1-2. (a) Mwanda waka ketufwaninwepo kutulumuka shi abetukankaja kutōta? (b) Le i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

MU 2018, kwadi basapudi ba myanda miyampe 223 000 badi bashikete mu matanda mobadi bakankeje nansha kupeleja mingilo yetu ya ku mushipiditu. Kino kekitutulumujangapo. Enka na motwefundile mu kishinte kibadikile, bene Kidishitu ba bine bayukile amba bakapangwapangwa. (2 Tm. 3:12) Nansha shi twikalanga kwepi, ba lupusa ba ino ntanda babwanya kwitukankaja mu kitulumukila’mba tuleke kutōta Yehova, Leza wetu wa buswe.

² Shi umbikalo oshikete’mo ubakankaja kutōta Yehova, padi ubwanya kwiipangula bino bipangujo amba: ‘Le kupangwapangwa kulombola’mba ketukitabijibwepo na Leza? Le kukankajibwa kuketulengeja tuleke kutōta Yehova? Le Mfwaninwe kuvilukila ku ntanda mikwabo kombwanya kutōta Leza na bwanapabo?’ Tusa kwisambila pa bino bipangujo mu kino kishinte. Kadi tusa kwisambila ne pa muswelo otubwanya kwendelela kutōta Yehova nansha shi abakankaja mwingilo wetu, ne kwisambila pa makinga otufwaninwe kunyema.

3. Mungya 2 Bene Kodinda 11:23-27, le Polo mutumibwa wa kikōkeji wātenwe na kupangwapangwa kwa muswelo’ka, ne i ñeni’ka yotuboila ku kimfwa kyandi?

³ Shi umbikalo ubetukankaja kutōta, tubwanya padi kufula ku milangwe mibi amba ketudipo na madyese a Leza. Inoko, tuvulukei amba kupangwapangwa kekulombolapo amba Yehova kakitusangedilepo. Kimfwa, langulukila padi mutumibwa Polo. Na bubine wādi mwitabijibwe na Leza.  Wāikele na dyese dya kulemba mikanda 14 ya Bisonekwa bya Kingidiki bya Bwine Kidishitu, kadi wādi mutumibwa wa mizo. Inoko, wāpangilwepangilwe bininge. (Tanga 2 Bene Kodinda 11:23-27.) Myanda yātene Polo itufundija’mba Yehova ulekanga bengidi bandi ba kikōkeji bapangwepangwe.

4. Mwanda waka ntanda i mitushikwe?

⁴ Yesu wāshintulwile kine kyobaketulwila. Wānenene amba baketushikwa mwanda ketudipo ba ino ntanda. (Yoa. 15:18, 19) Kupangwapangwa kekulombolapo amba ketukidipo na madyese a Yehova. Ino kulombola’mba tuloñanga byoloke!

5. Le bantu ba bituputupu babwanya kwitukankaja tuleke kutōta Yehova? Shintulula.

⁵ Kulwibwa na bantu ba bituputupu kekukokejapo kwitukankaja tuleke kutōta Yehova, Leza mwinē bukomo bonso. Bantu bavule batompele ino bakomenwa. Tutalei bidi byalongekele mu Divita II dya Ntanda. Mu kine kitatyi’kya, imbikalo ya mu matanda mavule yapangilepangile bininge bantu ba Leza. Mwingilo wa Batumoni ba Yehova wakankajibwe na kitango kya Nazi mu Alemanye ne na umbikalo wa Ostrali, wa Kanada, ne matanda makwabo. Ino tutalei byalupukile’ko. Pashilwile divita mu 1939, kwadi basapudi 72 475 ntanda yonso. Malapolo alombwele amba dya ku mfulo kwa divita mu 1945, na dyese dya Yehova, kwaikele basapudi 156 299. Basapudi bavudile’ko kupita pa misunsa ibidi!

6. Pa kyaba kya kwituzakaja, le i bintu’ka bibwanya kulupuka ku kulwibwa? Leta kimfwa.

⁶ Pa kyaba kya kwituzakaja, kulwibwa kubwanya kwitukankamika twingidile Yehova ne pa mfulo. Kimfwa, ba mulume ne mukaji pamo ne wabo mwana, badi bashikete mu ntanda mobakankeje butōtyi bwetu. Pa kyaba kya kukwatwa moyo, bano ba mulume ne mukaji bashilwile kwingila bu bapania ba lonso. Mukaji waleka’nka ne kaji ka mfutwa miyampe mwanda wa kwingila bupania. Mulume wanenene amba, kukankajibwa kwalengeje bantu bavule bakimbe kuyuka myanda itala Batumoni ba Yehova. Mfulo mfulō, nandi wapēlelwa kushilula bifundwa bya Bible. Kukankajibwa kwakweshe ne bantu bakwabo. Mukulumpe umo wa mu ino ntanda imo yonka wanenene amba, bantu bavule badi kebaleke’byo kwingidila Yehova bashilwile kutanwa ku kupwila ne kusapula.

