1-2. (a) Ɔdaŋ ka aigɔmɛnti gáā lɛ uklɔ ku alɔ ci, ɔdiya ɛɛ nōó cika ō ya alɔ eyijii ŋ ma? (b) Ɔdi nɛ alɔ gáā kɛla lɛyikwu ɔ ipu ikpɛyi ɛlā nyā a?

IPU ihayi ku 2018, ayinɛ alɔ nōo gē tɔɔna ɔkoolɔhi a nōo fiyɛ 223,000 a lā ipu ajɛ ɛyɛɛyɛyi nɛ aigɔmɛnti lɛ uklɔ ku alɔ ōhī amāŋ ɛjɛɛji uklɔ ku alɔ ci. Ɛnyā i ya alɔ eyijii nóó. Ohigbu ka alɔ nwu ŋma ikpɛyi ɛlā nōo gáā yɛ a ku Ācɛ O Yɛce Ukraist ɔkwɛyi gē leyice ku ācɛ géē miya uwa owe. (2 Utím. 3:12) Ɛga duuma nɛ alɔ kóō lā naana, aigɔmɛnti lɔfu ci alɔ ŋma ō gba Ujehofa Ɔwɔico ku alɔ nōo yihɔtu alɔ nɛhi a ɛ̄gbā, eko nɛ alɔ i leyice ŋ. Á jé ŋ, é kóō gáā pi alɔ ahɔ̄ gbɔbu ɛɛ kéē ya ɔ ŋ.

² Ɔdaŋ ka igɔmɛnti ku ɛga nɛ a lā a gáā lɛ uklɔ ku alɔ ci, a lɔfu gbɔɔ ō da iyi uwɔ ɔka kahinii: ‘Owe amāŋ o ya ŋmo gē mafu ka Ujehofa gē cɔnu mla alɔ nɛɛ? Ɔdaŋ ka é lɛ uklɔ ku alɔ ci, ɔɔma géē ci alɔ ŋma ō gba Ujehofa ɛ̄gbā? Kɛɛ ku um kwu calɛ gā ajɛ ɔhá ɛga néē je uklɔ ku alɔ ci ɛ ŋ?’ Ipu ikpɛyi ɛlā nyā, alɔ géē kɛla lɛyikwu aɔka ɔɔma. Alɔ klla géē leyi yɛ ɛgɛ nɛ alɔ géē lɔfu yɔ i gba Ujehofa ɛ̄gbā gɔbu ɔdaŋ ka é lɛ uklɔ ku alɔ ci mɛmla ɔdā nɛ alɔ i cika ō ya ŋ ma.

3. Oŋma ɛlā nōo yɔ ipu ɔkpá ku 2 Ācɛ Ukɔ́rīnti 11:23-27 a, ɛdɔ owe nyá nɛ Upɔlu má a, ɔdi nɛ alɔ kē nwu ŋma ocabɔ mafu ku nu a?

³ Ɔdaŋ ku igɔmɛnti éyi gáā lɛ uklɔ ku alɔ ci, alɔ géē lɔfu yɔ i gbɛla ka Ujehofa yɔ i cɔnu mla alɔ. Amáŋ bla, ka ɔdaŋ ka ācɛ gē miya alɔ owe amāŋ ya alɔ ŋmo, ɔɔma i mafu ka Ujehofa gē cɔnu mla alɔ nóó. Gbɛla lɛyikwu ocabɔ ku Upɔlu nōo wɛ ɔcocɛhɔ ku Ujisɔsi a. Ɔwɔico i gweeye mla ɔ ŋ? Ɔdiya! Ó gweeye mla ɔ gboo. Ɔwɔico kóō je ɛnɛɛnɛ ɛga lɛ ɔ kóō ta ɔkpá igwo ɛnɛ (14) nōo yɔ ipu Ɛka Ɛyipɛ a, ó klla wɛ ɔcocɛhɔ lɛ ailɔwa. Naana  nɛ Ɔwɔico yɔ i gweeye mla ɔ a, Upɔlu má owe bɔbi bɔbi kpɔ. (Jé 2 Ācɛ Ukɔ́rīnti 11:23-27.) Ɔdi nɛ alɔ nwu ŋma ocabɔ mafu ku Upɔlu nyā a? Alɔ nwu ka Ujehofa lɔfu jɛga lɛ ācɛ kéē miya ācɛ ɔlɛ nu owe amāŋ ya uwa ŋmo, naana néē kóō wɛ ācɛ nōo gē gba ɔ ɛ̄gbā ɔwɛ ō kpaakpa a.

