1, 2. 1) ¿Chumngelu (chemu) afmatukelaiñ taiñ kayñetungeken? 2) ¿Chem ngüneduamaiñ tüfachi chillkatun mu?

RUPACHI tripantu 2018, doy 223.000 taiñ pu peñi ka pu lamngen chew ñi mülen engün kayñetueyew pu gobierno. Kiñeke engün katrütungey tañi amuldungunoal, kakelu engün müte elungekelay tañi femal. Tüfachi dungu ñi rupameken afmatukelaeiñmu. Kimnielu kay pu rüfngechi kristiano taiñ kayñetungeal, chumngechi ngüneduampeiñ rupachi chillkatun mu (2 Tim. 3:⁠12). Chew rume müleliyiñ, pu awtoridad katrütuafeiñmu taiñ poyenoafiel ta Jewba, fey taiñ rakiduamkülenon rume.

² Pu gobierno katrütueliyiñmu taiñ amuldungumeken, ramtuwafuiñ chi: “Kayñetueliyiñmu pu awtoridad, ¿pengelkepey may Chaw Jewba taiñ fürenewenoetew? Katrütungeliyiñ, ¿fentepuafuy taiñ poyefiel ta Jewba? ¿Doy kümepeafuy may wiñamtuwal chew elungekelu ñi küme poyeafiel ta Jewba?”. Tüfachi chillkatun mu ngüneduamaiñ feychi ramtun. Ka ngüneduamaiñ chumngechi amulerpuay taiñ poyekefiel ta Jewba katrütungeliyiñ rume. Kafey kimaiñ chem taiñ femnoal.

3. 1) Tañi feypilen 2 Korintio 11:⁠23-27, ¿chem wedake dungu mu rupay Pablo? 2) ¿Chem kimeltukeeiñmu tañi rupan?

³ Kayñetueliyiñmu pu awtoridad, rakiduamürpuafuiñ taiñ fürenewenoetew Jewba. Welu tüfachi rakiduam rüfngelay llemay. Ngüneduamaiñ ñi rupan ti apostol Pablo. Kidu wirintukuy 14 karta mülelu Biblia mu ka elfalkünungey amuldungulelafiel pu che judiu tuwün-ngenolu. Feymu, kimfali Pablo ñi rüf füreneetew  Jewba. Welu ka rupay fentren kayñetun dungu mu (papeltunge 2 Korintio 11:⁠23-27). ¿Chem kimeltukeeiñmu ñi rupan? Jewba katrütukelafi tañi pu poyekeetew ñi rupanoal kayñetun dungu mu.

4. ¿Chumngelu üdeniekeeiñmu pu che?

⁴ Jesus feypi taiñ üdengeal koneltunolu kay iñchiñ tüfachi Mapu tuwün pu che mew, feymu kayñetungekeiñ (Juan 15:⁠18, 19). Welu kayñetueliyiñmu pu awtoridad, rakiduamlayaiñ taiñ fürenewenoetew Jewba. Doy may taiñ küme femken mew rupakeiñ tüfachi weda dungu mu.

5. Pu che, ¿katrütupeafuy may ñi poyengeal ta Jewba? Feypinge kiñeke rupan dungu.

⁵ Pu che katrütulayafuy ñi poyengeal taiñ Fütra Chaw Ngünechen. Fentren che ayüfuy ñi femal, welu femürpulayngün. Ngüneduamaiñ ñi rupan ti Epungechi Fütra Weychan (Awkan) kom Mapu püle. Feychi mu, fentren trokiñ mapu mew pu gobierno rume weda kayñetufi Ngünechen tañi pu che. Alemania mapu mu, pu nazi katrütufi pu peñi ka lamngen ñi amuldungukeel. Ka femngechi dungu rupay Australia, Canada ka kakelu mapu mew. Welu femngefulu rume, rupamekefuy kiñe küme dungu. Konlu ti weychan 1939 tripantu mu, mülekefuy 72.475 amuldungukelu wall Mapu püle. Welu dewlu ti weychan 1945 tripantu mu, epu rume ngerpuy ñi alün-ngetun pu amuldungukelu. Jewba tañi kellun mew, mülerpuy 156.299 amuldungukelu.

6. ¿Chem kümeke dungu rupayafuy katrütungeliyiñ rume? Feypinge kiñe rupan dungu.

