1-2. (a) Eeghe kụ ke/ḍighi bọ iikia esi ayira mem dị usophoghom iyira ooḅereghị aZihova? (b) Yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

LHẠ phọ 2018, abukaaphọm iiḅi iinhaghạn dị opel li 223,000 kụ urọl rikpisi kirokirọ dị osophoghom pakirị obobọ oomo arukumuan phọ ayira. Iphẹn phọ i/ḍigh iikia esi ayira. Iduọn yira motuughạ bọ ni siphẹ emhuoghaạph phọ eten bọ mọ, abugey aKristẹn kosoman ni ikpuuroghọm. (2 Tim. 3:12) Etigheri ekpisi phọ epẹ yira odi bọ, itooghị phọ etue ni isophoghom iyira ekperenhom mọ kuu/ḅereghị mun Enaạn ephomhoghiạn phọ ayira, Zihova.

² Eḍighi maạr dị abuọ itooghị ekpisi phọ yira odi bọ osophoghom iiḅereghị phọ aZihova, nạ atue ni apuruan loor mọ: ‘Igbiphoghọm reḍeenhaan ghan mọ yira u/moọgh mun kuuḅi aghisigh Enaạn ḍughụm? Isophogom keḍighi ni iyaạr dị yira koo/ḅereghị mun aZihova ḍughụm? Mị uḍuạ ni ukeel ekpisi dị mị kamoọgh eereẹgh okumu aZihova ḍughụm?’ Yira kooḅeghiọn sipuru phọ iphẹn phọ siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn. Yira oḅilhẹ ooḅeghiọn ipẹ yira kotue bọ okiọm ghisigh okumu aZihova mem dị osophoghom rukumuan phọ ayira, ḅilhẹ r’idị i/wạ mọ yira oḍighi.

3. Odaphạn 2 Korịnt 11:23-27, eeghe igbiphoghọm kụ edị otelhedom mọ aPọl asoman, kụ yira otuughạ eeghe esi eḍeehaan phọ odị?

³ Eḍighi maạr dị itooghị phọ usophoghom iyira, yira kotue ni ootughiạn mọ yira u/moọgh mun kuuḅi aghisigh Enaạn. Kuolọ legheri mọ, igbiphoghọm re/ḍeenhaan ghan mọ aZihova mughaghạm iyira olhoghi. Esi omaạm, ooḅeghiọn eḍeenhaan otelhedom mọ Pọl. Odị amhoọgh ni kuuḅi aghisigh Enaạn. Odị amhoọgh aani ni eepoogh ogẹ aani 14 arinyạ Igẹ Iigbia aGrik phọ, aḅilhẹ  aḍighi otelhedom Enaạn igbo areelhe phọ. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, odị asoman ni igbagarạ ikpuuroghọm. (Bạl 2 Korịnt 11:23-27.) Ipẹ emitenhaan bọ otelhedom mọ aPọl itughemhị iyira mọ aZihova rangọ ghan ni ogẹl mọ ogbiphoghọm rebenhẹ ph’odị.

4. Eeghe kụ iḍighi kụ aḅirinhi phọ ulhọgh bọ iyira ḍien?

⁴ AZizọs aghaạph ni ipẹ eḍighi bọ kụ yira kosoman bọ ni isophoghom. Odị aḅẹm mọ kulhọgh ni iyira ḍien loor esi dị yira u/ḍighi pakirị aḅirinhi phọ. (Jọn 15:18, 19) Igbiphoghọm re/ḍeenhaan ghan mọ aZihova iyira u/sẹph. Kparipẹ ghụn, reḍeenhaan ghan mọ yira roḍighi ni ipẹ eru bọ inẹ!