4. Ɔdiya ɛɛ nɛ ācɛ ku ɛcɛ gē wɔtu alɔ a?

⁴ Ó lɛ odee nɛ Ujisɔsi ka nōo mafu ɔdā nōo ya nɛ alɔ cika ō leyice ka ācɛ géē miya alɔ owe amāŋ ya alɔ ŋmo a. Ó ka ācɛ géē wɔtu alɔ ohigbu ka alɔ i wɛ aku ɛcɛ a ŋ. (Ujɔ́n. 15:18, 19) Eko duuma néē gbɔɔ ō miya alɔ owe amāŋ ya alɔ ŋmo, ɔɔma i mafu ku Ujehofa i gē hɔha ce alɔ ŋ nɛɛ nóó. Ikɔkɔ ɔɔma a, ó gē mafu ku alɔ gē ya ɔdā ō kpaakpa!

5. Alɛɛcɛ lɔfu bi uklɔ ku Ujehofa wa oŋmɛyi gla a? Kōōcō lɛ ocabɔ ōhī da alɔ.

⁵ Alɛɛcɛ i lɔfu bi uklɔ ku Ujehofa nōo wɛ Ɔwɔico nōo lɔfu fiyɛ duu a wa oŋmɛyi gla ŋ. Ācɛ alɛwa humayi ceyitikwu kē ya ɔ ɛ, amáŋ é ya ɔ gla ŋ. Leyi yɛ ɔdā nōo ya ɛpleeko néē kpo Ɛfú Ɔmpa Ku Oduudu Ɛcɛ a. Eko ɔɔma aigɔmɛnti nōo yɔ ipu éwo alɛwa miya ācɛ ɔlɛ Ɔwɔico owe bɔbi bɔbi. Ígwu ku Nazi nōo yɔ Germany, aigɔmɛnti ku Australia, u Canada mla éwo ɔhá lɛ uklɔ ku Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa ci. Amáŋ, aa jé ɔdā nōo gáā ya a? Ipu ihayi ku 1939 eko néē gbɔɔ ō kpo ɛfú a, ayinɛ alɔ nōo gē tɔɔna nōo yɔ ipu oduudu ɛcɛ eko ɔɔma wɛ 72,475. Amáŋ, eko nɛ ɛfú a gáā mɛ ipu ihayi ku 1945 a, ɔ̄kā bi ɔ ka ayinɛ alɔ nōo gē tɔɔna a kwu piya 156,299, ohigbu ka Ujehofa lɛ ɔhā hɛ ce uwa nɛhi. Aluka ku ayinɛ alɔ nōo gē tɔɔna a le jɛ gico fiyɛ ɛga ɛpa!

6. Ɔdi nɛ o ya ŋmo gē ta alɔ abɔ ku alɔ ya a? Kōōcō lɛ ocabɔ éyi da alɔ.

⁶ O ya ŋmo lɔfu ta alɔ abɔ ku alɔ lɛ ɔtu ya ekponu ō yɔ i gba Ujehofa ɛ̄gbā gɔbu. Ó klla géē ta alɔ abɔ ku alɔ kóō hii yuufi ō gba Ujehofa ɛ̄gbā ŋ. Má ocabɔ mafu nyā, ó lɛ ɔba mla ɔnyā éyi nōo lɛ ɔyinɔnyilɔ nɛ̄ŋcɛ́, é lā ipu éwo nɛ igɔmɛnti ku abɔɔ lɛ uklɔ ku alɔ ci. Ikɔkɔ nɛ ɔba mla ɔnyā nyā géē gbɔɔ ō yuufi klla gē yuklɔ ligii lɛ Ujehofa a, é gbɔɔ ō yuklɔ ku ācɛ ō gbɔbu ɔna ō ta eko doodu. Ɔnyā a kóō ma uklɔ nōo i ya a ta, o ya ɛɛ kóō lɔfu yuklɔ nyā. É kē i gba ɔ ije nɛhi ŋma uklɔ a. Ɔba a ka ka ohigbu uklɔ ku alɔ néē je ci ipu éwo ku uwa a, ó ya ācɛ alɛwa gáā lɛ ɔka alɛwa néē dɔka ō da lɛyikwu Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa. Ɛnyā kē ya ɔ tɔɔtɛ lɛ ɔ kóō gbɔɔ oklɔcɛ ku Ubáyíbu mɛmla ācɛ. Ó lɛ ɔdā olɔhi ɔhá nōo ya ohigbu uklɔ ku alɔ néē ci a. Ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ éyi nōo yɔ ipu éwo ɔɔma piii a, ka ka ācɛ alɛwa  nōo ma Ujehofa ta ɛ ma gbɔɔ ō wa ōjila ku ujɔ klla gbɔɔ ō tɔɔna kpɔ.

