1, 2. (a) Naegbọn e ma dona paṣa mí to whenue sinsẹ̀n-bibasi mítọn yin alọhẹndotena? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ ehe mẹ?

TO 2018, wẹnlatọ wẹndagbe lọ tọn 223 000 linlán wẹ tin to otò he mẹ azọ́n mítọn yin alọhẹndotena kavi yin aliglọnna sinsinyẹn te lẹ. Ehe ma yin nupaṣamẹ. Dile mí plọn to hosọ he wayi mẹ do, Klistiani nugbo lẹ nọ donukun dọ yè na dohomẹkẹn yé. (2 Tim. 3:12) Mahopọnna fidepope he mí nọ nọ̀, aṣẹpatọ lẹ sọgan hẹnalọdotena mí nado basi sinsẹ̀n hlan Jiwheyẹwhe owanyinọ mítọn Jehovah, to whenue mí ma donukun.

² Eyin gandudu otò he mẹ a tin te tọn basi dide nado hẹnalọdotena sinsẹ̀n-bibasi hlan Jehovah, a sọgan kanse dewe dọ: ‘Be homẹkẹn nọ dohia dọ mí masọ tindo nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn ba wẹ ya? Be alọhẹndotenamẹ de na glọnalina mí pete nado sẹ̀n Jehovah wẹ ya? Be n’dona sẹtẹn yì otò he mẹ n’sọgan vò bo sẹ̀n Jiwheyẹwhe te de wẹ ya?’ To hosọ ehe mẹ, mí na dọhodo kanbiọ enẹlẹ ji. Mí nasọ gbadopọnna lehe mí sọgan zindonukọn nado to Jehovah sẹ̀n do to whenue azọ́n mítọn yin alọhẹndotena, gọna omọ̀ he mí dona dapana lẹ.

3. Sọgbe hẹ 2 Kọlintinu lẹ 11:23-27, homẹkẹn tẹwẹ apọsteli nugbonọ lọ Paulu pehẹ, podọ etẹwẹ mí plọn sọn apajlẹ Paulu tọn mẹ?

³ Eyin gandudu de hẹnalọdotena sinsẹ̀n-bibasi mítọn, mí sọgan gbọn nuṣiwa dali wá tadona kọ̀n dọ homẹ Jiwheyẹwhe tọn ma hùn do mí go wutu wẹ. Ṣigba, flindọ homẹkẹn ma nọ dohia dọ Jehovah gblehomẹ do mí go.  Di apajlẹ, flin apọsteli Paulu. E họnwun dọ ewọ tindo nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn. E tindo lẹblanulọkẹyi lọ nado kàn wekanhlanmẹ 14 to Owe-wiwe Glẹki tọn lẹ mẹ, podọ ewọ yin apọsteli akọta lẹ tọn de. Etomọṣo, e pehẹ homẹkẹn sinsinyẹn. (Hia 2 Kọlintinu lẹ 11:23-27.) Numimọ apọsteli Paulu tọn plọn mí dọ Jehovah nọ dike bọ devizọnwatọ nugbonọ etọn lẹ nọ pehẹ homẹkẹn.

4. Naegbọn aihọn do nọ gbẹwanna mí?

⁴ Jesu basi zẹẹmẹ nuhewutu mí dona donukun nukundiọsọmẹ tọn. E dọ dọ mí na yin wangbẹna, na mí ma yin apadewhe aihọn tọn wutu. (Joh. 15:18, 19) Homẹkẹn ma nọ dohia dọ mí ma tindo nukundagbe Jehovah tọn. Kakatimọ, e nọ dohia dọ nuhe sọgbe lọ wà wẹ mí te!

