1-2. (a) Sambu na nki beto fwete yituka ve kana bo me buyisa kisalu na beto? (b) Inki beto ta longuka na disolo yai?

NA 2018, bansamuni kuluta 223 000 zingaka na bansi yina bo me buyisaka kisalu na beto yonso to bisalu na beto ya nkaka. Diambu yai fwete yitukisa beto ve. Mutindu beto longukaka yo na disolo yina me luta, Bakristu ya kieleka ta kutana ti mbangika. (2 Tim. 3:12) Na konso kisika ya beto ke zinga, bamfumu ya luyalu lenda buyisa kisalu na beto na kintulumukina.

² Kana bamfumu me buyisa kisalu na beto na insi yina ya nge ke zingaka, nge lenda kudiyula nde: ‘Keti mbangika ke tendula nde Nzambi me buya beto? Keti mbangika ke kangaka beto nzila ya kusadila Yehowa? Keti mono fwete kwenda na insi yina mono lenda sambila Nzambi na ngemba?’ Na disolo yai, beto ta tadila bangiufula yai. Beto ta longuka mpi mutindu beto lenda landa kusadila Yehowa ata bo me buyisa kisalu na beto mpi mambu yina beto fwete sala ve.

3. Mutindu 2 Bakorinto 11:23-27 ke monisa yo, nki mbangika ntumwa Polo kutanaka ti yo mpi mbandu na yandi ke longa beto nki?

³ Kana bamfumu me buyisa kisalu na beto, beto lenda yindula nde Nzambi ke ndimaka beto diaka ve. Kuvila ve nde mbangika ke tendula ve nde Yehowa me buya beto. Beto tadila mbandu ya ntumwa Polo. Ntembe kele ve nde Nzambi vandaka  kundima yandi. Polo sonikaka mikanda 14 ya Masonuku ya Kigreki ya Bukristu mpi vandaka ntumwa ya makanda. Ata mpidina, yandi kutanaka ti mbangika ya ngolo. (Tanga 2 Bakorinto 11:23-27.) Mbangika yina Polo kutanaka ti yo ke longa beto nde Yehowa ke pesaka nzila nde bansadi na yandi ya kwikama kukutana ti mbangika.

4. Sambu na nki bantu ya nsi-ntoto ke mengaka beto?

⁴ Yezu monisaka kikuma yina beto ke kutanaka ti mbangika. Yandi tubaka nde bo ta menga beto sambu beto kele ve bantu ya nsi-ntoto. (Yoa. 15:18, 19) Mbangika ke tendula ve nde Nzambi me buya beto. Kansi, yo ke monisaka nde beto ke salaka mambu ya mbote!

5. Keti bantu lenda buyisa beto na kusadila Yehowa? Tendula.

⁵ Bambeni lenda kanga beto ve nzila ya kusadila Yehowa, Nzambi nkwa-ngolo yonso. Bambeni mingi mekaka kansi bo nungaka ve. Beto tadila mambu yina salamaka na Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba. Na ntangu yina, bamfumu ya bansi mingi bangikaka bansadi ya Nzambi. Bo buyisaka kisalu ya Bambangi ya Yehowa na Allemagne, na Australie, na Canada mpi na bansi ya nkaka. Kansi nki salamaka? Na 1939 ntangu bitumba yantikaka, bansamuni vandaka 72 475 na ntoto ya mvimba. Barapore monisaka nde na nsuka ya bitumba na 1945, Yehowa sakumunaka bansadi na yandi mpi bansamuni kumaka 156 299. Ntalu ya bansamuni kumaka mingi kuluta.

6. Na kisika ya kuwa boma, mbangika fwete pusa beto na kusala nki? Pesa mbandu.

⁶ Na kisika ya kuwa boma, mbangika fwete pusa beto na kusadila diaka Yehowa mingi. Mu mbandu, bakala mosi ti nkento na yandi mpi mwana na bo ya bakala vandaka kuzinga na insi yina bamfumu buyisaka kisalu na beto. Na kisika ya kuwa boma, mpangi-bakala ti nkento na yandi kumaka bapasudi-nzila ya ntangu yonso. Nkutu, nkento na yandi yambulaka kisalu yina bo vandaka kufuta yandi mbongo mingi. Bakala tubaka nde mbangika bendaka dikebi ya bantu mingi na kuzaba Bambangi ya Yehowa. Yo yina, yandi vandaka kulonguka Biblia ti bantu kukonda mpasi. Mbangika nataka mpi mambote ya nkaka. Nkuluntu mosi yina vandaka kaka na insi yina  tubaka nde bansamuni mingi yina yambulaka kusadila Yehowa kumaka kukwenda diaka na balukutakanu mpi kumaka kusamuna.