7. (a) Ɔdi nɛ alɔ nwu ŋma ɔkpá ku Ulīfayi 26:36, 37 a? (b) Ɔdi nɛ a cika ō ya ɔdaŋ ka é lɛ uklɔ ku alɔ ci a?

⁷ Ɔdaŋ ka aolɛla ku alɔ lɛ uklɔ ku alɔ ci, é gē leyice ku alɔ géē gbɔɔ ō yuufi klla habɔ ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa ta. Ó wɛ uklɔ ku alɔ néē lɔfu ci foofunu a ŋ, amáŋ, é lɔfu kɛmgbɛ ba alɔ ɛbɛɛbɛ, é lɔfu ta ācɛ nōo gē yuklɔ lɛ uwa a ɛhɔ kéē gáā lɛ ɔlɛ alɔ jila, é lɔfu bi alɔ gā inu ɛpɔ abɔfu, é kóō lɔfu lɛ ācɛ ōhī ku alɔ ta inu agba. É géē yɔ i leyice ku alɔ géē yuufi ohigbu ka é lɔfu je ācɛ ōhī ku alɔ ta inu agba ɛ. Amáŋ, ɔdaŋ ku alɔ gbɔɔ ō yuufi uwa mla aɔdā néē lɔfu ya alɔ, ó géē ya ku alɔ lɛ ɛgɛ nɛ alɔ gē yuklɔ lɛ Ujehofa a tu waajɛ amāŋ ō ma Ujehofa ta duudu. Alɔ i dɔka ō lɛbɛɛka ācɛ néē kɛla lɛyikwu uwa ipu ɔkpá ku Ulīfayi 26:36, 37 ŋ. (Lɛ abɔɔ jé.) Alɔ i gáā cɛ ku ufi kóō ya ku alɔ gbɔɔ ō yuklɔ ligii ipu ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa amāŋ cɛ lɛ ufi kóō ya ku alɔ ma Ujehofa ta ŋ. Alɔ lɛ ɛjɛɛji ɔtu ku alɔ kpoce Ujehofa, alɔ i klla gáā cɛ ku ɔdā duuma kóō hɛ alɔ ɔtu ko ŋ. (Ayis. 28:16) Alɔ géē yɔ i gbɔɔkɔ lɛ Ujehofa kóō ta alɔ abɔ. Ohigbu ka ɔdaŋ ka ó gē ta alɔ abɔ, igɔmɛnti ku ɔlɛɛcɛ duuma nōo kóō lɔfu fiyɛ duu a, i gáā lɔfu ci alɔ ŋma ō gba Ujehofa ɛ̄gbā mla ɛjɛɛji ɔtu ku alɔ gla ŋ.—Uhíb. 13:6.

8-9. (a) Ɔdi wɛ ɔdā nɛ eyeeye ku Ācɛ O Yɛce Ukraist cika ō miya abɔyi nu amāŋ lɛ apɔlɛ ku nu a? (b) Ɔdi gáā ta ɔcɛ abɔ kóō bi ijeeyi le miya ɔdā nɛ ó cika ō ya a?