7. (a) Le kisonekwa kya Bene Levi 26:36, 37 kitufundija bika? (b) Le i bika byokalonga mu kitatyi kya kukankajibwa?

 ⁷ Kitatyi kitukankaja balwana netu tuleke kutōta, basakanga kwitukwatyija moyo tuleke kwingidila Yehova. Kutentekela pa kwitukankaja, babwanya ne kusambakanya myanda ya bubela, kutuma ba lupusa basāte mu etu mobo, kwitutwala ku bidye, ne kukuta bamobamo mu bifungo. Balañanga’mba shi abakute’ko banabetu bamo nabya tukakwatwa moyo. Shi twibaleke betukwatyije moyo, tubwanya padi “kuleka” batwe bene butōtyi bwetu. Ino ketukasakepo kwikala pamo bwa bantu batelelwe mu Bene Levi 26:36, 37. (Tanga.) Ketukalekapo moyo utyepeje bupyasakane bwetu nansha kwimika mingilo yetu ya ku mushipiditu. Tukulupile mudi Yehova bininge, kadi ketukazakalapo. (Isa. 28:16) Tukimbanga buludiki bwa Yehova ne milombelo ponka. Tuyukile amba na bukwashi bwandi, i kutupu umbikalo wa bukomo nansha umo ubwanya kwitukankaja tuleke kutōta Leza wetu na kikōkeji.​—Bah. 13:6.

8-9. (a) Le i butyibi’ka bukokeja kukwata mutwe wa kisaka ense nansha muntu ne muntu? (b) Le i bika bikakwasha muntu akwate butyibi buyampe?

⁸ Shi umbikalo oshikete’mo ubakankaja butōtyi bwetu, ubwanya padi kulanga ya kuvilukila ku ntanda kobwanya kutōta Yehova na bwanapabo. Buno i butyibi butala muntu mwine, i kutupu ubwanya kukukwatyila’bo. Bantu bamo babwanya kumona’mba i biyampe kulangulukila pa bintu byālongele bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji kitatyi kyobādi bapangwapangwa. Balwana pa kwipaya Shitevani na mabwe, bana ba bwanga ba mu Yelusalema bākusankenine mu Yudea ne mu Samadia, ne kulampe kwine ku Fenisea, ku Saipusa, ne ku Antyioka. (Mat. 10:23; Bil. 8:1; 11:19) Inoko, bakwabo babwanya kumona’mba kitatyi kyātenwe bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji na kupangwapangwa kukwabo, mutumibwa Polo kānyemenepo mu bifuko mobādi balwa mwingilo wa busapudi. Ino wātūdile būmi bwandi mu kyaka mwanda wa kusambakanya myanda miyampe ne kukankamika banabetu mu bibundi mwādi kupangwapangwa kwa malwa.​—Bil. 14:19-23.

⁹ Le i ñeni’ka yotuboila ku ino nsekununi? Mutwe wa kisaka ense ye ufwaninwe kukwata butyibi mu mwanda utala kuviluka. Kumeso kwa kukwata buno butyibi, ufwaninwe kulombela ne kulangulukila senene pa ngikadilo idi’mo kyandi kisaka, pa bintu biyampe ne bibi bikalupuka ku divilu. Mu uno mwanda, mwine Kidishitu yense “ukeselelanga kiselwa kyandi.” (Ngt. 6:5) Ketufwaninwepo kutyibila bakwetu mambo pa butyibi bobakwata.

10. Le i bulombodi’ka bukaleta bilo ya musambo ne bakulumpe?

¹⁰ Le ukendelela kutōta Yehova namani mu kitatyi kya kukankajibwa? Bilo ya musambo ikapa bakulumpe ba mu kyenu kipwilo bulombodi ne madingi a kamweno a mwa kutambwila bidibwa bya ku mushipiditu, mwa kupwidila, ne mwa kusapwila myanda miyampe. Shi bilo ya musambo keimwenepo muswelo wa kwisamba na bakulumpe, nabya bakulumpe bakakukwasha abe ne bonso mu kipwilo mwendelele kutōta Yehova. Bakaleta buludiki bukwatañene na bulombodi budi mu Bible ne mu mabuku etu a bwine Kidishitu.​—Mat. 28:19, 20; Bil. 5:29; Bah. 10:24, 25.