5. Awe omoọgh ni inyaạm osiemhi eekunha iiḅereghị phọ aZihova ḍughụm? Gbạ.

⁵ Awe u/moọgh inyaạm osiemhi eekunha iiḅereghị phọ aZihova, Enaạn oomo iikpọ phọ. Ibadị mokparaghạ ni oḍighi iduọn phọ kuolọ u/tue. Ooḅeghiọn idị emite siphẹ eghạm oomo aḅirinhi phọ emhunhenhiom bọ iyạl. Mem mọ amuphẹ phọ, itooghị ibadị areelhe ugbiphoghọm agey we phọ Enaạn. Itooghị aNazi phọ erọl bọ Germany phọ bịn k’u/sophoghom iiḍighi Abugbaanhaạn phọ, kuolọ itooghị Australia, Kanadạ, ḅilhẹ r’inhọn areelhe usophoghom aani ni. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, eeghe kụ imite? Mem mọ eghạm mọ emhiigh bọ lhạ phọ 1939, abukaaphọm dị omhạn 72,475 bịn kụ urọl siẹn oomo aḅirinhi phọ. Kụ lhạ phọ 1945, mem mọ eghạm mọ emhunheen bọ, abukaaphọm mọ momhạn 156,299, loor esi aḍisẹph phọ aZihova. Onhụ abạl abukaaphọm mọ abụgh ni apu oḅẹl phọ iyạl amem!

6. Kparipẹ rookperemhi ayira, isophoghom kekọm ghụn eeghe kụ emiteom? Mạ eḍeenhaan.

⁶ Kparipẹ rookperemhi ayira, igbiphoghọm k’inyu ghụn iyira oghiọm aghisigh okumu aZihova. Esi omhaạm, oniin olom r’anhịr dị omhoọgh oniin obumoọny urọl eelhe dị abuọ itooghị phọ osophoghom iiḅereghị phọ ayira. Kparipẹ r’omhoọgh oghiilhaan, olom r’anhịr phọ umhiigh bịn okọy eten oomo amem mọ. Anhịr phọ awilhẹ ni oḍighi dị okpẹ ghan nyodị iboom ikpoki, orue okọy eten phọ. Olom mọ aḅẹm mọ isophoghom mọ meḅilhẹ ghụn eḍighi idị ibadị awe ropuru yogh sipuru ilọ Abugbaanhaạn phọ. Loor esi iduọn phọ, idughanhaan ni nyodị omhiigh otughemhị awe Baibul phọ. Isophoghom mọ ikọm kẹn enhọn imạ emiteom. Oniin okumor oye ookpomhoghan siphẹ eelhe phọ, aḅẹm mọ, ibadị dị mowilhẹ okumu aZihova uḅilhẹ omhiigh oru ituughạ ḅilhẹ r’omite epẹ erugh phọ.

7. (a) Yira otuughạ eeghe siẹn aḍinyạ phọ aLeviticus 26:36, 37? (b) Nạ kaḍighi ikạ mem dị yira odi eeḍiạn isophoghom?

 ⁷ Abumulhọgh ḍien phọ ayira rowạ ghan oḍighi idị yira kokiilhaan ooḅereghị aZihova, kụ rosophoghom ghan bọ iiḅereghị phọ ayira. Kụ anyụ isiẹn phọ, bidị otue ni ugbaaghinhaạn iyira okpẹ, otom buọ agomẹt phọ m’oru ilhoghi aruutu ayira owaaghị araraạr, ugbo iyira ogbo, obobọ ulhoghoḍị iyira ikoli. Bidị roḍuom ghan olhoghi mọ yira kokiilhaan ni loor esi iduọn bidị mosiphi bọ ibadị ayira olhọgh ikoli. Eḍighi maạr dị yira omheera mọ bidị olhọgh oghiilhaan loor ayira, pọ iduọn phọ yira kụ usighẹ raghaạgh ayira “rosophoghom” rukumuan phọ ayira. I/wạ mọ yira orọl aani idiphọ awe phọ oghaạph bọ ilọ abidị siphẹ Leviticus 26:36, 37. (Bạl.) Ku/meera oghiilhaan aḍighi iyaạr dị yira kodughe obobọ obilhẹ rukumuan phọ aZihova. Yira oḍuom ghan ghụn olhoghi aZihova, bịn kuu/kpereghaan ghan. (Isa. 28:16) Yira ooḅereghị ghan olhọm iiḅakiọm aZihova. Yira okuphom ni owol mọ r’olhoghonhaạn aḍighaạgh aZihova, itooghị omhạr awe i/lo dị ketue isophoghom iyira ophạm omheeraam mọ ayira kụ ooḅereghị aZihova.—Hib. 13:6.

