1-2. (a) Mɛni he je nɛ ke a tsi wa jami ɔ nya a, e sɛ nɛ e pee wɔ nyakpɛ ɔ? (b) Mɛni he wa ma susu ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?

NGƐ jeha 2018 ɔ mi ɔ, sane kpakpa fiɛɛli nɛ a hiɛ pe 223,000 lɛ a ngɛ mahi nɛ a tsi wa sɔmɔmi ní tsumi ɔ tsuo aloo fã komɛ a nya ngɛ mi ɔ mi. Enɛ ɔ pee we wɔ nyakpɛ. Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ ní kasemi nɛ sɛ hlami ɔ mi ɔ, anɔkuale Kristofohi hyɛɛ blɔ kaa nihi maa wa mɛ yi mi. (2 Tim. 3:12) Ngɛ he fɛɛ he nɛ wa ngɛ ɔ, nɔ yemihi ma nyɛ maa tsi wa nya tlukaa kaa wa ko sɔmɔ Yehowa, wa Mawu nɛ e suɔ wɔ ɔ.

² Ke nɔ yemi nɛ ngɛ he nɛ o ngɛ ɔ to kaa e maa tsi Yehowa jami nya a, eko ɔ, o ma bi o he ke: ‘Ke a ngɛ wɔ yi mi wae ɔ, anɛ lɔ ɔ tsɔɔ kaa Mawu bua jɔɛ wa he lo? Anɛ nya tsimi ma ha nɛ wa kpa Yehowa sɔmɔmi lo? Anɛ e sa nɛ ma hia kɛ ya ma kpa nɔ konɛ ma nyɛ ma ja Mawu ngɛ tue mi jɔmi mi lo?’ Wa ma susu sane bimi nɛ ɔmɛ a he ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi. Jehanɛ hu ɔ, wa maa na bɔ nɛ wa maa pee ha konɛ waa ya nɔ nɛ wa sɔmɔ Yehowa ke a tsi wa ní tsumi ɔ nya, kɛ níhi nɛ e sa nɛ waa hyɛ saminya ngɛ he.

3. Kaa bɔ nɛ 2 Korinto Bi 11:23-27 ɔ tsɔɔ ɔ, mɛni yi mi wami nɛ bɔfo Paulo kɛ kpe, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ e níhi a si kpami ɔ mi?

³ Ke nɔ yemi ko tsi wa jami ɔ nya a, eko ɔ, wa ma susu kaa Mawu bua jɔɛ wa he hu. Se mo kai kaa ke a ngɛ wɔ yi mi wae ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa Yehowa bua jɔɛ wa he. Mo susu bɔfo Paulo he nɛ o hyɛ. Atsinyɛ jemi ko be he kaa Yehowa bua jɔ e he. E ná  he blɔ kɛ ngma Hela Ngmami ɔ mi womihi 14, nɛ jehanɛ hu ɔ, a pee lɛ bɔfo kɛ ha je ma amɛ. Se kɛ̃ ɔ, a wa lɛ yi mi wawɛɛ. (Kane 2 Korinto Bi 11:23-27.) Bɔfo Paulo níhi a si kpami ɔ ha nɛ wa na kaa Yehowa ngmɛɔ blɔ nɛ a waa e sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ yi mi.

4. Mɛni he je nɛ je ɔ nyɛɔ wɔ ɔ?

⁴ Yesu tsɔɔ wɔ nɔ́ he je nɛ e sa nɛ waa hyɛ blɔ kaa nihi maa te si kɛ wo wɔ ɔ. E tsɔɔ kaa akɛnɛ wa piɛɛ we je ɔ he he je ɔ, a maa nyɛ wɔ. (Yoh. 15:18, 19) Ke a ngɛ wɔ yi mi wae ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa Yehowa bua jɔɛ wa he hu. Mohu ɔ, e tsɔɔ kaa wa ngɛ nɔ́ nɛ da pee!