5. Be gbẹtọvi tata lẹ sọgan doalọtena sinsẹ̀n-bibasi hlan Jehovah pete ya? Basi zẹẹmẹ.

⁵ Gbẹtọvi tata he to nukundiọsọ mí lẹ ma sọgan sukúndona sinsẹ̀n-bibasi hlan Jehovah, Jiwheyẹwhe ganhunupotọ lọ. Susu yetọn ko tẹnpọn bọ e ma pà yé. Lẹnnupọndo nuhe jọ to Wẹkẹ-Whàn II whenu ji. To ojlẹ lọ mẹ, gandudu otò susu lẹ tọn wẹ dohomẹkẹn omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ sinsinyẹn. Azọ́n Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn yin alọhẹndotena gbọn tonudọgbẹ́ Nazi tọn dali to Allemagne, podọ gandudu Australie, Canada po otò devo lẹ po tọn wà nudopolọ ga. Ṣigba, doayi nuhe jọ go. To 1939 whenue awhàn lọ bẹ, wẹnlatọ 72 475 wẹ tin lẹdo aihọn pé. Linlin lẹ dohia dọ to vivọnu awhàn lọ tọn to 1945, po alọgọ Jehovah tọn po, sọha wẹnlatọ lẹ tọn yin 156 299. Yé jideji yì sọha dai tọn donù awe linlán!

6. Kakati nukundiọsọmẹ ni gbàhundona mí, ale tẹlẹ wẹ e sọgan hẹnwa? Na apajlẹ de.

⁶ Nukundiọsọmẹ yetọn ma na gbàhundona mí, kakatimọ e sọgan whàn mí nado sẹ̀n Jehovah po gbemima po dogọ. Di apajlẹ, asu po asi po he tindo visunnu pẹvi de nọ nọ̀ otò he mẹ aṣẹpatọ lẹ hẹnalọdotena sinsẹ̀n-bibasi mítọn te de. Kakati nado dibu bo dọ̀n yonu dogodo, yé omẹ awe lẹ bẹ azọ́n gbehosọnalitọ whepoponu tọn jẹeji. Asi lọ tlẹ jo agbasazọ́n he pekuẹ de do nado wàmọ. Asu lọ dọ dọ alọhẹndotenamẹ lọ zọ́n bọ mẹsusu nọ jlo na yọ́n nususu dogọ gando Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ go. Taidi kọdetọn de, e mọdọ ehe hẹn ẹn bọawuna emi dogọ nado bẹ plọnmẹ Biblu lẹ jẹeji. Alọhẹndotenamẹ lọ sọ wà dagbe na mẹdevo lẹ ga. Mẹho agun tọn de to otò dopolọ mẹ dọ dọ  mẹsusu he doalọtena Jehovah sinsẹ̀n dai lẹ gọjẹ opli lẹ wá ji bo vọ́ nuwiwa gbigbọmẹ tọn yetọn lẹ bẹjẹeji.

7. (a) Etẹwẹ mí plọn sọn Levitiku 26:36, 37 mẹ? (b) Etẹwẹ a dona wà to alọhẹndotenamẹ whenu?

⁷ Whenue kẹntọ lẹ hẹnalọdotena sinsẹ̀n-bibasi mítọn, yé nọ donukun dọ emi na dobuna mí ma nado sẹ̀n Jehovah. Gbọnvona alọhẹndotenamẹ lọ, yé sọgan dolalo lẹ dokọna mí, do ahọluzọnwatọ lẹ hlan nado keje owhé mítọn lẹ gbè pọ́n, hẹn mí gánnugánnu yì whẹdatẹn lẹ kavi tlẹ sú delẹ to mí mẹ do gànpamẹ. Yé nọ lẹndọ ahun mítọn na gbàdo eyin yé kàn ayiha bo wle vude to mí mẹ do gànmẹ. Eyin mí dike bọ budonamẹ yetọn gbàhundona mí, be mílọsu lẹ wẹ jẹ alọhẹndotena sinsẹ̀n-bibasi mítọn ji niyẹn. Mí ma na jlo nado yinuwa taidi mẹhe yin nùdego to Levitiku 26:36, 37 mẹ lẹ. (Hia.) Mí ma na dike obu ni hẹn mí nado dekanpona sinsẹ̀n-bibasi mítọn kavi nado doalọtena ẹn. Mí deji mlẹnmlẹn do Jehovah go bo magbe ma nado dibu. (Isa. 28:16) Mí nọ hodẹ̀ nado dín anademẹ Jehovah tọn. Mí yọnẹn dọ po godonọnamẹ etọn po, gandudu gbẹtọvi tọn he tlẹ tindo huhlọn hugan de ma sọgan glọnalina mí nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe mítọn po nugbonọ-yinyin po.—Heb. 13:6.

