1, 2. a) ¿Achkë rma ma xtsach ta qakʼuʼx taq ri qʼatbʼäl tzij ma xtyaʼ ta chik qʼij chqë rchë xtqayaʼ ruqʼij Jehová? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

PA JUNAʼ 2018, más ye 223.000 qachʼalal ye kʼo wä chkipan tinamït ri akuchï ri qʼatbʼäl taq tzij ma nkiyaʼ ta wä qʼij chkë rchë nkiyaʼ ruqʼij Dios. Ye kʼa röj ma nsach ta qakʼuʼx taq nqakʼoxaj riʼ. ¿Achkë rma? Achiʼel wä xqatzʼët chpan ri jun qa tjonïk, röj, ri rutzeqelbʼëy Jesús, qataman chë xkeyaʼöx na kʼayewal pa qawiʼ (2 Tim. 3:12). Rma riʼ, ütz ma tqamestaj ta chë xa bʼa akuchï na kʼa yoj kʼo wä, ri qʼatöy taq tzij rkʼë jbʼaʼ chaq kʼateʼ ma xtkiyaʼ ta chik qʼij chqë rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová.

² We nbʼanatäj riʼ, rkʼë jbʼaʼ xtqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Ntel chë tzij reʼ chë Jehová ma kiʼ ta chik rukʼuʼx qkʼë? ¿Xkekowin komä xkojkiqʼät rchë ma xtqayaʼ ta chik ruqʼij Jehová? ¿Más ta kʼa ütz yibʼä jukʼan chik tinamït ri akuchï ma xtyaʼöx ta kʼayewal pa nuwiʼ rma nyaʼ ruqʼij Dios?». Chpan re tjonïk reʼ, xkeqaqʼalajsaj re kʼutunïk reʼ. Xtqatzʼët chqä achkë rubʼanik ma xtqayaʼ ta qa Jehová tapeʼ ri qʼatbʼäl tzij nuyaʼ tijöj poqonal pa qawiʼ y xtqatzʼët achkë ri ma ütz ta nqaʼän taq ya yoj kʼo chik chwäch ri kʼayewal riʼ.

3. Achiʼel xqaskʼij chpan 2 Corintios 11:23 kʼa 27, ¿achkë xeruqʼaxaj ri apóstol Pablo, chqä achkë nqatamaj qa chrij?

³ We ma nyaʼöx ta chik qʼij chqë rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová, rkʼë jbʼaʼ nqachʼöbʼ chë Jehová ma kiʼ ta chik rukʼuʼx qkʼë. Ye kʼa ya riʼ ma tzij ta. Qchʼobʼon chrij ri apóstol Pablo. Ryä kantzij na wä chë xajowäx rma Dios. Nqʼalajin riʼ, rma xtzʼibʼaj 14 wuj rchë ri Escrituras  Griegas Cristianas chqä xtaq rchë xbʼerutzjoj ri Ruchʼaʼäl Dios chkë ri winäq ri ma ye judíos ta. Tapeʼ ke riʼ, kan kʼïy kʼayewal xyaʼöx pa ruwiʼ (taskʼij ruwäch 2 Corintios 11:23-27). Ri xbʼanatäj rkʼë Pablo nukʼüt chqawäch chë Jehová nuyaʼ qʼij chë ri rusamajelaʼ nkitäj poqän pa kiqʼaʼ ri winäq.

4. ¿Achkë rma ri winäq itzel nkinaʼ chqë?

⁴ Jesús xuʼij achkë rma qayoʼen chë xtyaʼöx na kʼayewal pa qawiʼ. Ryä xuʼij chë ri winäq itzel xtkinaʼ chqë rma ma junan ta qanaʼoj xtqaʼän kikʼë (Juan 15:18, 19). Ri tijöj poqonal nyaʼöx pa qawiʼ rma nqayaʼ ruqʼij Dios ma ntel ta chë tzij chë Dios ma kiʼ ta chik rukʼuʼx qkʼë. Xa ntel chë tzij chë najin nqaʼän ri ütz.