5. Anɛ nimli adesahi ngɛ he wami nɛ a ma nyɛ maa gu Yehowa jami lo? Moo tsɔɔ nya.

⁵ Nimli adesahi nɛ a teɔ si kɛ woɔ wɔ ɔ be nyɛe ma ha nɛ wa kpa Yehowa, nɛ ji Mawu Ope ɔ jami. Nihi babauu ka kaa a maa gu Yehowa jami, se a yi manye. Mo susu nɔ́ nɛ ba ngɛ je mi ta enyɔne ɔ mi ɔ he nɛ o hyɛ. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, nɔ yemi ɔmɛ wa Mawu we bi yi mi wawɛɛ ngɛ mahi fuu a nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, tsa pi Nazi nɔ yemi ɔ nɛ ngɛ Germany ɔ pɛ nɛ e tsi Yehowa Odasefohi a nya, se nɔ yeli nɛ a ngɛ Australia, Canada kɛ ma kpa komɛ a nɔ ɔ hu pee jã. Se mo kadi nɔ́ nɛ ba. Benɛ ta a fɛ ngɛ jeha 1939 ɔ mi ɔ, fiɛɛli 72,475 nɛ a ngɛ je kɛ wɛ. Akɔtaa bumi tsɔɔ kaa benɛ ta a ba nyagbe ngɛ jeha 1945 ɔ mi ɔ, Yehowa jɔɔ wa ní tsumi ɔ nɔ nɛ fiɛɛli ɔmɛ a yibɔ ya su 156,299. Fiɛɛli ɔmɛ a yibɔ bɔ he si enyɔ kɛ se!

6. Mɛni ní kpakpahi lɛ ma nyɛ maa je si temi kɛ womi mi kɛ ba? Mo ha nɔ hyɛmi nɔ́.

⁶ Si temi kɛ womi ma nyɛ maa wo wɔ he wami konɛ wa sɔmɔ Yehowa wawɛɛ mohu pe nɛ e maa wo wa he gbeye. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ a tsi wa jami ɔ nya ngɛ ma ko nɔ ɔ, nyɛminyumu ko kɛ e yo nɛ a ngɛ bi wayoo ɔ yi gbeye, mohu ɔ, a je blɔ gbami ní tsumi ɔ sisi. E yo ɔ po kpa e ní tsumi nɛ hiɔwo ɔ kle ɔ konɛ e nyɛ nɛ e tsu blɔ gbami ní tsumi ɔ. Nyɛminyumu ɔ tsɔɔ kaa nya tsimi ɔ ha nɛ nihi babauu bi sanehi kɛ kɔ Yehowa Odasefohi a he. Enɛ ɔ he ɔ, e yi ha lɛ kaa e maa je Baiblo mi ní kasemi sisi. Nya tsimi ɔ ye bua nyɛmimɛ kpahi hulɔ. Asafo mi nɔkɔtɔma ko nɛ e ngɛ jamɛ a ma a mi ɔ tsɔɔ kaa nihi babauu nɛ jinɛ a kpa Yehowa sɔmɔmi ɔ bɔni asafo mi kpehi bami, nɛ a ye bua mɛ nɛ a bɔni fiɛɛmi yami ekohu.

7. (a) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ 3 Mose 26:36, 37 ɔ mi? (b) Ke a tsi wa jami ɔ nya a, mɛni o maa pee?

 ⁷ Ke wa he nyɛli tsi wa jami ɔ nya a, a hyɛɛ blɔ kaa wa maa ye gbeye konɛ wa kpa Yehowa sɔmɔmi. Jehanɛ hu ɔ, eko ɔ, a maa gbɛ wa he lakpa munyuhi kɛ fĩa, a maa tsɔ polisihi konɛ a ba hla wa níhi a mi ngɛ wa we ɔmɛ a mi, a maa nuu wɔ kɛ ya kojomi he, aloo a maa wo wa ti ni komɛ tsu. Ke a wo wa nyɛmimɛ bɔɔ komɛ tsu ɔ, a maa hyɛ blɔ kaa lɔ ɔ maa wo wa he gbeye. Ke gbeye nu wɔ ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ wɔ nitsɛmɛ waa “tsi” wa jami ɔ nya. E sɛ nɛ waa pee wa ní kaa nihi nɛ a tu a he munyu ngɛ 3 Mose 26:36, 37 ɔ. (Kane.) Wa be blɔ ngmɛe nɛ gbeye yemi nɛ ha nɛ wa gbɔjɔ ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi aloo wa kpa Yehowa sɔmɔmi kulaa. Wa maa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ kulaa nɛ wa be gbeye yee. (La 56:3) Wa maa sɔle kɛ bi Yehowa blɔ tsɔɔmi. Akɛnɛ Yehowa fĩ wa se he je ɔ, wa le kaa adesa nɔ yemi nɛ ngɛ he wami pe kulaa po be nyɛe ma ha nɛ wa kpa wa Mawu ɔ sɔmɔmi.​—Heb. 13:6.