⁶ Kayñetungeliyiñ, pellkelayaiñ, doy may eluwaiñ taiñ doy küme poyeafiel ta Chaw Jewba. Ngüneduamaiñ ñi rupan kiñe kurewen nielu kiñe pichi wentru. Chew ñi mülen engün katrütungey ñi poyefiel ta Jewba. Tüfachi kurewen llükalay, doy may eluwingu ñi wüneleal amuldungun mew 70 ora fill küyen mu. Taiñ lamngen ñi wüneleal amuldungun mu elkünuy tañi küme küdaw. Taiñ peñi feypi: ‘Katrütungelu iñchiñ, tati pu che doy ayüniefuyngün ñi kimal tañi femken pu Dungukelu Iney Ngen Jewba’. Feymu taiñ peñi küdawtulay peafiel che ñi kimelelafiel Biblia ñi dungu. Ka dungu kellueiñmu taiñ katrütungeel. Kiñe longkolelu feypi fentren peñi ka lamngen amuldunguwenolu, eluwi ñi ka wiño trawüluwal ka amuldungual.

7. 1) ¿Chem kimeltukeeiñmu Levítico 26:⁠36, 37? 2) Kayñetungeliyiñ, ¿chem chumaiñ?

⁷ Taiñ pu kayñe katrütueliyiñmu, ayükey taiñ poyewenoafiel ta Jewba fente taiñ llükan mu.  Kafey taiñ pu kayñe feypikey koylake dungu iñchiñ mu, werkükefi pu soltaw ñi lefkontuafiel taiñ ruka, ka wingkantukungekey ka karseltukungekey kiñeke taiñ pu peñi ka lamngen. Kidu engün ayükey taiñ llükayal pefiel mu ñi karseltukungen taiñ pu peñi ka lamngen. Welu pellkeleliyiñ, müte küdawel-layafuiñ ta Jewba kam fentekünuafuiñ ñi poyekefiel. Turpu inayentulayafiyiñ ñi femün pu che nütramkangelu ti lifru Levítico. Biblia feypi: “Fey tati pu montulu rume pellkelafiñ engün tamün pu kayñe ñi mapu mew. Allkülmün ñi mefüryawün kiñe tapül, lefmawtuaymün fente tamün llükan mew. Ka lefmawtuaymün pefilu reke kiñe che tamün inantukunieetew kiñe fütra kuchillu mew. Ka tranapuaymün iney no rume tamün inantukunieetew. Welukentu tranapuwaymün, inantukunieetew kiñe che kiñe fütra kuchillu mew reke trokiwaymün, welu iney no rume inantukulayaeymünmew. Puwlayaymün ñi chaftuafiel tamün pu kayñe” (Levítico 26:⁠36, 37). Kayñetungeliyiñ, eluwlayaiñ ñi newe küdawelnoafiel ta Jewba kam püntütripayal kidu mew. Doy may, kom piwke mu maneluwaiñ Jewba mew ka llükalayaiñ rume (Is. 28:⁠16). Ngillatuafiyiñ ta Jewba taiñ adnieaetew. Kidu ñi kellun mu, chem gobierno no rume katrütulayaeiñmu taiñ poyefiel ta Jewba (Eb. 13:⁠6).

8, 9. 1) ¿Chem müley ñi adkünual kiduke tati ngen familia? 2) ¿Chem kelluafeiñmu taiñ küme dullial?

⁸ Chew taiñ mülen katrütungeliyiñ, ramtuwafuiñ: “¿Kümepey may wiñamtuwal chew ñi elungekeel poyeafiel ta Jewba?”. Kiduke iñchiñ dulliaiñ chem chumal. Petu tañi dullinon, kiñeke peñi ka lamngen ngüneduamingün ñi femün pu kristiano wünen siglo mu, tüfa engün ka kayñetungeyngün. Dew langümngelu ta Esteban, tati pu disipulu Jerusalen mew ñi mülekefel wiñamtuwingün fillke lof mew Judea ka Samaria waria püle, kakelu engün doy kamapu amuyngün Fenisia, Chipre ka Antiokia mapu mu (Mat. 10:⁠23; Hecho 8:⁠1; 11:⁠19). Kakelu peñi ka lamngen ngüneduamafuyngün ñi femün tati apostol Pablo. Kuñiwün-ngefule rume, kidu dulli mülekayal chew tañi fütra kayñetungeel pu kristiano. Femngechi ñi amuldunguafiel tati pu che ka yafültukuafiel pu peñi ka lamngen feychi waria mu (Hecho 14:⁠19-23).