7. (a) Mambu yina kele na Levi 26:36, 37 ke longa beto nki? (b) Inki nge ta sala kana bo buyisa kisalu na beto?

⁷ Ntangu bambeni ke buyisaka kisalu na beto, bo ke yindulaka nde beto ta wa boma ya kusadila Yehowa. Katula mbangika, bo lenda mwanga bansangu ya luvunu, kupusa bamfumu na kusosa banzo na beto, na kukanga beto mpi kutula bampangi ya nkaka na boloko. Bo ke yindulaka nde beto ta wa boma sambu bo me tula bampangi ya nkaka na boloko. Kana beto wa bo boma, beto mosi ta “yambula” kusadila Yehowa. Beto ta zola ve kukuma bonso bantu yina Levi 26:36, 37 ke tubila. (Tanga.) Beto ta bika ve nde boma kufiotuna to kukanga beto nzila ya kusala mambu ya kimpeve. Beto ke tudilaka Yehowa kibeni ntima mpi ke tekitaka ve. (Yez. 28:16) Beto ke sosaka mpenza lutwadisu ya Yehowa na kisambu. Beto ke zabaka nde Yehowa ke sadisaka beto, ata luyalu mosi ve lenda buyisa beto na kusadila Nzambi na beto.—Baeb. 13:6.

8-9. (a) Inki lukanu konso mfumu ya dibuta to konso muntu fwete baka? (b) Inki ta sadisa konso muntu na kubaka lukanu ya mbote?

⁸ Kana bamfumu me buyisa kisalu na beto na insi na beno, nge lenda kudiyula kana nge fwete kwenda na insi ya nkaka sambu na kusadila Yehowa na ngemba. Nge fwete baka lukanu nge mosi kansi kubika ve nde muntu ya nkaka kubakila nge lukanu. Bampangi ya nkaka ke tadilaka mambu yina Bakristu ya mvu-nkama ya ntete salaka ntangu bo bangikaka bo. Ntangu bambeni fwaka Etiene ti matadi, balongoki ya Yeruzalemi tinaka na Yudea, na Samaria tii ntama na Fenisia, na Shipre mpi na Antioshe. (Mat. 10:23; Bis. 8:1; 11:19) Kansi, bampangi fwete vila ve nde na nima ya mbangika ya nkaka yina kuminaka Bakristu ya mvu-nkama ya ntete, ntumwa Polo tinaka ve. Yandi tulaka luzingu na yandi na kigonsa sambu na kusamuna nsangu ya mbote mpi kusiamisa bampangi na bambanza yina mbangika vandaka ngolo.—Bis. 14:19-23.

⁹ Mambu yai me longa beto nki? Konso mfumu ya dibuta fwete pona kana bo ta tina to ve. Na ntwala ya kubaka lukanu, yandi fwete samba mingi mpi kutadila mbote-mbote mambote yina dibuta ta baka mpi bampasi yina dibuta ta kutana ti yo kana bo tina. Na diambu yai, konso Mukristu fwete “nata kilo na yandi mosi.” (Bag. 6:5) Beto fwete sambisa ve bantu ya nkaka sambu na lukanu na bo.

10. Inki lutwadisu Betele mpi bankuluntu ta pesa beto?

¹⁰ Inki mutindu nge ta landa kusadila Yehowa kana bo me buyisa kisalu na beto? Betele ta pesa bankuluntu bantuma mpi lutwadisu ya me fwana sambu na kuzwa madia ya kimpeve, mutindu ya kusala balukutakanu mpi mutindu ya kusamuna nsangu ya mbote. Kana Betele ke mona ve mpila ya kusolula ti bankuluntu, bankuluntu ta sadisa nge mpi dibundu ya mvimba na kulanda kusambila Yehowa. Bo ta pesa lutwadisu yina me katuka na Biblia mpi na mikanda na beto.—Mat. 28:19, 20; Bis. 5:29; Baeb. 10:24, 25.