8-9. (a) Mɛni yi mi kpɔ nɛ e sa nɛ wekuyihi aloo nɔ fɛɛ nɔ nɛ mwɔ? (b) Mɛni maa ye bua nɔ ko konɛ e mwɔ yi mi kpɔ nɛ da?

⁸ Ke nɔ yemi nɛ ngɛ he nɛ o ngɛ ɔ tsi wa jami ɔ nya a, eko ɔ, o ma bi o he ke, ‘Anɛ e sa nɛ ma hia kɛ ya ma kpa ko nɔ konɛ ma nyɛ nɛ ma sɔmɔ Yehowa ngɛ tue mi jɔmi mi lo?’ Nɔ ko be nyɛe maa mwɔ yi mi kpɔ ha nɔ ko ngɛ sane nɛ ɔ he. Eko ɔ, ni komɛ ma susu nɔ́ nɛ Kristofohi nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ pee benɛ a ngɛ mɛ yi mi wae ɔ he. Benɛ he nyɛli fiaa Steven tɛ nɛ e gbo se ɔ, kaseli nɛ a ngɛ Yerusalem ɔ hia kɛ ho Yudea kɛ Samaria kɛ ma komɛ nɛ a ngɛ tsitsaa kaa Foinike, Kipro, kɛ Antiokia ya. (Mat. 10:23; Níts. 8:1; 11:19) Se eko ɔ, ni komɛ hu ma susu nɔ́ nɛ bɔfo Paulo pee benɛ Kristofo ɔmɛ kɛ si temi kɛ womihi kpe ekohu ɔ he. Bɔfo Paulo mwɔ e yi mi kpɔ kaa e be hehi nɛ a te si kɛ wo fiɛɛmi ní tsumi ɔ ngɛ ɔ jee. Mohu ɔ, e ngɔ e wami kɛ wo oslaa mi kɛ fiɛɛ sane kpakpa a, nɛ e ya mahi nɛ a ngɛ nyɛmimɛ ɔmɛ yi mi wae ngɛ ɔ a mi nɛ e ya wo nyɛmimɛ ɔmɛ he wami.​—Níts. 14:19-23.

⁹ Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Baiblo mi sane nɛ ɔmɛ a mi? Wekuyihi nɛ e sa nɛ a mwɔ a yi mi kpɔ kaa a maa hia aloo a be hiae. Loko wekuyi ko maa mwɔ e yi mi kpɔ ɔ, e sa nɛ e sɔle, nɛ́ e susu e weku ɔ si fɔfɔɛ ɔ he saminya, nɛ́ e hyɛ kaa ke a hia a, weku ɔ ma ná he se aloo e maa ye weku ɔ awi. Ngɛ sanehi kaa kikɛ mi ɔ, Kristofo no fɛɛ Kristofo no “maa tloo lɛ nitsɛ e tlomi.” (Gal. 6:5) E sɛ nɛ waa tu munyu kɛ si yi mi kpɔ nɛ nɔ ko maa mwɔ ɔ.

10. Mɛni blɔ tsɔɔmi nɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ kɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ ma ha wɔ?

¹⁰ Ke a tsi wa jami ɔ nya a, mɛni o ma nyɛ maa pee konɛ o ya nɔ nɛ o sɔmɔ Yehowa? Asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ kɛ blɔ tsɔɔmihi ma ha asafo mi nikɔtɔma amɛ. A maa tsɔɔ mɛ blɔ nɛ a maa gu nɔ nɛ a nine maa su mumi mi niye ní nɔ, bɔ nɛ a maa pee ha kɛ pee kpehi, kɛ bɔ nɛ a maa pee ha kɛ fiɛɛ sane kpakpa a. Ke asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ nine be nyɛe maa su asafo mi nikɔtɔma amɛ a nɔ ɔ, asafo mi nikɔtɔma amɛ nitsɛmɛ maa ye bua o kɛ nyɛmimɛ kpa amɛ konɛ nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛ sɔmɔ Yehowa. Asafo mi nikɔtɔma amɛ maa da Baiblo ɔ kɛ wa womi ɔmɛ a nɔ kɛ ha nyɛ blɔ tsɔɔmi.​—Mat. 28:19, 20; Níts. 5:29; Heb. 10:24, 25.