⁹ ¿Chem kimeltukeeiñmu tüfachi nütram? Kiduke tati ngen familia müley ñi adkünual chem femal. Welu wüne müley ñi ngillatuafiel ta Jewba ka ngüneduamal chem ñi duamnieel tañi pu che. Kafey rakiduamafuy chem dungu rupayafuy wiñamtuwle. Longkontukuaiñ, pu kristiano “feley ta kake kiñeke tañi inanieael kisuke tañi küdawyekeelchi dungu” (Gal. 6:⁠5). Weda rakiduamlayaiñ kidu engün ñi ayünieel chem femürpual engün.

10. Tati ngünenieelchi ruka ka pu longkolelu, ¿chumay taiñ adkünuaetew?

¹⁰ Katrütungeliyiñ rume, ¿chumngechi poyeafuiñ ta Jewba? Tati ngünenieelchi ruka adkünuafi pu longkolelu, chumngechi tüfa engün ñi kelluafiel ñi pu peñi ka lamngen ñi llowal fillke lifru ka papel, ka chumngechi ñi femngeal ti trawün ka ti amuldungun. Welu ti ngünenieelchi ruka pepi adkünunofile pu longkolelu, tüfa engün kelluaeiñmu ñi amuleal taiñ poyefiel ta Jewba. Fey ngüneduamayngün Biblia ka fillke papel ka lifru, femngechi taiñ adkünuaetew (Mat. 28:⁠19, 20; Hecho 5:⁠29; Eb. 10:⁠24, 25).

11. 1) ¿Chumngelu maneluwafuiñ taiñ elungeal kom taiñ duamnieel taiñ küme poyeafiel ta Jewba? 2) ¿Chem müley taiñ femal taiñ kuñiwtukuafiel tati Biblia ka taiñ fillke papel?

¹¹ Jewba feypikünuy tañi pu che ñi rumel elungeal kom tañi duamnieel engün, femngechi tañi küme weniyerpuafiel ta kidu (Is. 65:⁠13, 14; Luka 12:⁠42-44). Feymu maneluwafuiñ kidu  tañi adkünuelchi trokiñche rumel kellunieaeiñmu taiñ püntütripanoal Jewba mu. Iñchiñ kay, ¿chem müley taiñ femal? Katrütueliyiñmu pu awtoridad, kintuaiñ chew taiñ küme ellkanieafiel Biblia ka taiñ fillke papel ka lifru. Nieliyiñ rume feychi falin kellun papel mu kam taiñ elektroniko chemkün mew, kuñiwtukuwküleaiñ chew no rume taiñ elkünuafiel, femngechi ñi pürüm pengenoal. Kom duamnieiñ adkünuwal, femngechi newentuleafuiñ taiñ küme weniyeafiel ta Jewba kayñetungeliyiñ rume.

12. Pu longkolelu, ¿chumngechi adkünuafuy taiñ trawün, fey ñi ngüneduamnoal kakelu che?

¹² Katrütungeliyiñ, ¿chumngechi trawüluwaiñ kay? Pu longkolelu adkünuay taiñ trawün, fey ñi ngüneduamnoal taiñ pu kayñe. Feypingeafuiñ taiñ wichuke trawüluwal. Kafey, pu longkolelu müchayke adkünuafuy chew taiñ trawületual ka chem ora tañi femngeal. ¿Chumngechi kuñiwtukuafuiñ taiñ pu peñi ka lamngen amuliyiñ trawün mu? Akuliyiñ trawün mu müley taiñ ñochi dungual, ka müley taiñ ñochi tripatual. Kafey takutuwtulayaiñ chumngechi taiñ amuken Trawünwe Ruka mu fantepu mew.

13. Ñi femün taiñ pu peñi ka lamngen Union Sovietica mu, ¿chem kimeltukeeiñmu?