5. ¿Yekowin komä ri winäq nkiʼän chë majun ta chik jun nyaʼö ruqʼij Jehová? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

⁵ Ri winäq ma xkekowin ta xkojkiqʼät rchë xtqayaʼ ruqʼij Dios. Ye kʼïy rukʼulel Jehová kibʼanon riʼ, ye kʼa majun bʼëy ye chʼakonäq ta. Qchʼobʼon chrij ri xbʼanatäj pa Segunda Guerra Mundial. Ri qʼatbʼäl taq tzij kichë jalajöj tinamït kan xekiyaʼ nimaläj taq kʼayewal pa kiwiʼ ri rusamajelaʼ Dios. Ma xa xuʼ ta wä ri nazis rchë Alemania xkajoʼ xekiqʼät ri qachʼalal rchë xkiyaʼ ruqʼij Dios, chqä xkiʼän riʼ ri qʼatbʼäl taq tzij rchë Australia, Canadá y nkʼaj chik tinamït. Tapeʼ ke riʼ, rma Jehová xyaʼ utzil pa kiwiʼ ri qachʼalal, kʼo jun xbʼanatäj ri kan ntel qakʼuʼx che rä. Pa 1939, taq xchapatäj ri chʼaʼoj, ye kʼo wä 72.475 publicadores chwäch ronojel Ruwachʼulew. Ye kʼa taq ya xkʼis ri chʼaʼoj pa 1945, ya ye kʼo wä chik 156.299 publicadores.

6. ¿Achkë komä ütz nukʼän pä ri kʼayewal nyaʼöx pa qawiʼ rma nqayaʼ ruqʼij Dios? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

⁶ Ri kʼayewal nuyaʼ ri qʼatbʼäl tzij pa qawiʼ, pa rukʼexel nqrxiʼij, rkʼë jbʼaʼ xa más xtqrtoʼ rchë xtqayaʼ más ruqʼij Jehová. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj kikʼë jun kʼlaj qachʼalal ri kʼo wä jun kalkʼwal ri kʼa koʼöl na. Ryeʼ ye kʼo wä pa jun tinamït akuchï ma nyaʼöx ta wä qʼij rchë nayaʼ ruqʼij Jehová. Ri qachʼalal riʼ ma xkiyaʼ ta qʼij chë ri xbʼïn-ïl xchʼakon chkij. Pa rukʼexel riʼ, ryeʼ xa xeʼok precursores regulares. Rma riʼ, ri rixjayil ri qachʼalal xyaʼ qa jun samaj ri akuchï kan kʼïy wä tojon che rä. Ri qachʼalal achï xuʼij chë ye kʼïy winäq xkajoʼ wä xkitamaj más chkij ri Testigos rma ri xuʼän ri qʼatbʼäl tzij kikʼë. Riʼ xuʼän chë ma kan ta kʼayewal chik xuʼän chwäch xerïl winäq ri nkajoʼ wä jun kitjonïk chrij le Biblia. Ri xbʼanatäj pa tinamït riʼ xerutoʼ chqä nkʼaj chik. Jun ukʼwäy bʼey rchë congregación ri kʼo wä chpan ri tinamït riʼ  xuʼij chë ye kʼïy ri ma nkiyaʼ ta wä chik ruqʼij Jehová xebʼä chik jmul pa taq moloj chqä xkichäp chik jmul rutzjoxik le Biblia.

7. a) ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri nuʼij Levítico 26:36 chqä 37? b) ¿Achkë xtaʼän rït we ri qʼatbʼäl tzij ma xtyaʼ ta chik qʼij chqë rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová?

⁷ Taq ri yeʼitzelan qchë ma nkiyaʼ ta chik qʼij chqë rchë nq-ok Testigos, xa xuʼ nkajoʼ chë röj nqaxiʼij qiʼ rchë ma nqayaʼ ta chik ruqʼij Dios. Rma riʼ, rkʼë jbʼaʼ yekiʼij tzij ri xa yetzʼukun, yekitäq policías rchë nkinukʼuj ri qachoch, xkojkichaqtiʼij rchë nqbʼä chkiwäch ri qʼatöy taq tzij o rkʼë jbʼaʼ xkojkitzʼapij pacheʼ. Chqä nkajoʼ chë röj nqaxiʼij qiʼ taq nqatzʼët chë ye kʼo jojun qachʼalal yeyaʼöx pacheʼ. We xtqayaʼ ta qʼij chë ri xbʼïn-ïl nchʼakon chqij, riʼ achiʼel ta kan yoj nqyaʼö qa ri kʼayewal chqij. Ye kʼa röj ma nqajoʼ ta nq-ok achiʼel ri winäq ri yetzjöx chpan Levítico 26:36 chqä 37 * (taskʼij ruwäch). Rma riʼ, röj ma xtqayaʼ ta qʼij chë ri xbʼïn-ïl xtuʼän chqë chë ma rkʼë ta chik ronojel qan xtqaʼän ri rusamaj Jehová, o rkʼë jbʼaʼ kan ma xtqaʼän ta chik. Rma kan qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová, röj ma xtqayaʼ ta qʼij chë ri xbʼïn-ïl xtchʼakon chqij (Is. 28:16). Rma riʼ, nqakʼutuj che rä Jehová chë tkʼwaj qabʼey. Qataman chë rkʼë rutoʼik ryä, majun ta jun qʼatbʼäl tzij xtkowin xtuʼän chqë chë ma ta xtqayaʼ chik ruqʼij ri qa-Dios (Heb. 13:6).

