé. Be è láá ié agẹló ge vèèmà lé kpẹ̀aí kátogóí, èé láá kilsĩ́ gè sí tóm gè vee lé kpẹ̀aí tṍó e bà ténmá kọ é gá kọ́ kpẹ̀a.​—⁠1 Tẹ̀s. 2:​1, 2.

14-15. Éé ní eé láá nó lọl ló nu dòòmà bá Nancy Yuen nè Valentina Garnovskaya e?

¹⁴ Èé láá nó gã́bug nu lọl ló nu dòòmà bá bàà kà vígà pábia e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo  e ba beè palàge ié agẹló. Náa kal ló béè kọọ̀ gã boo Nancy Yuen beè láá toolá kóló vòò kà fíìt (1.5 m), pọ̀ náa ólò vàlẹ̀ bá siíe. * Náa beè òòà aa ló gè vee lé kpẹ̀a ea kil ló Boǹ Méné Bàrì. Boo béè vó, ba beè siíe nvee tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ mm̀ nú ea é sígá ló 20 gbáá gbẹá dó China. Gbò e bà dṹùnà kpóó ea gé bẹl e ba beè bĩináe bíb beè kọọ̀ ẹ̀ẹ̀ “kà nen ea íe agẹ togó lọ̀l vaá à lee” mm̀ ba kpá dóé.

¹⁵ Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, ba beè sii Valentina Garnovskaya nvee tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ taà tóm gbẹá Russia e ba beè olòó kolíe Soviet Union vaá a tú nu ea é láá dú 21 gbáá tõ̀òma tọọ̀ kpọ́gọ́ló. * Boo béè éé? A beè beeláfùl ge kilsĩ́ gè vee lé kpẹ̀a naa ní e gbò kpóó lẹ̀ẹ̀là bel e bà di dóá beè kolíe “neǹ pọ́lọ́ ea palàge dú gẹẹ-gẹẹ ló.” Éé ní ea beè nè agẹló bàà kà vígà pábia e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé booí é? Ba beè agala boo kọọ̀ Jìhóvà diè vá ló.

16. Éé ní ea é náa kọ é ié kà kà àgẹló é?

¹⁶ Dì belí bé e ni nó naa, née é dẹlẹ nyíé boo bẹẹ kói àbèè gbò nú e ólò láá naa be è gbĩ́ gè ié agẹló. Tãa vó, èé íè ge zìgà kọọ̀ Jìhóvà dìí ló nè ge kọọ̀ ẹlẹ ní ea gé bé-bé nèi ẽ́. (Dìt. 1:​29, 30; Zèk. 4:⁠6) Níà nú ea é náa kọ é ié kà kà agẹló é.

17-18. Aa ló nú ea ẽ́á mm̀ kpá Jọ́ọ̀n 15:​18-21, mókà ã̀àne ní e Jíízọ̀s beè nèi ẽ́? Baatẽ́.

¹⁷ Nyíéi ólò ẹẹ tṍó e gbò nen fã́i dẽe, sõò náa bọ́ló kọ é bugi togó kọ é gé ló tọ́ọ̀ nu be gbò nen náa fã́i dẽe. Jíízọ̀s beè kọọ̀: “[Ẹ́ẹ-ẹẹ̀ nyíe di ló] boolo, e gbò nen gé ọ́víi vaá bà kìnii, bà ònii vaá kyọ̀ bọọ bée boo bée kọ ò gé nyoonei nvée nda, Sã́áná Nen!” (Lúùk 6:22) Éé ní e Jíízọ̀s géè kọ̀ ẹ?

¹⁸ Jíízọ̀s náa géè kọọ̀ àé léémá gbò e bà gé nyoonìèe nvée tṍó e bà ọ́bví va. Tãa vó, à géè ãanéi kilma ló nu ea é nááaí ló. Beele née dṹùnà nakà bàlà booí. È ólò tú gbò nu e Jíízọ̀s beè noòmà siimá tóm mm̀ bẹẹ dùm vaá vee lẹ̀ẹ̀la tóm e ẹlẹ beè vee. Vó gbóó naa kọọ̀ pá bàlà booí á ọbvíi.  (Bugi Jọ́ọ̀n 15:​18-21.) È gbĩ́ì ge naa nú ea léémá Jìhóvà. Be gbò nen ọ́bvíi boo béè kọ è vulè bẹẹ Tẹ̀, níà baálà bel nè ọ̀và.