⁸ Ɔdaŋ ka igɔmɛnti ku ɛga nɛ a lā a lɛ uklɔ ku alɔ ci, a géē lɔfu yɔ i gbɛla ɔdaŋ ka ó géē lɔhi ku a calɛ gā éwo ɔhá nɛ a géē lɛ ɛga ō gba Ujehofa ɛ̄gbā ɛbɔ. Ɔcɛ duuma i cika ō da uwɔ ɔdā nɛ a cika ō ya lɛyikwu ɛlā nyā ŋ, awɔ cika ō miya ɔ abɔyi uwɔ a. Amáŋ, gbɔbu ɛɛ ka ɔcɛ kóō miya ɔdā nōo cika ō ya a, ɔcɛ ɔɔma cika ō ya oklɔcɛ lɛyikwu ɔdā nɛ Ācɛ O Yɛce Ukraist ku eko aflɛyi a ya, ɛpleeko néē yɔ i miya uwa owe a. Igbihi nɛ aolɛla ta ɛcɔ kla Usitifin klla lɛ ɔ ŋmo a, ayikpo ku Ujisɔsi nōo yɔ Ujerusalɛm a kwu pahila ba ɛbɛɛbɛ ipu Ujudiya mla Usameriya, ōhī ku uwa kóō le pɛ jaa gā ajɛ Ufinisiya mɛmla Usayiprɔsi mɛmla Antiyɔku. (Umát. 10:23; Ācot. 8:1; 11:19) Ɔcɛ ɔɔma klla lɔfu klɔcɛ lɛyikwu ɔdā ɔhá nōo ya ɛpleeko néē gbɔɔ o ya ujɔ ku eko aflɛyi a ŋmo kpɔ a. Upɔlu le miya ka anuɔ géē yɔ ɛga nɛ ācɛ yɔ i ceyitikwu kéē lɛ uklɔ ku ɔna ō ta a ci, naana nɛ ó jé ka ɔdā nɛ ó miya nyā géē lɔfu lɛ oyeeyi ku nu kwu ikwū ajaajɛ. Upɔlu ya ɛnyā ohigbu ka ó dɔka ō tɔɔna klla ta ayinɛ nōo yɔ ipu éwo ɛyɛɛyɛyi néē yɔ i miya uwa owe bɔbi bɔbi a ɔtu kwu ɔtu.—Ācot. 14:19-23.

⁹ Ɔdi nɛ alɔ nwu ŋma aɔ̄kā nyā a? Ɔba nōo wɛ otrɛyi ka apɔlɛ a cika ō miya ɔdaŋ ka apɔlɛ ku nu géē calɛ a. Amáŋ gbɔbu ɛɛ kóō ya ɛnyā a, ó cika ō gbɔɔkɔ klla gbɛla lɔɔlɔhi tu āhɔ̄ ku apɔlɛ ku nu mla ɛgɛ nōo calɛ ku uwa géē lɛ abɔ kwu apɔlɛ ku nu, ɔwɛ olɔhi amāŋ ɔwɛ obɔbi lɛ a. Lɛyikwu ɛlā nyā a, eyeeye ku Ācɛ O Yɛce Ukraist “géē bī iyó kú iyī nū.” (Ugal. 6:5) Alɔ kóō hii ŋmo ācɛ ɔhá ɛpɔbi lɛyikwu ɔdā néē miya ō ya a ŋ.

10. Ɛdɔ ukɔ́ nyá nɛ abɔ ku ɛga ō yuklɔ ku alɔ mɛmla anyakwɔcɛ ku ujɔ gáā tu alɔ a?

¹⁰ Ɔdaŋ ka é lɛ uklɔ ku alɔ ci, ɛgɛnyá nɛ a géē yɔ i gba Ujehofa ɛ̄gbā gɔbu a? Abɔ ku ɛga ō yuklɔ ku alɔ (branch office) géē tu anyakwɔcɛ ku ujɔ ukɔ́ lɛyikwu ɛgɛ nɛ alɔ géē yɔ i lɛ ɔdolé ku ɛlā Ɔwɔico, ɛgɛ nɛ alɔ géē bēē ya ōjila ku alɔ, mla ɛgɛ nɛ alɔ géē yɔ i tɔɔna ɔkoolɔhi a. Amáŋ, ɔdaŋ ka abɔ ku ɛga ō yuklɔ ku alɔ i má ɔwɛ ō kɛla mla anyakwɔcɛ ku ujɔ ŋ, anyakwɔcɛ ku ujɔ a gáā je otabɔ gā awɔ mla ɛjɛɛji ayinɛ alɔ nōo yɔ ipu ujɔ á, o ya ɛɛ ku aa yɔ i gba Ujehofa ɛ̄gbā gɔbu. Anyakwɔcɛ ku ujɔ géē bi ɛlā nōo yɔ ipu Ubáyíbu mla aɔkpá mɛmla uvidio ku alɔ le da alɔ ɔdā nɛ alɔ cika  ō ya a.—Umát. 28:19, 20; Ācot. 5:29; Uhíb. 10:24, 25.