8, 9. a) ¿Achkë kʼo chë nuchaʼ jun winäq o ri ukʼwayon bʼey pa jun jay? b) ¿Achkë xtqtoʼö rchë chë ri xtqachaʼ ütz xttel apü chqawäch?

⁸ Taq pa qatinamit ma xtyaʼöx ta chik qʼij chqë rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová, rkʼë jbʼaʼ xtqakʼutuj qa chqawäch we más ütz nqbʼä jukʼan chik tinamït ri akuchï ma yaʼon ta kʼayewal pa kiwiʼ ri qachʼalal. Ye kʼa ya riʼ kʼo chë chqajujnal röj xtqchaʼö rchë. Rkʼë jbʼaʼ, jojun qachʼalal ütz nkinukʼuj achkë xkiʼän ri cristianos pa naʼäy siglo taq xyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ. Taq xkamsäx yän Esteban, ri cristianos ri ye kʼo Jerusalén xebʼä jukʼan chik tinamït, achiʼel Judea chqä Samaria. Ye kʼo chik jojun xebʼä kʼa pa tinamït Fenicia, Chipre chqä Antioquía (Mat. 10:23; Hech. 8:1; 11:19). Jojun chik qachʼalal rkʼë jbʼaʼ xtkitzʼët achkë xuʼän ri apóstol Pablo. Ryä, tapeʼ kan nxiʼin wä rij ri rukʼaslemal, xkanaj qa pa taq tinamït ri akuchï ma nyaʼöx ta wä qʼij ntzjöx Ruchʼaʼäl Dios. Ryä xuʼän riʼ, rma xrajoʼ xtzjoj ri Ruchʼaʼäl Dios chqä xrajoʼ xukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri cristianos ri ye kʼo wä pa taq tinamït riʼ (Hech. 14:19-23).

⁹ ¿Achkë nqatamaj qa chkij re tzʼetbʼäl reʼ? Chë ri ye ukʼwayon bʼey pa jun jay kʼo chë yechaʼö achkë xtkiʼän. Ye kʼa naʼäy, kʼo chë yechʼö rkʼë Jehová chqä nkitzʼët we kʼo utzil xtkʼän pä pa kiwiʼ ri ki-familias ri yebʼä jukʼan chik tinamït o xa más kʼayewal xtyaʼ pa kiwiʼ. Jojun kʼo chë nchaʼö ri achkë xtuʼän (Gál. 6:5). Rma riʼ, ma xtqchʼö ta itzel chrij jun qachʼalal rma ri xtchaʼ xtuʼän.

10. ¿Achkë naʼoj xtkiyaʼ ri sucursal chqä ri ukʼwäy taq bʼey chqë?

¹⁰ ¿Achkë rubʼanik xtqayaʼ ruqʼij Jehová we ri qʼatbʼäl tzij ma nuyaʼ ta chik qʼij chqë rchë nqaʼän riʼ? Ri sucursal xtbʼin chkë ri ukʼwäy taq bʼey achkë rubʼanik xkekikʼül ri publicaciones, achkë rubʼanik xkebʼan ri moloj chqä achkë rubʼanik xtbʼan che rä ri rutzjoxik le Biblia. Ye kʼa, ¿achkë xtbʼanatäj we ri sucursal ma xtkowin ta chik xkeruchʼaʼej pä ri ukʼwäy taq bʼey? We nbʼanatäj riʼ, ri ukʼwäy taq bʼey xkebʼin chqë achkë kʼo chë nqaʼän rchë ma xtqayaʼ ta qa Jehová. Ryeʼ xtkikʼän kinaʼoj chpan le Biblia chqä chkipan  ri qa-publicaciones (Mat. 28:19, 20; Hech. 5:29; Heb. 10:24, 25).