19. Mósĩ́ deè ní eé láá noomá nu dòòmà bá gbò tóm Jíízọ̀s e?

¹⁹ Ó gá zìgà kọọ̀ nú e pọ́ì gbò nen kọ́ àbèè ge naa á siimà ni kẹ́ẹ kọọ̀ ọ̀ọ̀ enè Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà. (Máí. 4:⁠5) Èé láá nó gè bé èlbá síìà pọ̀ ló nen tení dú ló gè bugi togó boo nu e gbò e Jíízọ̀s lẹ̀ẹ̀là e ba beè di Jèrúsalẹ̀m beè naa tṍó ea téní aa ló tṍó e ba beè fẹ́ Jíízọ̀sa. Ba beè nyimá bé e gbò tùle tọ Bàrì pá Júù beè palàge ọbví va naa. (Tóm 5:​17, 18, 27, 28) Sõò, ba beè zogè kọ ọ̀vàà gbò nyòòne nvéè Jíízọ̀s tení dú ló gè olòó vee lé kpẹ̀a gbẹá boo beè tọọ̀ káíá nè kiẽ́e gbò nen bṍóná buù dee. (Tóm 5:42) Bà náa beè zìgà kọò pọ̀ á oomàè va lọl ló tómí. Beele gé láá be nágé èlbá gè siiá pọ̀ ló nen tení dú ló gè olòó naa kọọ̀ gbò nen á nyimá kọọ̀ beele enè Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà​—⁠gbẹá boo tóm, tọọ̀ kpá, nè kiẽ́e e tõònì.​—⁠Tóm 4:29; Róm̀ 1:⁠16.

20. Éé ní ea náa vaá nyíè gbò tóm Jíízọ̀s beè ẹẹ kabèè gbò nen beè ọbví vaẹ́?

²⁰ Éé ní ea náa vaá nyíè gbò tóm Jíízọ̀s beè ẹẹ ẹ́? Ba beè nyimá nú ea náa vaá gbò nen à ọbví va, vaá ba beè ṍ kààgà tṍó e gbò nen bíìgè va ló boo béè ge naa bùlà Jìhóvà. (Lúùk 6:23; Tóm 5:41) Tṍó e tṍó téní, neǹ tóm Pítà beè emí kọọ̀: “Sõò be à náana gé kọ à dọ̀ ní e o monìì tã̀àgà boo gè naa nu e a lelà, [nyíéi á ẹẹ]!” (1 Pít. 2:​19-21; 3:14) Tṍó e nyímà kọọ̀ bà ọ́bvíi boo béè kọ è náà nú ea lelà, née gé ooà aa ló gè fã̀ Jìhóvà boo béè kọọ̀ gbò nen ọ́bvíi.

21-22. (a) Éé ní e olo ni bééláfùl boo gè naa mm̀ ge kpoogá dee ló nyòòmà bíígá ló é? (b) Éé ní eé nó mm̀ kpò nònù ea bẽene níí ẽ́?

²¹ Beéle née nyímà tṍó e gbò nen é bíìgèi ló àbèè tṍó e kpóó ea gé bẹl é ténmá kọ é gá kọ ná kpẹ̀a. Kọ̀láá bé ea dì naa, è nyímà kọ èé láá kpoogá dee ló kátogóí tení dú ló gè síè kpóó ló bẹẹ gbaa ló kilma ló Jìhóvà, ge naa gbò nú ea é náa kọ é palàge ié àgẹló, nè ge nó gè ĩ̀ìmà tṍó e gbò nen ọ́bvíi. Ge palàge kpoogá dee ló kátogóí é nvèè bá nèi kọ é kilsĩ́ gè fã̀ Jìhóvà dì deèsĩ́.

²² Sõò èé náa vàẹ be à gá náa vaá bà ténmá kọ é gá fã̀ nà Jìhóvà ẹ? Mm̀ kpò nònù ea bẽene níí, èé nó gbò nòòkúu ea é nveè bá nèi kọ é kilsĩ́ gè fã̀ Jìhóvà tṍó e kpóó ea gé bẹl kub bẹẹ sìtóm nè Jìhóvà.