¹³ ¿Tati amuldungun kay? Feychi trokiñke mapu mu chew ñi katrütungeken taiñ pu peñi ka lamngen, kakerumekey chumngechi ñi amuldunguken engün. Welu fente piwkeyefilu am iñchiñ ta Jewba ka ayükeiñ ñi wüldungual kidu tañi Ngünenien, feymu rakiduamaiñ chumngechi taiñ amuldungual kayñetungeliyiñ rume (Luka 8:⁠1; Hecho 4:⁠29). Kiñe adümuwün-ngechi domo Emily Baran pingelu, feypi ñi chumün pu Dungukelu Iney Ngen Jewba ñi amuldungual Union Sovietica trokiñ mapu mu. Kidu feypi: “Ti gobierno feypifi pu Dungukelu Iney Ngen Jewba ñi amuldungunoal, welu kidu engün eluwi ñi nütramkayafiel tañi pu karukache, tañi pu chaf küdawfe ka tañi pu weni. Tañi femün mu tüfa, karseltukungey chew ñi küdawken pu püresu, welu üye mu eluwingün ñi amuldungulelafiel tañi pu chaf püresu”. Feymu taiñ pu peñi ka lamngen katrütungefuy rume Union Sovietica mu, kidu engün fentekünulay ñi amuldungual. Ka femngechi iñchiñ katrütungeliyiñ rume, fentekünulayaiñ taiñ amuldungual.

14. Inaliyiñ ñi feypin Salmo 39:⁠1, ¿chem dungu femlayaiñ?

¹⁴ Kuñiwtukuwaiñ chem taiñ feypial ta kakelu che. Kayñetungeliyiñ, kimtukunieaiñ chumül doy kümeafuy taiñ “ñüküfküleal” (Ecl. 3:⁠7). Feypilayafiyiñ ta kakelu che ñi iney pingen taiñ pu peñi ka lamngen, chew taiñ trawüken, chumngechi taiñ amuldunguken, chumngechi taiñ elungeken fillke papel ka lifru ka chem dungu rume taiñ feypinoal. Feypilayafiyiñ tüfachi dungu tati pu awtoridad, taiñ pu weni ka taiñ pu pariente no rume ñi mülen iñchiñ taiñ trokiñ mapu mu, kam kakelu trokiñ mapu mew. Entudunguliyiñ, kuñiwün dungu mu rupayafuy taiñ pu peñi ka lamngen. Biblia feypi: “Iñche feypin:  ‘Kuñiwtukuwkülean tañi femken mew, femngechi tañi kulpanoal tañi dungun mew. Kiñe weda che mülele tañi adkiñ mu, iñche ngünenieafiñ tañi wün’” (Salmo 39:⁠1).

15. ¿Chem dungu kintukey ñi femal Weküfü? ¿Chumngechi kuñiwtukuwafuiñ?

¹⁵ Yafkawlayaiñ taiñ pu peñi ka lamngen iñchiñ. Weküfü kimniey kiñe familia püntüwle, newenkülelayay (Mar. 3:⁠24, 25). Feymu kintukey chumngechi taiñ püntüwal iñchiñ. Fey Weküfü ayükey taiñ yafkawal, fey taiñ chaftunoafiel ta kidu.

16. ¿Chumngelu inayentufali ñi femün taiñ lamngen Gertrud Poetzinger?

¹⁶ Pu kristiano küme weniyefilu ta Jewba ka müley ñi kuñiwtukuwal tañi püntüwnoal. Ngüneduamaiñ ñi rupan epu lamngen. Kidu engu Gertrud Poetzinger ka Elfriede Löhr pingey, ka mür dullin domo ngeyngu ñi mülepual wenu mapu mew. Kidu engu ka kakelu lamngen karseltukungey chew ñi rume küdawelkefiel chi püresu pu nazi. Taiñ lamngen Elfriede rume küme wewpitukefuy karsel mu ñi yafültukuafiel ta kakelu lamngen, fey Gertrud ütrireyew. Pichi rupalu, Gertrud yewentukuwi ka ngillatufi ta Jewba tañi kelluaetew. Kidu wirintukuy: “Müley taiñ kimtukunieal, kakelu lamngen doy niey adümuwün ka elfal küdaw iñchiñ taiñ nieel mu”. Taiñ lamngen Gertrud, ¿chem kellueyew ñi ütrirnoafiel ta Elfriede? Kidu ngüneduami fente ñi küme piwkengen ta Elfriede ka tañi weniyefalngen. Femngechi küme weniwen-ngetuyngu. Mür mongetripayngu karsel mu ka küme poyefingu ta Jewba tuntepuwlu ñi mongen Mapu mew. Ka femngechi iñchiñ, eluwaiñ ñi yafkawnoal taiñ pu peñi ka lamngen iñchiñ, femngechi püntüwlayaiñ (Kol. 3:⁠13, 14).

