1-2. (a) Pwata ese ámáirú ngenikich pinepinen ach fel ngeni Jiowa? (b) Met sipwe pwóróus wóón lón ei lesen?

LÓN ewe 2018, lap seni 223,000 chón afalafala ewe kapas allim ra nóm lón ekkewe fénú mi fókkun aúkúk are pinepin ach angangen fel ie. Nge ese ámáirú ngenikich. Usun met sia fen káé lón ewe lesen mwen ei pwe Chón Kraist mi enlet ra silei pwe epwe fis ngeniir riáfféúmwáál. (2 Tim. 3:12) Ese lifilifil ia sia nóm ie, nge a tongeni weiweitá án mwúún fénúach pinei ach fel ngeni ach we Kot mi tong, Jiowa.

² Ika mwúún fénúach we a poputá le pinei ach fel ngeni Jiowa, neman sipwe ekieki ekkeei kapas eis: ‘Itá ach riáfféúmwáál a pwáraatá pwe Jiowa ese chúen penikich? Itá pinepinen ach angang epwe aúkatiw ach fel ngeni Jiowa? Upwe mwékút ngeni eú fénú ese pinepin ach angang ie?’ Lón ei lesen, sipwe pwóróus wóón ekkena kapas eis. Sipwe pwal ekieki ifa usun sipwe tongeni sópweló le fel ngeni Jiowa lupwen a pinepin ach fel, me met sókkun ssár sipwe ttii senikich.

3. Me ren 2 Korint 11:23-27, met sókkun riáfféúmwáál a fis ngeni Paulus ewe aposel mi tuppwél, me met sia káé seni an leenien áppirú?

³ Ika eú mwú a pinei ach angangen fel, neman sia tongeni mwáálliló le ekieki pwe Jiowa ese chúen penikich. Nge chechchemeni pwe ach riáfféúmwáál ese wewe ngeni pwe Jiowa ese pwapwaitikich. Áwewe chék ren ewe aposel Paulus. A ffat pwe Jiowa a pwapwa ren. A makkeei 14 taropwe mi kapachelong lón néún Chón Kraist we Tesin Krik, me i emén aposel fán iten ekkewe  chón lúkún Israel. Iwe nge, a kúna watteen riáfféúmwáál. (Álleani 2 Korint 11:23-27.) Sia káé seni pwóróusen aposel Paulus pwe Jiowa a mut ngeni néún kewe chón angang mi tuppwél ar repwe kúna riáfféúmwáál.

4. Pwata chón fénúfan ra oputakich?

⁴ Jesus a áweweei pwata sisap máirú ren án aramas ú ngenikich. A erá pwe aramas repwe oputakich pokiten sise pekini ei fénúfan. (Joh. 15:18, 19) Ach kúna riáfféúmwáál esap weween pwe Jiowa ese pwapwa rech. Nge a fen pwári pwe sia féri minne mi pwúng!

5. Itá aramas ra tongeni aúkatiw ach fel ngeni Jiowa? Áweweei.

⁵ Aramas mi ú ngenikich rese tongeni aúkatiw ach fel ngeni ewe Kot mi unusen manaman, Jiowa. Chómmóng ra fen sótuni nge rese sópwéch. Áwewe chék ren met a fis atun ewe Oruuen Maunen Fénúfan. Lón ena fansoun, mwúún chómmóng fénú ra fókkun achocho le eriáfféwúmwááli néún Kot kewe aramas. Esap chék ewe mwúún Nazi lón Tois ra pinei angangen Chón Pwáraatá Jiowa, nge pwal mwúún Australia, Canada me pwal ekkóch fénú. Nge nengeni met a fis. Lepoputáán ewe maun lón ewe 1939, a wor 72,475 chón afalafal wóón unusen fénúfan. Nge pokiten án Jiowa efeiéchú ena angang, lesópwólóón ewe maun lón ewe 1945 a wor úkúkún 156,299 chón afalafal. A lapóló úkúkún chóchóór wóón lap seni fán ruu!