11. ¿Achkë rma ütz nqayaʼ chwäch qan chë ronojel mul xtqïl ri nkʼatzin chqë rchë ma xtqayaʼ ta qa Jehová, chqä achkë ütz nqaʼän rchë nqachajij ri qa-Biblia chqä ri qa-publicaciones?

¹¹ Jehová rubʼin qa chë ri rusamajelaʼ xtkïl jontir ri nkʼatzin chkë rchë ma xtkʼis ta ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx (Is. 65:13, 14; Luc. 12:42-44). Rma riʼ, ütz nqayaʼ chwäch qan chë ri rutinamit xtuʼän ronojel ri kʼo pa ruqʼaʼ rchë xtqrtoʼ rchë ma xtqayaʼ ta qa Jehová. Ye kʼa röj ütz chqä nqtoʼon rkʼë. ¿Achkë rubʼanik xtqaʼän riʼ? Taq ma xtyaʼöx ta chik qʼij chqë rchë xtqayaʼ ruqʼij Dios, tqakanuj akuchï nqewaj wä le Biblia chqä nkʼaj chik publicaciones ri akuchï ma chaq bʼaʼ ta yelitäj. Majun bʼëy tqayaʼ qa ri qa-publicaciones, ri ye kʼo chwäch wuj o pa formato electrónico, ri akuchï kan chaq bʼaʼ yelitäj. Jontir röj kʼo chë nqakanuj rubʼanik rchë kuw njeʼ ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx.

12. ¿Achkë ütz nkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey rchë chë ri yeʼitzelan qchë ma nkinaʼej ta chë najin nqamöl qiʼ?

¹² ¿Achkë rubʼanik xkeqaʼän ri qamoloj? Ri ukʼwäy taq bʼey xtkikanuj rubʼanik rchë chë ri yeʼitzelan qchë ma xtkinaʼej ta chë najin nqamöl qiʼ. Rkʼë jbʼaʼ xtkiʼij chqë chë xtqamöl qiʼ pa koköj taq molaj, y rkʼë jbʼaʼ chaq taqïl xtkijäl ri akuchï xtqamöl wä qiʼ chqä ri hora. ¿Achkë ütz nqaʼän röj rchë ma nqayaʼ ta kʼayewal pa kiwiʼ ri qachʼalal? Eqal qtzjon taq xtqapon pa qamoloj chqä tqabʼanaʼ riʼ taq xtq-el äl. Y rkʼë jbʼaʼ ütz yeqaksaj tzyäq ri ma nkikʼüt ta chë xa pa moloj najin nqbʼä wä.

13. ¿Achkë nqatamaj qa chkij ri qachʼalal ri xejeʼ pa Unión Soviética?

¹³ ¿Y achkë rubʼanik xtqatzjoj le Biblia? Rma janina nqajoʼ Jehová chqä nqä chqawäch nqatzjoj chrij ri Ruqʼatbʼäl Tzij, xtqakanuj rubʼanik rchë xtqatzjoj le Biblia chkë ri nkʼaj chik (Luc. 8:1; Hech. 4:29). Ri historiadora Emily Baran xuʼij reʼ chkij ri testigos de Jehová ri xejeʼ pa Unión Soviética: «Taq ri qʼatbʼäl tzij xuʼij chkë ri Testigos chë ma ütz ta chik nkitzjoj ri nkinmaj chkë ri nkʼaj chik, ryeʼ xkichäp rutzjoxik chkë ri kichiʼil, ki-vecinos chqä kichiʼil pa samaj. Taq rma xkiʼän riʼ xeʼukʼwäx pa campos de concentración, ryeʼ xkichäp rutzjoxik ri nkinmaj chkë ri nkʼaj chik ri ye kʼo wä kikʼë pacheʼ». Ri qachʼalal ri xejeʼ pa Unión Soviética ma xkiyaʼ ta qa rutzjoxik le Biblia xa rma ri qʼatbʼäl tzij ma xyaʼ ta chik qʼij chkë. Röj chqä tqayaʼ chwäch qan rchë nqaʼän riʼ we jun qʼij ri qʼatbʼäl tzij ma xtyaʼ ta chik qʼij chqë rchë xtqatzjoj le Biblia.