11. Inki ke ndimisa nge nde nge ta konda ve madia ya kimpeve mpi nki nge fwete sala sambu na kutanina madia ya kimpeve?

¹¹ Yehowa silaka nde bansadi na yandi ta dia mbote na kimpeve. (Yez. 65:13, 14; Luka 12:42-44) Nge lenda ndima nde dibundu na yandi ta sala yonso sambu na kupesa nge  kikesa na kimpeve. Inki nge ta sala? Na ntangu ya mbangika, sosa kisika mosi ya mbote yina nge ta bumba Biblia mpi mikanda ya nkaka. Sala yonso sambu bantu kumona ve kisika yina nge me bumba mikanda ya bo me niema to yina kele na apareyi. Konso mpangi fwete sala bikesa sambu na kubikala ngolo na kimpeve.

12. Inki bangidika bankuluntu ta baka sambu balukutakanu kubenda ve dikebi ya bambeni?

¹² Inki beto ta sala sambu na balukutakanu? Bankuluntu ta baka bangidika sambu balukutakanu kubenda ve dikebi ya bambeni. Bo lenda lomba nge na kuvukana na kimvuka mosi ya fioti mpi ziku bo ta sobaka bantangu mpi bisika ya balukutakanu. Nge ta tanina bampangi, kana nge ke tuba malembe ntangu nge ke kwisa na balukutakanu mpi ntangu nge ke vutuka na nzo. Nge fwete lwata mpi na mutindu yina ke benda ve dikebi ya bantu.

13. Mbandu ya bampangi na Union soviétique ke longa beto nki?

¹³ Kisalu ya kusamuna ta salama na kutadila kisika yina beto ke zinga. Sambu beto ke zolaka Yehowa mpi ke zolaka kuzabisa bantu ya nkaka mambu ya Kimfumu na yandi, beto ta zwa dibaku ya kulonga. (Luka 8:1; Bis. 4:29) Emily Baran, muntu ya ke longukaka mambu ya me lutaka tubaka sambu na Bambangi ya Yehowa yina kutakanaka ti mbangika na Union soviétique nde: “Ntangu bamfumu songaka Bambangi na kuyambula kusamuna, bo yantikaka kulonga bantu ya ke zingaka pene-pene na bo, banduku ya kisalu mpi banduku na bo. Ntangu bo nataka bo na bisika ya bo ke sadisaka bantu bisalu ya ngolo, Bambangi kumaka kulonga bantu ya boloko.” Ata bamfumu ya Union soviétique buyisaka kisalu na beto kuna, bampangi yambulaka ve kusamuna. Kana nge ke zinga na insi yina ya bo me buyisa kisalu na beto baka lukanu ya mutindu mosi.

14. Mukanda ya Nkunga 39:1 ke kebisa beto na nki mutambu?

¹⁴ Vanda mayele na kupanza ve bansangu. Kana bo me buyisa kisalu na beto, beto fwete zaba “ntangu ya kuvanda pima.” (Lon. 3:7) Beto fwete bumba kinsweki, mu mbandu bazina ya bampangi, kisika ya balukutakanu, mutindu kisalu ya kusamuna ke salamaka mpi mutindu beto ke zwaka madia ya kimpeve. Beto ta songa ve bamfumu ya leta mambu yai; yo vanda banduku to bantu ya dibuta na beto yina kele na insi na beto to na bansi ya nkaka. Kana beto me songa bo, beto ta tula luzingu ya bampangi na kigonsa.—Tanga Nkunga 39:1.

15. Satana ta sosa kusala nki mpi nki beto fwete sala?

¹⁵ Kubika ve nde mambu ya fioti-fioti kukabisa beto. Satana ke zabaka nde kana bantu  ya nzo mosi me kabwana yo lenda zinga ve. (Mar. 3:24, 25) Yandi ke sosaka kukabisa beto ntangu yonso. Na mutindu yina, beto ta nwana beto na beto na kisika ya kunwanisa yandi.