11. (a) Ɔdiya nɛ alɔ cika ō lɛ ɔtuce ku alɔ géē bēē lɛ ɛjɛɛji aɔdā nɛ alɔ cɛgbá, o ya ɛɛ ku ɔtu okpoce ku alɔ kóō lɔfu a? (b) Ɔdi nɛ a cika ō ya mla Ubáyíbu ku uwɔ mɛmla aɔkpá mla aɔdā ɔhá ku alɔ a?

¹¹ Ujehofa lɛ okonu ce ka anuɔ géē je ɛjɛɛji aɔdā nɛ alɔ cɛgbá a lɛ alɔ, o ya ɛɛ ku ɔtu okpoce ku alɔ kóō lɔfu. (Ayis. 65:13, 14; Ulúk. 12:42-44) Ohigbu ɛnyā a, alɔ cika ō lɛ ɔtuce ka ɔwa ku Ujehofa géē ya ɛjɛɛji ɔdā néē ya gla, o ya ɛɛ kéē je aɔdā nɛ alɔ cɛgbá nōo géē ya ku ɔtu okpoce ku alɔ kóō lɔfu a lɛ alɔ. Amáŋ, ó lɛ odee nɛ awɔ abɔyi uwɔ cika ō ya. Eko duuma néē lɛ uklɔ ku alɔ ci, dɔka ɛga olɔhi ku a lɛ Ubáyíbu ku uwɔ mɛmla aɔkpá mla aɔdā ɔhá ku alɔ nɛ a lɛ a kpo tayinu. Leyi kwɛɛcɛ gɛɛ, o ya ɛɛ ku a hii kpo aɔdā nōo cɛgbá nɛhi nyā ba ɛga nɛ ɔcɛ géē jé ɛgiyi uwa fiya fiya ŋ, kwu aɛ̄nɛ̄ é ya wɛɛcɛ mɛmla aɛ̄nɛ̄ ō yɔ ipu ufon ku alɔ. Ɔnyɔɔnyɛ ku alɔ cika ō ceyitikwu ku alɔ ya ɔdā nɛ alɔ ya gla, o ya ɛɛ ku ɔtu okpoce ku alɔ kóō bēē lɔfu.

12. Ɛgɛnyá nɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ géē ya ōmiya ku ōjila ɔwɛ nɛ ācɛ ɔhá i gáā jé ŋ ma?

¹² Ɔdi kē gáā ya ōjila ku ujɔ ku alɔ a? Anyakwɔcɛ ku ujɔ géē ya ōmiya lɛyikwu ɛgɛ nɛ alɔ géē bēē jila tɔha ɔwɛ nɛ ācɛ nōo gē nuunu ta alɔ a i gáā jé ŋ. É lɔfu da uwɔ ku aa kóō jila ipu ígwu nɛ̄ŋcɛ́, á jé ŋ, é kóō géē piya eko ku ōjila a abɔ mla ɛga nɛ alɔ gē jila a eko doodu. A géē gbo oyeeyi ku ayinɛ alɔ, ŋma lɛ ō kɛla ɛmɛɛma eko duuma nɛ a yɔ ɔwɛ yɔ i gā ōjila amāŋ eko nɛ a gáā wā ɔlɛ ŋma ōjila a. Á jé ŋ, a géē ta ili nōo géē ya ku eyī ku ācɛ kóō hii kwu uwɔ ŋ.

13. Ɔdi nɛ alɔ lɔfu nwu ŋma ocabɔ ku ayinɛ alɔ nōo yɔ ipu éwo néē tɛtɛ gē hi ka Soviet Union a?