8, 9. (a) Nudide mẹdetiti tọn tẹwẹ mẹdopodopo kavi tatọ́ whẹndo tọn dopodopo dona basi? (b) Etẹwẹ na gọalọna mẹde nado basi nudide nuyọnẹn tọn?

⁸ Eyin gandudu otò he mẹ a tin te tọn hẹnalọdotena sinsẹ̀n-bibasi mítọn, a sọgan kanse dewe eyin a dona sẹtẹn yì otò he mẹ a gán vò bo sẹ̀n Jehovah te de. Nudide towe titi wẹ, ehe mẹdevo ma gán basi do otẹn towe mẹ. Mẹdelẹ sọgan mọdọ e yin alenu nado lẹnnupọndo nuhe Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ wà ji to whenue yé yin homẹkẹndo. To whenue kẹntọ lẹ ko dlan zannu do Stefani bo hù i godo, devi he to Jelusalẹm lẹ gbàpe gbọn Jude po Samalia po, bo tlẹ yì fidindẹn lẹ taidi Fenike, Kiplu po Antioku po. (Mat. 10:23; Owalọ 8:1; 11:19) Ṣigba, mẹdevo lẹ sọgan flindọ to whenue Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ pehẹ homẹkẹn sinsinyẹn devo, apọsteli Paulu basi dide ma nado sẹtẹn sọn lẹdo he mẹ azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ yin nukundiọsọ te lẹ. Kakatimọ, e ze ogbẹ̀ etọn do owù mẹ nado lá wẹndagbe lọ, podọ nado hẹn mẹmẹsunnu he tin to tòdaho he mẹ homẹkẹn sinsinyẹn tin te lẹ lodo.—Owalọ 14:19-23.

⁹ Etẹwẹ mí plọn sọn kandai ehelẹ mẹ? Tatọ́ whẹndo tọn dopodopo wẹ dona basi nudide mẹdetiti tọn gando tẹnsisẹ go. Whẹpo ewọ nido basi nudide, e dona hodẹ̀ bo lẹnnupọndo ninọmẹ whẹndo etọn tọn ji, podọ do kọdetọn dagbe po ylankan po he tẹnsisẹ lọ na hẹnwa na yé lẹ ji. To whẹho ehe mẹ, Klistiani dopodopo dona “hẹn agbàn edetiti tọn.” (Gal. 6:5) Mí ma dona dawhẹna mẹdevo lẹ na nudide he yé basi.

10. Anademẹ tẹlẹ wẹ wekantẹn alahọ tọn po mẹho lẹ po na na?

¹⁰ Nawẹ a sọgan zindonukọn to sinsẹ̀n-bibasi hlan Jehovah mẹ gbọn to alọhẹndotenamẹ whenu? Wekantẹn alahọ tọn na na mẹho lẹ anademẹ po ayinamẹ yọ́n-na-yizan lẹ po gando lehe mí na nọ mọ núdùdù gbigbọmẹ tọn yí do, lehe mí na nọ pli dopọ na sinsẹ̀n-bibasi do, po lehe mí na nọ dọyẹwheho wẹndagbe lọ tọn do po go. Eyin alahọ ma penugo nado dọhodopọ hẹ mẹho lẹ, to whenẹnu, mẹho lẹ na gọalọna hiẹ po agun lọ pete po nado zindonukọn to sinsẹ̀n-bibasi mìtọn hlan Jehovah mẹ. Yé na na mì anademẹ lẹ sọgbe hẹ ayinamẹ he to Biblu po owe mítọn lẹ po mẹ lẹ.—Mat. 28:19, 20; Owalọ 5:29; Heb. 10:24, 25.

11. Naegbọn a sọgan kudeji dọ a na nọ mọ núdùdù gbigbọmẹ tọn yí, podọ etẹwẹ a sọgan wà nado basi hihọ́na núdùdù gbigbọmẹ tọn enẹlẹ?