16. Inki mbandu ya mbote mpangi Gertrud Poetzinger pesaka?

¹⁶ Ata bampangi yina me yelaka na kimpeve fwete keba na kubwa ve na mutambu yai. Beto tadila mbandu ya mpangi Gertrud Poetzinger ti Elfriede Löhr, bampangi yina bo me tulaka mafuta. Bo tulaka bampangi yai ti bampangi ya nkaka ya bankento na boloko na bisika yina bo vandaka kusadisa bantu bisalu ya ngolo na Allemagne. Gertrud kumaka kuwila Elfriede kimpala sambu Elfriede vandaka kusala masolo yina vandaka kusiamisa bampangi-bankento. Na nima, Gertrud waka nsoni mpi lombaka lusadisu ya Yehowa. Yandi ke tuba nde: “Beto fwete zaba nde bampangi ya nkaka me luta beto to kele ti mikumba mingi kuluta beto.” Inki sadisaka yandi na kuyambula kimpala? Gertrud tulaka dikebi na bikalulu ya mbote ya Elfriede. Mpidina, yandi kumaka diaka kuzola Elfriede. Bo zole gulukaka na bisika yina bo vandaka kusadisa bantu bisalu ya ngolo mpi sadilaka Yehowa na kwikama yonso tii na nsuka ya luzingu na bo awa na ntoto. Kana beto ke sala ngolo na kuyidika makambu ti bampangi, beto ta kabwana ve.—Bakol. 3:13, 14.

17. Sambu na nki beto fwete vanda ve lulendo?

¹⁷ Kuvanda ve lulendo. Kana beto ke zitisa lutwadisu yina bampangi ke pesa beto, beto ta kuditanina. (1 Pie. 5:5) Mu mbandu, na insi mosi yina bo buyisaka kisalu na beto, bampangi yina vandaka kutwadisa kisalu songaka bansamuni na kukabula ve mikanda na kisalu ya kusamuna. Kansi mupasudi-nzila mosi yindulaka nde yandi me zaba mambu mbote mpi kabulaka mikanda. Inki salamaka? Kaka na nima ya kuta kimbangi na dibaku ya mbote ti bansamuni ya nkaka, bapolisi kangaka bo. Ziku bamfumu ya basoda vandaka kulanda bo mpi botulaka mikanda yina bo kabulaka. Mbandu yai ke longa beto nki? Beto fwete landa lutwadisu ata beto ke yindula nde beto me zaba mambu mbote. Yehowa ta sakumuna beto kana beto ke sala kumosi ti bampangi yina yandi me ponaka sambu na kutwadisa beto.—Baeb. 13:7, 17.

18. Sambu na nki beto fwete tula ve bansiku ya kukonda mfunu?

¹⁸ Kutula ve bansiku ya kukonda mfunu. Kana bankuluntu ke tula bansiku ya kukonda mfunu, bo ta pesa bampangi mpasi. Mpangi Juraj Kaminský ke yibuka mambu yina salamaka ntangu bo buyisaka kisalu na beto na  insi yina bo vandaka kubinga ntete Tchécoslovaquie: “Ntangu bo kangaka bampangi yina vandaka kutwadisa kisalu mpi bankuluntu mingi, bampangi ya nkaka ti bankengi yina vandaka kutwadisa mabundu kumaka kutudila bansamuni bansiku na mambu ya bo fwete sala mpi ya bo fwete sala ve.” Yehowa me pesaka beto ve kiyeka ya kubakila bampangi balukanu. Mpangi yina ke tudila bampangi ya nkaka bansiku ya kukonda mfunu ke tanina bo ve kansi yandi ke sosa kukuma mfumu ya lukwikilu na bo.—2 Bak. 1:24.

19. Ata Satana ke landa kubangika beto, nki kivuvu 2 Bansangu 32:7, 8 ke pesa beto?

¹⁹ Mbeni na beto, Satana Diabulu, ta yambula ve kubangika bansadi ya kwikama ya Yehowa. (1 Pie. 5:8; Kus. 2:10) Satana ti bantu na yandi ta landa kubuyisa kisalu na beto. Ata mpidina, yo fwete pesa beto ve boma. (Kul. 7:21) Yehowa kele na lweka na beto mpi yandi ta sadisa beto kana bambeni me buyisa kisalu na beto.—Tanga 2 Bansangu 32:7, 8.

20. Inki kele lukanu na nge?

²⁰ Beto fwete baka lukanu ya mutindu mosi ti bampangi ya mvu-nkama ya ntete. Bo songaka bamfumu ya bilumbu na bo nde: “Kana yo kele mbote na meso ya Nzambi na kuwila beno na kisika ya kuwila Nzambi, beno zenga beno mosi. Kansi beto, beto lenda bika ve kutubila mambu yina beto monaka mpi beto waka.”—Bis. 4:19, 20.