11. Mɛni he je nɛ o ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa o nine maa su mumi mi niye ní nɔ ɔ, nɛ mɛni o ma nyɛ maa pee kɛ po mumi mi niye ní ɔ he piɛ?

¹¹ Yehowa wo si kaa e ma ha nɛ e sɔmɔli ma  ná nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ a hia konɛ a hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa. (Yes. 65:13, 14; Luka 12:42-44) Enɛ ɔ he ɔ, o ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa asafo ɔ maa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ a ma nyɛ kɛ ye bua mo konɛ o ya nɔ nɛ o ye Yehowa anɔkuale. Se mɛni mo hu o ma nyɛ maa pee? Ke a tsi wa nya a, mo hla he kpakpa ko nɛ o kɛ o Baiblo ɔ kɛ asafo ɔ womi ɔmɛ maa laa ngɛ. Moo hyɛ nɛ o kɛ mumi mi níhi nɛ a he jua wa nɛ ɔmɛ nɛ ko fɔ hehi nɛ e be yee ha nihi kaa a maa na, womi nitsɛ jio, e ngɛ tablɛti aloo fon nɔ jio. E sa nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ nɛ bɔ mɔde nɛ e pee níhi nɛ ma ha nɛ e hemi kɛ yemi ɔ mi maa wa.

12. Kɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ maa to kpehi a he blɔ nya ha kɛɛ konɛ nihi a juɛmi ko ba wa nɔ?

¹² Nɛ asafo mi kpehi a yami hu nɛɛ? Bɔ nɛ asafo mi nikɔtɔma amɛ maa to kpe ɔmɛ a he blɔ nya ha a be hae nɛ nihi a juɛmi nɛ ba wa nɔ. Eko ɔ, a ma ha nɛ nyɛɛ kpe ngɛ kuu tsɔwihi a mi, nɛ a ma nyɛ ma tsake kpe yami be ɔ kɛ he nɛ nyɛ maa kpe ngɛ ɔ si abɔ. Nɔ́ nɛ o ma nyɛ maa pee kɛ po nyɛmimɛ a he piɛ ji kaa ke o yaa he nɛ nyɛ kpeɔ ngɛ ɔ, aloo ke nyɛ kpa a, o be o gbi nɔ woe kɛ tu munyu. Jehanɛ hu ɔ, e maa hi kaa o be hae nɛ o he dlami nɛ gbla nihi a juɛmi kɛ ba o nɔ.

13. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ wa nyɛmimɛ nɛ a hi blema Soviet Union ɔ a níhi a si kpami ɔ mi?

¹³ E maa slo bɔ nɛ a ma tsu fiɛɛmi ní tsumi ɔ ha ngɛ ma fɛɛ ma nɔ ke a tsi wa ní tsumi ɔ nya ngɛ lejɛ ɔ. Se akɛnɛ wa suɔ Yehowa nɛ wa bua jɔ he kaa wa maa fiɛɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ kɛ tsɔɔ nihi he je ɔ, wa maa na blɔ ko kɛ̃ nɛ wa maa gu nɔ kɛ fiɛɛ. (Luka 8:1; Níts. 4:29) Yinɔ sane ngmalɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Emily B. Baran de kɛ kɔ Yehowa Odasefohi nɛ a hi blema Soviet Union ɔ a fiɛɛmi ní tsumi ɔ he ke: “Benɛ nɔ yemi ɔ tsi Odasefo ɔmɛ a nya kaa a ko fiɛɛ ɔ, a ye a kpɔ mi bi, nihi nɛ a kɛ mɛ tsuɔ ní kɛ a huɛmɛ odase. Benɛ a wo mɛ tsu ngɛ lɔ ɔ he po ɔ, a fiɛɛ kɛ ha nihi nɛ a kɛ mɛ ngɛ tsu ɔ mi ɔ.” E ngɛ mi kaa a tsi wa nyɛmimɛ nɛ a hi blema Soviet Union ɔ a nya mohu lɛɛ, se a kpa we fiɛɛmi. Ke a tsi wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya hwɔɔ se ko ngɛ he nɛ o ngɛ ɔ, moo kase nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ!