 ¹¹ Jehovah ko dopà dọ devizọnwatọ emitọn lẹ na dùnú gọ́ho to gbigbọ-liho. (Isa. 65:13, 14; Luku 12:42-44) Enẹwutu, a sọgan kudeji dọ titobasinanu etọn na wà nuhe go e pé lẹpo nado na we tuli he sin hudo a do to gbigbọ-liho. Etẹwẹ hiẹ lọsu sọgan wà? To alọhẹndotenamẹ glọ, nọ dín nọtẹn dagbe de he a sọgan whlá Biblu towe po owe mítọn devo depope he to asi we lẹ po do. Nọ to aṣeji to whepoponu ma nado ze awuwledainanu họakuẹ enẹlẹ, vlavo dehe yin zinzinjẹgbonu kavi tin to nuyizan lẹtliki tọn ji lẹ do fie nukundiọsọmẹtọ lẹ sọgan mọ yé po awubibọ po te. Dopodopo mítọn dona ze afọdide yọ́n-na-yizan lẹ nado hẹn gbigbọnọ-yinyin mítọn go gligli.

12. Nawẹ mẹho lẹ sọgan basi titona opli lẹ to aliho he ma dọ̀n ayidonugo mẹ gbọn?

¹² Etẹwẹ lo na nuhe dù opli sẹmẹsẹmẹ tọn mítọn lẹ? Mẹho lẹ na basi tito, na a nido nọ yì opli lẹ to aliho he ma dọ̀n ayidonugo mẹ. Yé sọgan má we do pipli kleunkleun lẹ mẹ, podọ e yọnbasi dọ yé na nọ diọ gànmẹ po nọtẹn opli tọn lẹ po whẹwhẹ. A sọgan gọalọ nado hẹn mẹhe nọ wá opli lẹ do hihọ́ glọ, eyin a nọ dọho do odò to whenue a ja opli kavi lẹkọ jei whé. E sọgan sọ biọ dọ a ni nọ sọnú to aliho he ma dọ̀n ayidonugo mẹ.

13. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn mẹmẹsunnu mítọn he nọ Union Soviétique dai tọn lẹ dè?

¹³ Na nuhe dù azọ́n yẹwhehodidọ tọn, ninọmẹ lẹ sọgan gbọnvo sọn lẹdo de mẹ jẹ devo mẹ. Ṣigba, mí yiwanna Jehovah bo nọ jlo na dọhona mẹdevo lẹ gando Ahọluduta etọn go, enẹwutu, mí ma na ba aliho he mẹ mí na dọyẹwheho te pò. (Luku 8:1; Owalọ 4:29) Whenuho-kantọ Emily B. Baran basi zẹẹmẹ yẹwhehodidọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn to Union Soviétique hohowhenu tọn, dọmọ: “Whenue aṣẹpipa dọna yisenọ lẹ dọ yé ma sọgan dọyẹwheho gando nuyise yetọn lẹ go na mẹdevo lẹ, Kunnudetọ lẹ jẹ hodọ ji hẹ kọmẹnu, azọ́nwatọgbẹ́ po họntọn yetọn lẹ po. Whenue enẹ wiwà zọ́n bọ Kunnudetọ lẹ yin wiwle yì opá yasanamẹ tọn mẹ, yé kàn ayiha nado nọ dọhodopọ hẹ gàntọ-gbẹ́ yetọn lẹ.” Mahopọnna alọhẹndotenamẹ lọ, mẹmẹsunnu mítọn he nọ Union Soviétique dai tọn lẹ ma doalọtena yẹwhehodidọ. Eyin e wá jọ bọ azọ́n yẹwhehodidọ tọn yin alọhẹndotena to fie a nọ nọ̀, yinuwa po nujikudo po to aliho dopolọ mẹ!