6. Met a tongeni fis seni pinepinen ach angang? Apwóróusa eú pwóróus.

⁶ Inaamwo ika chón ú ngenikich ra mochen eniwakich, nge ar pinei ach fel a tongeni fen alapaaló ach tipeppós. Áwewe chék, eú pean pwúpwúlú mi wor emén néúr kúkkún lón eú fénú ikewe ewe mwú a apwúngaló le pinei ach fel ngeni Jiowa, rese fen likitaló ar angang ngeni Jiowa ren ar niwokkus, nge ra fen poputá le pioneer. Ewe fefin a pwal mwo nge towu seni an we angang mi watte peioffun pwe epwe pioneer. Ewe mwán a erá pwe pinepinen ach fel a efisi án chómmóng mochen silei pwóróusen Chón Pwáraatá Jiowa. Ina minne, a fen mecheresiló an epwe poputá le káé Paipel ngeni aramas. Pinepinen ach fel a pwal álisi ekkóch. Emén mwán mi ásimaw lón ena fénú a erá pwe chómmóng mi fen úkú seni ar angang ngeni Jiowa ra poputá le fitisefáli mwich me afalafal.

7. (a) Met sia káé seni Lifitikos 26:36, 37? (b) Met kopwe féri ika a pinepin ach angang ngeni Kot?

 ⁷ Lupwen chón oputach ra pinei ach fel ngeni Jiowa, ra mochen eniwakich pwe sipwe úkú seni ach angang ngeni. Me lúkún ar pinei ach angang, neman repwe achéúfetálei pwóróus mi chofona usuch, néúnéú polis le tolong lón imwach kewe, atolongakich lón kapwúng, are pwal mwo nge kalapusei ekkóch me leich. Ra áneánei pwe sipwe fókkun niwokkus pokiten ra kalapusei fitemén me leich. Ika sia mut ngeni ar kewe féffér an epwe eniwokkusukich, neman sipwe poputá le pwisin aúkúkú ach fel ngeni Jiowa are fen úkútiw. Sise mochen usun chókkewe Lifitikos 26:36, 37 a fós usur. (Álleani.) Sisap mut ngeni niwokkus an epwe ekisikisaaló are aúkatiw ach angang ngeni Jiowa. Sia unusen lúkúlúk wóón Jiowa me sisap rúké. (Ais. 28:16) Sipwe tingorei Jiowa an emmwen lón iótek. Sia silei pwe ika Jiowa a penikich, iwe pwal mwo nge mwúún aramas mi péchékkúl seni meinisin resap tongeni eppetikich seni ach fel ngeni fán tuppwél.​—Ipru 13:6.

8-9. (a) Menni kefil emén me emén mékúren famili are emén Chón Kraist epwe pwisin apwúngaló? (b) Met epwe álisi emén an epwe féri eú kefil mi múrinné?

⁸ Ika mwúún ewe fénú ka nóm ie a pinei ach fel, neman kopwe ekieki ika mi éch óm kopwe mwékút ngeni eú fénú ese pinepin ach angang ngeni Jiowa ie. Ena mettóch epwe pwisin en kopwe apwúngaló nge ese wor emén epwe tongeni apwúngaló fán itom. Me mwen án emén epwe apwúngaló met epwe féri, a tongeni ekieki met ekkewe Chón Kraist lón fansoun ekkewe aposel ra féri lupwen ra kúna riáfféúmwáál. Mwirin ninniilóón Stefanus, ekkewe Chón Kraist lón Jerusalem ra mwékút ngeni ekkóch kinikin lón Jutea me Samaria, me ekkóch ra mwo nge mwékútúló Fönisia, Saipros, me Antiokia. (Mat. 10:23; Föf. 8:1; 11:19) Ekkóch ra pwal tongeni káé met Paulus a féri lupwen a fis riáfféúmwáál ngeni pwal ekkóch Chón Kraist. A filatá an esap mwékút seni ekkewe leeni aramas ra ú ngeni ewe angangen afalafal ie, nge a fen pwisin atolonga lón feiengaw ren an epwe achéúfetálei ewe pwóróus allim me apéchékkúla chienan kewe Chón Kraist lón ekkewe telinimw mi fis watteen riáfféúmwáál ie.​—Föf. 14:19-23.