11. Mwanda waka ubwanya kukulupila’mba ukekala nyeke na byakudya bya ku mushipiditu, ne i bika byobwanya kulonga pa kulama Bible ne mabuku odi nao?

 ¹¹ Yehova i mulaye amba bengidi bandi bakadya biyampe ku mushipiditu. (Isa. 65:13, 14; Luka 12:42-44) Nanshi ubwanya kukulupila’mba bulongolodi bwandi bukalonga nyeke bukomo bwa kukukankamika ku mushipiditu. Le i bika byobwanya kulonga? Kimba kifuko kiyampe pa kufya Bible ne byakudya bikwabo bya ku mushipiditu byodi nabyo mu kitatyi kya kukankajibwa. Tadija kutyina wakashiya bino bintu bya bulēme​—bitampe nansha bidi mu bingidilwa bya busendwe​—pa kifuko pobabwanya kwibisokola bukidibukidi. Batwe bonso tufwaninwe kwikankila’ko amba tushale nyeke bakomo ku mushipiditu.

12. Le i muswelo’ka ubwanya bakulumpe kuteakanya kupwila kutyina bantu bakayuka?

¹² Le kupwila kwa yenga ne yenga nako le? Bakulumpe bakakwata’ko mpangiko, amba utanwe ku kupwila mu muswelo keubwanyapo bantu kuyuka. Babwanya kukutuma mu kisumpi kityetye, kadi babwanya padi kushinta kyaba ne kyaba nsá ne kifuko pa kupwidila. Ubwanya kukwasha ku kukinga bonso batanwa’ko na kwisamba bityebitye pa kutwela ne pa kutamba. Kadi ubwanya ne kuvwala mu muswelo okebabwanyapo kukujiula.

13. Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila kudi banabetu ba mu Inio Sovietike wa kala?

¹³ Pa mwanda utala mwingilo wa busapudi, ngikadilo ikeshila mungya kifuko ne kifuko. Inoko, tusenswe Yehova kadi tusangedile kusapwila bakwetu myanda ya Bulopwe bwandi, o mwanda tukasokola muswelo wa kusapula. (Luka 8:1; Bil. 4:29) Emily Baran mulembi wa mānga wanenene pa mwanda wa busapudi bwa Batumoni ba Yehova mu Inio Sovietike wa kala’mba: “Leta pawanenene amba bantu betabije kebafwaninwepo kusapwila bakwabo nkulupilo yabo, ino Batumoni badi basapwila balondakani nabo, bobengila nabo, ne balunda nabo. Nansha kulonga namino byokwalengeje bamo baselelwe mu makomponi a mingilo mikomo, Batumoni badi basapwila bantu bobakutyilwe nabo.” Nansha byokwadi kukankajibwa, banabetu ba mu Inio Sovietike wa kala kebalekelepo kusapula. Shi mwingilo wa busapudi ubakankajibwa koshikete, nobe ubwanya kusumininwa uno muswelo!

14. Le kisonekwa kya Ñimbo ya Mitōto 39:1, kibwanya kwitukwasha tuleke kupya mu dikinga’ka?

¹⁴ Dyumuka kusambakanya myanda. Mu kukankajibwa, tufwaninwe kujingulula “kitatyi kya kwikala talala.” (Mus. 3:7) Ketufwaninwepo kusokola myanda imoimo, kimfwa majina a batutu ne bakaka, bifuko byotupwidila’po, muswelo otusapula, ne motutambwila byakudya bya ku  mushipiditu. Ketufwaninwepo kulombola ba lupusa ba ino ntanda ino myanda, nansha ke balunda ne babutule ba mu yetu ntanda nansha ba mu matanda makwabo. Shi tubapi mu dino dikinga, tukatūla būmi bwa banabetu mu kyaka.​—Tanga Ñimbo ya Mitōto 39:1.

15. Le Satana ukalonga bukomo bwa kwitulonga bika, ne i muswelo’ka otubwanya kunyema dikinga dyandi?

¹⁵ Ketwakilekai tumyanda tutyetutye twitukalañanye. Satana uyukile amba njibo milalulule keikokejapo kwimana. (Mako 3:24, 25) Aye ukalonga kyaba kyonso bukomo bwa kwitukalañanya. Mu uno muswelo, usakanga twilwe batwe bene na bene pa kyaba kya kulwa nandi.