14. Omọ̀ tẹwẹ Salmu lẹ 39:1 sọgan gọalọna mí nado dapana?

¹⁴ Nọ nọ̀ aṣeji gando linlin lẹ hinhẹn gbayipe go. To alọhẹndotenamẹ whenu, mí dona yọnẹn dọ ‘ojlẹ de tin nado nabọẹ.’ (Yẹwh. 3:7) Mí dona hẹn linlin aṣli tọn lẹ ganji, taidi yinkọ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po tọn, fie mí nọ basi opli te lẹ, gọna aliho he mẹ mí nọ  dọyẹwheho bosọ nọ mọ núdùdù gbigbọmẹ tọn yí te lẹ. Mí ma na hẹn nudọnamẹ ehelẹ zun yinyọnẹn na aṣẹpatọ lẹ, mọdopolọ mí ma na dọna họntọn kavi hẹnnumẹ ahundoponọ mítọn he to otò mítọn kavi otò devo mẹ lẹ. Eyin mí jai jẹ omọ̀ ehe mẹ, mí na ze ogbẹ̀ mẹmẹsunnu mítọn lẹ tọn do owù mẹ.—Hia Salmu lẹ 39:1.

15. Etẹwẹ Satani na tẹnpọn nado wà na mí, podọ nawẹ mí sọgan dapana omọ̀ etọn enẹ gbọn?

¹⁵ Ma nọ na dotẹnmẹ nuhahun flinflin lẹ nado hẹn kinklan wá blo. Satani yọnẹn dọ owhé he klan de ma sọgan nọte. (Malku 3:24, 25) E na nọ tẹnpọn to whepoponu nado hẹn kinklan wá ṣẹnṣẹn mítọn. E na wàmọ po nukundido lọ po dọ mí na jẹ avùnho sọta ode awetọ ji kakati nido yin sọta ewọ.

16. Apajlẹ dagbe tẹwẹ Mẹmẹyọnnu Gertrud Poetzinger zedai?

¹⁶ Etlẹ yin Klistiani he whèwhín lẹ lọsu dona tin to aṣeji ma nado jai jẹ omọ̀ ehe mẹ. Lẹnnupọndo apajlẹ mẹmẹyọnnu yiamisisadode awe delẹ tọn ji, yèdọ Gertrud Poetzinger po Elfriede Löhr po. Yé yin súsú do gànpa dopolọ mẹ hẹ mẹmẹyọnnu devo lẹ to opá yasanamẹ tọn Nazi tọn de mẹ. Gertrud whànwu to whenue Elfriede na hodidọ mẹjlọdote tọn delẹ na mẹmẹyọnnu he pò to opá lọ mẹ lẹ. To nukọn mẹ, winyan wá hù Gertrud bọ e vẹ̀ Jehovah nado biọ alọgọ. E wlan dọmọ: “Mí dona plọn nado nọ kẹalọyi i, eyin mẹdevo lẹ tindo nugopipe vonọtaun lẹ kavi tindo lẹblanulọkẹyi lẹ hú mí.” Nawẹ ewọ duto awuwhàn etọn ji gbọn? Gertrud ze ayiha do jẹhẹnu dagbe Elfriede tọn lẹ po gbẹtọ-yinyin etọn he dọnmẹdogo po ji. Gbọnmọ dali, e vọ́ haṣinṣan etọn jlado hẹ Elfriede. Yé omẹ awe lẹ lùn opá yasanamẹ tọn lọ tọ́n bo sẹ̀n Jehovah po nugbonọ-yinyin po kakajẹ whenue yé dotana gbẹzan aigba ji tọn yetọn. Eyin mí dovivẹnu nado duto nuhahun he mí tindo hẹ mẹmẹsunnu mítọn lẹ ji, mí na dapana omọ̀ he nọ hẹn kinklan wá lẹ.—Kol. 3:13, 14.