⁹ Met sia káé seni ekkena pwóróus? Emén me emén mékúren famili epwe pwisin apwúngaló ika repwe mwékút are resap. Me mwen an epwe apwúngaló, epwe ekieki nónnómun an we famili fiti iótek me ekieki epwe ifa échún me ngawen ar repwe mwékút. Emén me emén Chón Kraist epwe pwisin “mwärei wosan wosochou.” (Kal. 6:5) Sisap apwúngú ekkewe ekkóch ren met ra pwisin apwúngaló.

10. Met sókkun emmwen ewe keangen ofesilap me ekkewe mwán mi ásimaw repwe awora?

¹⁰ Ifa usun kopwe tongeni sópweló le fel ngeni Jiowa lupwen a pinepin ach angang? Ewe keangen ofesilap epwe éúréúra ekkewe mwán mi ásimaw lón ekkewe mwichefel wóón ifa usun sipwe tongeni akkangei mwéngé lón pekin lúkú, ifa usun sipwe mwichfengen, me ifa usun sipwe afalafala ewe kapas allim. Ika ewe keangen ofesilap ese tongeni atoura ngeni ekkewe mwán mi ásimaw pwóróus, iwe wisen ekkewe mwán mi ásimaw ar repwe álisuk me meinisin lón ewe mwichefel ámi oupwe sópweló ámi fel ngeni Jiowa. Repwe awora emmwen mi lóngólóng wóón ewe Paipel me néúch kewe puk.​—Mat. 28:19, 20; Föf. 5:29; Ipru 10:24, 25.

11. Pwata ka tongeni lúkúlúk pwe epwe wor onom lón pekin lúkú, me met kopwe tongeni féri pwe kopwe túmúnú noum we Paipel me pwal ekkóch ekkewe puk?

¹¹ Jiowa a fen pwonei pwe néún kewe chón  angang repwe akkangei mwéngé lón pekin lúkú. (Ais. 65:13, 14; Luk. 12:42-44) Iwe kopwe tongeni lúkúlúk pwe an we mwicheich epwe féri úkúkún an tufich le awora minne epwe apéchékkúlok lón pekin lúkú. Nge met ka tongeni féri? Atun epwe pinepin ach angang, kútta eú leeni kopwe tongeni aopa ia noum we Paipel me pwal ekkóch puk. Túmúnú pwe kosap fókkun likiti ekkena mettóch mi fókkun aúchea ikewe epwe mecheres án aramas repwe kúna me ie, ese lifilifil ika lón puk are wóón néúch kewe computer, device, are mechá. A lamot pwe oukich meinisin ousipwe féri wisach le apéchékkúlakich atun a pinepin ach angang.

12. Ifa usun ekkewe mwán mi ásimaw repwe tongeni akkóta ekkewe mwich pwe aramas resap teperenikich?

¹² Nge ifa usun ren ach kewe mwich iteiten wiik? Ekkewe mwán mi ásimaw repwe akkóta óm kopwe fiti ekkewe mwich lón ewe sókkun lapalap chón ú ngenikich resap teperenikich ren. Neman repwe akkóta óm kopwe fiti eú kúkkún kúmi le mwichfengen, me neman epwe sissiwil ránin ámi mwich, kulókun me leenian. Ka tongeni álisatá túmúnún meinisin ren óm kosap akúrang atun ka etto are ló seni ekkewe mwich. Neman kosap pwal úféúf úféúfen mwich.