16. Le i kimfwa’ka kiyampe kyashile kaka Gertrud Poetzinger?

¹⁶ Nansha ke bene Kidishitu batame ku mushipiditu bafwaninwe kutadija kutyina bakapya mu dino dikinga. Tulangulukilei bidi pa kimfwa kya bakaka babidi bashingwe māni, ba Gertrud Poetzinger ne Elfriede Löhr. Badi bakutwe pamo na bakaka bakwabo bene Kidishitu mu komponi ka masusu ka Nazi. Gertrud waivwene mukao panenene Elfriede mwisambo mwanda wa kukankamika bakaka bakwabo mu komponi. Mwenda mafuku, Gertrud waivwana bumvu, wazenza Yehova amukwashe. Walembele amba: “Tufwaninwe kwifunda kwitabija’mba bakwetu badi na bwino buvule ne amba badi na biselwa kwitupita.” Le wanekenye mukao wandi namani? Gertrud watele mutyima ku ngikadila miyampe ya Elfriede ne pa mwikadila wandi wa bulunda. Mu uno muswelo, wapwene monka na Elfriede. Bonso babidi bapandile mu komponi ka masusu kadi baingidile Yehova na kikōkeji kufika ne byobavuile lwendo lwabo lwa pano pa nshi. Shi tulonge bukomo bwa kupwija myanda yotwipya na banabetu, ketukapipo mu dikinga dya kukalañana.​—Kol. 3:13, 14.

17. Mwanda waka ketufwaninwepo kwikala na ditatu?

¹⁷ Leka ditatu. Shi tulonda bulombodi bobetupa kudi batutu bakulupilwe badi na biselwa, ketukekalapo na makambakano. (1 Pe. 5:5) Kimfwa, mu ntanda imo mobadi bakankeje mwingilo wetu, batutu badi na biselwa baletele bulombodi bwa amba basapudi kebafwaninwepo kupāna mabuku matampe mu busapudi. Ino pania umo wa mu ino ntanda kalondelepo buno bulombodi, wadi upāna mabuku. Mwapya tunga? Ne kwija kwine mpika, aye ne banabetu bakwabo pa kupwa kusapula bya kiponka na ponka, baanza kwibakokweja kudi bampulushi. Mobimwekala, ba lupusa badi bebalonda kadi bebajokejeje mabuku obadi bapāna. Le uno mwanda witufundija bika? Witufundija’mba  tufwaninwe kulonda bulombodi nansha shi ketwitabije’bopo. Yehova witweselanga nyeke shi twingidila pamo na batutu batongele mwanda wa kwitutangidila.​—Bah. 13:7, 17.

18. Mwanda waka ketufwaninwepo kujidika bijila byampikwa kwendela’mo?

¹⁸ Lekai kujidika bijila byampikwa kwendela’mo. Shi bakulumpe bajidika bijila byampikwa kwendela’mo, bakatwika bakwabo biselwa bilēma. Tutu Juraj Kaminský uvuluka byobya byalongekele mu Tshekoslovaki wa kala mu kitatyi kya kukankajibwa’mba: “Batutu badi na biselwa ne bakulumpe bavule pobakutyilwe, bantu bamo badi batangidile mu bipwilo ne batadi ba bipindi bashilwile kutūdila’ko basapudi bijila, bebalombola bya kulonga ne bya kuleka kulonga.” Yehova ketupelepo lupusa lwa kukwatyila bakwetu butyibi. Yewa ujidika bijila bya bituputupu kakiñengapo būmi bwa banababo​—ino ukimbanga kwikala bu mfumu wa lwitabijo lwa banababo.​—2 Ko. 1:24.

19. Nansha bilonga Satana bukomo, le kisonekwa kya 2 Bilongwa bya Mafuku 32:7, 8 kitukulupija bika?

¹⁹ Satana Dyabola, walwana netu mukatampe, kakalekapo kupangapanga bengidi ba Yehova ba kikōkeji. (1 Pe. 5:8; Kus. 2:10) Satana ne bantu bandi bakalonga bukomo bwa kwitukankaja tuleke kutōta Yehova. Inoko, ketudipo na bubinga bwa kukwatyilwa moyo! (Kup. 7:21) Mwanda Yehova udi ku mutamba wetu, kadi ukendelela kwitukwasha nansha shi mwingilo wetu ubakankajibwa.​—Tanga 2 Bilongwa bya Mafuku 32:7, 8.

20. Le ubasumininwa kulonga bika?

²⁰ Nanshi tusumininwei pamo bwa banabetu ba mu myaka katwa kabajinji, bene bāsapwidile baledi ba mu abo mafuku amba: “Shi kadi i kyoloke ku meso a Leza kwimwivwana’ko banwe kupita’ko Leza, tyibai’o banwe bene. Inoko batwe, ketubwanyapo kuleka kwisamba bintu byotwamwene ne byotwaivwene.”​—Bil. 4:19, 20.