¹³ Ɛgɛ nɛ alɔ géē yɔ i yuklɔ ku ɔna ō ta a géē lɔfu wɛ ɛyɛɛyɛyi ŋma ɛga éyi gā ɛga ɔhá. Amáŋ, alɔ géē dɔka ɔwɛ nɛ alɔ géē bi le tɔɔna, ohigbu ku alɔ yihɔtu ku Ujehofa, klla gē dɔka ō da ācɛ lɛyikwu Ajɔɔcɛ ku nu. (Ulúk. 8:1; Ācot. 4:29) Ɔcɛ ō kɔka lɛyikwu ɔdā nōo ya eko igble nōo le ka Emily B. Baran a ka odee lɛyikwu uklɔ ku ɔna ō ta ku Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa ipu éwo néē tɛtɛ gē hi ka Soviet Union a, ó kahinii: “Eko nɛ igɔmɛnti gáā da Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa kéē hii tɔɔna lɛ ācɛ ɔhá gɛ ŋ ma, é gbɔɔ tɔɔna mla aoladogbe ku uwa, ācɛ nōo i yuklɔ tɔha mla uwa mɛmla aoklobiya mla ancɛnya uwa. Eko néē gbɔɔ ō kpo uwa gā inu agba ohigbu ɔdā néē i ya nyā a, é gbɔɔ ō tɔɔna lɛ aalagba ɔhá nōo yɔ mla uwa a.” Naana néē lɛ uklɔ ku alɔ ci ipu éwo ku Soviet Union eko ɔɔma a, ayinɛ alɔ i habɔ uklɔ ku ɔna ō ta a ŋ. A géē cɛ ō gbla uwa ya ɔdaŋ ka é lɛ uklɔ ku ɔna ō ta a ci ɛga nɛ a lā a?

14. Ɔdi nɛ ɔkpá ku Aíjē Kú Ɛ̄gbā 39:1 pi alɔ ahɔ̄ ku nu a?

¹⁴ Leyi kwɛɛcɛ lɛyikwu ɔdā nɛ a gē da ācɛ ɔhá. Ɔdaŋ ka é lɛ uklɔ ku alɔ ci, alɔ cika ō jé “eko” ō “lɛ okónu klá cíí.” (Ɔ̄cok. 3:7) Alɔ kóō hii ka ɔdā duuma nōo wɛ ɔdā ō tayinu  tɛɛcɛ ŋ, odee bɛɛka iye ku ayinɛ alɔ nɔnya mla ayinɛ alɔ nɔnyilɔ, ɛga nɛ alɔ gē jila, ɛgɛ nɛ alɔ gē yuklɔ ku ɔna ō ta, mla ɛgɛ nɛ alɔ gē lɛ aɔdā nɛ alɔ cɛgbá a ŋ. Alɔ kóō hii da ācɛ ɔhá lɛyikwu aɔdā nōo ba nyā ŋ, ācɛ bɛɛka ācɛ nōo gē yuklɔ lɛ aigɔmɛnti, aoklobiya mla ancɛnya alɔ mla aɔmaapu alɔ nōo yɔ ipu éwo ekponu mla alɔ amāŋ aɛ̄nɛ̄ ō kóō yɔ éwo ɔhá a. Ɔdaŋ ka alɔ le da uwa, alɔ géē yɔ i lɛ oyeeyi ku ayinɛ alɔ kwu ikwū ajaajɛ.—Jé Aíjē Kú Ɛ̄gbā 39:1.

15. Ɔdi nɛ Ebilii géē ceyitikwu kóō ya alɔ a, ɔdi nɛ alɔ kē cika ō ya, o ya ɛɛ kóō hii lɛyi lɛ ɔ ŋ ma?

¹⁵ A hii cɛ ku unwalu ligii kóō lɛ alɔ kɔ ɛpa ŋ. Ebilii jé ka ɔdaŋ ka ɔlɛ duuma le kɔ igwiigwu, ka ɔlɛ ɔɔma i gáā lɛɛcɛ ŋ. (Umák. 3:24, 25) Ɛnyā ya ɛɛ nɛ ó géē yɔ i ceyitikwu kóō bi igbaji wa ɔtahɛ ku alɔ á. Ó géē ya ɛnyā, ohigbu ka ó yɔ i leyice ka alɔ géē gbɔɔ ō nuunu ta iyi alɔ, ikɔkɔ nɛ alɔ géē nuunu ta ɔ a.