17. Naegbọn mí dona dapana sakla?

¹⁷ Nọ dapana sakla. Eyin mí nọ hodo anademẹ he mí mọyi sọn mẹmẹsunnu azọngbannọ dejidego lẹ dè lẹ, mí na dapana nuhahun lẹ. (1 Pita 5:5) Di apajlẹ, to otò he mẹ azọ́n mítọn yin alọhẹndotena te de, mẹmẹsunnu azọngbannọ lẹ na anademẹ wẹnlatọ lẹ ma nado nọ do owe he yin zinzinjẹgbonu lẹ gbonu to lizọnyizọn lọ mẹ. Etomọṣo, mẹmẹsunnu gbehosọnalitọ lẹdo enẹ tọn de jlo na jla nuyọnẹntọ, bo nọ do owe lẹ gbonu. Etẹwẹ wá yin kọdetọn lọ? E ma dẹn bọ whenue ewọ po mẹdevo lẹ po dotana tito kunnudide mayin aṣa tọn de, ponọ lẹ kanhose yé. E taidi dọ, ahọluzọnwatọ lọ lẹ jẹgodona yé bo penugo nado ṣinyan owe he yé ko dogbonu lọ lẹ. Etẹwẹ mí plọn sọn nujijọ ehe mẹ? Mí dona nọ hodo  anademẹ lẹ, eyin vlavo mí tlẹ lẹndọ mí yọnnuin humọ. Jehovah nọ dona mí to whepoponu eyin mí kọngbedopọ hẹ mẹmẹsunnu he ewọ ko de nado nọ deanananu to ṣẹnṣẹn mítọn lẹ.—Heb. 13:7, 17.

18. Naegbọn mí dona dapana osẹ́n he ma yin dandan tọn lẹ zizedai?

¹⁸ Mì ma nọ ze osẹ́n he ma yin dandan tọn lẹ dai blo. Eyin mẹho lẹ nọ dosẹ́n he ma yin dandan tọn lẹ, yé na doagban pinpẹn na mẹdevo lẹ. Mẹmẹsunnu Juraj Kaminský flin nuhe jọ to whenue Tchécoslovaquie hohowhenu tọn tin to alọhẹndotenamẹ glọ, bo dọmọ: “To whenue mẹmẹsunnu azọngbannọ lẹ po mẹho susu lẹ po yin wiwle godo, delẹ to mẹhe to anadenanu to agun po lẹdo lẹ po mẹ lẹ mẹ jẹ osẹ́n do na wẹnlatọ lẹ ji, bo nọ basi todohukanji nuhe yè dona wà po nuhe yè ma dona wà lẹ po tọn.” Jehovah ma na mí jlọjẹ lọ nado nọ basi nudide mẹdetiti tọn lẹ do asi na mẹdevo lẹ. Mẹhe nọ dosẹ́n he ma yin dandan tọn lẹ ma to hihọ́-basina mẹmẹsunnu etọn—tintẹnpọn wẹ e te nado duklunọ do yise mẹmẹsunnu etọn tọn ji.—2 Kọl. 1:24.

19. Mahopọnna vivẹnudido Satani tọn lẹ, whẹwhinwhẹ́n tẹwẹ 2 Otànnugbo lẹ 32:7, 8 na mí nado deji?

¹⁹ Kẹntọgán mítọn Satani Lẹgba, na to vivẹnudo zọnmii nado dohomẹkẹn devizọnwatọ nugbonọ Jehovah tọn lẹ. (1 Pita 5:8; Osọ. 2:10) Satani po godonọnamẹtọ etọn lẹ po na tẹnpọn nado hẹnalọdotena sinsẹ̀n-bibasi mítọn hlan Jehovah. Ṣigba, mí ma tindo whẹwhinwhẹ́n depope nado dike obu ni hù awakan na mí! (Deut. 7:21) Jehovah tin to adà mítọn mẹ, podọ ewọ na to godonọna mí zọnmii, eyin azọ́n mítọn tlẹ yin alọhẹndotena.—Hia 2 Otànnugbo lẹ 32:7, 8.

20. Etẹwẹ yin gbemima towe?

²⁰ Mì gbọ mí ni magbe to aliho dopolọ mẹ taidi mẹmẹsunnu mítọn owhe kanweko tintan tọn lẹ he dọna gandutọ azán yetọn gbè tọn lẹ dọmọ: “Eyin e sọgbe to nukun Jiwheyẹwhe tọn mẹ nado dotoaina mì kakati nido yin Jiwheyẹwhe, mì yì lẹnpọn. Ṣigba, na míwlẹ tọn, mí ma sọgan nọma dọ nuhe mí ko mọ bosọ sè lẹ.”—Owalọ 4:19, 20.