13. Met sia tongeni káé seni pwiich kewe lón ewe Soviet Union?

¹³ Nge ifa usun ren ach angangen afalafal? Epwe chék alóngólóng wóón nónnómun eú me eú leeni. Nge sia tongei Jiowa me sia pwapwa le esile ngeni aramas usun Mwúún we, iwe sipwe kútta alen ach sipwe tongeni afalafal. (Luk. 8:1; Föf. 4:29) Iei met emén soukáé uruwo itan Emily B. Baran a erá usun án Chón Pwáraatá Jiowa afalafal lón ewe Soviet Union me lóóm: “Lupwen ewe mwú a allúkú pwe ekkewe Chón Pwáraatá resap tongeni afalafala ekkewe ekkóch wóón met ra lúkú, iwe ra kan chék aasoos ngeni chón órur kewe, chiener kewe chón angang, me chiechier kewe usun ar lúkú. Lupwen ekkewe Chón Pwáraatá ra kalapus pokiten ar féri ena, ra achocho le álisi chiener kewe chón kalapus le fiti ar na lamalam.” Inaamwo ika a pinepin ar angang, nge pwiich kewe lón ewe Soviet Union rese úkú seni ar angangen afalafal. Ika ewe angangen afalafal a pinepin lón fénúom we, amwo epwe pwal ina usun óm tipeppós!

14. Kölfel 39:1 a tongeni álisikich le ttii senikich menni ssár?

¹⁴ Kopwe túmúnú met ka ereni ekkewe ekkóch. Lupwen a pinepin ach angang, sipwe chechchemeni pwe “a wor fansoun fanafanala.” (SalAf. 3:7) Sipwe túmúnú ekkewe pwóróus mi lamot an repwe chék monomonoló, áwewe chék ren iten chienach kewe Chón Kraist, ekkewe leeni sia kan mwich ie, ifa usun sia féri ach angangen afalafal, me ifa usun  a kawor ngenikich mwéngé lón pekin lúkú. Sisap pwár ngeni ewe mwú ekkena mettóch, me sisap pwal pwár ngeni chienach kewe are aramasach kewe lón fénúach we are pwal lón ekkóch fénú. Ika sia féri ena, neman epwe tongeni atolonga pwiich kewe lón feiengaw.​—Álleani Kölfel 39:1.

15. Met Satan epwe sótun féri ngenikich, me ifa usun sipwe tongeni ú ngeni an ssár?

¹⁵ Sisap mut ngeni ekis osukosuk an epwe etipefesenikich. Satan a silei pwe eú famili mi tipefesen, ese tongeni útá. (Mark. 3:24, 25) A kan akkachocho le efisi tipefesen lefilach. A áneánei pwe sipwe poputá le pwisin fiufengen nge sisap fen fiu ngeni.

16. Ifa án Gertrud Poetzinger leenien áppirú mi múrinné?

¹⁶ Mi pwal lamot ngeni ekkewe Chón Kraist mi ásimaw ar repwe túmúnúúr seni ena ssár. Áwewe chék ren rúúemén Chón Kraist fefin mi kepit iter Gertrud Poetzinger me Elfriede Löhr. Ra kalapusfengen me pwal ekkóch Chón Kraist fefin lón eú án chón Nazi leenien fétek. Gertrud a poputá le lólówóiti Elfriede lupwen a kan eáni afalafal mi apéchékkúla ekkewe ekkóch fefin lón ena kalapus. Mwirin och fansoun, Gertrud a mengiringir ren an eáni ena memmeef, iwe a tingormaú ngeni Jiowa an epwe álisi. A makkeei, “A lamot ach sipwe káé ach sisap pwal lólówó lupwen ekkewe ekkóch ra lipwákéch are a watte feiéchúr lap senikich.” Ifa usun Gertrud a péútaaló an lólówó? A nefótófót wóón napanapen Elfriede kewe mi múrinné me an chiechiéch ngeni aramas. Ina usun a ririéchsefál ngeni Elfriede. Iir me rúúemén ra manaw me musowu seni kalapus, me ra sópweló le angang ngeni Jiowa fán tuppwél tori muchchún manawer wóón fénúfan. Ika sia angang weires le ataweei osukosuk lefilach me pwiich kewe, iwe sisap mut ngeni och mettóch an epwe etipefesenikich.​—Kol. 3:13, 14.