8-9. (a) Eeghe osopha kụ edị torobọ onyọ ayira obobọ torobọ uw-emhụ eghunotu amhoọgh osopha? (b) Eeghe kụ keloghonhaạn oye phọ ḍighaạgh osopha idị eḍeenhaan osụ-olhoghi?

⁸ Eḍighi maạr dị itooghị ekpisi phọ nạ odi ghan bọ kụ osophoghom iiḅereghị phọ ayira, olhoghi anạ atue ni aḍigh oḍuạ oghị enhọn eelhe dị eereẹgh edi orọl okumu aZihova. Ophọn phọ aḍighi osopha dị nạ r’aloor kụ kasopha, oye kụ nyinhạ ka/ḅenị ilọ oḍighi. Toroboiperolbọ, tutu nạ kasopha ilọ oḍighi, pọ tuughạ ni ilọ ipẹ aKristẹn oḅẹl okuron asiạ phọ oḍighi bọ mem mọ bidị osoman bọ igbiphoghọm mọ. Mem mọ amulhọgh ḍien phọ oroḅol bọ Stivin ikpo oghiigh, abumatuạn phọ abuphẹ orọl bọ epẹ Zeruselem usumughu ni oghelheghu epẹ Zudia r’aSameria ḅilhẹ r’epẹ Einisia r’aSaiprọs, r’Antiọk. (Mat. 10:23; Iiḍighi 8:1; 11:19) Nạ atue kẹn ni atuughạ iyaạr esi ipẹ aPọl aḍighi bọ mem mọ oḅilhẹ bọ rogbiphoghọm Kristẹn oḅẹl okuron asiạ phọ, otelhedom mọ aPọl asopha ni mọ onọ ka/ḍuạ rokool phọ ipẹ osophoghom bọ oḍighi iphelhegbeel phọ. Odị alhọgh ghụn ghuḍum mọ odị esi ootor’osooromineen omhiịn mọ odị agbeelhom ni iiḅi iinhaghạn phọ ḅilhẹ akparamhị bumor phọ romiinhọm bọ igbiphoghọm mọ.—Iiḍighi 14:19-23.

⁹ Yira otuughạ eeghe esi iphẹn phọ? Torobọ oḍiemiom eghunotu amoọgh osopha mughumọ ekpẹ ni dị bidị koḍuạ obobọ i/kpẹ. Kụ nạ odẹ phọ agbi osopha, miigha ni loor aaḅereghị aḅilhẹ aatughiạn dọl eghunotu phọ anạ ḅilhẹ r’ipẹ ketir bọ bidị eḍighi maạr dị nyinha egheel enhọn ekpisi. Idị egbolhomhaam osopha phọ ophọn phọ, torobọ onyọ aKristẹn ‘katooI li dool odị.’ (Gal. 6:5) Yira ku/sophonhaan oye ooruẹn mem dị oye asopha idị odị kaḍighi, ilọ iphẹn phọ.

10. Eeghe Iiḅakiọm kụ edị olạ agadạ phọ ḅilhẹ r’ikumor awe ookpomhoghan phọ k’ungọ iyira?

¹⁰ Ika kụ edị nạ katue bọ akiọm ghisigh aaḅereghị aZihova mem dị usophoghom iyira? Olạ agadạ phọ k’ongọ ni ikumor awe ookpomhoghan phọ iiḅakiọm ḅilhẹ r’ipẹ bidị koteẹny ghan bọ eḍien aruwaloor, ipẹ kopạm ghan bọ ituughạ phọ, ḅilhẹ r’ipẹ kokaạph ghan bọ iiḅi iinhaghạn phọ. Eḍighi maạr dị olạ agadạ phọ u/tue uteẹny ikumor awe phọ, pọ ikumor awe phọ kolhoghonhaạn ni nyinhạ ḍighaạgh oghiọm aghisigh ooḅereghị aZihova. Bidị k’ungọ ni iyira iiḅakiọm dị emhoọgh muḅọph r’ipẹ aBaibul phọ r’arinyạ ookpomhoghan phọ eghaạph bọ.—Mat. 28:19, 20; Iiḍighi 5:29; Hib. 10:24, 25.