14. Mɛni nɛ La 39:1 ɔ maa ye bua wɔ konɛ wa ko pee?

¹⁴ E sa nɛ waa hyɛ saminya ngɛ níhi nɛ wa ma de ni kpahi ɔ he. Ke a tsi wa nya a, e sa nɛ waa le be nɛ e sa kaa waa ‘pee dii.’ (Fiɛlɔ 3:7) E sɛ nɛ wa je laami sanehi kpo. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e sɛ nɛ waa tsɔɔ nihi wa nyɛmimɛ ɔmɛ a biɛ, hehi nɛ wa kpeɔ ngɛ, bɔ nɛ wa tsuɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ ha, kɛ bɔ nɛ wa peeɔ kɛ náa wa womi ɔmɛ ha. Ke ma nikɔtɔmahi bi wɔ ní nɛ ɔmɛ ɔ, wa be mɛ dee, nɛ wa huɛmɛ aloo wa wekuli nɛ waa kɛ mɛ ngɛ ma a mi aloo a ngɛ ma se ɔ hu, wa be mɛ dee. Ke wa je laami sane  ko kaa kikɛ kpo ɔ, waa kɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ maa wo oslaa mi.​—Kane La 39:1.

15. Mɛni Satan maa bɔ mɔde kaa e maa pee wɔ, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ wa ko nɔ e klama a mi?

¹⁵ Wa ko ha nɛ ní nyafinyafihi nɛ gba waa kɛ wa nyɛmimɛ wa kpɛti. Satan le kaa ke we ko mi gba a, we ɔ be nyɛe maa da si. (Maak. 3:24, 25) E maa ka si abɔ kaa e maa ngɔ mi gbami kɛ ba wa kpɛti. E maa pee jã konɛ waa te si kɛ wo wa sibi mohu pe nɛ wa maa te si kɛ wo lɛ.

16. Mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa nɛ Nyɛmiyo Gertrud Poetzinger pee?

¹⁶ E sa nɛ Kristofohi nɛ a nane pi si po nɛ a hyɛ a he nɛ hi konɛ a ko nɔ klama nɛ ɔ mi. Mo susu nyɛmiyo Gertrud Poetzinger kɛ nyɛmiyo Elfriede Löhr nɛ a pɔ mɛ nu ɔ a níhi a si kpami ɔ he nɛ o hyɛ. A wo a kɛ nyɛmimɛ yi kpa komɛ tsu ngɛ Nazi tsu womi he ko. Be komɛ ɔ, Elfriede tuɔ munyu kɛ woɔ nyɛmimɛ yi kpa amɛ he wami ngɛ tsu womi he ɔ. Se Gertrud hɛ kɔ Elfriede nɔ. Pee se ɔ, Gertrud pia e he, enɛ ɔ he ɔ, e sɔle kɛ ha Yehowa kaa e ye bua lɛ. E ngma ke: “Ke ni kpahi bɔɔ mɔde pe wɔ ngɛ ní komɛ a mi, aloo a ná he blɔhi nɛ wa ná we ɔ, e sa nɛ waa kplɛɛ nɔ.” Mɛni ye bua lɛ nɛ e je dɔdɔɛ ɔ kɛ je e mi? Gertrud ngɔ e juɛmi kɛ ma su kpakpahi nɛ Elfriede ngɛ kɛ bɔ nɛ e he ngɛ bua jɔmi ha a nɔ. Enɛ ɔ ha nɛ e kɛ Elfriede ná huɛ bɔmi kpakpa ekohu. Pee se ɔ, a ngmɛɛ mɛ ni enyɔ ɔmɛ tsuo a he, nɛ a kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ Yehowa kɛ ya si benɛ a gbe a sɔmɔmi ní tsumi ɔ nya ngɛ zugba a nɔ. Ke wa bɔ mɔde nɛ wa dla nyagbahi nɛ baa waa kɛ wa nyɛmimɛ wa kpɛti ɔ, lɔ ɔ be hae nɛ nɔ́ ko nɛ gba wa mi.​—Kol. 3:13, 14.

17. Mɛni he je nɛ e sa nɛ waa kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ Yehowa asafo ɔ kɛ haa wɔ ɔ nɛ tsu ní be fɛɛ be ɔ?