14. We xtqaʼän ri nuʼij Salmo 39:1, ¿achkë riʼ ma xtqaʼän ta?

¹⁴ Tqachajij qiʼ rkʼë ri nqaʼij chkë ri nkʼaj chik. Taq ri qʼatbʼäl tzij ma nuyaʼ ta chik qʼij chqë rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová, kʼo chë nqatamaj ajän riʼ taq más ütz majun nqaʼij ta (Ecl. 3:7). Röj kʼo chë tqachajij qiʼ rchë ma nqaʼij ta ri kibʼiʼ ri qachʼalal, ri akuchï nqamöl wä qiʼ, achkë rubʼanik nqatzjoj le Biblia chqä achkë rubʼanik nqakʼül ri qa-publicaciones. Ma tqaʼij ta ronojel riʼ  nixta chkë ri qʼatöy taq tzij nixta chkë ri qachiʼil o qachʼalal ri ye kʼo pa qatinamit o jukʼan chik tinamït. We xa xtqaʼän riʼ, rkʼë jbʼaʼ xkeqayaʼ pa kʼayewal ri qachʼalal (taskʼij ruwäch Salmo 39:1 *).

15. ¿Achkë nrajoʼ Satanás nuyaʼ chqakojöl, ye kʼa achkë kʼo chë nqaʼän röj?

¹⁵ Ma tqayaʼ ta qʼij chë koköj taq kʼayewal yojkijäch. Satanás retaman chë ri winäq ri xa nkijäch kiʼ ma kuw ta xkepaʼeʼ (Mar. 3:24, 25). Rma riʼ, ronojel mul nrajoʼ nqrjäch. Ke riʼ, pa rukʼexel nqapabʼaʼ qiʼ chwäch ryä, xa chqawäch röj xtjeʼ wä chʼaʼoj.

16. ¿Achkë utziläj tzʼetbʼäl xyaʼ qa ri qachʼalal Gertrud Poetzinger chqawäch?

¹⁶ Ronojel kʼo chë nqachajij qiʼ chwäch ri jun itzel naʼoj riʼ, yajün ri qachʼalal ri kʼo chik junaʼ ye kʼo pa rutinamit Jehová. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ya Gertrud Poetzinger chqä ya Elfriede Löhr. Re kaʼiʼ qachʼalal reʼ yechaʼon wä rchë yebʼä chkaj chqä ye kʼo wä pa jun campo de concentración nazi kikʼë nkʼaj chik qachʼalal. Ya Gertrud itzel wä xnaʼ che rä ya Elfriede rma yeruyaʼ wä tzijonem chkiwäch ri nkʼaj chik qachʼalal rchë nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx. Jbʼaʼ chrij riʼ, ya Gertrud xkʼutuj che rä Jehová chë ttoʼ rma ri itzel kʼo pa ran. Ryä xtzʼibʼaj reʼ: «Kʼo chë nqʼax chqawäch chë nkʼaj chik rkʼë jbʼaʼ kʼo más samaj pa kiqʼaʼ o más yekowin nkiʼän jun samaj». ¿Achkë rubʼanik xresaj ri itzel pa ran? Ryä xyaʼ ran chrij ri ütz taq naʼoj ye kʼo rkʼë ya Elfriede. Ke riʼ, jmul chik junan xuʼän kiwäch. Che kaʼiʼ xekowin xeʼel äl chpan ri campo de concentración chqä xkiyaʼ ruqʼij Jehová kʼa taq xkʼis kikʼaslemal chwäch le Ruwachʼulew. We röj chqä nqatäj qaqʼij rchë yeqasöl ri kʼayewal kikʼë ri qachʼalal, ma xtqayaʼ ta qʼij chë jun koʼöl kʼayewal xtqrjäch (Col. 3:13, 14).

17. ¿Achkë rma ütz chë ronojel mul nqanmaj kitzij ri ukʼwäy taq bʼey?