11. Eeghe kụ iḍighi kụ nạ kakuphom bọ ni owol mọ nạ kamoọgh ni oomo amem eḍien aruwaloor, kụ nạ kaḍighi ika oghoph aBaibul phọ anạ r’arinyạ ookpomhoghan phọ?

¹¹ AZihova aguanhaan ni mọ arebenhẹ phọ odị  komoọgh ni oomo amem eḍien aruwaloor. (Isa. 65:13, 14; Luk 12:42-44) Kụ iḍighi kụ nạ katue ni akuphom owol mọ oḍighom mọ odị kamiteom ni oomo araraạr lọ rewạ okparamhị omheeraam mọ anạ. Kuolọ, eeghe kụ edị nạ kotue aḍighi aani mem mọ amuphẹ phọ? Mem dị usophoghom iyira, wạ egey esi dị nạ kabooghị Baibul anạ r’inhọn arinyạ ookpomhoghan phọ. Miịn ni mọ nạ o/seere Baibul r’arinyạ phọ ayira—mughumọ idị ogẹ omiteom obobọ idị edi olhoghi afon—esi dị oye kamiịn. Torobọ onyọ ayira amoọgh ogbatạn edạ dị keloghonhaạn nyodị ḍighaạgh ophạm omheeraam mọ odị okparamhị.

12. Ika kụ idị ikumor awe phọ kookolhobian ghan ituughạ eten dị awe ko/legheri?

¹² Kokaạph aani ika ilọ ipẹ kopạm ghan bọ ituughạ torobọ awiki? Ikumor awe phọ kookolhobian ni idị kopạm ghan ituughạ eten dị abuọ isophoghom mọ ko/legheri. Bidị otue ni oḅenhị nyinhạ esi dị nạ katọl aani ituughạ phọ, ḅilhẹ otue ni onme mem r’esi phọ kopạm ghan bọ ituughạ phọ egbạ gbạ amem. Nạ katue ni alhoghonhaạn ḍighaạgh oghoph abumor r’abumarani phọ eten dị eḍọgh anạ ke/kị ghan anyụ mem dị nạ rakaaphạn r’onyọ umor, mem dị nyinha rekị ituughạ obobọ memiteghu. Eeni kewạ kẹn ni mọ nmeenmenian eten dị awe ko/legheri mọ nạ rakị ituughạ.

13. Yira otuughạ eeghe esi abumor phọ ayira orọl bọ mem itooghị aSoviet Union phọ?

¹³ Idị egbolhomhaam oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ, yira kodaphạn ghan ipẹ adọl ekpisi phọ edi bọ. Loor esi ephomoghiạn phọ yira omhoọgh bọ oghị esi aZihova ḅilhẹ r’eephuạ phọ ayira oḅenhị aani ghan abunhọn ilọ Omhạr phọ, yira rowạ ghan ni reten ogbeelhom iiḅi iinhaghạn phọ. (Luk 8:1; Iiḍighi 4:29) Oye iphirigba dị oghol mọ Emily B. Baran rakaạph bọ ilọ oḍighi iphelhegbeel Abugbaanhaạn phọ mem itooghị aSoviet Union phọ, aḅẹm mọ: “Mem dị abuọ itooghị phọ oḅenhị Bugbaanhaạn aZihova mọ ku/gbeelhom ghan mun iiḅi iinhaghạn phọ, Abugbaanhaạn phọ umhiigh ni oghaạph ghan oḅenhị amatuman abidị, buọ oḍighi abidị, r’arighirị abidị. Mem dị otuạn iphẹn phọ odoghoḍi bidị ikoli, Abugbaanhaạn phọ umhiigh ni oghaạph oḅenhị abuphẹ r’abidị odi bọ ikoli phọ.” Ghalhamọ r’idiphọ osophoghom bọ ni oḍighi phọ mem itooghị aSoviet Union phọ, abumor phọ ayira u/bilhẹ oghaạph ghan iiḅi iinhaghạn phọ. Eḍighi maạr dị osophoghom oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ ekpisi anyinha, pọ tuughaạny aani bumor phọ ayira abuẹn phọ!