¹⁷ E sa nɛ waa kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ tsu ní be fɛɛ be. Ke nyɛmimɛ nyumuhi nɛ wa he mɛ ye nɛ a nyɛɛ hɛ mi ɔ ha wɔ blɔ tsɔɔmi, nɛ waa kɛ tsu ní ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ waa yu wa he ngɛ nyagbahi a he. (1 Pet. 5:5) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ ma ko nɛ a tsi wa sɔmɔmi ní tsumi ɔ nya ngɛ ɔ, nyɛmimɛ nɛ a nyɛɛ hɛ mi ɔ de nyɛmimɛ kaa ke a ye nɔ ko odase ɔ, a ko ha nɔ ɔ womi. Se nyɛminyumu ko nɛ e ji blɔ gbalɔ ɔ susu kaa e le ní pe nikɔtɔma amɛ, nɛ e gba womihi. Mɛni je mi kɛ ba? Benɛ e kɛ nyɛmimɛ komɛ ya ye nihi odase se kɛ we ɔ, polisihi ba bi mɛ sanehi. E maa pee kaa polisi ɔmɛ nyɛɛ a se, nɛ a ngɔ womihi nɛ a gba kɛ ha ni ɔmɛ ɔ. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ níhi a si kpami nɛ ɔ mi? Ke waa kɛ nikɔtɔma amɛ kpa we gbi ngɛ blɔ tsɔɔmi ko he po ɔ, e sa nɛ wa kɛ tsu ní. Be fɛɛ be nɛ waa kɛ nyɛmimɛ nɛ Yehowa hla mɛ kaa a nyɛɛ wa hɛ mi ɔ a blɔ tsɔɔmi ma tsu ní ɔ, Yehowa maa jɔɔ wɔ.​—Heb. 13:7, 17.

18. Mɛni he je nɛ e sɛ nɛ waa wo mlaahi nɛ a he hia we ɔ?

 ¹⁸ E sɛ nɛ waa wo mlaahi nɛ a he hia we. Ke asafo mi nikɔtɔmahi wo mlaahi nɛ a he hia we ɔ, nyɛmimɛ be lɛ náe gbɔjɔɔ. Benɛ a tsi nyɛmimɛ a nya ngɛ blema Czechoslovakia a, Nyɛminyumu Juraj Kaminský de ke: “Benɛ a nuu nyɛmimɛ nɛ a nyɛɛ hɛ mi ɔ a kpɛti nihi fuu ɔ, nyɛmimɛ nyumuhi nɛ a piɛ ɔ a kpɛti ni komɛ bɔni nyɛmimɛ ɔmɛ mlaahi womi ngɛ níhi nɛ e sa nɛ a pee kɛ níhi nɛ e sɛ nɛ a pee ɔ he.” Yehowa ha we wɔ he blɔ kaa waa mwɔ yi mi kpɔ ha nihi. Ke nɔ ko woɔ nihi mlaahi nɛ a he hia we ɔ, lɛɛ e ngɛ hlae nɛ e pee nyɔmtsɛ ngɛ a hemi kɛ yemi ɔ nɔ, se pi a he piɛ polɔ.​—2 Kor. 1:24.

19. Ngɛ mɔde nɛ Satan ngɛ bɔe ɔ tsuo se ɔ, mɛni hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ 2 Kronika 32:7, 8 ɔ ha nɛ wa ná?

¹⁹ Satan Abosiami nɛ ji wa he nyɛlɔ kpanaku ɔ maa ya nɔ nɛ e maa wa Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ yi mi. (1 Pet. 5:8; Kpoj. 2:10) Satan kɛ e we bi ɔmɛ maa bɔ mɔde kaa a maa tsi wa nya konɛ wa kpa Yehowa sɔmɔmi. Se kɛ̃ ɔ, e sɛ nɛ sawale nɛ nu wɔ! (5 Mose 7:21) Yehowa piɛɛ wa he, nɛ ke a tsi wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya po ɔ, e maa ya nɔ maa ye bua wɔ.​—Kane 2 Kronika 32:7, 8.

20. Mɛni o fia o pɛɛ si kaa o maa pee?

²⁰ Nyɛ ha nɛ waa kase wa nyɛmimɛ nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ. A de nɔ yeli nɛ a ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ ke: “Ke e da blɔ ngɛ Mawu hɛ mi kaa a bu nyɛ mohu tue pe Mawu ɔ, nyɛ nitsɛmɛ nyɛɛ kojo. Se wɔɔ lɛɛ wa be nyɛe ma kpa níhi nɛ wa na kɛ níhi nɛ wa nu ɔ he munyu tumi.”​—Níts. 4:19, 20.