17. Pwata a lamot ach sisap lamalamtekia?

¹⁷ Ttii sonuk lamalamtekia. Ika sia álleasochisi ewe emmwen sia angei seni ekkewe mwán mi wisen túmúnúkich, epwe ttii senikich osukosuk. (1 Pet. 5:5) Áwewe chék, lón eú leeni mi pinepin ach angang ie, ewe mwicheich a éúréúra ekkewe chón afalafal ar resap anéúnéú puk ngeni aramas lón ewe angangen afalafal. Iwe nge, emén pioneer mwán a meefi pwe ese éch ena éúréúr, iwe a anéúnéú puk ngeni aramas. Met mwirilóón? Ekiseló mwirin wesin ar afalafal sereseréch me pwal ekkóch chón afalafal, ekkewe polis ra chosaniir. Ese mwáál ekkewe polis ra kan tapweló mwiriir me angei ekkewe puk ra fen anéúnéú ngeni aramas. Met sia káé seni ena pwóróus? Mi lamot sipwe chék álleasochis inaamwo ika sise tipeeú ngeni. Jiowa a efeiéchúkich iteiten sia álleasochisi  chókkewe a ewisa ngeniir ar repwe emmwenikich.​—Ipru 13:7, 17.

18. Pwata sisap fférútá allúk ese lamot?

¹⁸ Kosap pwisin fférútá allúk ese lamot. Ika ekkewe mwán mi ásimaw ra fférútá allúk ese lamot, iwe repwe áweiresi chiener kewe. Pwiich Juraj Kaminský a apwóróusa met a fis atun a pinepin ewe angang lón ewe fénú itan Czechoslovakia me lóóm: “Mwirin án chókkewe mi wisen emmweni ewe angang me chómmóng mwán mi ásimaw ares, ekkóch mi wisen emmweni ekkewe mwichefel me circuit ra poputá le tichiki allúkún met ekkewe chón afalafal repwe féri me met resap féri.” Jiowa ese ngenikich ach pwúúng le filatá met ekkewe ekkóch repwe féri. Án emén fférútá allúk ese lamot, esap enletin túmúnú pwiin kewe, nge a fen sótun nemeniir.​—2 Kor. 1:24.

19. Me ren 2 Kronika 32:7, 8 pwata sia tongeni pwora ese lifilifil met Satan a féri?

¹⁹ Ewe chón oput kich mi lap, Satan ewe Tefil, ese tongeni úkútiw le sótun eriáfféwúmwááli néún Jiowa kewe chón angang mi tuppwél. (1 Pet. 5:8; Pwär. 2:10) Satan me penian kewe repwe sótun pinei ach fel ngeni Jiowa. Iwe nge, inaamwo ika sia niwokkus, nge sisap fókkun úkú seni ach fel ngeni Jiowa! (Tut. 7:21) Jiowa a penikich, me epwe sópweló le álisikich pwal mwo nge ika a pinepin ach angang.​—Álleani 2 Kronika 32:7, 8.

20. Met kopwe tipeppós le féri?

²⁰ Amwo sipwe tipeppós usun chék chienach kewe Chón Kraist lóóm, iir mi ereni ekkewe sounemenem: “Oupwe püsin apwüngü are a pwüng mwen mesen Kot ach sipwe aleasochis ngenikemi mwen ach aleasochisi Kot. Pun äm aisap tongeni ükütiu le kapas won met aia püsin küna o rongorong.”​—Föf. 4:19, 20.