14. Eeghe iphụr arurụ kụ edị aPsalm 39:1 ungọ iyira?

¹⁴ Gona loor esi ipẹ nạ aghaạph bọ raḅenhị we. Mem dị osophoghom oḍighi phọ ayira, ewạ dị yira kolegheri ghan “mem dị ekpẹ oḅoorian.” (Eccl. 3:7) I/wạ mọ yira oghaaphọgh raraạr ibooghiạn oḅenhị we, idiphọ asiḍien abumor r’abumarani ayira, esi dị bidị rookpomhoghan ghan, eten phọ epẹ yira roḍighi ghan bọ oḍighi iphelhegbeel phọ, ḅilhẹ r’ipẹ yira roteẹny ghan bọ rinyạ otuughaạm mọ ayira. I/wạ mọ yira  oghaaphọgh iphẹn phọ oḅenhị buọ itooghị phọ, righirị, obobọ siya ayira dị odi eelhe phọ ayira obobọ inhọn areelhe. Yira oḍighi iduọn phọ, pọ yira mosighẹ bumor phọ ayira olọgh esi iiḅaghamhị.—Bạl Psalm 39:1.

15. ASetan rakparaghạ ghan oḍighi ayira eeghe, kụ ika kụ idị yira kotue okel ipẹ dị rawạ bọ oḍighi phọ?

¹⁵ Ka/meera iịny iiḅaghamhị ekọm madia igbo ayira. ASetan alegheri ni mọ otu dị aayạ ka/tue ameerạ. (Mạk 3:24, 25) Kụ iḍighi kụ oomo amem, odị kakparaghạ ghan ni okọm amadia igbo ayira. Odị aḍuom olhoghi mọ oḍighi iduọn phọ keḍighi idị yira kobian siloor kparipẹ r’eenhan odị.

16. Eeghe emạ eḍeenhaan kụ edị umarani phọ Gertrud Poetzinger aphighi?

¹⁶ Ghalhamọ aKristẹn dị mosi ni omananaạm bịn ewạ ni mọ ogona loor ilọ iphẹn phọ. Ooḅeghiọn omhiịn eḍeenhaan iyạl abumarani dị osagharạn ni owaloor iigbia phọ, Gertrud Poetzinger r’Elfriede Löhr. Ukasaghiọm iyạl abidị r’abunhọn abumarani mem aNazi phọ. AGertrud amhoọgh ni eḍịm aghị esi Elfriede loor esi oghaạph okparamhị dị angọ buerị phọ abumarani phọ orọl aani bọ siphẹ otu ikoli phọ. Onyebel roten, kụ aGertrud alhoghoma umugholoor esi ipẹ dị azọ bọ kụ alhọm olhoghonhaạn aḍighaạgh aZihova esi iiḅereghị. aGertrud agẹ mọ: “Ewạ mọ yira omeera ghan abunhọn omoọgh inyaạm obobọ iiḍighi upu iyira.” Ika kụ idị odị arue bọ awilhẹ olhoghi eḍịm mọ? AGertrud agbon ghụn imạ araagharạ r’aroozọ phọ Elfriede. Roḍighi iduọn phọ, bịn odị aḅilhẹ amhoọgh mugey asiya r’Elfriede. Iyạl abumarani phọ abuẹn phọ urọl li dọl dị ekpẹ oḍuom olhoghi oghị esi aZihova tutụ oseere bidị siphẹ otu ikoli phọ, ḅilhẹ tutụ bidị omhuughu siẹn ade phọ. Eḍighi maạr dị yira omhinoghọm ghan ikarạph dị onyọ umor uḍighi iyira, pọ keḍighi idị yira ko/moọgh madia siẹn igbo phọ ayira.—Kọl. 3:13, 14.