¹⁷ Ronojel mul tqanmaj kitzij ri ukʼwäy taq bʼey. We xtqaʼän riʼ, xtqtotäj chkiwäch kʼïy kʼayewal (1 Ped. 5:5). Tqatzʼetaʼ jun tzʼetbʼäl. Pa jun tinamït ri akuchï ma nyaʼöx ta qʼij ntzjöx le Biblia, xbʼix chkë ri qachʼalal chë ma tkiyaʼ ta qa publicaciones chkë ri winäq. Ye kʼa jun precursor ma xnmaj ta tzij. ¿Achkë xbʼanatäj? Jun qʼij, taq najin wä nkitzjoj le Biblia, ri policías xekiʼän kʼutunïk che rä ri precursor chqä chkë ri nkʼaj chik qachʼalal. Ri policías achiʼel ta xekitzeqelbʼej äl ri qachʼalal riʼ chqä xekimöl äl jontir ri publicaciones ri xeyaʼöx wä qa chkë ri winäq. ¿Achkë nqatamaj qa röj? Chë kʼo chë nqanmaj kitzij ri ukʼwäy taq bʼey tapeʼ ma kan ta nqä chqawäch ri rubʼanik nbʼan che rä jun samaj. We xtqaʼän riʼ, Jehová ronojel mul xtyaʼ utzil pa qawiʼ (Heb. 13:7, 17).

18. ¿Achkë rma janina ruqʼij chë ma yeqayaʼ ta naʼoj ri ma yekʼatzin ta?

 ¹⁸ Ma keqayaʼ ta naʼoj ri ma yekʼatzin ta. We ri ukʼwäy taq bʼey nkiʼän riʼ, xa jun ejqaʼn xtkiyaʼ pa kiwiʼ ri qachʼalal. Jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Juraj Kaminský xuʼij ri achkë xbʼanatäj taq pa tinamït Checoslovaquia ma xyaʼöx ta chik qʼij chkë rchë xkiyaʼ ruqʼij Dios, ryä xuʼij: «Taq kʼïy chkë ri ukʼwäy taq bʼey xeyaʼöx pacheʼ, jojun ri xekanaj na qa pa kiwiʼ ri congregaciones chqä circuitos xekitzʼük naʼoj chrij ri rubʼanik kʼaslemal ri kʼo wä chë nkikʼwaj ri publicadores. Xekiʼän wuj ri akuchï nuʼij wä achkë kʼo wä chë nkiʼän o ma nkiʼän ta ri qachʼalal». Jehová ma ruyaʼon ta qa pa qaqʼaʼ rchë nqachaʼ achkë kʼo chë nuʼän jun qachʼalal. Ri winäq ri xa runaʼoj ryä nuyaʼ chkë ri nkʼaj chik ma najin ta yeruchajij, xa nrajoʼ ntok ajaw pa kiwiʼ ri qachʼalal (2 Cor. 1:24).

19. Achiʼel xqaskʼij chpan 2 Crónicas 32:7 chqä 8, ¿achkë rma majun rma nqaxiʼij qiʼ chwäch ri xtuʼän Satanás?

¹⁹ Ri qakʼulel, Satanás, ronojel mul xtyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri rusamajelaʼ Jehová (1 Ped. 5:8; Rev. 2:10). Ryä chqä ri ruwinaq xtkiʼän chë ma xtyaʼöx ta chik qʼij chqë rchë xtqatzjoj ri utziläj taq rutzjol chkë ri winäq. Ye kʼa majun rma nqayaʼ qʼij chë ri xbʼïn-ïl nchʼakon chqij (Deut. 7:21). Jehová kʼo qkʼë chqä xtqrtoʼ taq ri qʼatbʼäl taq tzij ma xtkiyaʼ ta chik qʼij chqë rchë nqaʼän ri rusamaj (taskʼij ruwäch 2 Crónicas 32:7, 8 *).

20. ¿Achkë ayaʼon chwäch awan naʼän rït?

²⁰ Tqakʼamaʼ qanaʼoj chkij ri qachʼalal rchë pa naʼäy siglo, ri xkiʼij chkë ri qʼatöy taq tzij: «We ütz chwäch Dios ri nqanmaj itzij rïx chwäch nqanmaj rutzij Dios, rïx kixtzʼetö rchë. Ye kʼa röj, ma nqkowin ta nqayaʼ qa rutzjoxik ronojel ri qatzʼeton pä chqä ri qakʼoxan pä» (Hech. 4:19, 20).