17. ¿Chumngelu rumel inayafiyiñ taiñ feypingeel?

¹⁷ Inayafiyiñ taiñ feypingeel. Inaliyiñ taiñ feypikeetew pu longkolelu, kontulayaeiñmu wedake dungu (1 Ped. 5:⁠5). Peaiñ kiñe rupan dungu. Kiñe trokiñ mapu mu chew ñi katrütungeel taiñ poyefiel ta Jewba, pu amuldungukelu feypingey tañi wülnoal fillke papel. Welu kiñe wünelekelu amuldungun mu inalafi ñi feypingeel, kidu eluwi ñi wülal kiñeke papel. ¿Chem dungu rupay? Kiñe antü amuldunguyawingün, fey dewlu engün, pu soltaw ramtukadungueyew taiñ peñi ka kakelu peñi ka lamngen. Pu soltaw inayawüleyew chi ka nierkefingün feychi papel ñi wülün taiñ pu peñi ka lamngen. ¿Chem kimeltukeeiñmu tüfachi dungu? Müley taiñ inayal taiñ feypingeel, müte kümenolu trokifiliyiñ rume. Jewba rumel kümelkayaeiñmu inafiliyiñ taiñ feypietew taiñ pu longkolelu (Eb. 13:⁠17).

18. ¿Chumngelu adkünulayafiyiñ pu peñi ka lamngen kidu taiñ rakiduam mu?

¹⁸ Kidu taiñ rakiduam mu adkünulayafiyiñ taiñ pu peñi ka lamngen. Femngechi femfule pu longkolelu, pu peñi ka lamngen doy küdawtuafuy ñi inayal tañi feypingeel. Taiñ peñi Juraj Kaminsky  nütramkay chem ñi rupan katrütungelu taiñ küdaw Checoslovaquia trokiñ mapu mew. Kidu feypi: “Fentren longkolelu karseltukungey, fey pu mülenaglu ka pu witran-ngepakechi longkolelu adkünuyngün kidu tañi dungu. Fey kidu tañi rakiduam mu feypifingün pu peñi ka lamngen chem ñi femal ka chem tañi femnoal”. Jewba ayükelay kidu taiñ rakiduam mu adkünuafiel pu peñi ka lamngen. Feychi pu kidu ñi rakiduam mew adkünukefilu pu peñi ka lamngen kuñiwtukukelafi tüfa engün, doy may ngenkawkey reke tüfa engün ñi chumngechi poyeafiel ta Jewba (2 Kor. 1:⁠24).

19. Weküfü kayñetueliyiñmu rume, ¿chumngelu maneluwafuiñ ñi chem pilen 2 Crónicas 32:⁠7, 8?

¹⁹ Taiñ doy weda kayñe, Weküfü, fentekünulayay ñi kayñetuafiel Chaw Ngünechen tañi pu che (1 Ped. 5:⁠8; Apok. 2:⁠10). Weküfü ka kidu tañi pu inanieetew kayñetuaeiñmu, fey taiñ poyenoafiel ta Chaw Jewba. Femngechi dungu rupale, pellkelayaiñ (Deut. 7:⁠21). Jewba kellunieaeiñmu katrütungeliyiñ rume taiñ poyekefiel. Biblia feypi: “‘Ñiwaleaymün ka newenkülemün. Llükakilmün ka müllmüllkilmün ti Asiria longko ülmen ka tañi che ñi duam mu, iñchiñ mu am doy mülelu ta kidu engün ñi nieel mew. Kidu engün mu müley che ñi newen, welu iñchiñ mu müley ta Jewba, taiñ Chaw Ngünechen, taiñ kelluaetew ka kewayal taiñ weychan’. Fey tati pu che eluwi ñi newentuwal Esekias tañi dungun mew, tati Juda longko ülmen” (2 Crónicas 32:⁠7, 8).

20. ¿Chem eluwküleymi tami femal?

²⁰ Inayentuafiyiñ ñi femün pu kristiano wünen siglo mu, tüfa engün feypifingün tati pu awtoridadkülelu: ‘Rakiduamllemün may chuchi am doy kümey: eymün tamün allkütungeal kam Ngünechen tañi allkütungeal. Iñchiw ta ngelay tayu ellkakünuael tüfachi dungu tayu peel ka tayu allküel’ (Hecho 4:⁠19, 20).