16. Ocabɔ olɔhi nyá nɛ ɔyinɛ alɔ nɔnya Gertrud Poetzinger je taajɛ a?

¹⁶ Ācɛ nōo kóō jikoko ipu ɛlā Ɔwɔico a cika ō leyi kwɛɛcɛ gɛɛ, o ya ɛɛ kéē hii gwonu ta ipu ukpa nyā ŋ. Leyi yɛ ocabɔ ku ayinɛ alɔ nɔnya ɛpa nyā néē lɛ anɔ tu uwa ɛyi, Gertrud Poetzinger mla Elfriede Löhr. É lɛ uwa ta inu agba ku Nazi mla ayinɛ alɔ nɔnya ɔhá. Amáŋ Gertrud gbɔɔ ō mimalanyi ku Elfriede, eko duuma nɛ ó gē ya ɛlā ō ka tɛɛcɛ lɛ ayinɛ alɔ nɔnya ɔhá nōo yɔ inu agba mla uwa, o ya ɛɛ kóō ta uwa ɔtu kwu ɔtu. Igbihaajɛ a, uweyi gáā lɛ Gertrud kwu anu ó lɛ ɔkɔ gba lɛ Ujehofa kóō ta ɔ abɔ á. Ó ta ɔkpá kahinii: “Alɔ cika ō nwu ɛgɛ nɛ alɔ géē miya ācɛ ɔhá ɔdaŋ ka é je ō ya odee nɛhi fiyɛ alɔ amāŋ ɔdaŋ kē lɛ ɛnɛɛnɛ ɛga je lɛ uwa fiyɛ alɔ.” Ɔdi ta u Gertrud abɔ kóō ya unwalu ka imalanyi le a? Ó lɛ ɔtu ku nu kwu uce olɔhi nɛ Elfriede lɛ a, mla ɛgɛ nɛ ó je ō ya ɔncɛnya mla ācɛ ɔhá lɛ a. Ɛnyā ta ɔ abɔ ka anu mɛmla Elfriede kéē kwu piya ancɛnya olɔhi kpɔ. Uwa ɛplɛɛpa bɛɛcɛ ŋma inu agba a tɔha, klla gba Ujehofa ɛ̄gbā jaa gbeeko néē lɛ oyeeyi ku uwa lā mɛ ŋma ipu ɛcɛ nyā. Ɔdaŋ ka alɔ gē ceyitikwu ku alɔ lɛ ɛlā duuma nɛ alɔ lɛ mla ayinɛ alɔ a kagwo, alɔ i gáā cɛ ka ɔdā duuma kóō lɛ alɔ kɔ ɛpa ŋ.—Ukól. 3:13, 14.

17. Ɔdiya nɛ alɔ cika ō yɛce ukɔ́ duuma nɛ ɔwa ku Ujehofa gē tu alɔ a?

¹⁷ Bēē yɛce ukɔ́ duuma néē tu uwɔ. Ɔdaŋ ku alɔ gē yɛce ukɔ́ duuma nɛ ayinɛ nɔnyilɔ nɛ alɔ lɛ ɔtuce uwa nōo klla jikoko a gē tu alɔ, alɔ i gáā gwo ta ipu unwalu ŋ. (1 Upít. 5:5) Leyi yɛ ocabɔ nyā, ipu éwo éyi néē lɛ uklɔ ku alɔ ci a, ayinɛ alɔ nōo jikoko nōo yɔ abɔɔ a lɛ ukɔ́ ta ɛjɛɛji ayinɛ alɔ nōo gē tɔɔna a, kéē hii je ɔkpá ku alɔ duuma lɛ ācɛ, eko néē gē tɔɔna ŋ. Amáŋ, ó lɛ ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ éyi nōo wɛ ɔcɛ ō gbɔbu ɔna ō ta (pioneer) abɔɔ, nōo gbɛla ka ó jé odee fiyɛ uwa, anu ó gbɔɔ ō kɔ ɔkpá ku alɔ lɛ ācɛ á. Ɔdi gáā ya a? Ó gboji lɛ  a ŋ, abɔ anu mɛmla ācɛ ɔhá kɛla Ɔwɔico mla ācɛ eko néē yɔ i tɔɔna ŋ ma a, aupolihi gáā gbɔɔ ō da uwa ɔka. Ó teyi peee ka ācɛ ō yuklɔ lɛ igɔmɛnti yɔ i yɛce uwa klla miyɛ aɔkpá néē kɔ lɛ ācɛ a. Ɔdi nɛ ɛnyā yɔ i nwu alɔ a? Alɔ kóō yɛce ukɔ́ duuma néē tu alɔ, ɔdaŋ ku alɔ i kóō cɛtɔha mla ɔ ŋ. Ó gē he Ujehofa ɔtu nɛɛnɛhi, eko duuma nɛ alɔ yuklɔ tɔha mla ayinɛ alɔ nɔnyilɔ néē fu ŋma ipu alɔ kéē leyi kwu alɔ a.—Uhíb. 13:7, 17.