17. Eeghe kụ iḍighi kụ ewạ bọ mọ odaphạn ghan iiḅakiọm?

¹⁷ Dạph ghan iiḅakiọm. Eḍighi maạr dị yira odaphạn iiḅakiọm abumor dị okpẹ oḍuomolhoghi ḅilhẹ osianhaan, pọ kighoph ni iyira esighẹ esi iiḅaghamhị. (1 Pit. 5:5) Esi omaạm, eniin ekpisi dị osophoghom oḍighi phọ ayira, abumor phọ roḍiemiom bọ ungọ ni iiḅakiọm bukaaphọm mọ, mọ ku/diighi we rinyạ mem dị omite epẹ erugh phọ. Kuolọ onyọ umor dị aḍighi okọy eten asighenhọm mọ onọ alegheri ni ilọ oḍighi, bịn aghị adiighi we rinyạ epẹ erugh phọ. Ikọm eeghe kụ emiteom? Iduọn odị rabunhọn oghaạph bọ iiḅi iinhaghạn phọ eten dị u/gu omadạn, i/bia bịn abuọ iḍiil omhiigh oopuru abidị sipuru. Eegholhaan ni mọ abuọ iḍiil phọ udạph bidị omhạn omhạn bịn aanyị ghan we phọ rinyạ phọ bidị ongooghị bọ. Iphẹn phọ itughemhị iyira eeghe? Ewạ mọ yira odaphạn ghan iiḅakiọm ghalhamọ ighịgh ni mudị ipẹ oghaạph bọ i/kạr imeerạ. Oomo amem aZihova kusẹph  ghan ni iyira eḍighi maạr dị yira odaphạn iiḅakiọm abuọ arumụ phọ ayira odị kụ amạ bọ.—Hib. 13:7, 17.

18. Eeghe kụ iḍighi kụ i/wạ bọ dị yira kodoghoḍi ghan iilhogh dị u/moọgh maạr oḍighinhom?

¹⁸ Ka/doghoḍi iilhogh dị i/moọgh maạr oḍighinhom. Eḍighi maạr dị ikumor awe phọ odoghoḍi iilhogh dị i/moọgh maạr oḍighinhom, pọ bidị rosighẹ dool k’oleti bumor phọ. Umor phọ Juraj Kaminský aghaạph ni idị emite mem mọ itooghị aCzechoslovakia erọl ghan bọ mem dị meten, osophoghom bumor mọ: “Mem dị osiphi ibadị ikpolọm abumor olhoghoḍị ikoli, buniin abudị osugha dị ophogh ghan rookpomhoghan phọ r’eghir phọ, udoghoḍi ni iilhogh ilọ idị abukaaphọm mọ koḍighi r’idị ko/ḍighi bịn okpol.” AZihova iyira u/ngọ elhiom odoghoḍi iilhogh ongọ abunhọn. Oye dị aloghoḍị iilhogh dị i/moọgh maạr oḍighinom angọ umor odị, ra/koph ghan umor phọ odị—kparipẹ ghụn rakparaghạ ghan oponomaam omheeraam umor phọ odị.—2 Kọr. 1:24.

19. Odaphạn ipẹ ogẹ bọ siphẹ 2 Chronicles 32:7, 8, eeghe kụ iḍighi kụ yira kotue bọ ni omoọgh akpọ olhoghi etigheri ikuph phọ aSetan?

¹⁹ Ogbogh amulhọgh ḍien phọ ayira, aSetan Eru phọ, ka/bilhẹ ogbiphoghọm arebenhẹ phọ aZihova okpẹ bọ oḍuomolhoghi. (1 Pit. 5:8; Ogan. 2:10) ASetan r’otul phọ odị kokparaghạ ni osophoghom iiseeny phọ yira rongọ ghan bọ aZihova. Kuolọ ku/meera oghiilhaan aḍighi iyaạr dị yira kobilhẹ okumu aZihova! (Deut. 7:21) AZihova odi ni r’ayira, kụ kakị ni ghisigh ubakị ghan iyira ghalhamọ usophoghom ni oḍighi phọ ayira.—Bạl 2 Chronicles 32:7, 8.

20. Nạ masopha oḍighi ika?

²⁰ Yira osopha aani idiphọ aKristẹn oḅẹl okuron asiạ phọ osopha bọ, kụ oḅenhị bọ butooghiạ amem mọ abidị mọ: “Siphẹ onaghanạn anyina r’onaghanạn Enaạn, ighẹn kụ ikpeanaạn oḍighi ghisigh Enaạn. Kụ olọ, yoor ko/biIẹ oghaạph araraạr phọ ipẹ yoor momiịn bọ oḅiIẹ onaghạn.”—Iiḍighi 4:19, 20.