18. Ɔdiya nɛ alɔ i cika ō lɛ íne alɛwa nōó cɛgbá ŋ ma kwaajɛ ŋ ma?

¹⁸ A hii lɛ íne alɛwa nōó cɛgbá ŋ ma kwaajɛ ŋ. Ɔdaŋ ka anyakwɔcɛ ku ujɔ lɛ íne alɛwa nōó cɛgbá ŋ ma kwaajɛ, ó géē ya ku odee kóō lɔnɔ ta ācɛ ɔhá. Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ Juraj Kaminský gbɛla lɛyikwu ɔdā nɛ ó ya ɛpleeko néē lɛ uklɔ ku alɔ ci ipu éwo néē tɛtɛ gē hi ka Czechoslovakia a, ó kahinii: “Abɔ é lɛ anyakwɔcɛ ku ujɔ kwu a, ācɛ ōhī néē kwu ŋ, nōo gē leyi kwu ujɔ mla usɛkut eko ɔɔma a gbɔɔ ō lɛ íne alɛwa ku abɔyi uwa kwaajɛ lɛ ayinɛ alɔ lɛyikwu aɔdā néē cika ō ya mla aɔdā néē cika ō ya ŋ ma.” Ujehofa i je íkwu lɛ alɔ ku alɔ lɛ íne ku abɔyi alɔ kwaajɛ lɛ ayinɛ alɔ ŋ. Ɔcɛ nōo gē lɛ íne alɛwa nōó cɛgbá ŋ ma kwaajɛ, i wɛ ɔcɛ ō gbo oyeeyi ku ɔyinɛ nu ŋ, amáŋ ó wɛ ɔcɛ nōo dɔka ō ceyitikwu kóō lɛ ɔyinɛ nu kwu tabɔ, o ya ɛɛ kóō da ɔ ɔdā nɛ ó cika ō miyɛ cɛ a.—2 Ukɔ́r. 1:24.

19. Oŋma ɛlā nōo yɔ ipu 2 Úklɔ́ kú Aɔ́cɛ́ 32:7, 8 a, ɔdiya nɛ alɔ cika ō lɛ ɔtu, naana nɛ Ebilii kóō yɔ i ya alɔ ɔdā duuma a?

¹⁹ Ebilii nōo wɛ olɛla ku alɔ fiyɛ duu a, géē yɔ i ceyitikwu kóō miya ācɛ ɔlɛ Ujehofa owe. Ɛ̄jɛ̄ i géē jɛ ɔ nóó. (1 Upít. 5:8; Mafú 2:10) Anu mɛmla ācɛ ɔlɛ nu géē yɔ i ya kéē lɛ alɔ ci ŋma ō gba Ujehofa ɛ̄gbā. Amáŋ, ɔdaŋ ka ufi kóō lɛ alɔ kwu naana, alɔ géē yɔ i gba Ujehofa ɛ̄gbā kpɔ! (Obla. 7:21) Ujehofa yɔ mla alɔ, ó kē géē yɔ i ta alɔ abɔ, ɔdaŋ néē kóō lɛ uklɔ ku alɔ ci.—Jé 2 Úklɔ́ kú Aɔ́cɛ́ 32:7, 8.

20. Ɔdi nɛ a lɛ ɔtu ya ekpo ku anuɔ géē ya a?

²⁰ Alɔ kóō lɛ ɔtu ku alɔ ya ekpo bɛɛka ayinɛ alɔ nōo yɔ ujɔ ku eko aflɛyi a, é da aotrɛyi ku eko ku uwa kahinii: “Ó cíkā iyɔ̄bū kú Ɔwɔicō ká ɔ̄cɛ kóō lɛyítáajɛ lɛ aá ikɔkɔ ōlɛyítáajɛ lɛ Ɔwɔicō, aá géē hɛ́pɔ̄ nyā á. Ohígbū ka alɔ abɔ̄ alɔ í lɔfú habɔ̄ ō yɔ̄ ī kɛlā kú ɔdā nɛ̄ alɔ abɔ̄yī alɔ má ā klla pó ā tá glá ŋ́.”—Ācot. 4:19, 20.